Heimskringla - 29.11.1939, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. NÓV. 1939
ÍÞRÓTT IÞRÓTTANNA —
MÁLSNILDIN
Eftir Guðmund Friðjónsson
virðinguna, sem í|þrótt tung- að fyrir 1000 árum. Þá guldu
unnar er sýnd, að svo er að orði konungar að vísu mála hirð-
kveðið í útvarpinu, þegar kunn- mönnum sínum. En skáldunum,
ugt er, að syngja skuli lag við sem kváðu þá drápurnar, gáfu
Mikið er nú á dögum rætt um
íþróttir og þær auglýstar og til
þeirra kostað. Mest er þeim í-
þróttum haldið á lofti, sem kalla
mætti með réttu fótamentun.
Andlegum íþróttum er gert
lægra undir höfði.
Alþjóð íslands mun í fersku
minni, að nýlega gaf ríklundað-
ur kaupsýslumaður lystibíl til
vaxtar og viðgangs íþróttaiðk-
unum, þeim sem tilheyra fótum
fremur en höfði. Vera má að
hinn örláti maður hafi litið svo
á, ^ð ríkisgjafari allra góðra
hluta, landsstjórnin (og fjár-
veitingavaldið), sæi um að
menta höfuð landsmanna, svo að
eigi þyrfti um þau að hugsa.
Þau stórtíðindi gerðu^t næst í
íþróttamálunum, að skíðabraut-
ir voru gerðar, sem munu hafa
kostað 35 þúsundir króna og að
þær ónýttust á einni eykt, með-
an 3—5 þús. manna horfðu á
höldvotir, vegna þess að flóð-
gáttir himnanna opnuðust og
náttúran geisaði mjög, svo sem
sagt er í Njálu um sjóferð fóta-
mentanna í það sinn. Ekki verða
allar ferðir til fjár. Það má nú
segja. Sú mikla hneigð, sem nú
birtist til íþróttaiðkana, ber fyr-
ir brjósti ýmsa fótfimi.
En áhugi, sem vilji stuðla að
íþrótt tungunnar — hans verð-
ur varla vart. Reyndar vinna
félög að efling sönglistar, og fer
vel á því. Sú list á sér mikið
svigrúm innan lands og utan. En
sú íþrótt tungunnar, sem fjallar
um orðlist, í sundurlausu máli
og samföstu, á sér formælendur
fáa. Engir gefa fé né gripi til
afreka í þeim greinum. Og þó
hefir orðlistin gert garð vorn
frægan, að fornu og nýju, að því
leyti sem unt er að segja, að
þjóðin sé nafntoguð.
Sú var tíðin, að íslenzk ská.ld
öfluðu sér og sinni þjóð orðstírs
um víða veröld. Nú skilja fáir
útlendingar vel gerð kvæði, sem
íslenzkubragð er að. Og innan
lands eru metorð ljóðskálda því
minni sem þau eru betri. Mikils-
háttar heili er minna metinn en
fimir fætur og þær sveiflur, sem
valda svima eða kollhnísum og
beinbrotum.
Það er glögt dæmi um lítils-
vísu, að jafnan er lagsmiðurinn
nefndur, en sjaldan eða aldrei
höfundur vísunnar eða kvæðis-
ins. Allir hlustendur útvarpsins
eru til vitnis um, að eg fer hér
með rétt mál og satt. Þetta
sýnir og sannar, að vísa og kvæði
er miklu minna metið en lagið, ,
í þeim herbúðum a. m. k., og aðl^káldin
líkindum meðal söngmanna. —
Hlustendur hafa látið þetta óá-
að mál, að sú list er eigi “ættuð
svo sem bezt má verða.” Sumir
kalla slíka menn loddara, og vil
eg eigi deila um nafnið við einn
né neinn.
Málsnildin kemst á hæsta stig,
þegar henni er þannig beitt í
lóðagerð, að ströngustu reglum
En það
þeir dýrindisgjafir: gullhringa,
ágæt vopn, skarlatsklæði o. s.
frv.
Engla og skota konungar,
Dana og Norðmanna, luku allir'er fylgt. Torvaldar reglur ljóða-
upp einum munni, að þeir vildi gerðar hafa knúð skáldin til að
eigi missa frá sér íslenzk skáld, skapa orð og varðveita, fágæt
sökum íþróttar þeirra. Sum orð, sem til voyu frá ómuna tíð.
þágu höfuðin s’jálf — Orðabók Sveinbjarnar Egils-
lífið — fyrir drápur, Bragi sonar yfir skáldamálið sýnir
gamli, Egil] Skallagrímsson, Ótt- þann mikla orðaauð, sem íslenzk
á í fórum sínum, frá
Hallfreður vandræðaskáld fornu fari og sem fer vaxandi
fékk þann vitnisburð hjá ólafi með hverju tungli, er kviknar.
fyllilega jafngild hljómlist og j Tryggvasyni, að konungurinn Á þetta er aðeins bent. En auð-
fult svo vel ættuð og tiginborin j vildi eigi missa af honum “sök- legðin sú verður eigi í þessu má!i
sem tónlistin. Orðlistin er upp- j um íþróttar hans.” Þá hafði könnuð.
spretta eða undirrót allra lista J Hallfreður gert vísu drótt- J Eg ætla á h'inn bóginn að fara
vegna þess, að hugsun er móðir, kveðna, sem svo var haglega fáeinum orðum um þá íþrótt,
allra gerða. Og allar hugsanir. kveðin, að sverð var í öllum Sem birtist í fáeinum háttum
styðjast við orð. Hver og ein | hendingum, til jafnaðar. Þó að kvæðagerðar og fer þó eigi út í
útlistun notar orð, hver þróun í í eina vantaði, voru tvö sverðs-1 þá sálma lengra en svo, að eg
mannheimi og kenning hefir orð heiti í einni Ijóðlínunni. 1 sýni aðeins inn í þá veröld þeim
talið og eru þannig samsekir ar SVarti, svo að dæmi sé nefnd. tunga
syndurunum.
Eg vil fullyrða, að orðlistin er
hljómlist
a. fyrir þá sök, að fjöldi mannsj ségir gamalt máltæki.
fæst við þá ljóðagerð, og mörg- bætir við:
um tekst allvel. Sigurður skóla-
meistari Guðmundsson sagði við
mig nýlega, að ferskeytlan væri
afar-örðug viðfangs, ef vel væri
vandað til hennar. Þorsteinn | Þarna er drepið á merg máls-
Erlingsson lét í veðri vaka slíkt ins: gamanið, ánægjuna, yndið.
hið sama. Hann mælti á þá leið
við mig, að of oft væri það aug-
Gaman er að geta þó
gert ferskeytta bögu.
Vísnagerð er oft gamanleikur,
dægradvöl, stytting leiðinda-
ljóst, að fyrri hluti vísunnar! stundar. Sjaldan hafa vísna-
væri prjónaður framan við smiðirnir kastað niður verki, þó
seinni hlutann til að fá handa að þeim hryti vísa af munni.
botninum eitthvað. Þá er vísan j Meðan þjóð vor hafði fátt
höttótt, en röndótt, ef önnur skemtana um að velja, var sú
hendingin er innskot (hortitt- dægrastytting helzt að gera og
ur). Þessi vísa og aðrar eins kveða vísur. Þegar til vísu var
bera vott um einfalda, þ. e. a. s. vandað, má með sanni segja, að
íburðarlausa íþrótt.
: íþrótt væri erfið. Og stakan var
Þegar dýrar hringhendur, °ft og tíðum nokkurskonar ofn
koma á kreik, er listin komin í fyrir sálina.
að miðli, tunguna. Hver og einn
listámaður styður hugsun sína
við orð. Og hvert listaverk, og j vorar snerta, skáldskapinn í-
þar með talin sönglagagerð, oru: þrott. Og stórgjafir konung-
túlkuð með tungutaki. Hljóm- anna til skáldanna sýna, að eng-
listarmenn neita því reyndar, að. um þcnungi kom í hug að gefa
þeir þurfi á orðum að halda. Er., þeim smámuni. Á þessu má
þeir hugsa með aðstoð orða eigi marka, að skáldin voru höfð í
Ef eg man rétt, kalla konung- sem vera kynnu forvitnir
ar allra þjóðlandanna, sem sögur námfúsir á þær greinar.
Háttatal Snorra
hve dróttkveðinn
og
síður en með fulltingi tóna.
Um það er kyartað stundum,
að fáir mentamenn vorir beri
sér nú í munn góða íslenzku. Eg
í Eddu sýnir
háttur varð
fjölþættur forðum. Hann varð
það með því móti, að skáldin
ófu inn í hann margskonar til-
breytingum. Fullkomasta og
örðugasta sýnishorn þess háttar
er sextánmælt. Þar er þannig
um hnútana búið, að átta ljóð-
sparifötin, og er þá tjaldað því
1 sem til er frá skáldsins hálfu.
i Sléttubandavísur eru og gerð-
ar af mikilli íþrótt og heiglum
eigi hent að smíða þesskonar
víravirki.
Milli stranda bindur bönd
bræðra andans kraftur.
Hylli lands vina vönd
vitjar handan aftur.
hávegum við hirðir þjóðkonunga
og jarla.
Haraldur konungur harðráði
var heiftúðigur maður. Þó gafjlínur eru í vísu og tvær höfuð-
held nu hitt, að aldrei hafi verið hann upp reiðí sína SneglU-Halla j setningar í hverri ljóðlínu. Eg
í landi voru samtimis jafnmargirjfyrir vísu> sem jjalli gerði í tek til dæmis vísu eftir Pál ÓI-
mentamenn sem nu, er nta gottjskjótri svipan. Á þessu má j afsson, sem sýnishom þess hátt-
mal. Hitt er annað mal, að aí-jmarka> að Haraldur mat mikils!ar> svo vel kveðið og laukrétt
burða ritsnillingar eru fáir. Það
er gömul saga, að hver þjóð á
fáa afreksmenn eða snijllinga
(geni) á hverjum tíma. Veru-
lega ritfæra menn, íslenzka,
mátti telja á fingrum sér, þegar
eg var á unga aldri. Nú skifta
þeir tugum, svo að telja verður
þá á tám, auk fingra, óg eigi
víst að þeir og þær hrökkvi til.
En þó að allmargir menn tali
og riti íslenzku allvel og fáeinir
ágætlega, þarf að sjálfsögðu að
gjalda varhuga við þeim latmæl-
um og hijómgöllum, sem fjöldi
manna temur sér.
Nú á dögum er skáldlistin —
ljóðlistin — eigi talin með í-
þróttum, hVorki í orði né verki.
Ef gefnar eru gjafir til íþrótta-
iðkana, er fótamentunin undir-
skilin, en afls eigi ment tung-
unnar. Þessu var öðruvísi hátt-
If you íind your Wine
preferencé here —
You’ve found Canada’s
íinest example of it!
BRIGHT’S CONCORD
AND
BRIGHT’S CATAWBA
50c. per bottle
Case of 6 bottles — $2.50
Gallon Jar —$2.25
HERMIT PORT
AND
HERMIT SHERRY
60c. per bottle
Case of 6 bottles — $3.00
$ri$
'öht S
WINES
FROM CANADA’S LARGEST
VINEYARDS
This advertisment ts not inserted by the Govemment Hquar Control Commission. The
Commissíon is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
þrótt skáldsins, enda var kon-
ungurinn skáld sjálfur og Ólafur
digri, hálfbróðir hans, slíkt hið
sama.
Óskari Sviakonungi kipti í
kyn Ynglinga, þegar samtíðar-
menn Alexanders Kiellands vildu
bægja honum frá borgarstjóra-
stöðu, af því að hann væri sagna-
skáld. Óskar konungur svaraði
á þessa leið:
“Úr því að Norðmenn hafa
sætt sig við að hafa skáld — þó
minna sé en Kielland — fyrir
konung, ættu þeir að una við að
hafa skáld fyrir borgarstjóra.”
Þetta gerðist á þeim dögum,
sem Björnstjerne var kallaður
ókrýndur konungur Noregs, af
því að hann var stórskáld.
íþrótt tungunnar kemur fram
með ýmsu móti, t. d. í orðaleik.
Heimsfrægur rithöfundur, sem
hefir skráð mikla bók um Jesú.
segir, að sú tunga, eða mállýzka,
sem hann mælti, hafi verið flug-
rík af orðaleikjum og líkingum,
sem afar torvelt sé að þýða.
Orðaleiki má kalla skáldamál, og
ar, svo
sem verða má:
Land kólnar. Lind fölnar.
Lund viknar, Grund bliknar.
Svell frjósa. Fjöll lýsast.
Fley brotna. Hey þrotna.
Dug hættir. Dag styttir.
Drótt svengist. Nótt lengist.
Sól þrýtur. Sál þreytist.
Sær rýkur. Snær fýkur.
Þó að leikið geti á tveim tung-
um um það, hvort skáldskapur
sé í þessari vísu eða aðeins hag-
mælska, verður eigi um það
deilt, að vísan er til vitnis um
mikla íþrótt. Sama máli gegnir
um ferskeytluna gömlu, sem er
alkunn:
Hani, krummi, hundur, svín,
h'estur, mús, titlingur —
galar, krunkar, geltir hrín,
gneggjar, tístar, syngur.
Þessi vísa er snildarverk, gerð
af mikilli íþrótt, og þó er eigi
skáldskapur í henni fremur en
vísu Páls. En það er augljóst.
er hver túnga auðug, sem er rík að menn, sem eru þannig leikn-
af orðaleikjum. fslenzk tungajir> Seta farið leikandi á fleiri
er meira en bjargálna að þessu, kostum, ef þeir vilja leggja sig
leyti. Og ein íþrótt íslenzku- í framkrókana þá að leita hug-
garpa er fólgin í þeirri fimi að mYnda í ræðum og kafa djúp’in
hafa vald á’list orðaleikja. Tök-'eftir andlegum perlum. Þorsteini
um t. d. vísubotn Andrésar Edingssyni fór vel vandfýsnin í
Björnssonar, um þingmann: ; vísnagerð. Hann var meira en
(bjargálna á því sviði; því að
varla mun verða fundinn þver-
brestur í nokkurri ferskeytlu
hans, hvort sem um einfalda
Orðaleikur er til þess fallinn að vísu er að tefla eða þær dýrt
segja í fám orðum meira en um:;^ve®nu'
er blátt áfram og betur en ann-1 Þá er ferskeytla vel gerð, ef
ars er hægt og á minnilegra hátt. hún er frá upphafi til enda heild.
Hann getur naumast varðað við Dæmi:
lög, þó að illkvittinn sé og að
‘Enda er greyið undirrót
annara þingsins róta.”

Svo segir Þorsteinn Erlings-
son:
Það er líkt og ylur í
ómi sumra braga.
Mér hefur hlýnað mest á því
marga kalda daga.
Sá ylur gerir betur en að jafn-
ast á við reykjaryl og dans-
ivelgju, og er vísnaylurinn ódýr-
ari en þau og engi heilsuspillir.
Þessi háttur er svo útundir | Það lætur að líkindum, að því
sig, að h'ans vísum má velta á meiri íþróttamaður er skáldið
ótal vegu, aftur á bak og áfram !sem Það getur leikið sér að fleiri
Skáld, sem yrkja undir sléttu- háttum og er þar að auk orð-
bandahætti, standa á höfði og|snJaIt í sundurlausu máli. Ljóð-
ganga á höndunum — í líkingu skáld eru eigi einhlít til fullrar
talað, svo mikla íþrótt drýgja (frægðar, nema þau njóti tón-
þau. jSkálda, sem setja vængi á kvæð-
Svo má að orði kveða, að, *n> ef svo mætti að orði kveða,
sléttubandavísan sé dóttir hring- f®a þá vísuna. Og á hinn bóg-
hendunnar og sem vaxin móður (^nn verða tónskáld að njóta
sinni yfir höfuð. Hringhendan er | s^uðnings Ijóðasmiða, til þess að
gerð af mestri list og með mestri i söng'listin njóti sín. Hvor þess-
fyrirhöfn, þegar fyrstu orð í ara aðilja gefur hinum byr undir
hverri ljóðlínu eru samstilt, t. i Þáða vængi. Það gengur svo í
lífinu, að gefendur verða þiggj-
endur og þiggjendur gefendur.
Úr því að eg ræði um þessi
mál á víð og dreif, vildi eg skjóta
einni spurningu til sönglaga-
smiða vorra: Hvað veldur því,
að engir tónlistarmenn semja lög
við hætti kvæða vorra, sem eru
ram-íslenzk, svo sem dróttkvæða
hætti, kvæðahætti Einars Bene-
diktssonar og Stephans G. Steph-
anssonar? Mér dettur í hug, að
lög við þau kvæði gætu orðið
viðlíka einkennileg og frumleg
sem kvæði slíkra h'öfunda eru
máttug og stílföst.
Er það svo, að tónskáld vor sé
máttlítil og ófrumleg? Eða er
hitt heldur, að kvæði höfund-
Þýtur í sjóum harla hátt.
Hvítur er góu bróðir.
Hrýtir í tóu austan átt —
ýtin snjóa móðir.
Þessi gerð hringhendu er enn-
þá örðugri en sléttubandagerð-
in, enda sjaldgæf — nema í
Hjálmars rímu og Ingibjargar,
sem Sigurður Bjarnason kvað
um tvítugt, fádæma orðhagur
maður, sem dó fyrri en skyldi.
Örn Arnarson hefir leikið sér
— í Odds rímum hins sterka af
Skaganum — að þungum, þ. e.
örðugum hætti — hagkveðlinga
þar sem hann hefir samrím
að fyrstu orð hendinga, auk mið-|anna> sem e? nenndi, sé þannig,
ríms. Þær rímur hafa til brunns að lög nái eigi yfir þau ?
að bera skáldskap, auk rímsnild-
arinnar. Þessar rímur af Oddi
og Alþingisrímur Guðmundar
Guðmundssonar sýna og sanna,
að rímur geta h'aft bókmenta-
gildi.
Eg vil skjóta því inn í þetta
Séra Bjarni Þorsteinsson hef-
ir gert lög við órímað mál —
hátíðasöngvana, og skilst mér,
að þar og þá hafi hann rutt nýja
vegi meðal vor.
Kvæði í fastbundnu snriði, t. d.
Einars Benediktssonar, virðast
mál, af því að á tveim tungum ^íða eftir því að fá lög við sitt
leikur um höfund Alþingisrímn-, hæfi. Eg ætla að engin takmörk
anna, að Guðmundur Guðmunds-, geti verið fyrir fjölbreytni laga
son sagði mér, að hann væri höf-|— sönglaga — fremur en fyrir
undur rímnanna. Það samtal | fjölbreytni hátta. Eg ætla, að
átti sér stað í ísafjarðarkaup-
stað, þegar Guðmundur var þar
búsettur. En eigi man eg ár-
talið.
Eg vík nú aftur að ferhend-
unni. Þá vísnagerð hafa íslend-
frumleg og einstök hrynjandi ís-
lenzkunnar í Ijóði ætti að geta
fætt af sér jafneinstaka laga-
gerð, þannig, að þær féllust í
faðma, fyllilega samræmdar.
íþrótt tungunnar birtist bæði í
efni svívirðilegur í aðdróttun.
Þessi grein átti eigi að fjalla
um málsnild í sundurlausum
orðum, þó að hún sé mikilvæg.
Öllum mönnum er ljóst hve hún
á mikið undir sér, eða réttara
sagt þeir menn, sem kunna að
beita henni í ræðu eða riti. —
Ræðusnillingar geta vafið um
fingur sér “háttvirtum kjósend-
um” og notað þá sér til “fjár og
frama”. Það er sagt um Hitler,
að hann telji þýðingarlaust fyr-
ir ræðumann að tala til almenn-
ings með skynsamlegum rökum.
Út á kaldan eyðisand
einn um nótt eg sveima.
Nú er horfið Norðurland —
nú á eg hvergi heima.
Annað dæmi:
Enginn grætur fslending,
einan sér og dáinn.
Þegar alt er komið í kring,
kyssir torfa náinn.
Þessa vísu Jónasar þekkja all-
Ferskeytlan þessi, sem eg áð-
Hann gildrar fyrir fólkið, óg an nefndi, gæti verið upphaf að
hans líkar, með því að veiða það ítarlegum kafla um ferskeytlur
með upphrópunum og tilfinn- alment. Þær virðast í fljótu
ingaþys. Þá er íþrótt að verki, bragði auðveldar — létt verk og
þegar svo er teflt. Hitt er ann- löðurmannlegt að yrkja þær, m.
ir.
ingar iðkað mörg hundruð ár, glæsileik og einfaldleik, og veld-
svo alment og látlaust, að dauð- ( un su auðlegð f jölbreytni og
ir menn hafa kveðið engu miður ^ strautlegð. Taka má til dæmis
en þeir, sem voru og eru í lif- ^ sfíl Jónasar Hallgrímssonar, sem
anda lífi. Og þeir dánu eru t en einfaldur, þ. e. látlaus. Aftur
fyllilega eins vandvirkir sem j á móti er stíll Gröndals í Heljar-
hinir. Það sýna Draumvísur, (slóðarorrustu íburðarmikill, og
sem prentaðar eru tveim sinnum ^fer vel á því, af því að efnið er
í Skírni, að tilstuðlan Theodóru j svo ýkjukent.
Thoroddsen — ágætlega úr garði I Heimskringlu stíll Snorra er
gerðar. Þar sézt það, að snild látlaus og slíkt hið sama þeirra
skáldanna nær út yfir gröf og höfunda, sem rituðu fslendinga-
dauða, og að hún druknar eigi í sögur. En vegna orðavalsins í
sjó. j sögunum er stíllinn hvorttveggja
íþrótt skáldmæltra manna — í senn látlaus og þó með hátíða-
er hún nokkurs virði fyrir þjóð- brag. Hann er svipaður höfuð-
ina? Það verður eigi véfengt, að^burði og limaburði manns, sem
framleiðsla verðmæta úr skauti sver sig í höfðingjaætt með
náttúrunnar eru meira verð fyr-
ír líf og afkomu manna en vísna-
gerð og kvæða.
Oft eru skáldin auðnusljó
framgöngu sinni.
Það virðist mótsögn, að ein-
faldleiki geti verið íburðarmik-
ill. En hvað segja glöggir menn
■um þessa vísu Jónasar t. d.: