Heimskringla - 26.06.1940, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. JÚNÍ 1940
I. Kapítuli.
Fyrir sjónum hvalanna, sem byltu sér í
djúpinu var Chelsea litla, lítið annað en fljót-
andi trjábolur. En fyrir augum selanna, sem
hröktust suður undan ágúst stormunum og
hurfu brátt í hitabeltishöfunum, var hún dá-
samlega dýrðleg, er þeir störðu á hana með
gljáandi augunum sínum. En kolkrabbar og
skötur, sem eiga heima í leðjunni á dimmum
hafsbotninum, sáu aðeins skuggann af henni
hátt yfir höfðum sér. En stormarnir í hinu
norðlæga íshafi, sem guðimir handsama og
sleppa á ný til þess að þeir æði óhindraðir,
höfðu hana að leikfangi, sem þeir einhvern-
tíma þreyttust á og dreifðu um hafflötin í
smáflýsum.
En Chelsea var samt enn meira en þetta,
þar sem hún leið yfir hið botnlausa djúp. Hún
var mjög þýðingarmikil. Hún var merki um
sigur mannsandans yfir höfuðskepnunum. Hún
lék hlutverk sitt hraustlega í hinni aldagömlu
baráttu hans við hafið. Hún var tæplega níu-
tíu feta löng, knúð áfram af dísilhreyfli og
seglum, fiskilyktina lagði af henni, en samt
hafði hún sína þýðingu. Og í mörgu sjómanns-
heimilinu í hinum nýja fjarlæga Alaska-bæ,
var rætt um hana bæði með ást og virðingu.
Chelsea var fiskiskúta. Hún hafði hjálpað
til að gera þennan nýja fiskibæ að einni stærstu
fiskiveiðahöfninni í Norður-Ameríku. Flestir
bátarnir, sem legið höfðu við hlið hennar við
bryggjurnar í Ketchikan voru bara laxabátar,
sem sjaldnast voguðu sér úr landsýn, en Chel-
sea var ein af hinum fjögur hundruð stóru
skipum flotans, sem veiddu lúður úti á hinu
opna hafi. Af þeim skipum sáu þeir oft sólina
renna til viðar yfir hinni dökku strönd Síberíu.
Rétt núna var hún að koma frá Sanak,
sem var nakin kletta eyja, sem var næstum
því á hálfnaðri lyðinni til Asíu. Skipið var
hlaðið mjög og hinn ungi skipstjóri, sem horfði
eins og dreymandi gegnum opna gluggahlerana
á stýrishúsinu var ánægður yfir J>ví, farmur
skipsins var alt fiskur. Þeir höfðu siglt langt
— en uppskorið mikil laun. Þeir áttu ekki
eftir að draga nema eitt botnnet, svo myndu
þeir stefna í autsur, að strönd Alaska og heim-
kynnisins.
Skipstjórinn virtist ekki eiga heima í
þessari stöðu. Hann var hvorki gráh»ærður,
skeggjaður né veðurbitinn,. Hann var nauð-
rakaður og hið korngula hár hans féll í bylgjum
fyrir vindinum eins og á skáldi; hann var
kannske líka skáld á sinn hátt, eins og allir eru
í raun og veru, sem elska hafið. Hann hafði
lagt alla sína ást á það, þrátt fyrir alt erfiðið og
þrautirnar ,og þrátt fyrir hinn óumflýjanlega
og þrautafulla aldurtila, sem það á endanum
mundi búa honum. Hann hafði gefið hafinu
ást sína, nauðugur, en heila og óskifta.
Glettnin var ríkust í lundarfari hans. Hún
ljómaði í stálbláu augunum hans og í hrukk-
unum í auknakrókunum, sem höfðu myndast
þar við að stara sí og æ út í fjarskann. Hún
var rituð í fallegu andlitsdráttunum hans. Yfir
andliti hans hvíldi þessi eftirtektaverða rósemi
sem kemur yfir þá menn, sem búa í návistum
við uppruna allra hluta. Einsamall hafði hann
starað í stjörnuljómann. Hann hafði starað út
yfir hin dimmu vetrarhöf. Augu hans höfðu
smogið gegnum hvirflandi þokumekki.
Hann var nú að horfa eftir duflinu, sem
vísaði á lúðunetið. Hann kom auga á það. Það
hafði rauða veifu, sem blakti í hinum svala
ágústvindi, en áður en hann gat stýrt að því,
kom hann auga á annað dökt merki, sem sást
færast inn í sjóndeildarhringinn.
Hann horfði á það þegjandi eins og í hálfa
mínútu. Þetta gat verið dauður hvalur, sem
reisti stóru bæxlin sín eins og spegil upp í loft-
ið. Það gat verið margt annað. Hann beygði
sig í áttina til Georgs Eilers, stýrimannsins á
skipinu, sem var að hringa upp kaðal á þilfar-
inu. “Hvað er það sem maður sér þarna á
stjórnborða?” spurði hann. Rödd hans var
eins og vænta mátti eftir útliti hans, djúp og
skær, eins og í klukkum þeim, sem festar eru
á duftin og vara við blindskerjum.
Kris Nansen líktist Norðmanni, og þó
mælti hann án nokkurs málhreims. Hann
hafði sjálfsagt mælt á enska tungu frá barn-
æsku, enda var ekkert annað mál talað á heim-
ili hans við Puget sundið. Gamli Nansen skip-
stjóri og kona hans hafa kannske þráð hið
hljómfagra norska mál, eins og þau þráðu hina
djúpu firði ættlands síns, en þau höfðu yfir-
gefið ættland sitt til þess að verða amerikönsk,
og það ætluðu þau sér að vera. Þau höfðu með
iðni og þolinmæði lært ensku, og sonur þeirra,
sem var fæddur í Seattle hafði ekki erft nema
ögn af málhreim þeirra.
Er skipstjóri spurði þannig leit Eiler upp
frá vinnu sinni. Þessi maður var ekki norskur,
heldur var hann fæddur í Nýja-Skotlandi og
virtist vera sjómaður með lífi og sál. Hann
hafði fylgt Kris Nansen á mörgum svaðilferð-
um, og átti einn þriðja í skipinu. Síðasta
þriðjunginn átti Stóri Tommi, sem líka var frá
Nýja-Skotlandi. Stóri Tommi kom nú til þeirra
með sjónaukann úr káetunni.
“Þetta er maður í bát,” sagði Eiler eftir
að hafa horft í sjónaukann.
“Líklegast fiskibátur frá einhverju fiski-
skipinu.”
“Nei, það er bara einn maður í bátnum,
hann hefir dregið upp lítið segl. Hvað mun
auli sá vilja svona langt úti á hafi?”
Eftirvæntingarsvipur kom á andlit Nan-
sens. Ennþá einu sinni var hann mintur á
hinn eilífa leyndardóm hafsins. Hann, sem hafði
fundið saltlyktina þegar hann var nýfæddur,
honum sem öldurnar höfðu vaggað í svefn alla
hans æsku, vissi aldrei hvaða skipi hann mætti
í náttmyrkrinu. Hin grænu djúp voru stöðugt
óráðinn leyndardómur. Guð einn vissi hvað í
þeim bjó, ofan á þeim og undir þeim. Og þetta
norðuríshaf var leyndardómsfylst allra hafa —
svo stórt, huggunarlaust, einmanalegt og fult
af ráfandi þokumökkum. Miklu sunnar sigldu
skip, stystu leið til Japan, en hér norður frá
voru bara fiskiskip, sem hættu sér út frá
Ketchikan. í norðri lágu Aleutisku fjöllin,
græn hengiflug, sem aðskildu nýja og gamla
heiminn. í austri lá Alaska, sem í sjálfu sér
var fult af óráðnum gátum og rómantískum
leyndardómi, en í vestri hinar gráu strendur
Síberíu.
Hver gat þessi sæfari verið? Opinn bát-
ur, þótt útbúinn væri með segli, var ekki hæfi- i
legt far á þessu hafi. Enda þótt hann færi
með ströndum Aleutisku eyjanna, voru þær
ekkert skjól fyrir norðan stormunum. Þetta
hlaut að vera boðberi mikilvægra tíðinda.
Nansen hafði ekkert annað að gera en að
bíða með þolinmæði. Meðan báturinn nálgað-
ist, rann út og inn um þokumekkina, bar við
loft á háum bylgjuhrygg eða fólst í djúpum
dölum þeirra, unnu mennirnir á Chelsea verk
sitt með dygð og ró. Hjólin mörruðu þegar
botnnetið var dregið inn. Hinir stóru fiskar,
með bronslituðu uggana, sem sprikluðu í
möskvunum voru dregnir inn, netið var vafið
upp og Chelsea var albúinn til heimferðar.
Loks komst litli báturinn að skipinu. í
honum sat Indíáni, aleinn, en austurlanda svip-
urinn á honum, sannaði að hann var frá eyjun-
um, hinu megin við Unimak, sem eru takmörk-
in milli austursins og vestursins. Indíáninn var
lítill og svartur, og dásamlega vitneskjulaus um
afrek það, sem hann hafði framið er hann fór
þessa ferð.
Flestir sjómennirnir á skipinu hölluðust
fram á borðstokkinn og horfðu á hann. Auk
Nansen, Eilers og stóra Toms, voru þar eitt-
hvað sex sjómenn, sem allir voru fæddir til
þess að vera það. Allir voru þeir heljar menni
alt frá tröllinu Hrólfi, sem var 6 fet 4 þuml. og
gat dregið inn fimm feta langa lúðu með annari
hendi til litla Matta. Hann var kallaður “litli”
vegn þess að hann vantaði þrjá þumlunga til
að vera sex fet á lræð, og vóg aðeins hundrað
sextíu og fimm pund. Lengst niður frá stóð
eini landkrabbinn; vagga hans hafði ekki staðið
við hafið. í æskunni hafði hann horft út yfir
hvítar sléttur, ekki hvítar af haflöðri, heldur af
baðmull. Nafn hans var Sam snjóbolti.
“Hvað ert þú að fara í þessari kænu?”
spurði Snjóbolti með sinni drynjandi rödd.
Aleutingurinn leit upp á hann og hrökk við.
Litlu augun hans, sem lágu mjög djúpt og voru
dökk eins og hafið um hávetur, opnuðust upp á
gátt af ótta. Hann var sjálfur dökkur yfirlit-
um, en aldrei hafði hann séð neinn eins svartan
og þennan negra frá Georgíu. Hann var ekki
einungis undrandi heldur máttlaus af skelfingu.
Það virtist í svip, sem hann ætlaði að flýja
burtu án þess að skila boðunum.
Snjóbolti sá skelfingu hans.
“Eg geri þér ekkert ilt,” sagði hann. “Eg
er bara matsveinn.”
Hinn vingjarnlegi rómur hans virtist vera
Indíánann.
Hvorki börn né guðslegar sálir geta til
lengdar óttast gamla svertingjann, er hann
leitaðist við, að vera vingjarnlegur; en aftur
á móti, ef barist var fyrir réttlátu málefni —
málefni sem snert sóma skipsins, eða helgi
hinna göfgu guða hans, þá var hann jafn
ósigrandi, aðeins á annan veg.
Nansen mundi eftir að Stronsky, sem var
ósvífnastur allra háseta hans, hafði talað með
lítilsvirðingu um sérstaka ljósmynd, sem Snjó-
bolti geymdi í rúminu sínu. Það var mynd af
lítilli hvítri stúlku, en fegurð hennar minti helst
á hús með hvítum súlum er sneru út að Georgíu
fljótinu. Það þurfti helminginn af sameinuð-
um kröftum skipshafnarinnar, til að bjarga
lífi Stronskys. Auk þess bar hann á sér
merki svo að kunnugir geta þekt hann af þeim
meðan hann lifði.
Er Aleutingurinn óttaðist ekki lengur
svertingjann, greip hann í grindina á hlið
skipsins og sneri sér að skipstjóranum.
“Ert þú Ameríkumaður?” spurði hann.
Það var skrítið að andlit Nansens varð
blóðrautt. Var það merki hinnar ríkustu til-
finningar sem í brjósti hans bjó. Augu hans
skutu geislum, sem stöfuðu af því að hann var
ameríkumaður, og hann lagði meiri þýðingu á
þá staðreynd en flestir aðrir menn. Það stafaði
kannske af því, að einvera hinna löngu nátta
út á hafinu hafði gefið honum gott tækifæri
til að íhuga þetta atriði.
“Já, það veit heilög hamingjan að eg er,”
svaraði hann hátíðlega.
Þótt undarlegt megi virðast, þá stökk
engum áheyranda hans bros er hann gerði
þessa yfirlýsingu. Eins og hann sjálfur höfðu
hinir mennirnir lifað langar einverunætur og
höfðu hugsað líka. Þeir lögðu líka eins og hann
áherslu á hluti, sem aðrir gleymdu eða hugsuðu
aldrei um. Það sem þeir trúðu á á annað borð,
trúðu þeir á af alhuga og efunarlaust. Það sem
þeir elskuðu eða hötuðu, elskuðu þeir eða höt-
uðu af alhuga. Auk þess þektu þeir Kris
Nansen þegar honum var eitthvað alvara, var
það óráðlegt fyrir nokkurn að hlægja að hon-
um. Og þeim fanst þeir finna til mikillar al-
vöru í þessum samfundum Indíánans og hans.
Það var ekki algengt að slíkt gerðist þar úti á
hafinu, það var ekki kveðja sem tvö skip varpa
hvert á annað fyrir siðasakir — kveðjur og
Þögn.
Allir stóðu á öndinni — allir nema Stron-
sky, sem reikaði hægt fram eftir skipinu. En
hann brosti ekki né sýndi neina léttúð. Varir
hans herptust bara saman af geðilsku. Og allir
nema Jakob Bogen, vinur Stronskys, svart
eygður, ruddalegur á svip, skildu yfirlýsingu
, skipstjórans.
Þessi mynd var þegar innprentuð í heila
sjómannanna. Þeir sáu hið gráa haf, sem lá
eins langt og augað eygði í áttina til Síberíu.
Þeir sáu þoku búna bláu strönd Sanae eins og
vofu í móðunni, þeir sáu litla bátinn, sem
kom frá vestri og hið dökka austurlenska and-
lit Indíánans upp fyrir borðstokkinn. Þeir sáu
víkingsandlit skipstjórans síns blóðrjótt af á-
kafa, og langt í burtu þokubólstrana, sem
huldu hina ógnandi og árvöknu Asíu.
“Ef þú ert Amerískur, þá hefi eg hér hlut
meðferðis handa þér,” sagði Aleutingurinn og
lagði brúnt glas með tappa í í lófa Nansens.
Þetta glas var úr brúnu gleri og svo lítið
að það mátti fela það í lófa sínum. Nansen hélt
því upp móti birtunni og sá að í því var ekkert
nema ein hvít pilla. Hvort hún geymdi ban-
vænt eitur var honum hulið, en hugur hans
var opinn til að bjóða þar inn hvaða gátum
sem væri. Fingur hans skulfu dálítið er hann
dró tappann úr glasinu. Þessi litla kúla valt
svo út úr flöskunni í lófa hans, og kom því í
Ijós að þetta var samanvafinn pappírsmiði.
Hann rakti hann í sundur með gætni, rendi aug-
unum yfir línurnar, sem á hann voru skrifaðar
og leit síðan eins og ráðalaus á Aleutinginn.
“Hvar fékstu þetta?” spurði hann hægt.
Andlit innlenda mannsins var eins svip-
brigðalaust og klettarnir í eyjunni hans.
“Anulk á Akuneyjunni fékk mér það. —
Hann sagði við mig: “Fáðu þetta fyrsta Ame-
ríska skipstjóranum, sem þú finnur. Eg hitti
þig og fæ þér það.”
“En hvaðan fékk Anulk það?”
Hann fékk það langt þarna,” og hann benti
í vestur. “Innlendur maður, Agashinak (ung-
ur hvalur) fékk honum það.”
“Hvar?”
“Veit ekki, held kannske Uninako.”
“En hversvegna fór ekki Anulk með það
til Unalaska í staðinn fyrir að koma með það
hingað. Hann hefði sjálfsagt getað hitt ame-
rískan skipstjóra í Hollendingahöfn.”
Nú færðist gleðiblær rétt sem snöggvast í
svörtu augu Indíánans og svolítið bros sást á
vörum hans.
“Anulk varð fyrir óhappi,” svaraði hann.
“Hann sigldi í skinnbát, hrakti út á hafið.
Anulk var næstum druknaður. Þegar stormur-
inn feykti honum aftur að landi; hann langt
frá Unalaska. Fann hana ekki framar. Þess-
vegna kom hann til Akun, fékk mér glasið.”
“En hvaðan kemur það í fyrstunni?” sagði
Nansen.
“Einhverstaðar nátegt Fjögra fjalla eyj-
unni. Gulur maður, hann skrifar það.”
“Svo það kemur þá næstum frá Síberíu,”
sagði Nansen í mikilli geðshræringu við skips-
höfnina sem hlustaði á með athygli. Trúið
þið þessu?”
“Þú ert neýddur til að trúa því, eða hvað ?”
sagði stóri Tommi. “Þarna er maðurinn, sem
eftir öllum sálarmerkjum að dæma kemur frá
Akun eykjunni, og þarna er bréfið í hendi
þinni. Kannske það sem í því stendur skýri
þetta.”
“En það gerir það ekki.”
Nansen starði um stund vestur yfir hið
mikla haf, þaðan sem boðberinn kom. Það var
hægt að sigla þetta, það hafði verið gert fyrri,
ekki einu sinni, heldur mörg þúsund sinnum á
morgni tímanna. Margir hyggja að nýi heim-
urinn hafi verið bygður af fólki, sem sigldi
þessa leið frá hinu gamla heimkynni sínu í
Asíu. í raun og veru var þetta beinn vegur,
sem lá að bakdyrum Ameríku. Því var þá
ekki hægt að nota hann enn? Aðrir mann-
flokkar frá Asíu óskuðu kannske að fara þenn-
an auðvelda veg til landsins, sem var svo auð-
ugt af fögrum loforðum.
En nú varð að ráða stærri gátur. Nansen
horfði rannsakandi' í augu Indíánans.
“Það er löng sigling,” sagði hann hægt.
“Eg hefi aldrei heyrt þess getið að Aleutingur
tæki á sig slíkt ómak fyrir gulan mann og
heldur ekki fyrir hvítan. Hvað gaf Agafhinak
Anulk fyrir að flytja glasið lengra og hvað gaf
Anulk þér?” Auglit Aleutingsins varð skugga-
legt og þekti Nansen þann svip. Honum féll
ekki þessi yfirheyrsla.
“Guli maðurinn ekkert gefa Agafhinak.
Agafhinak ekkert gefa Anulk. Anulk ekkert
gefa mér — og nú eg sigli.”
“Bíddu svolítið,” sagði Nansen rólega, “ef
þú segir mér ekki sannleikann, mun eg ekki
taka við þessum boðum.”
Þetta var djarflt teflt, en það hreif. Aleut-
ingurinn veifaði handleggjunum í ráðaleysi.
Það var auðséð að hann vildi verða laus við
boðin, hvað sem það kostaði. Þetta var á-
byrgðarhluti, sem lá þungt á honum. Þetta
hafði knúð hann til að fara tvö hundruð mílur
frá hlýju heimkynni sínu á Akuneyjunni, frá
brúnarmaðri konunni og svarteygðum börnum.
Hann hafði staðið í þrældómi og hamingjan
mátti vita hvílíkar hættur og þrautir biðu hans
ef ameríski skipstjórinn neitaði að taka við
boðunum, þá yrði hann sjálfur að bera boðin
áfram, og hætta sér ennþá lengra út á hafið;
því að engin önnur leið var opin. Það kom ekki
til mála að kasta þessu í hafið. Ef hann gerði
það yrði hann ófarsæll í þessum heimi og
eilífðinni líka.
“Eg skal segja sannleikann,” sagði hann.
“Guli maðurinn — hann hafði orðið.”
“Orðið!” endurtók Nansen.
“Totem orðið. Blóðsifja merkið. Þegar
einhver þekkir það orð verðum við að gera það,
sem hann býður okkur. Segi hann: farið til
lands sólaruppkomunnar, verðum við að fara
þangað. Ekki að snúa aftur. Ekki að gefast
upp! Guli maðurinn, hann hvíslar orðinu í eyra
Agafhinaks. Hann segir: fáðu þetta fyrsta
ameríska skipstjóranum, sem þú hittir. Agaf-
hinak langaði ekkert til að fara, en hann fer
samt. Og þegar Agafhinak fær Anulfi það.
Hann fer.”
Nansen hneigði sig þessu til samþykkis.
Hann hafði heyrt talað um þetta helga merki
Aleutinganna. Leyndarmálið var eins vel
varðveitt og bréf njósnarans eru varðveitt.
Það hafði afskaplega mikið vald yfir félögun-
um og Nansen fann að virðing hans fyrir hin-
um leyndardómsfulla, gula manni óx, sem þekti
þetta orð og hafði notað það til að koma fram
áformum sínum.
Nansen spurði ekki um það hvernig orðið
hljóðaði. Hann vissi fyrirfram, að ekkert
heimsins afl fengi Aleutinginn til að láta það
uppskátt. Því lét hann manninn sigla leiðar
sinnar, kallaði Eiler og stóra Tomma inn í ká-
etuna til þess að rannsaka bréfið.
Það var slétt úr því og var þá auðvelt að
lesa hinar fáu línur, sem á það voru ritaðar
með fallegri og skýrri skrift. Nansen las þær
hátt:
“Til amerísks skipstjóra!
Verið svo góðir og skilið þessu til fyrsta
Bandaríkja sjó-, land- eða tollliðsforingjans,
sem þér hittið. Best að hann sð í sem hæstri
stöðu. Bandaríkjastjórnin mun gjalda yður
hverja þá fyrirhöfn eða fjártap, sem þér bíðið
við að koma þessu til skila.
Á eftir þessum línum kom fjöldi af þýðing-
arlausum orðum. Ekki var bréfið undirskrifað
með neinu nafni, en undir því stóð talan 44.
Auðvitað voru þessi orð leynimál, svo flókið, að
Nansen gerði enga tilraun að þýða það. í stað
þess leit hann út um opinn gluggann og talaði,
var rödd hans róleg en augu hans tindruðu.
“Er botnnetið ekki komið inn ennþá?”
spurði hann.
“Nú erum við rétt að segja búnir,” svaraði
norski Andrés.
“Dragið þá þetta dufl inn og svo skulum
við sigla af stað.” Hann sneri sér til Eilers.
“Heyrðu,” sagði Nansen, “hvar getum við
fyrst hitt foringja úr hernum, flotanum eða
strandvamarliðinu ?”
Eiler gapti af undrun.
“Heldurðu að þetta sé svo þýðingarmik-
ið?”
“Eg veit það ekki. En mUndu eftir að
við erum hér nyrst í íshafinu, og hér getur
alt mögulegt komið fyrir. Og við komum
beint frá----” Hann lauk ekki við setninguna,
því að hann var vanur að hlusta eftir hinum
leyndu röddum hafsins, sem töluðu hærra en
önnur hljóð, og var heyrn hans mjög næm eins
og hunds. Hann hafði heyrt einhvern læðast
eftir þilfarinu fyrir utan káetuna. Hann lædd-
ist að hleranum. Þrátt fyrir sinn tröllaukna
vöxt var hann einkennilega léttur í göngulagi.
Hann gægðist út og sá Stronsky standa á hleri
fyrir utan.