Heimskringla - 19.07.1939, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. JÚLÍ 1939
Uicímskrhtiila
(StofnvO 1S8S)
Kemur út á hverjum miBvikudeoi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Saroent Avenue, Winnipeo
Talsimia 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurlnn borgist p
tyrirfram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
011 viðskiíta bréf blaðlnu aðlútandl sendiflt: =
Manaoer THE VIKINO PRESS LTD.
853 Saroent Ave., Winnipeo
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Saroent Ave., Winnipeo
“Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Saroent Avenue, Winnipeo Man.
Telephone: 86 537
IHHi.mu.im.........................Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilillllllllllllllllllllllllllllllllll-
WINNIPEG, 19. JÚLÍ 1939
ÞEGNSKAPUR OG ÞJÓÐ-
FÉLAGS RÉTTINDI
(Eftirfarandi grein birtist á ritstjórn-
arsíðu blaðsins Winnipeg Tribune s. 1.
laugardag og er skrifuð og send blaðinu
af manni, sem Ted Donelly heitir og á
heima við Red Lake, Ont.—Hkr.)
Til ritstj. blaðsins Tribune í Winnipeg.
Kæri herra: Við lesum mikið um stríð
um þessar mundir. Og viðhorf aðals-
manna vorra í þeim málum virðist yfir-
leitt það, að yngri menn í Canada ættu að
innritast í herinn og fara í stríðið um
leið og það brýst út.
Það er augljóst, að það er að mestu stétt
hinna fátækari sem herþjónustu mun tak-
ast á hendur og bera um leið skuldabyrð-
ina, sem stríði er samfara. Nú sem stendur
eru þúsundir manna í. Canada atvinnu-
lausir og margir eru að því komnir að
svelta. Ungir menn, biómi þjóðarinnar,
hefir oft ekki annað að leggja sér til en
það, sem hann betlar og sefur í flutninga-
vögnum járnbrautanna. Tækifæri eru
þeim engin veitt til þess að afla sér þarfa
sinna á heiðarlegan hátt. Og óttinn við
skort og reynslan, sem nokkrir hafa af
honum, rekur nokkuð af unga fólkinu út á
braut glæpamannsins. Tækifærisleysið
tendrar upp lægstu hvatir þeirra, en bælir
niður alt sem er göfugt, hátt og heilagt 1
manneðlinu.
Canada er víðfeðmt land og býr yfir
óþrjótandi auðæfum. Að hagur æsku-
lýðsins er sá, sem hann er, er bæði
heimskulegt og grátlegt til umhugsunar.
En þrátt fyrir þetta, hefir stjórn vor látið
sig þetta alvarlega mál, atvinnuleysið,
sama sem ekkert skifta. Og það er vegna
þess, að eg lít svo á, að stjórnin eigi engan
sanngjarnan rétt til kröfu um þegnskap
af hendi þessa ógæfusama lýðs. Eg
get ekki skilið hvers vegna að þessir
menn ættu að fara í stríð og berjast fyrir
það land, sem þeim var ekki veitt neitt
tækifæri í til að afla sér brauðs. Við töl-
um mikið um frelsi, en hver kærir sig um
það, þegar það er sneitt frelsi til vinnu,
frelsi til að verða sjálfbjarga, frelsi til að
afla sér brýnustu lífsnauðsynja?
Það er aðeins einn vegur fyrir stjórnina
til þess, að njóta þegnskapar íbúanna, og
hann er sá, að veita þeim þjóðfélagsleg
réttindi sín, vinnu fyrir alla. Þegar þegn-
unum er þetta veitt, verða þeir stoltir af
ættjörð sinni, landinu sínu, og verða reiðu-
búnir, að fara í stríð fyrir það. Velferð
þegnanna verður að koma fyrst.
Ofanskráðum greinarstúf fylgja eftir-
farandi ummæli frá ritstjóra Winnipeg
Tribune:
Blaðið (Tribune) birtir á þessari síðu
bréf í dag, sem dregur athygli að ókjörum
atvinnulauss æskulýðs þessa lands, og
sambands hans við yfirvofandi stríð. Höf-
undur þess bendir á, að ef stríð brjótist út,
verði það þessir ungu menn, sem fyrir
óþolandi vanrækslu af hálfu þjóðfélagsins
eru að veslast upp og verða að úrhrökum,
sem verði fyrst kvaddir út í stríð.
H\yrt sem um stríð er að ræða eða ekk-i,
hefir hirðuleysið um að bæta úr atvinnu-
leysi æskulýðsins, verið Canada til
skammar síðast liðin 10 ár. Það er, hvað
sem stríði líður engin gild afsökun til
fyrir því, að landsstjórnin, hvort sem
liberal eða conservative hefir verið, skuli
ekki hafa svo mikið sem reynt til að gera
víðtæka tilraun, til að bæta úr atvinnu-
leysinu og koma í veg fyrir ástandið, sem
æskulýðurinn hefir orðið og verður nú að
horfast í augu við.
Það yrði biturt til afspuraar fyrir
stjórnina ef á sannaðist, að ekkert minna
en stríðshættan eða hættan að menn þessir
reyndust óhæfir hermenn, vekti eftirtekt
hennar á atvinnuleysi æskulýðsins,
eins og hans sé engin þörf til annars en að
vera sendur út í stríð, eins og ekkert væri
fyrir uppvaxandi kynslóð að gera á friðar-
tímum. Við skulum vona, þó ljótt sé um-
horfs, að stríð sé það síðasta, sem hennar
er þörf fyrir.
VÖRUSKIFTI BRACKENS VIÐ
ÞÝZKALAND
Því hefir verið hreyft í blöðunum-und-
anfarið, að John Bracken forsætisráðherra
Manitoba-fylkis sé að bisa við að fá leyfi
til að reka nokkur vöruskifti fyrir hönd
þessa fylkis við Þýzkaland. Viðskiftin
eiga að vera bein vöruskifti milli þessa
fylkis og stjórnar Þýzkalands og eru að
því leyti til nokkuð einstök í sinni röð og
að því er virðist þrengri en ella, svo að
hætt er við að kaupin reynist ekki eins
hagkvæm og annars gæti verið; skal hér
nokkrum orðum að þessu máli vikið.
Vöruskifti eru ekki ný. Þess er getið í
fyrstu bók Mósesar, að Esau hafi selt
Jakobi bróður sínum frumburðarrétt sinn
fyrir brauð og baunadisk. Og þó mikið
vatn sé nú runnið úr Jórdan í hafið síðan
þetta skeði, skyldi enginn ætla að það hafi
verið upphaf vöruskiftanna.
En þó ekki sé lengra rakið, nægir þetta
dæmi til að sýna, að vöruskifti eru ekki ný.
íslendingar þekkja þau einnig bæði að
fornu og nýju. En þau þóttu ekki ávalt
fyrirmynd í viðskiftum, fremur en dæmið
af kaupum Esau og Jakobs, þar sem
annar býður fyrir eina kviðfylli frumburð-
rarétt sinn, sem blessun drottins fylgdi og
dögg af himni svo að aldrei bristi góða
uppskeru. Það voru ójöfn skifti. Samt
ber á það að líta, að Esau var matarþurfi.
Og neyð er enginn kaupmaður.
En vöruskifti hafa oft verið með þessu
markinu brend. Fyr á tímum var nokkurt
tækifæri að haga þeim svo, að þau komu
að góðum notum, vegna þess, að fram-
leiðsla var þá svo ófjölbreytt, að hvert
land og hverja þjóð vanhagaði ávalt um
margt. Eftir því sem iðnaður heima fyrir
jókst og varð margbrotnari og fullnægði
betur öllum þörfum, urðu viðskiftin ekki
eins hagkvæm. Og með nútíðar tækni má
segja, að hver menningarþjóð geti veitt sér
um 90% allra þarfa sinna, nema í þeim
löndum, sem hafa mjög einhæfar auðsupp-
sprettur eða lífsskilyrði.
Það getur skeð að Þýzkaland hafi ein-
hvern hag af því að kaupa héðan smjör
og hunang eins og gert er ráð fyrir i
vöruskifta samningunum, sem Bracken-
stjórnin er nú að gera við Þýzkaland. —
Framleiðsla þar nægir .ekki þessa stundina
þörfinni, eða meðan svo mikið af mannafla
landsins er í hernum, og ekki má
vera að því, að stunda landbúnað. En
hitt er víst, að Manitoba virðist’ í engri
nauðþurft með að kaupa fleiri járnbraut-
arvagna af ölblöndu frá Þýzkalsmdi; slík
kaup geta ekki einu sinni jafnast á við
það, sem Esau hlaut í bætur fyrir frum-
burðarrétt sinn, svo lítið sem það þó var.
Og sama má segja um vélarnar og áhöldin
til síma og raforkukerfa fylkisins sem
ætlast er einnig til að keypt sé frá Þýzka-
landi. Það er aðeins til að taka verk frá
þeim er þann iðnað stuiyla hér.
Bracken telur þetta bændum, þeim er
hunangsrækt hafa og smjörframleiðendum
í hag. En þar er aðeins Hm pólitískan
skollaleik að ræða og skal vikið að því
síðar. Reynslan er sú, að undir eins og
bmgðir lækka svolítið sjá smjörgerðar-
felögum hér, er smjör flutt inn frá Nýja-
Sjálandi og Ástralíu til að halda verðinu
niðri. Til bænda er þetta því hvorki til né
frá. 0g þeim er alls ekki hagur að því, að
atvinnuleysi hér aukist og kaupgeta verka-
manna mínki. Þeir tapa við það markaði
heima fyrir í fullum hlutföllum við það,
sem salan til Þýzkalands eykur hann.
Það er aðeins þegar viðskifti landa á milli
eru þjóðinni eða þjóðfélaginu öllu í hag,
sem þau eru þess verð, að ljá þeim eyra.
Viðskifti, sem eru annari hvorri aðalstétt
þjóðfélagsins, bændum eða verkamönnum,
í óhag eða eru á kostnað annarar stéttar-
innar, eru óheilbrigð. Sú skifting er ávalt
til þess eins fyrirhuguð að siga þessum
stéttum hvorri upp á mót annari, skifta
þeim í andstæða flokka, sem berjast hvor
við annan, sem svo verður það vatn á millu
pólitískra gæðinga landsins sem frekast er
æskt eftir, af því að þeir lifa og þrífast á
henni og hanga við völdin. Og grátlegi
saijnleikurinn er, að þau völd eru í því
fólgin, að kúga báðar þessar stéttir, til
þess að valdhafarnir og hinir eiginlegu
vinir þerra, auðmennirnr, sem mest leggja
í kosningasjóð, geti sem lengst neytt
brauðs síns í sveita andlitis beggja þess-
ara auðsveipu, en mannmörgu stétta.
Mr. Bracken ber því við, að hann fái
þessi síma-áhöld dálítið ódýrari í Þýzka-
landi en hér. Það skal ekki rengt, þar sem
þau eru af mönnum unnin, sem þræla
mætti að líkindum fremur nefna, en verka-
menn. En er það hrósvert, að svifta
verkalýð lýðræðisþjóðana tækifærinu til að
lifa eins og mönnum sæmir, með því að
kaupa ekki vörur þeirra, heldur einræðis-
þjóðanna, er verkalýð sinn hefir firt rétti
sínum til lífvænlegra launa? Það hefir
löngum þjónað lund rándýra mannfélags-
ins, eins og flestum stjórnum og iðjuhöld-
Um að beita verkalýðinn þrælatökum. En
þegar farið er að styðja þrælatök Hitlers á
verkalýðnum með þeim, eins og Bracken
gerir með þessum fyrirhuguðu viðskift-
um, fer að líkindum flestum frjálssinn-
uðum að þykja nokkuð langt gengið með
því.
Annað sem Breckan færir sér til máls-
bóta, er að Þjóðverjar í þessu fylki krefjist
bjórs frá Þýzkalandi. Þeir Þjóðverjar
sem hér eru og ekki eru nazistar krefjast
þessa vissulega ekki. En ef að Bracken
ætlar að fara að láta nazista segja sér, að
hann eigi að kaupa frá Þýzkalandi, er tími
kominn fyrir hann að leita álits kjósenda
þessa fylkis um það, hvort völdin skuli
fengin nazistum hér í hendur. Þess skal
og jafnframt getið, að Þýzki bjórinn er
um það einum þriðja dýrari en annar
bjór hér, svo þar er ekki um að ræða ó-
dýrari vöru, en annars staðar.
Eins og samkomulagið er þessa stund-
ina milli Þjóðverja og Breta, virðist það
nokkuð viðurlitamikð að vera að birgja
Þýzkaland upp með vörum, sem bráðlega
getur orðið mikil þörf fyrir í Bretlandi eða
öðrum lýðræðisríkjum. Það er litlu betra
en að birgja einræðisríkin upp með nikkel
og kopar og öðrum efnum til þess að þau
geti haldið áfram hernaði sínum á lýðræð-
isríkin,- sem þau eru að mola upp hvert af
öðru. Það lýsir lítilli hollustu við lýðræð-
ishugsjójiina og vekur meira að segja
upp í hugum manna þá spurningu hvort að
það hafi verið eintóm látalæti að því er
fylkisstjórnina snertir, hinar ágætu við-
tökur, sem konungshjónin brezku hlutu er
þau voru hér nýverið á ferð.
Fþngamarkið á þessu ,við(skifta-ihjali
Brecken-stjórnarinnar, er hið sama og
annara pólitískra tækifærissinna. Það er
meira í orði en á borði. Það er ætlað til
þess að veiða atkvæði vissrar stéttar, á
kostnað annarar, en ekki til þess að bæta
raunverulega úr hag alþjóðar. King-
stjórnin gekk hvorki lengra né skemmra,
en að lofa að hella viðsmjöri á öll sár þjóð-
félagsins svo sem t. d. atvinnuleysi með
bættum viðskiftum við önnur lönd í síð-
ústu kosningum. Hvað er um efndirnar?
Þær sýna betur en nokkuð annað fánýti
slíks fjas, ef ekki annað verra, þ. e. póli-
tíska spillingu.
Á VARP
dr. Richards Beck, forseta í samsæti því,
er haldið var til heiðurs þeim Thor Thors
alþingismanni og Ágústu frú hans,
5. júlí 1939.
Heiðursgestir okkar frá íslandi! Hátt-
virta samkoma!
Vegna veikinda forseta Þjóðræknisfé-
lagsins, dr. Rögnvaldar Péturssonar, hefir
það fallið í hlut minn sem vara-forseta að
stýra þessu samsæti. Veit eg, að við
hörmum öll fjarveru dr. Rögnvaldar við
þetta tækifæri.
“En ef við sjáum sólskinsblett í heiði, þá
setjumst allir þar og gleðjum oss!” Þannig
kvað listaskáldið Jónas Hallgrímsson úti í
Kaupmannahöfn fyrir meir en 100 árum
síðan. Og þau orð hans hafa fundið berg-
mál í hjörtum íslendinga hérna megin
hafsins eigi síður en heima. Oft söfnumst
við landarnir saman hérlendis til þess “að
gleðjast með glöðum”; en ennþá hugþekk-
ari eru okkur þó þeir “sólskins-blettir í
heiði,” þegar við, eins og hér í kvöld, eig-
um glaða stund með kærkomnum gestum
heiman af ættjörðinni. Slíkir gestir færa
okkur nær henni, nær frændunum og vin-
unum heima á “gamla landinu, góðra
erfða”; heimsóknir þesskonar gesta glæða
nýju lífi minningarnar um heimalandið og
gera okkur ljósari þá skuld, sem við eigum
móðurjörðinni að gjalda.
Djúpstæð ást á heimalandinu og heima-
þjóðinni hefir verið einkenni hinna bestu
fslendinga í landi hér frá því þeir fóru að
flytjast hingað vestur um haf fyrir meira
en 60 árum síðan. Sú ást var
færð í meistaralegan orðabúning
í hinni áhrifamiklu prédikun
séra Jóns Bjarnasonar, sem hann
flutti við hina fyrstu íslenzku
guðsþjónustu í Vesturheimi, á
fyrsta þjóðminningadegi fslend-
inga vestan hafs í Milwaukee-
borg í Wisconsin 2. ágúst 1874:
“Vér ættum ekki að vera komnir
hingað til þess að skjóta oss und-
an skyldum vorum við þá þjóð,
sem Drottinn hefir tengt oss við
helgum og háleitum ættjarðar-
böndum. Hver, sem gleymir ætt-
jörð sinni, eða þykist yfir það
hafin, að varðveita það af þjóð-
erni sínu, sem gott er og guð-
dómlegt, af þeirri ástæðu, að
hann er staddur í framandi landj.,
og leitar sér þar lífsviðurværis,
það gengur næst því að hann
gleymi Guði.”
Þannig mælti sá hinn mikli
maður og leiðtogi. Upp úr jarð-
vegi þess hugsunarháttar, sem
fram kemur í orðum hans, er
sprottnn sá félagsskapur, Þjóð-
ræknisfélag fslendinga í Vestur-
heimi, sem stofnað hefir til
þessa samsætis til heiðurs hinum
ágætu gestum okkar frá íslandi.
Þeir, sem að þeim félagsskap
standa, eru, eins og séra Jón,
fasttrúaðir á það, að íslendingar
leggi því aðeins mestan og best-
an skerf til hérlendrar menn-
ingar, að þeir varðveiti og í
lengstu lög margþættar erfðir
sínar, sögu ættlands síns, tungu
og bókmentir.
Einhver komst einhverju sinni
svo að orði, að aðalúttfluningur
íslendinga væri: þorskur og
skáld. Víst er um það, að fs-
lendingar eru enn langsamlega
mesta fiskveiðiþjóð heimsins,
miðað við mannfjölda; og skáld
munu þeir einnig hafa aflögum.
Alkunnugt er, að ýms íslenzk
skáld hafa á síðari árum haslað
sér djarfmannlega völl á al-
þjóða vettvanyi og getið sér
mikið frægðarorð. Þó mun sá
maðurinn, sem viðhafði tilgreind
orð um þorsk-útflutning íslend-
inga, hafa haft í huga fornöld-
ina, þegar íslenzk skáld voru
hirðskáld allra Norðurlanda og
enn víðar um lönd. Hér kemur,
með öðrum orðum, fram sú stað-
reynd, að mörgum, ekki sízt út-
lendingum, verður svo starsýnt á
fornaldarfrægð íslands, að þeir
hafa fengið ofbirtu í augun og
blátt áfram ekki séð ísland hið
unga og nýja. Fjarri sé það
mér, að gera lítið úr íslenzkum
fortíðarverðmætum, sem dýr-
mætari eru gulli og gimsteinum,
og við “höfum haft hitann úr”
um aldaraðir. Jafnframt er eg
minnugur þess, að það eru hinar
fornu bókmentir, sem fram á
þennan dag hafa varpað mestum
Ijóma á ættland okkar. Engu að
síður held eg, að okkur sé holt,
og frjósamt til aukins þroska,
að festa sjónir við ísland nútíð-
arinnar, “hið vaxandi, nýja.”
Við erum þá einnig öll sér-
staklega þakklát Thors alþingÍ3-
manni fyrir þær glöggu myndir
af hinu unga íslandi, sem hanii
hefir brugðið upp í prýðilegum
ræðum sínum. Við erum enn
sannfærðari um það heldur en
áður, að ísland er land framfara
og framsóknar, land mikilla
möguleika og stórra framtíðar-
drauma. Og við trúum því ein-
læglega, að þeir draumar rætist.
Margþættar framfarir heima-
þjóðarinnar á síðari árum fylla
hjörtu okkar fögnuði og ættu að
auka okkur kapp og metnað á
hinum alþjóðlega skeiðvelli hér
vestan hafsins.
Vil eg svo að lokum fyrir hönd
Þjóðræknisfélagsins, jafnframt
því sem eg þakka þeim Thors
alþingismanni og frú hans hjart-
nalega fyrir komuna, óska þeim
fararheilla. Við biðjum þau
fyrir hjartans kveðjur heim til
frænda og vina og til ættjarðar-
innar sjálfrar. Sem vara-forseti
Þjóðræknisfélagsins vil eg einn-
ig biðja Thors alþingismann, þar
sem hann er fulltrúi lands-
stjórnarinnar á íslandi, að flytja
Alþingi og stjórn fslands hug-
heilar kveðjur Þjóðræknisfélags-
ins og bestu óskir heimaþjóð-
inni til handa. Veit eg, að eg
tala þar fyrir munn íslendinga
vestan hafs í heild sinni. Við
segjum einhuga með skáldinu:
“Ó, heilsið öllum heima rómi
blíðum
um hæð og sund í Drottins ást
og friði.”
Að svo mæltu býð eg ykkur öll
velkomin á þetta gleðimót og
segi það sett!
TIL ÍSLENDINGA
Samkvæmt bréfi frá forsætis-
og kirkjumálaráðherra fslands
hefi eg undirritaður verið skip-
aður í nefnd til að endurskoða
sálmabók þá, sem notuð er í
kirkjum landsins. Formaður
þeirrar nefndar er biskupinn
yfir fslandi, herra Sigurgeir Sig-
urðsson.
Aðallega munu vera tvær á-
stæður fyrir því, að prestur vest-
an hafs er skipaður í nefnd til
að gefa út sálmabók fyrir þjóð-
kirkju íslands. í fyrsta lagi
vakir það fyrir kirkjustjórninni.
að í hinni nýju bók séu sálm-
ar eftir vestur-íslenzk skáld,
engu síður en þau, sem heima
eiga eða hafa átt á ættjörðinni.
f öðru lagi vill kirkjustjórnin
gera sálmabókina svo úr garði,
að hún verði nothæf við íslenzk-
ar guðsþjónustur í öðrum lönd-
um, og þá fyrst og fremst í
kirkjum íslendinga í Ameríku.
Til þess að straf mitt í nefnd-
inni fái stefnt að þessum tvö-
falda tilgangi, þarfnast eg
stuðnings og samvinnu presta,
skálda og alls almennings í ís-
lendingabygðum. Til nokkurra
manna mun eg geta náð bréflega
en eins og gefur að skilja, veit
eg ekki deili á öllum þeim körlum
og konum, sem kynnu að geta
veitt liðsinni. Vil eg því hér
með bera fram þá ósk mína til
allra lesenda íslenzku blaðanna,
að þeir veiti mér aðstoð sína, t. d.
á þann hátt, sem hér segir:
1. Að senda mér fagra og vel
orta sálma eða andleg ljóð til
athugunar, ásamt upplýsingum
um höfunda og þá, sem hafa út-
gáfuréttinn.
2. Að benda mér á sálma eða
andleg Ijóð, er þeir vita af á
prenti.
3. Að gefa mér uppýsingar
um aðra menn, sem kynnu að
geta veitt aðstoð.
4. Segja mér, hvaða sálma
þeir telja fegursta og tilkomu-
mesta í þeim bókum, sem not-
aðar eru við íslenzkar messur í
þeirra heimabygð.
5. Senda mér tillögur eða
bendingar um það, hvernig hin
nýja sálmabók eigi að vera til
þess að fullnægja sérstaklega
þörfum íslenzkrar kirkju í Vest-
urheimi.
Eg hlýt að taka það fram, að
enginn sálmur verður prentaður
án leyfis þeirra, sem hafa út-
gáfuréttinn, né heldur án þess
að öll sálmabókarnefndin hafi
athugað hann og dæmt um hann.
Engu verður heldur lofað fyrir-
fram um það, hvort sálmar eða
ljóð, sem mér kunna að verða
send, verði tekin í sálmabókina.
Hugmynd mín eða annara nefnd-
armanna verður vitanlega aldrei
sú, að prenta alt, sem kann að
vera sæmilega ort, heldur að sjá
svo um, að tækifæri gefist til að
velja úr þeim sálmum og and-
legum ljóðum, sem til kunna að
vera í fórum Vestur-fslendinga.
Virðingarfylst,
Jakob Jónsson
, prestur í Wynyard, Sask,
Ein af kirkjunum í Moskva
var nýlega opnuð aftur, eftir að
hafa verið lokuð í mörg ár. Það
er þýzka Péturs Páls kirkjan.
En nú er þar ekki lengur kirkja
heldur kvikmyndahús.