Heimskringla - 28.06.1939, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. JÚNf 1939
Iticimskrhtiila |
(StofnuB 1S8S)
Kemur út A hverjum mWvikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
153 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímia SS 537
VerB blaðslns er $3.00 árgangurlnn borglst
fyrirfram. Allar borganlr sendist:
the viking press ltd. m
ÖU ylðskiíta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst:
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
editor heimskringla
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskrlngla" is pubUshed
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
ywuimmMuniiiiinnuiiniiiiiiuniuiiiimiiHiiiuiiiiiuiiiiiiuiiiuiiiiiiuniininiiiiHnníiiiimiiiiiiniiiiuuiuiiuiiuiiimiuiiiuiis
WINNIPEG, 28. JÚNÍ 1939
ISLANDICA—YOL. XXVII, 1938
Þetta rit, Islandica, sem Halldór Her-
mannsson, háskólakennari, hefir annast
um útgáfu á fyrir Fiske-safnið eða Cor-
nell University Press, hefir vakið eftir-
tekt bókmentamanna. Eins og nafn þess
bendir til, fjallar það um íslenzk fræði,
forn og ný. Og það er sannast að segja,
að þau 27 ár, sem ritið hefir komið út,
hefir ritstjóra þess aldrei orðið skota-
skuld úr að grafa eitthvað upp sem ein-
hver fengur hefir verið í, um íslenzkar
bókmentir, og verið hefir gagn og gaman
að fyrir annara þjóða mentamenn jafnt og
íslendinga, þar sem ritið er skrifað á víð-
lesnasta máli heims, ensku.
Á miðöldunum voru bækur skrifaðar er
Bestiaries voru nefndar. Voru þær nokk-
urs konar dýrasögur. Lýsingar dýranna
voru bæði með orðum og pennadráttmynd-
um gerðar. Uppruni þessara rita, mun
frá Egyptum, en þau breiddust út til
Suður- og Mið-Evrópu og eru sögð hafa
verið algeng á Bretlandi. Og áhrif þeirra
voru sögð mikil á skoðanir manna, list og
trúarviðhorf og mun þó lýsing dýranna
oft hafa verið æði fáránleg. Á Norður-
löndum hafa samt sem áður ekki fundist
nein rit af þessu tæi, nema nokkur brot
af riti, er á íslandi var gert og sem geymst
hafa í safni Árna Magnússonar. Þetta
umrædda hefti af Islandica Halldórs Her-
mannssonar flytur nú ljósmyndir af þess-
um leifum, sem vemduð hafa verið og
skýrir H. H. bæði myndir og skriftina á
þeim, auk fróðlegs inngangs um þessa
bókmentagrein í Evrópu og því er bann
hefir grafið upp um hana heima á íslandi.
Algengust bók um þessi efni, er nefnd
Physiologus og það er og nafnið, sem á
þessu íslenzka riti hefir verið. Þýðir
nafnið ekkert annað en náttúrusöguhöf-
undur eða fræðari. Myndirnar eru allar
af útlendum dýrum, þó frásögnin, orðin,
séu íslenzk. Er þar því um útlend áhrif
að ræða, og líklega þýðingu, en hitt getur
þó átt sér stað, að þar sé um fyrirmynd að
ræða fremur en beina þýðingu eins og á
sér stað um margt, sem kallað er “þýð-
ingar helgra rita,” sem oft er aðeins svo
kailað fyrir áhrifin frá trúnni, en er frum-
ritað.
En þetta er alt mjög vel athugað og
varfærnislega í inngangi Mr. Hermanns-
sonar og er þar um bezt til frásagnar hans
að vísa.
Bókmentalegt gildi þessa rits telur Mr.
Hermannsson í sjálfu sér ekkert og vís-
indalegt ekki heldur, en segir það að því
leyti sögulegt, að það sé frá tólftu öld og
með því elzta sem skráð sé og sýni að höf-
undamir hafi verið góðir dráttlistarmenn.
Og eins og af riti þessu sé nú ekki til nema
fáein brot, eins geti önnur eldri rit hafa
tapast með öllu. Slíkt er mjög líklegt.
Merkilegt má það einnig telja við þetta
rit, að íslendingar einir af Norðurlanda-
þjóðunum skyldu þýða það eða rita eftir
útlendu fyrirmyndunuín. í einangrun
sinni virðast þeir bókmentalega þar hafa
fylgst betur með en frændur þeirra.
Myndirnar sem í Islandiac eru sýndar,
eru fullar 18 blaðsíður í ritinu. Lesmálið
innan um þær, er ekki iangt, enda er efnið
jafnframt skýrt með myndum. Kennir
samt margra grasa í því og sumar sögurn-
ar eða hugmyndirnar eru einkennilegar.
Skulu hér gefin tvö eða þrjú dæmi.
f Physiologus, Fragment A, 5 gr. (eins
og í Islandica er raðað niður) stendur
þetta:
(5) Honocentaurus heitir dýr, þat er
vér köllum finngálkan. Þat er maðr fram
en dýr aptr, ok markar þat óeinarðarmenn
í vexti sínum. Þat kallask at bókmáli
rangt ok dýrum glíkt, ef maðr mælir eptir
þeim, sem þá er hjá, þótt sá mæli rangt.
Réttorður skal góðr maðr of alla hluti á-
valt, hvárt sem er auðigri eða snauðr.
í fragment B, 8. gr. er þessi hvalsaga:
(8) Er hvalr í sæ, er heitir aspedo, ok
er of bak sem skógr sé. En í miðju haf!
skýtr þat upp baki sínu, en skipverjar ætla
ey vera og festa skip sitt við þar, ok kynda
elda síðan. En aspedo kennir hita, ok
drekkir sér í sjó ok öllum skipverjum.
Svá eru ok þeir menn sviknir, er hafa
von sína undir djöfli ok gleðjask í hans
verkum, ok drekkjast í eilífar kvalar með
fjanda.
Nafið Physiologus bendir til að upphaf-
lega hafi bækur þessar verið náttúrusaga,
en við dýralýsingarnar hafi siðalærdóm-
unqm síðar verið bætt og svo hafi vetið
ðrðíð, er hinn íslenzki Physiologus var
saminn.
Þó segja megi að efni þessa fornrits,
eða þess sem til er af því, sé ekki mikil-
vægt, er það samt merkilegt, eins og H. H.
gefur í skyn í hinni góðu inngangsgrein
sinni, vegna þess, að það vekur þá spurn-
ingu, hvort í elztu tíð hafi ekki meira
verjð ritað á íslandi en alment er kunnugt
um ennþá. Úr því verður ef til vill ein-
hverntíma leyst af Mr. Hermannsson eða
hans fáu líkum.
Heimskringla þakkar útgefendunum
sendingu ritsins Islandica og vill geta
þess, þeim til upplýsingar er fræðandi
efni, sem því er það flytur, unna, að ár-
gangurinn kostar $1. og fæst hjá útgef-
endum: Cornell University Press, Ithaca,
N. Y.
BÆNDUR SAMEINAST
Á fundi sem haldinn var af bændum
þessa fylkis 21. og 22. júní í Brandon,
var stofnað félag, sem vera á nokkurs
konar allsherjar félag fyrir öll bændasam-
tök og félög í Manitoba. Er það nefnt
Manitoba Federation_ of Agriculture. á
þessum stofnfundi mættu 687 fulltrúar
víðsvegar að úr fylkinu.
Fundinum lauk án þess að semja lög hins
nýja félags nema í aðal-atriðum en sam-
þykti uppkast það að stjórnarskrá, er fimm
manna nefnd hafði unnið við all lengi að
semja. Er í henni tekið fram, að stefna
félagsins sé að vinna að hverskonar fram-
förum og mentun í búnaðarmálum og
réttarbótum, en algerlega á ópólitískum
grundvelli.
John Bracken, forsætisráðherra, er hélt
ræðu á fundinum, hvatti bændur til að
bindast traustum samtökum; “eg vil
jafnvel segja hernaðarsamtökum,” sagði
hann, “og að þið sækið rétt ykkar hisp-
urslaust, en sættið ykkur ekki við, að bíða
eftir að hann verði að ykkur réttur. Það
eru um 700,000 bændur í Canada og ef
þeir væru samtaka, hefðu þeir meira um
stefnur í landsmálum að segja, en þið nú
gerið. Ef þið komið ykkur saman og
krefjist einróma þess er ykkur ber, mun
engin stjórn þora, eða leyfa sér, að slá
skolleyrum við tillögum ykkar.”
Það mun nú einhverjum þykja þetta
minna á pólitískan söng, en svo getur það
verið misheyrn og stafa af því að loftið er
fult af kosninga-klið.
Á fundinum var kosið 17 manna stjórn-
arráð til þess að hafa mál nýja félagsins
með höndum og búa undir annan fund, að
líkindum á komandi hausti. í ráðinu er
einn fslendingur, frú Andrea Johnson frá
Árborg.
Þetta bráðabirgðarstjórnarráð, hefir
fund í Winnipeg n. k. fimtudag og kýs for-
seta félagsins og aðra embættismenn og
mun leggja niður fyrir sér framtíðar
starfið.
United Grain Growers, Hveitisamlagið
og bændafélagið í Manitoba, er gert ráð
fyrir ásamt ótal smærri félögum að verði í
þessu allsherjarfélagi.
STJóRN HINNA RÍKU!
Það kallar blaðið “Manitoba Common-
wealth” King-stjórnina og bendir á ýmis-
legt er fram fór á síðasta þingi máli sínu
til sönnunar. Síðast liðið ár, segir blaðið,
var ákvæðisverð á hveiti 80c. Á þessu ári
var fyrst gert ráð fyrir að fella það í 60c,
en á móti því var svo harðlega mælt, að
stjórnin gat ekki komið því nema í 70c,
einum áttunda lægra en á fyrra ári. Ekkert
var gert til þess að bæta hag atvinnu-
lausra. Og' hin miskunarlausa kúgun,
verkamannsins, bóndans og alþýðunnar,
heldur áfram fullum fetum, sem áður.
Sykurskatturinn, söluskatturinn og aðrir
skattar sem þyngstir eru á herðum fá-
tæklingsins, eru óbreyttir. Og hernaðar-
vörur er haldið áfram að selja fasistum, á
sama tíma og sjötíu miljón dölum er varið
til hervarnar, að því er ætla má gegn yfir-
gangi þessara sömu ríkja.
En þegar til hinna ríku kemur, verður
sagan önnur. Námuiðnaðurinn, sem á
undanförnum árum hefir sýnt geysimikinn
gróða, og sem hefir verið undanþegin
skatti s. 1. 3 ár, var veitt undanþága á
næstu 3 árum í viðbót. Þá hafa aðrir
iðnaðarhöldar, sem einhverjar umbætur
gera á iðnaði sínum, orðið aðnjótandi 10%
skattalækkunar á komandi 6 árum. —
Skattalækkun þessi er líkleg að kosta
stjórnina fleiri miljónir dollara. Einnig
hefir veðlánsbanki verið stofnaður í því
skyni aðallega, að láta almenning hlaupa
undir bagga með lánfélögunum með að
greiða helming af tapi því, er lánfélögin
hafa orðið fyrir. Sú afskrift skulda, sem
talað er um í veðlánsbankafrumvarpinu,
er sú skuld, er lánfélögin hafa þegar tap-
að. Helming þessa taps, skellir nú King-
stjórnin á bak almennings. Að segja
King-stjórnina því stjórn hinna fjáðu, en
óvin hinna fátæku er vægt að orði komist
um hana og háttalag hennar.--------
RÆÐ A
flutt á íslands daginn, 17. júní 1939,
á New York heimssýningunni
af Thor Thors.
Herra forseti:
Virðulegir gestir:
Þegar við íslendingar ákváðum að taka
þátt í þessari miklu heimssýningu, sem
við vissum að mundi bera alt ofurliði sem
áður hefir þekst í skrauti, íburði og tækni,
þá var okkur það fullkomlega ljóst að þetta
var djarft af okkar hendi — næstum fífl-
dirfska. Við vildum samt leggja þótt
ekki væri nema lítinn stein í hina glæsi-
legu og varanlegu byggingu alþjóðlegrar
samvinnu og samúðar, sem hér átti að
reisa. Eg veit að öllum skilst að engum
var það hugfólgnara en einmitt minstu
sjáífstæðu þjóð heimsins, varnarlausrí
með öllu nema fyrir skilning og velvild
stórþjóða heimsins að mega leggja sinn
litla skerf 1 þetta musteri friðarins.
Okkur, sem verðum að láta okkur nægja
að líta viðburði heimsins úr langri fjar-
lægð, finst að enda þótt friður á jörðu
hafi verið hin eilífa hugsjón mannkynsin3,
og þrátt fyrir það að miljónir manna hafi
fórnað lífi sínu, að því er þeir héldu í
baráttunni fyrir þessari göfugu hugsjón,
þrátt fyrir skelfingu og örvæntingu sem
hefir lagst yfir löndin í öllum fyrri styrj-
öldum, þá hafi mannkynið ef til vill aldrei
verið nær barmi alheims ófriðar en einmitt
nú á dögum. Við heyrum talað um frið,
en sjáum hervæðingu þjóðanna.
Okkur íslendingum finst því á þessum
tímum dásamlegt að finna slíkan friðar-
reit, vináttu og samvinnu þjóðanna sem
þessa heimssýningu. En hér, eins ög á
hinum mikla vettfangi þar sem örlög þjóð-
anna eru ákveðin, erum við í rauninni að-
eins áhorfendur. Þjóð, sem telur aðeins
um 120,000 og lifir langt frá þeim mið-
stöðvum veraldarinnar, þar sem sagan er
mörkuð og rúnir þjóðanna ristar, getur
ekki haft áhrif á örlög heimsins. Við
biðjum aðeins um vernd annara þjóða til
að mega lifa í friði og halda áfram að
vera frjálsir menn í okkar eigin frjálsa
og sjálfstæða landi.
Ástæðan til þess að við íslendingar á-
kváðum að láta hina miklu sýningu
Bandaríkjanna verða þá er við tækjum í
fyrsta' sinn þátt í sem sjálfstæð þjóð, er
þó fyrst og fremst sú að við óskum að
vekja athygli Bandaríkjamanna á hinum
fornu og órjúfandi tengslum íslands við
hinn nýja heim. Við viljum minna á og
leggja áherzlu á þá sögulegu staðreynd að
það var maður af íslenzkri ætt og uppruna,
víkingurinn Leifur Eiríksson, sem fyrstur
allra hvítra manna steig fæti á ameríska
grund, árið 1000. Þetta afrek var opin-
berlega viðurkent af íbúum Bandaríkj-
anna þegar þjóðþing þeirra gaf okkur árið
1930 líkneski Leifs með þessari áletrun:
“Leifur Eiríksson, sonur íslands, sem fann
Vínland.” Fyrir þessa vjiðurkenniingu,
fyrir þetta vináttumerki, er íslenzka þjóð-
in hjartanlega þakklát Bandaríkjamönn-
um.
Leifur Eiríksson fann Vínland. fslend-
ingurinn Þorfinnur Karlsefni reisti sér
fyrstur hvítra manna bú í vesturheimi og
bjó hér í þrjú ár. Þetta eru atburðir sem
tengja afaman sögu Bakidaríkjanna og
sögu íslands. En það eru margir aðrir
sögulegir viðburðir og söguleg einkenni
sem Bandaríkin, hin mikla þjóð
hér handan hafsins, á sameigin-
legt við okkar litlu þjóð. Land-
nám íslands átti rót sína að
rekja til þess að hinir merkustu
og ríkustu höfðingjar í Noregi
vildu eigi þola ofríki konungs og
yfirgáfu óðul sín og létu í haf á-
leiðis til hins nýja lands frelsis-
ins. Frelsisþráin var því orsök
íslands bygðar, og er það ekki
einnig rétt að flestir af íbúum
Bandaríkjanna, eða forfeður
þeirra, að undanskildum Indíán-
um einum, komu vestur hingað
frá fjarlægum, ströndum til að
forðast ofríki annara og lifa í
friði og frjálsir? Það er því
augljóst mál að frelsisþráin var
sameiginleg hvöt og leiðarljós
forfeðra vorra að landnámi
Ameríku og íslands. Sögur
beggja þjóðanna sameinast því í
frelsisþránni og báðar þjóðirnar
stofnsettu með sér lýðveldi.
•
Þegar við lítum á landakortið,
sjáum við eyjuna okkar yzt móti
norðri, nokkurn veginn mitt á
milli gamla og nýja heimsins.
Hnattstaða íslands er táknmynd
af þjóðlífi okkar. Það er erfitt
að greina hvort við í rauninni
tilheyrum gamla eða nýja
heiminum, og líf okkar er und-
arlegt sambland og barátta á
milli kenninga fortíðarinnar,
stefnu nútíðarinnar og strauma
framtíðarinnar.
Jarðfræðingar skýra -okkur
frá því að ísland.sé leifar horfins
lands sem áður fyr tengdi Ev-
rópu við Ameríku. Hinn trausti
grunnur íslands virðist því vera
tákn þeirra örlaganna ákvörð-
unar að landið sé tengiliður milli
hins nýja og gamla heims.
Auk hinna gömlu sögulegu
minninga, vil eg minnast annara
traustra tengsla milli þjóðanna
beggja. Okkar litla þjóð með
aðeins 120,000 íbúum á hér í
vesturheimi svo marga og göf-
uga fulltrúa sem væri hún stór-
veldi. Um 30,000 íslendingar
hafa flutt sig búferlum frá
gamla landinu vestur um höf
til Bandaríkjanna og Cíanada.
Þeir og þeirra niðjar eru trúir,
merkir og virtir borgarar í
þeirra nýju lönduip. Brottför
þeirra var mikið tjón fyrir ís-
land, en við erum hreyknir af
afrekum þeirra í þeirra nýju
heimkynnum og þakklátir þeim
fyrir ástúð þeirra og ræktarsemi
í garð hins gamla föðurlands.
Okkur fslendingum er það un-
un að líta þessa heimssýningu.
Smekkvísin, tæknin og skipu-
lagið hrífa hugi okkar. Með
töframætti varpar sýningin
Ijóma yfir amerískt hugvit og
snilli. Hún er helguð “Heimin-
um Á Morgun” — framtíðinni,
framförum og hugsjónum mann-
anna. Markmiðið er göfugt.
Háttvirta Samkoma:
í okkar litla skála sjáið þið
smámynd af íslandi. Þið sjáið
þar engar sögulegar hallir né
skrautleg musteri né nein önnur
ytri merki auðæfa og íburðar.
Þið sjáið mynd af lífi iðjusamr-
ar og þrautseigrar smáþjóðar,
sem lifir- í erfiðu landi, en stöð-
ug| og farsællega sækir fram
mót auknum framförum, vax-
andi menningu og farsæld. Við
vitum að þið dæmið ekki þjóð-
irnar eftir auðæfum þeirra,
mannfjölda, eða herafla, held-
ur eftir manndómi, dugnaði og
hæfileikum þeirra þegna. Við
höfum engan herafla á íslandi,
og eyðum engu fé til hergagna
en verjum því heldur til að reisa
ný og betri heimili fyrir unga og
aldna til sjávar og sveita.
Það var frelsisþráin sem réði
landnámi fslands. Frá fyrstu tíð
hefir frelsið verið dýrmætasta
hnoss hvers íslendings. Þjóðin
er hamingjusöm í lífsbaráttu
sinni, þótt hörð sé, og óskar að
inega halda áfram að vera frjáls
og óháð.
Það var djörf framaþrá sem
réði fundi Ameríku frá fslandi
og fyrstu bygð hvítra manna
þar.
Eg óska þess að hin íslenzka
sýning sé helguð hinum fornu
og sögulegu tengsjum frelsis
og frama milli Ameríku og fs-
lands, samúð þeirra í nútíð og
vináttu þeirra í framtíð.
Megi Ameríka og ísland um
allar ókomnar aldir vera hin
traustu heimkynni frelsisins,
frjálsra manna og frjálsra hugs-
ana, frjálsra athafna og göfugra
afreka.
Eg þakka ykkur öllum.
FRÁ HÚSAVÍK
(Eftirfarandi grein er tekin
upp eftir blaðinu Degi á Akur-
eyri, ásamt athugasemd frá rit-
stjóranum, er skýrir málið svo,
að hér er ekki þörf við það að
bæta.—“Hkr.”)
•
Hér störfuðu, þeir Ólafsur ÓI-
afsson kristniboði og Gunnar
Sigurjónsson cand. theol., dag-
ana 26.—30. október. Þóttu þeir
prúðir menn og drengilegir. Þeir
sýndu tvisvar kvikmynd frá
Kína, við sæmilega aðsókn,
héldu 3 kristilegar kvöldsam-
komur í Húsavíkurkirkju og
eina barnaguðsþjónustu. Auk
þess prédikaði ólafur ólafsson
við guðsþjónustuna sunnudag-
inn 30. október. Barnaguðs-
þjónustan var ágætlega sótt. —
Fyrstu kvöldsamkomuria sóttu
alt að 100 manns, 1 ungir og
gamlir, síðan allfáir.
Menn þessir fluttu, boðskap-
inn um erfðasynd, eilífa glötun
og blóðfórnarfrelsun. Þeir fluttu
hann svo bróðurlega sem boð-
skapurinn leyfir. Þó hefi eg á-
stæðu til að halda, að fremur
hafi kenningin vakið andúð en
samúð. Einn áheyrandinn kvað:
“Þessir hyggja augljóst, að
afrek sé til muna,
fyrir Krist að þora það,
að þylja fjarstæðuna”.
En þeir munu minnast orða Páls
postula um “heimsku krossins”,
og láta ekki slíkan kveðskap á
sig fá. Hinsvegar minnir þessi
prédikun mig á önnur ummæli
frá nýguðfræðingsárum Páls:
“Það ber eg þeim, að þeir eru
vandlátir Guðs vegna, en ekki
með skynsemd” (Róm. 10, 2).
•
En, hvað sem segja má um
skynsamlegt gildi slíkrar kenn-
ingar, þá er hitt sannarlega íhug
unarvert, að trú þessara manna
gefur kraft til stórra fórna. Um
17 ára skeið hefir Ólafur Ólafs-
son unnið lofsvert líknar- og
fræðslustarf meðal mjög bág-
staddra manna, kvenna og barna,
lengst inni í Mið-Kína, og oft
verið í lífshættu staddur. Slíkt
hið sama gera þúsundir af skoð-
anabræðrum hans.
Hvað hefir nú okkar víðsýna
þjóðkristni þar til samanburðar?
Hvaða fórnir eru það helzt, sem
menn eru ónáðaðir með hennar
vegna? Hinar félagslegu fórn-
ir, sem til ér ætlast, eru einkum
þær, að menn sæki kirkju og
greiði sóknargjald. En þeir
sækja ekki kirkju. Og almenn-
asta ástæðan, sem menn bera
fyrir sig í því efni, ekki sú, að
þeir trúi ekki á Guð, né að þeir
vilji fella þjóðkirkjuna, heldur
sú, að þeir hafi sig ekki í það, að
hafa fataskifti. Og sóknar-
gjaldið, þessi voðalegi skattur,
sem kaupa má fyrir tvö tóbaks-
bréf (ódýrari tegundin), ýfir
menn til beiskustu uppreisnar,
svo sem verulega ómannúðlega
áníðslu. Ekkert minnir slíkur
hugsunarháttur á þann kristi-
lega mannskap, sem áður fyrr
og enn í dag metur það meira en
líf sitt, að kannast við Krist og
málstað, hans. Hann minnir jafn-
vel ekkert á fórnir þeirra manna,
sem ótilkriúðir halda uppi kirkju-
legu fálagslífi í fríkirkjulöndun-
um, — en nærtækasta dæmið í
því efni eru vorir eigin þjóð-
bræður vestan hafs.