Heimskringla - 29.11.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. NÓV. 1939
ítunmsUniuila
(StofnuO 1S86)
Kemur út á hverjum miOvikudeffi
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
tS3 og 85S Sargent Avenue, Winnipet
TalsímiB 86 537
Verð blaðslns er $3.00 éirgangurlnn borglst
tyrírfram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.
311 vlðsklfta brél blaðinu aðlútandl sendlst:
K 'nager THE VIKINO PRESS LTD
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnípeg
"Helmskrlngla'’ ls publlshed
and prlnted by
THE VIKINO PRESS LTD
1 153-855 Sargent Avenue, Winnlpeg Uan
Telephone: 86 537
^^pumMHHlNBHIIIIIillllilllllllBUffiUlllllllilUIIOIUIIIHDilliiilllUUIlllUUlttttUDIIHIIIiUIIIIUWttBmililð
WINNIPEG, 29. NÓV. 1939
R Æ Ð A
(Flutt af Stef. Einarssyni í samsæti dr.
M. B. Halldórsonar á Marlborough
Hotel, Winnipeg, 28. nóvember)
Kæri dr. Magnús B. Halldórson:
Fyrir fáum dögum bað einn úr forstöðu-
nefnd þessa samsætis mig að segja hér
fáein orð. Hann sagði mér, eins og slíkar
nefndir oft gera, hvað eg ætti að tala um,
að það væri að þakka dr. Halldórson fyrir
hönd Heimskringlu alt sem hann hefði
fyrir hana gert — en vera samt stuttorð-
ur!
Mér er bæði ljúft og'skylt, að verða við
þessu, en veit þó ekki hvað segja skal um
síðasta atriðið. Dr. Halldórson hefir, svo
mikið fyrir blaðið gert, og mig sjálfan í
því sambandi, að eg veit ekki hvernig eg á
að gera því nokkur sanngjörn skil í fáum
orðum.
Ykkur er vel um það kunnugt að grein-
ar hafa tíðum birst í Heimskringlu eftir
dr. Halldórson. Og eins og vænta mátti
af svo gáfuðum mentamanni, hafa þær
verið fróðlegar. En þær hafa um leið,
ávalt verið skemtilegar og hressancíi; enn-
fremur oft lýst fegurð og hugkvæmni sem
þeim einum lætur sem sérstaklega er lagið
að skrifa. Auðvitað grípur hann, eins og
læknum er tamt, stundum til kutans, á
ritvellinum eins og í læknastofunni, þegar
önnur lækning er ónóg; vér höfum þar
dæmi um all-nýlega. En þar sem læknir
var verið að lækna með því, var mér alveg
ósárt um það, því eg hefi lengi haldið að
þeim væri holt einstöku sinnum sjálfum
að sjá hnífinn. í bréfum til blaðsins og í
viðræðum við lesendur, hefir dr. Halldór-
son undantekningarlaust verið goldin þökk
fyrir það sem hann hefir skrifað.
En það sem eg á persónulega að þakka í
þessu efni, er það, að hvenær sem eg hefi
leitað til dr. Halldórsonar og beðið hann
um grein — þegar eg h'efi verið latur, —
og sem oft getur komið fyrir, bæði mig og
aðra — þá hefir aðstoðin ávalt verið vís.
Veit eg því um það, að hann hefir oft ekki
haft mikinn fyrirvara, þó ekki hafi það
sézt á frágangi greina hans, sem yfirleitt
hafa verið þaulhugsaðar.
En dr. Halldórson hefir gert meira fyrir
Heimskringlu en að rita í hana. Hann
er einn af útgefendum hennar og hefir
lengi verið í stjóm útgáfunefndar blaðs-
ins. Áhyggjur miklar hafa og eru, ekki
sízt á síðari tímum, því samfara, en hann
og samnefndarmenn hans hafa til þessa
borið þær sjálfir, — og það hefir aflað
blaðinu trausts. Hér eru þessi mál að
verða ein af vandamálum Vestur-fslend-
inga, og þarf ekki að lýsa þvi fyrir ykkur,
sem lesið hafið “Jóhönnu raunir” annara
blaða um það.
En þetta sem nú hefir verið drepið á um
störf dr. Halldórsonar í þágu Heims-
kringlu, eru auðvitað aðeins tóm-
stunda störf hans. En það er þó gott
sýnishom af því, sem hann hefir fyrir
félagsstörf íslendinga gert yfirleitt, t. d. í
safnaðarmálum, í söng og samkvæmislífi
okkar og hvernig hann hefir gert það. Um
hann ungan var sagt, að hartn hafi verið
hrókur alls fagnaðar á mannfundum, og
Elli gamla hefir ekki enn tekið það frá
honum. Hefir á sumt af þeim verið hér
minst í kvöld. En jafnvel þó svo sé,
er samt eftir að minnast á margt í
aðalstarfi læknisins, lífsstarfi hans og
manninn sjálfan, þetta sem er upp-
spretta manngildisins og góðs orðstírs og
sem er ástæðan fyrir að við erum hér sam-
an komin til að votta dr. Halldórsyni virð-
ingu og vináttu okkar, virðingu og vin-
áttu, sem við vildum að bergmálaði eitt-
hvað af hinni einlægu, djúpu, hreinu og
heilsteyptu framkomu og viðkynningu
hans sjálfs í hvívetna.
Um læknisstarf dr. Halldórsonar, lífs-
starf hans, væri verkefni fyrir fróðan
mann í þeirri grein að skrifa. En jafn-
vel þótt mér sé þess fróðleiks vant, get eg
ekki stilt mig um að benda á það, að
margur þættist lífsstarfi sínu hafa sæmi-
lega lokið og til mikils góðs, er þar fetaði
í fótspor dr. Halldórsonar. Hann hefir í
vissum greinum, eins og í aðferðum við •
lækningu lungna sjúkdóma og tæringar,
reynst svo vel og frumlegur, að hann hefir
viðurkenningu fyrir það hlotið hjá mesta
vísindalæknafélagi berklasýkislækna í
Ameríku (Th'e American Academy of
Tuberculosis Physicians) með því að vera
gerður félagi þess. Ennfremur h'efir hann
verið heiðraður með því, að eitt af beztu
lyfjunum, sem við áminstri veiki hefir
verið fundin, var nefnd hans nafni, Mix-
tura Halldorsoni. Er það persónuleg skoð-
un mín, að þessi viðurkenning, sem veitt
er þannig fyrir framúrskarandi frumleik
og í raun og; veru fyrir að hafa rutt nýja
braut, í vísindalegu starf eins og hér um
ræðir, sé hverjum manni sá heiður, er
hann vildi ekki skifta á fyrir nokkurn
riddarakross eða Nobels-verðlaun. Á Norð-
urlöndum var mér sagt af manni héðan er
þar var á ferð, að við berklasýkis lækn-
ingar, væri “Halldórson’s aðferðin” eins
og hún er þar kölluð, ávalt fyrst tekin til
greina; svo kunn er hún þar og höfundur
hennar.
Eg býst nú við að ykkur þyki eg orð-
inn langorður en þó má svo heita, að
sagan af drengnum, sem sá fyrst ungur
sól á Úlfsstöðum í Loðmundarfirði á ís-
landi sé enn ósögð. Það fyrsta sem augu
hans h'vfldu á, eftir að hann stálpaðist,
mun hafa verið fjallahringurinn, sem um-
lykur þessa gróðursælu fæðingarsveit
hans. í bróstum hans hefir eflaust vaknað
þráin, að komast þangað út er þau voru
hæst og yfir þau. Eg held ekki fjarri að
halda, að það sé tilgangur skaparans með
hinum mörgu bröttu fjöllum á íslandi, að
vekja þessa þrá hjá þeim er hjá þeim búa,
að sækja á brattan. Þessa þrá hefir dr.
Halldórson eflaust flutt með sér að heim-
an. Og að hún hafi verið honum trúr
förunautur hér ber lífsstarf hans vitni
um. Honum hefir fylgt í starfi sínu og
framkomu, það sem Davíð Stefánsson
kveður um Fjallasveininn —
—hressand fjallasvali,
fossadynur og vængjablak
ilmur, sem minnir á eyðidali
andi vorsins og fuglakvak.
Þegar þú gistir glóðheita sali,
gekst undir borgarans þak,
sýnist öllum salkynnin hækka,
sorgirnar fækka, veröldin stækka
við svip þinn og tungutak.
Úlfsstaðir voru höfuðból í Loðmundar-
firði. Foreldrar dr. Magnúsar Halldór-
sonar, höfðu gert þar garðinn frægan og
sátu þar að rausnarbúi. Björn Halldórs-
son var sjálfkjörinn höfðingi sveitar sinn-
ar sakir fjölþættra hæfileika. Honum
hefir verið svo lýst, að hann hafi verið
prýðisvel að sér í móðurmáli sínu, skrifað
fagra h'önd, lesið og talað dönsku. Hagur
var hann jafnt á járn og tré og mjög
hneigður til læknisstarfa. Hann var og
fimleikamaður, skauta-, skíða- og glímu-
maður. Það er auðséð af þessu, hve vel
hann var gefinn og til allrar forustu vel
fallinn. Lengi var hann sýslunefndar-
maður og fulltrúi Norðmýlinga var hann á
Þingvaljafundinum 1873. Þegar sveit hans
árið eftir, mest fyrir hans forgöngu, efndi
til þjóðhátíðar, var hún haldin að Úlfs-
stöðum. Kona hans og móðir dr. Mag-
núsar Halldórsonar, var Hólmfríður Ein-
arsdóttir Stefánssonar prests á Presthól-
um, mesta merkis kona. Þau komu vest-
ur um haf 1884, og settust að í Norður-
Dakota, sem ykkur mun flestum kunnugt.
Sonur þeirra Magnús mun þá hafa verið á
15 ári. Mentaveg sinn byrjaði hann á
barnaskóla í Norður-Dakota, en lauk hon-
um á Manitoba-háskóla. Læknir var hann
um tíma í Dakota, en lengst af hefir hann
rekið það starf í Winnipeg.
Á þetta er hér minst vegna þess, að mér
finst mega segja svipað um dr. Halldór-
son og föður hans. Eins og hann gerði
úlfsstaði fræga, svo hefir Dr. Magnús
Halldórson með lífsstarfi sínu gert garð
sinn, stöðu sinnar, þjóðar sinnar og Vest-
ur-íslendinga, frægan.
DR. M. B. HALLDÓRSON
í samsæti á 70 ára afmæli hans, 28. nóv.
Herra forseti, kæru vinir:
Það væri ekki erfitt hlutverk, ef eg
mætti tala sem einstaklingur til einstakl-
inga í kvöld. Eg mundi ef til vill segja a!t
annað og tala um heiðursgestinn frá alt
öðru sjónarmiði ef eg ætti að mæla frá
mínu eigin brjósti, því að mínu áliti er
hægt að tala um hann frá mörgum hliðum,
en þar sem eg er að ávarpa hann fyrir
hönd margra, fyrir hönd þess félagsskap-
ar sem hann hefir veitt forystu í meir en
17 ár, Sambandssafnaðar í Winnipeg, þá
verð eg að vera varkár bæði í orðum og
þeim hugsunum sem eg set fram. Eg veit
að hinir mörgu samferðamenn og sam-
verkamenn heiðursgestsins í mannfélags-
málum eru mér sammála í þeirri hugsun
sem felst í erindinu eftir Stephan G. og
sem mér finst eiga vel við dr. Halldórson:
“Því sál hans var stælt af því eðli sem er
í ættlandi hörðu, sem dekrar við fátt,
Sem fóstrar við hættur—því það kennir
þér,
Að þrjóskast við dauðann með trausti á
þinn mátt,
f voðanum skyldunni víkja ei úr,
Og vera í lífinu sjálfum þér trúr.”
Að vera í lífinu sjálfum sér trúr, og þá
kemur alt annað á eftir; það er í stuttu
máli lífssaga dr. Halldórsonar. Fyrir það
að vera fyrst og fremst sjálfum sér trúr,
hefir hann aldrei fundið hvöt hjá sér að
beygja kné fyrir neinum í orði eða verki,
þegar han sjálfur var sannfærður um að
hann var að verja sannleikann, frelsið og
vellíðan meðbræðra sinna. Þau verða
aldrei talin, þau aukaspor sem heiðurs-
gesturinn hefir gengið, eða sá aukatími og
vinna sem hann hefir látið í té í þarfir
þeirra málefna sem hann áleit rétt og sönn
og miðuðu til framfara í mannfélaginu.
Það er oft siður í samsætum slíkum og
þessu að hlaða óverðskulduðu hóli á heið-
ursgestinn sem um er að ræða í það og það
skifti, en það er fjarri mínu hugarfari að
gera slíkt og sérstaklega í kvöld þar sem
eg veit að vinur okkar sem við erum að
heiðra, hatar alla htæsni, og þó ætla eg
samt að gerast svo djarfur að segja að
við eigum fáa á meðál okkar sem hafa
verið einbeittari, einlægari og djarfmælt-
ari í þeim málum sem hann áleit heildinni
fyrir beztu.
Mig langar í kvöld, fyrir hönd Sam-
bandssafnaðar í Winnipeg að þakka Dr.
Halldórson fyrir samferðina og samvinn-
una, fyrir einlægnina og einurðina í sam-
eignilegum málstað, fyrir ósérplægnina og
ötulleikann í starfinu, fyrir sannleiksást-
ina og hugrekkið sem hann hefir æ sýnt,
og síðast en ekki sízt fyrir trúfestina og
trygðina til vina og samverkamanna.
Það tekur andlegt hugrekki að vera
minni hluta maður í velferðarmálum
mannfélagsins en hann hefir ótrauður
barist fyrir því sem h'ann áleit réttast og
sannast. Eg veit að þessi fagra hugsjón
skáldsins hefir búið, og býr enn í húga
hans:
I
“Að leita—þar er ljós fyrir stafni.
Að leita—er að þroskast í Drottins nafni.
Og sannleikans gull vil eg fyrstur finna
Og flytja á altari bræðra minna.
í nafni Sambandssafnaðar óska eg hinu
70 ára ungmenni allra framtíðarheilla og
þakka honum innilega fyrir liðna tímann.
Bergthor Emil Johnson
SMÁVEGIS
Það er sagt, að venjuleg vélbyssa skjóti
á einni klukkustund skotum, sem eru jafn-
mikils virði í peningum og máltíð handa
6,500 svöngum mönnum.
* * *
Úr óprentuðum ljóðum Páls J. Árdals:
Er þig fegurð ungra meyja
ekki lengur hrifið getur,
mun þér lífið satt að segja,
sólarlaus og kaldur vetur.
* * *
Mamma, kennarinn veit ekki einu sinnl
hvernig hestur er.
— Slúður.
— Það er alveg satt, mamma. Eg
teiknaði hest og hann spurði mig hvað
það væri.
* * *
Það er sagt að hrein samvizka geri
menn sæla og ánægða. Fullur magi gerir
það engu síður Jerome K. Jerome
VILHJÁLMUR
STEFÁNSSON
Eftir Jónas Jónsson
(Eftirfarandi grein birtist í
Tímanum 2. nóv., en daginn eft-
ir átti Vilhj. Stefánsson 60 ára sínum dreymdi Vilhjálm Stef-
aldurs-afmæli.
bæja og hesthúss, að vetri til í
feikna stórhríð. Þrjátíu menn
fórust í þessu ofviðri þar í fy!k-
inu. En Vilhjálmi Stefánssyni
voru ætluð önnur örlög en að
verða úti í snjó- og vetrarhörku.
Við búsýsluna hjá foreldrum
Er greinin rit- ánsson æfintýralega dagdrauma,
eins og flesta hrausta drengi.
Hann vildi vera skáld, eða berj-
ast við Rauðskinna, eða vinna
fágæt hreystiverk sem veiðimað-
ur. Hann var á uppvaxtarárun-
um vanur allskonar erfiðleikum,
sem fylgja landnemalífinu, og á-
gæt skytta. Það kom hönum vel
síðar í langferðum um heim-
skautalöndin.
Landnemarnir íslenzku sýndu
yfirleitt frábæran dugnað við að
komast áfram í hinu ókunna
landi, sem þeir höfðu flutzt til. í
bjálkahúsum sínum héldu þeir
áfram íslenzku mentalífi á löng-
: um vetrarkvöldum. Þar lásu
! þeir með börnum sínum það sem
Nú eru liðin 60 ár síðan Vil- j þejr áttu af ísienzkum bókment-
uð í tilefni af því).
I.
í kvikmyndabænum Holly-
wood, syðst á vesturströnd
Bandaríkjanna, eru tvö minnis-
merki á torgum úti eftir íslenzku
listakonuna Nínu Sæmundsson.
önnur myndin er úr grískri
goðafræði. Hin er af Leifi
hepna. Þegar listakonan valdi
sér heppilega fyrirmynd að svip-
móti þess íslendings sem upp-
götvaði Vesturheim fyrir nálega
þúsund árum, þá valdi hún fræg-
asta íslendinginn, sem nú er
uppi, Vilhjálm Stefánsson, norð-
urfara.
hjálmur Stefánsson fæddist í
bjálkakofa í Nýja íslandi á vest-
urströnd hins mikla Winnipeg-
vatns. Foreldrar hans voru Jó-
hann Stefánsson frá Tungu á
Svalbarðsströnd og Ingibjörg
Jóhannesdóttir frá Hofstaðaseli
í Skagafirði. Þau hjónin fluttu
vestur um haf árið 1876, og bár-
ust með hinum mikla innflytj-
endastraum, sem hugðist að gera
alíslenzka bygð í skógarlendum
við Winnipegvatnið. Erfiðleikar
þessara landnema voru svo mikl-
ir, að einn af helztu lögfræðing-
um íslendinga vestan hafs htef-
ir sagt, að það hefði átt að sækja
um, fornaldarsögurnar, íslend-
ingasögur, og ekki sízt Passíu-
sálmana.
Samhliða hinni hörðu líkam-
legu áreynslu höfðu landnem-
arnir sívakandi metnað fyrir
þjóðerni sínu og framtíð bama
sinna. Næst eftir landnáminu
beindist hugur nýbyggjenda að
því að koma íslenzku börnunum
í skóla, og gera þau fær til að
taka þátt í lífsbaráttu í kepni við
æsukmenn annara þjóðflokka.
Börn íslenzku landnemanna
sóttu fast nám í skólum bæði í
Canada og Bandaríkjunum, og
. . | unnu sér álit bæði fyrir gáfur og
til sektar fyrir manndrap, þau ástundun.
yfirvöld í Manitoba, sem létu fs
lendinga setjast að í vetrarkomu
í allsleysi, snjó og grimdarfrost-
um í þessum veg- og húsalausu
skógarlendum. — íslendingar
reistu sér bjálkakofa, bjuggust
Vilhjálmur Stefánsson leitaði
inn í háskólabæ fylkisins, Grand
Forks, og hóf þar nám með litl-
um efnum. Hann hitti þar
marga efnilega landa sína, sem
,... ... * voru á somu leið og h'ann. Emn
til varnar eftir fongum, og varð . , . n ~ . n ,
. _ . . ... ,..f ■ i , . af þeim var Guðmundur Gnms-
það þeirra lífsbjörg, að þeir
voru vanir harðrétti í ættland-
Hverskonar óáran, vatns-
ínu.
Ison dómari. Hann hafði komið
| barn að aldri úr Reykholtsdal til
_„ ,,, . . ,.! Dakota með foreldrum sínum.
floð og siðast bolusott her.iaði T, . n , ,
i , .. . ,,, iÞeir Guðmundur og Vilhjalmur
þessar bygðir. Margir letu lifið , . . , , ,
bjuggu saman einn vetur a þess-
í þessum erfiðleikum. En með
íslenzkri þrautseigju urðu þó
hinir fleiri, sem lifðu. Þeir hafa
sigrað erfiðleikana og nú er
Nýja-ísland fjölmenn, vel rækt-
uð og prýðileg bygð. En sú
um námsárum, og elduðu sjálfir
matinn í herbergi sínu. Guð-
mundur Grímsson varð fljótlega
einskonar póstmeistari í háskól-
anum, jafnhliða náminu. Vil-
hjálmur Stefánsson var ekki
mikla breytmg, sem þar hefir jafn fastur við dagleg störf. __
orðið a sextiu arum, er fynr fra- Hann yar ful]ur af rómantík og
bæra atorku þess slenzka folks, æfintýraþrá> las skáidskap á
sem nam þennan landshluta. | morgUm tungum og ferðabækur
Það er einn hinn merkilegasti um ókunn lönd. Hann var í einu
þáttur í landkönnunarstarfi Vil-1 hæglátur og manna prúðastur í
hjálms Stefánssonar, að honum framgöngu, en undir niðri fullur
hefir tekist að sanna, að jafnvel af gletni og gáska. Eru enn til
í hinum mestu eyðilöndum í Grand Forks og í minni skóla-
h'eimskautalandanna geti hvítir bræðra hans margar sögur um
menn lifað af því, sem kalla góðlátleg gáskabrögð hans. Ein-
mætti framleiðslu landsins. En hver þektasta skólasaga um Vil-
þessa kunnáttu hafði hann feng- hjálm Stefánsson frá stúdenta-
ið í vöggugjöf. Foreldrar hans, dögunum er um það, þegar hann
Jóhann og Ingibjörg, höfðu sýnt ók í hestvagni háskólarektors
i þessa leikni, eins og hinir land- um borgina. Háskólinn í Grand
| námsmennirnir, sem lifðu af Forks á mikil lönd og standa
^ frosta- og snjóavetur, vatnsflóð byggingar dreift, eins og tíðkast
Rektor
lokaðan
!og bólusótt í hinni ófrjóu ný- um ameríska h'áskóla.
i bygð sinni. Vilhjálmur fæddist hafði til sinna þarfa
þriðja haustið, sem þau hjón hestvagn og ökumann. Einn dag
bjuggu vestra. Og þegar hann í góðu veðri kemur Vilhjálmur
var á öðru ári, fluttu þau suður l Sltefánsson fþar sem vagn
á bóginn, upp með Rauðánni, og rektors stendur við hús í
til Dakota-bygðar, nyrzt í Banda- um, en ökumaður dottar i
ríkjunum. Þar var þá og þar erj sínu.
enn einhver hin blómlegasta ls-
lendingabygð í Vesturheimi.
II.
Landkostir voru að öllu sam-
bæn-
sæti
Vilhjálmur fer inn í vagn-
inn, og hallar hurðinni á eftir
sér. Við það vaknar ekillinn og
þykist vita að rektor sé kominn
inn í vagninn, og ekur af stað í
átt að húsi hans. Vilhjálmur
töldu til muna betri í Dakota situr rólegur í vagninum, þar til
heldur en í Nýja íslandi, áður en komið er nærri bústað rektors.
mannsh’öndin byrjaði að um- Þá opnar hann gætilega vagn-
breyta landinu. í Dakota voru hurðina og fer hljóðlega út á
f.rjóar sléttur, vel fallnar til strætið. Þegar kom heim að
akuryrkju, og skógurinn ekki
jafn ásækinn á ræktarlandið.
Allir fslendingar í Dakota tóku
lönd og stunduðu búskap. Vil-
hjálmur var ötull drengur við
hin margháttuðu landnemastörf,
einkanlega við þau verk, sem
voru eitthvað í ætt við þau æfin-
týri, sem hann dreymdi um á
unglingsárunum Eitt sinn var
hann næstum orðinn úti milli
rektorsbústaðnum, þótti öku-
manni undarlega við bregða að
vagninn var tómur.
III.
Háskólinn í Grand Forks telur
sér nú mikinn sóma, að Vil-
hjálmur Stefánsson h'efir verið
þar lærisveinn, og hefir gert
hann að heiðursdoktor við þessa
mentastofnun. En æfintýri han3