Heimskringla - 26.06.1940, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 26. JÚNÍ 1940
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
Helga Jónatansdóttir (Sólmundsson)
Hér eg stend á stund við leiðaslit
starir sjón mín út í víðan bláinn,
svipur dagsins breytir birtu’ og lit
blærinn hvíslar: systir þín er dáin.
Lýt eg yfir leiðið kalda þitt
ljós í tíbrá minninganna kvikna,
finst mér þá sem æskuumhorf mitt
alt hér beygja höfuð sitt og vikna.
Þú varst trú og þinni köllun sönn.
—Þögnin grét ef að þér kreptu skórnir,—
gafst þig heila undir dagsins önn
eyddir lífi í móðurást og fómir.
\
Hús þitt var þér heimur nógu stór
hátt þó léti utanveggja glaumur
snart þig hvergi, þér hann framhjá fór
sem fánýtur og einkisverður draumur.
í þínu heimaríki rík þú varst
ræktir börn þín framtíðar í sýnum;
þeirra hag þú fyrir brjósti barst,
bera þau nú vitni manndóm þínum.
Kæra systir, kveðju sendi eg þér—
kumlið þitt er vetrarrósum hlaðið;
enn þó líf mér leyfi viðdvöl hér
leiðin styttist fram á hinsta vaðið.
Þú hélzt vörð um vit að hinstu stund
vilja sterk, á hólmi böls og nauða;
hvernig fær það líf við banablund
breyzt í auðn, er sigrar fram í dauða ?
Okkar von er veikum þræði knýtt
von, sem þó er blik á feigðar-ósi.
Sé um þína minning milt og hlýtt.
Morgna grafir enn í páska-ljósi.
Ungar bjarkir, yfir á vestur-mót
ættjörð frá sem tímansvængir sviftu
festu illa upp úr slitna rót
aldrei beinni grein að himni lyftu.
Þó er víst, í þeirra skjóli mun
þrífast gróður unga landsins blóma,
og við þeirra hárra króna hrun
harmabergmál gegnum skóginn óma.
Mun og endast eftir þeirra fall
ilmur lengi safaríkra greina
sem um vit í vorloftinu svall,
vemda þeirra minning göfga’ og hreina.
Hvar sem ungur æfi sinni ver
eftir þeirra dæmi, hygg eg sanni:
að hann beri vitni sjálfum sér
sínu landi og þjóð, og verði’ að manni.
Hinn, sem ekki um það skeytir hót
—engum góður fyrirdæmum sinnir—
hætt er við, við stein hann steiti fót
stöku sinnum reynslan á það minnir.
Verði ykkur vegferð björt og greið
vinir ungu, framtíðinni bornir,
hvar um fold sem ykkar liggur leið
lýsi kyns vors aringlampar fomir.
Jón Jónatansson
reynt að skýra frá þeim verkum
einum, sem enn eru svo lifandi,
að almenningur ætti að lesa þau
eða a. m. k. vita nánari deili á
þeim.
Bókmentirnar eru þó ekki
einu minjamar um hagleik og
snilli íslendinga. Frá fyrri tím-
um eru til ýmiss konar lista-
verk, trésmíðar, málmsmíðar,
verfnaður, myndir og skrautlist
(t. d. í handritum). Fomar bæk-
ur hafa líka sitt ytra borð,
prentun og band, sem gerir þær
að minjagripum, auk efnisins. Á
síðustu tímum hefir þjóðin eign-
ast nýjar listir, málaralist, mót-
list, tónlist og húsageðrarlist.
Öllu þessu verður reynt að gera
nokkur skil, bæði með ritgerðum
og myndum.
En fslendingar hafa tekið
fleira í arf en land og lausa aura,
bækur og aðrar minjar. Þeir
eru sjálfir einn hluti arfsins, og
hver kynslóð ber í skapferli sínu,
lífsskoðun og hugsunarh*ætti
margvísleg merki eftir örlög,
menningu og lífskjör þjóðarinn-
ar á liðnum öldum. Tvö síðustu
bindi þess verks, sem hér er um
rætt, munu verða tilraun til þess
að sýna, hvernig saga og menn-
ing þjóðarinnar hafa mótað
hana, gert hana það sem hún nú
er og leitt hana á þær krossgöt-
ur, sem hún nú stendur á.
Um þetta rit, sem mun verða
kallað íslenzk menning, á eg
einna erfiðast með að tala, þó að
eg viti mest um efni þess, því að
þetta er bókin, sem getið var um
í upphafi þessarar greinar, að
eg hefði lengi haft í smíðum.
Efnisvalinu mun það ráða, hver
atriði í örlögum þjóðarinnar á
liðnum tímum virðast hafa verið
svo afdrifarík, að hún beri
merki þeirra enn í dag. Því
mun samhenginu í sögu íslend-
inga og menningu verða gefinn
miklu meiri gaumur en ýmsu
því, sem fyrirferðarmest er í
sögulegum heimildum, svo sem
deilum og vígaferlum. Eins mun
ekki verða hirt um að telja upp
alla þá menn, sem mikið hefir
borið á, heldur reynt að gera
nánari grein fyrir þeim mönn-
um, sem annaðhvort eru sér-
kennilegir fulltrúar fyrir viss
þjóðareinkenni eða með dæmi
sínu og starfi eru lifandi þættir
hinnar sögulegu arfleifðar. Um
margt af þessu má vísa til þess,
sem fjallað er um í fyrri bind-
unum. En til þess að gera yfir-
lit sögunnar skýrara, munu ýms-
ir viðaukar verða látnir fylgja
bókinni, þar á meðal greinar-
gerð fyrir efnahag þjóðarinnar
fyrr og síðar, sem áður er getið
um (með hliðsjón af I. bindi og
til viðbótar því, sem þar er
sagt), — Skýrsla um mann-
fjölda á ýmsum tímum, að svo
miklu leyti sem unt er að kom-
ast þar að sæmilega öruggum
niðurstöðum, — og annáll um
helztu atburði og merkismenn,
sem hefir ekki þótt ástæða til að
geta um í aðalyfirlitinu, en fróð-
legt er fyrir lesendur að vita
nokkur deili á.
Aðalsjónarmiðinu í þessari
bók er þegar lýst hér að framan.
Eg gæti um það að miklu leyti
tekið undir oi;ð ameríska rtihöf-
undarins, James Harvey Robin-
sons: “Eg hef lengi verið þeirrar
skoðunar, að hinn eini verulegi
skerfur, sem sagnfræðingarnir
geta lagt til framfara vits og
skilnings, sé að kynna sér for-
tíðina með sífelt vakandi auga
á samtíðinni." Þó að það sé ekki
tilgangur minn í þessu riti að
prédika mínar skoðanir um það,
hvernig leysa megi ýmis vanda-
mál nútímans (það má vera, að
eg geri það seinna meir á öðrum
vettvangi), þá ættu sum af þess-
um vandamálum að skýrast við
það, að rætur þeirra eru raktar
aftur í tímann. Einstök dæmi
þessa má nefna. Þó að miklar
ytri byltingar hafi átt sér stað í
trúarsetningum og lífsskoðun
íslendinga, svo sem kristnitakan
árið 1000, viðgangur hins ka-
þólska kirkjuvalds á miðöldum,
siðaskiftin á 16. öld, hinn
strangi réttrúnaður á 17. öld,
skynsemishyggja nútímans, —
þá er samt órofið samband milli
lífsskoðana þeirra nú á dögum
og á elztu tímum, landnámsöld-
inni. Eitt af því, sem jafnan
hefir ráðið miklu í sálarlífi ís-
lendinga og afstöðu þeirra gagn-
vart öðrum þjóðum, er tog-
streita milli vanmeta og ofmeta.
Enn í dag eiga þeir bágt með að
líta rólega og hreinskilnislega á
aðstæður sínar, hvað þeir eru,
geta og eiga og hvað þá skortir,
hvað þeim er um megn. Þeim
hættir annars vegar við sjálf-
birgingsskap, hins vegar við
furðulegu dómgreindarleysi á
tízku og nýjungar. Þennan þátt
í fari þjóðarinnar má rekja
mjög langt aftur í tímann, og í
sambandi við hann standa bæði
sum merkustu afrek hennar og
mestu skyssur. Það má telja
höfuðnauðsyn fyrir íslendinga,
bæði vegna andlegrar heilbrigði
þjóðlífs og einstaklinga og
vegna skynsamlegrar afstöðu til
ýmissa menningarmála og þjóð-
mála, að stefna að meiri ein-
lægni og bersýni í dómum um
sjálfa sig, en hvorugt fæst án
meiri þekkingar. Hinn sögulegi
arfur þeirra er blandinn, sagan
hefir ekki einungis skilið þeim
eftir afrek, fyrirmyndir og verð-
mæti, heldur ýmiss konar mein
og víti, sem síður er haldið á loft
og sízt með skilningi á uppruna
þeirra. Ef þetta rit um íslenzka
menningu ,sem höfundur hefir
hug á að rita af sem mestri
hreinskilni, gæti vakið greinda
lesendur til þess að hugsa betur
en áður um það, hver vandi og
vegsemd er í því fólgin að vera
fslendingur nú á dögum, væri
aðaltilgangi þess náð.
á
Eins og áður er sagt, hefir
tíminn verið of naumur tli þess
að gera sundurliðaða áætlun um
alt verkið og semja við alla þá
höfunda, sem leitað mun verða
til, áður en þessi greinargerð var
birt. Á þetta einkum við um II.
og III. bindi. Nokkuð hefir þó
verið gert, og var þá sjálfsagt að
snúa sér þegar að I. bindinu, um
landið, sem einna lengstan und-
irbúning þarf og ritstjórinn mun
hlutast minst til um. Þessir
menn hafa þegar heitið að rita
mestan hluta þess bindis: mag.
sc. Árni Friðriksson fiskifræð-
ingur, Hákon Bjarnason skóg-
ræktarstjóri, dr. phil. Þorkell Jó-
hannesson og fil. lic. Sigurður
Þórarinsson. Fleiri m'ætir menn
hafa haft góð orð um að leggja
þar nokkuð að mörkum, þó að
það sé ekki fullráðið. En eg
veit, að í þetta sinn þarf ekki að
nefna fleiri nöfn til þess að
sannfæra félagsmenn um, að
reynt verði að gera alt verkið
svo vel úr garði sem kostur er á
með samvinnu við hæfustu menn
á hverju sviði.
Þessa greinargerð álít eg
nægilega í bráðina til þess að
félagsmenn Máls og menningar
eigi að geta skorið úr því hver
fyrir sig, hvort þeir vilji stuðla
að því, að þetta fyrirhugaða rit-
verk, Arfur íslendinga, verði
flutt ofan úr skýjunum og niður
á jörðina.
1. júlí 1939.
Sigurður Nordal
------1------
DÁNARMINNING
Þriðja dag júnímánaðar and-
aðist af slysi á þjóðveginum
milli Hnausa og Riverton, Man.,
Axel William Hokanson, bóndi,
frá Howardville, norðanvert við
Riverton. Hann var fæddur í
Lutson, Minn., 24. júlí 1910, en
fluttist barn að aldri, með for-
eldrum sínum, til Riverton-um-
hverfis og ólst þar upp. Foreldr-
ar hans eru hjónin Mr. og Mrs.
Carl Hokanson, af sænsk-ame-
rískum ættum, mannvænleg og
ágæt hjón. Systkyni hins látna
eru: Carl Júlíus, bóndi við How-
ardville, kvæntur Evelyn Mc-
Lennan; Anna Marie, gift Beni-
dict B. Johnson, Howardville;
Clara Helena, gift Guðm. Mar-
tin, Hnausa, Man., og Agnes
Christine, kona Stefáns Thorar-
insson við Riverton, Man. —
Þann 12. apríl 1933, giftist Axel,
Clöru Ingibjörgu, dóttur Mr. og
Mrs. Jón Thordarson, Hnausa,
Man. Þrjú börn í bernsku eru
eftirskilin, ásamt ungri konu,
er harmar ágætan eiginmann,
og öldruðum foreldrum, er mist
hafa aðstoð sína, og systkinum
er harma hjartfólginn bróður,
og samferðamönnum er sakna
djarfs og skyldurækins manns,
er með hjálpfýsi og bróðurhug
ávann sér tiltrú þeirra er hon-
um kyntust. Útförin fór fram
frá kirkju Bræðrasafnaðar i
Riverton, 5. júní, að mörgu fólki
viðstöddu.
Sigurður ólafsson
DÁN ARFREGN
Þann 22. maí síðast liðinn,
andaðist á Military sjúkrahús-
inu í Toronto, Lance-Corporal
Clifford MacDonald Anderson,
starfsmaður Royal Canadian En-
gineers herdeildarinnar í Can-
ada. Banameinið var lungna-
bólga. Hann var 34 ára að aldri,
fæddur í Winnipeg og elzti sonur
Mrs. önnu Anderson og Mr.
Árna Andersonar lögfræðings í
Winnipeg. Clifford fór frá Win-
nipeg árið 1938 og vann hjá|
United States Gypsum félaginu.
Árið 1920 giftist hann Guð-
valdínu (Ena) S. Neilson, dótt-
ur Mr. og Mrs. Carl S. Neilson
frá Winnipeg. Árið 1931 var
hann sendur til Toronto, sem
starfs og sölu fulltrúi fyrir þetta
sama félag, hér í Canada, þekt
undir nafninu, Gypsum Co. í
Canada og ferðaðist um Mari-j
time fylkin og Muskoka Lake
District, þar til árið 1938. Þeg-
ar stríðið skall á innritaðist
hann til þjónustu í verkfræðis
deildina.
Meðan hann var í Winnipeg,
tilheyrði hann meþodista kirkj-
unni á Maryland, þar sem faðir
hans var forstöðumaður í 17. ár.
í Toronto var hann meðlimur í
York Bible Class.
Hann syrgja kona hans og
einn sonur, Carl Arthur. Þrjár
systur, Alice í Toronto, Mrs. L.
Taylor að Morris, Man. og Mrs.
Wm. Flatt að Trenton, Ont., og
einn bróðir að nafni Ralph.
Jarðarförin fór fram í Tor-
onto, 24. maí þar sem 150 félag-
ar úr herdeild hans aðstoðuðu
við útförina og auk þess margir
vinir hans og ættingjar. Hann
var jarðaður í Prospect Military
grafreitnum í Toronto.
Clifford varð alstaðar vel til
vina og var vel liðinn af öllum
er kyntust honum.
FRIÐRIK PÉTURSSON
Fæddur 16. nóv. 1904
Dáinn 29. maí, 1940
Hinn 29. maí síðastliðinn and-
aðist á sjúkrahúsinu í Wynyard
ungur maður að nafni Friðrik
Pétursson. Hafði hann all-lengi
átt við vanheilsu að stríða. Jarð-
arförin fór fram 1. júní að við-
stöddu fjöjmenni, séra Jakob
Jónsson jarðsöng.
Friðrik var sonur ólafs heit-
ins Péturssonar, og konu hans,
Rósu Pétursson. Bjuggu þau
fyrst í Red Deer, Alta., en fluttu
þaðan til Wynyard. Er ólafur
látinn fyrir nítján árum, og bar
útfarardag Friðriks upp á dán-
ardag föður hans.
Eftir lát manns síns hélt Mrs.
Pétursson áfram búskap með til-
styrk sona sinna, sem elztir voru
af hinum stóra barnahóp. Frið-
rik var rfæstelztur, og gerði
hann það að lífsstarfi sínu, að
leggja sinn skerf til uppeldis
yngri systkina sinna og til
stuðnings móður sinni. Hann
var starfsmaður mikill, dulur
og hæverskur í allri framkomu,
en virtur og vel metinn af þeim,
er kyntust honum. Hann var
sterkur trúmaður með bjarta
lífsskoðun. Kom það ekki sízt
í Ijós, hvílíkur kraftur fylgir
trúnni, er ^hann óskelfdur og
hugrór horfðist í augu við þann
sjúkdóm, er leiddi hann til bana.
Móðir Friðriks og systkini hans
eiga á bak að sjá góðum syni og
bróður, en þau njóta samúðar
sveitunga sinna, og huggunar
þeirrar lífsskoðunar, sem byggir
á ævarandi gildi hins góða og ó-
dauðleik lífsins.
Jakob Jónsson
ASÍA BRÝNIR KUTANN
Eftir W. H. Chamberlain
Það verður ekki hjá komist,
að hrollur fari um margan mann
þegar á það er horft, hvernig
Rússinn færist í aukana vestur
á bóginn. Og ekki verður þessi
tilhugsun notalegri ef litið er í
mannkynssöguna. Þeir eru
margir, sem sjá hér fyrirboða
einna þeirra ægilegu áhlaupa,
sem Asíuþjóðir hafa hvað eftir
annað gert á Evrópu og menn-
ingu þeirrar álfu. Það er ekkert
nema tilviljun ein, að Asíuþjóð-
in, sem nú vofir yfir Evrópu,
hefir aðalaðsetur sitt í landi,
sem telst til Norðurálfunnar. —
Rætur hennar standa í jarðvegi
Ásíu, hugsunarháttur hennar,
skoðanir og aðferðir eru alger-
lega að hætti Austurálfunnar.
Þótt ekki sé litið sérlega langt
aftur í tímann hafa Asíuþjóðir
hvað eftir annað gert ægilegar
tilraunir til þess að drekkja Ev-
rópuríkjunum í flóðinu að aust-
an. Þess verður að gæta, að
landfræðilega er Norðurálfan
ekki annað en dálítill skagi eða
skagar vestur úr hinu mikla
meginlandi Asíu.
Á 8. öld óðu Múhameðsmenn
inn í Spán, veltu ríkinu þar um
koll og geistust inn í Frakkland.
Það var kappinn Karl Martel,
sem þá stöðvaði þá á sléttunum
við Tours í Frakklandi. Annars
er ekki gott að segja, hvað úr
því herhlaupi hefði getað orðið.
Á þrettándu öld réðust Mon-
gólar inn í Evrópu. Þeir voru
hermenn miklir og stóðst ekkert
við þeim. Þeir lögðu Rússland
undir sig og Pólland og Ung-
verjaland fóru brátt sömu leið.
Enginn veit hvað orðið hefði, ef
ekki barátta um völd eystra
hefði fengið þá til þess að snúa
sér frá þessari herferð vestur
eftir.
Um miðja 15. öld komu Mú-
hameðsmenn aftur til Evrópu og
tóku sjálfan Miklagarð með á-
hlaupi. Ógnuðu þeir Evrópu um
Ianga hríð, lögðu undir sig lönd
og voru nálega búnir að taka
Vínarborg, þegar Pólverjar
komu og ráku þá austur á bóg-
inn.
En Evrópa náði sér á' strik
aftur. Márar urðu að víkja frá
Spáni og á 19. öldinni fór Tyrkj-
um að hraka, svo að veldi þeirra
í Evrópu var raunverulega lokið.
Framfarirnar í Evrópu voru svo
stórfenglegar, að öll veröldin svk>
að segja varð að lúta þeim eða
að minsta kosti að láta þá í friði,
sem þar bjuggu.
En nú sjást þess merki, að
Evrópu sé betra að vera á verði.
ófriðurinn milli Rússa og Jap-
ana sýndi Asíumönnum, að Ev-
rópa var ekki eins ósigrandi og
margur hafði haldið. Svo kom
heimsstyrjöldin 1914—18. Asíu
þjóðirnar tóku að bæra á sér.
Og nú er svo komið, að vel getur
myndast þar eystra slíkt veldi,
að Evrópu standi hætta af.
Má Evrópa við annari styrj-
öld, annari blóðtöku ekki minni ?
Það er mjög vafasamt. Hvað
verður t. d. um hið mikla ný-
lenduríki Hollendinga, ef Hol-
land sjálft verður orustuvöllur
stóveldanna í Evrópu? Hvernig
verkar það á Indverja, ef þeir
frétta það einn góðan veðurdag,
að London hafi verið skotin í
rústir í flugvélaárásum eða með
öðrum hætti?
Og svo kemur alvarlegasta
vandamálið, en það er Sovét-
Rússland. Eini árangurinn, sem
enn hefir orðið í styrjöldinni, svo
að orð sé á gerandi, er framsókn
Rússa vestur á bóginn. Þess ber
vel að gæta, að Rússland, sem
var til skamms tíma að reyna að
vera Norðurálfuþjóð, og var þar
í lægsta flokki, er nú orðin Asíu-
þjóð aftur, og er þar fremst að
mætti og vélamenningu. Rúss-
neska ríkið er eitthvert mesta
veldi heimsins að stærð og fólks-
fjölda, hefir takmarkalausum
auðlindum yfir að ráða og stend-
ur á gömlum merg í ýmiskonar
menningu. Japanir eru þeim að
vísu fremri í ýmiskonar tækni,
hernaði og sjóveldi, en eru ann-
ars miklu fátækari og færri.
Allur blærinn á Sovétríkjun-
Framh. á 7. bls.
Áætlaðar messur sunnudaginn
30. júní:
Árborg, kl. 11 f. h., ensk guðs-
þjónusta, Young People’s Ser-
vice.
Geysiskirkju, kl. 8.30 e. h.
S. Ólafsson
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU—
útbreiddasta og fjölbreyttasta
íslenzka vikublaðið
R M H E R S T
"nn,.S4.40 - 25
<.o rr: - 25 oz. §2.40
40 oz.
distil-lebs u.Maea
This advertisement is not published or displayed by the Liquor
Control Board or by the Government of Manitoba.
M ■