Heimskringla - 12.05.1943, Page 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. MAl 1943
KUNNINGJABRÉF
til
Soffóníasar Thorkelssonar
Eftir Jónas Jónsson
(Höfundur eftirfarandi bréfs
hefir mælst til, að það væri birt
í Heimskringlu ef það væri oss
ekki neitt á móti skapi. Er
sanngjarnt að blaðið verði við
þeim tilmælum. Vér höfum á-
valt orðið vel við þvi, að birta
hógværar athugasemdir við
greinar sem blaðið hefir flutt
og vikjum ekki frá þeirri reglu,
minnugir hins einnig, að í hlut
á maður, sem í orði og verki
hefir reynst vinur Vestur-ls-
lendinga og frömuður margs,
sem íslenzku þjóðina hefir haf-
ið tii framtaks og heilla Þeir er
kynt hafa sér hið óeigingjarna
starf Jónasar Jónssonar í
þágu íslenzkrar þjóðar frá
byrjun, og áhuga hans fyrir
samvinnu við Vestur-lslend-
inga i staðfastri trú á, að það
verði báðum aðilum til góðs,
munu Hkr. sammála um þetta.
—-Ritstj. Hkr.)
Þú skrifar oft skemtilegar
ferðasögur frá íslandi og um
Ameríku. En inn í eina af þess-
um góðu greinum þínum um
ísland hafa slæðst nokkrar
villur, sem þarf að leiðrétta,
bæði hér á íslandi og vegna
landa í Vesturheimi.
En fyrst eg minnist á þessa
hluti vil eg byrja að þakka rit-
stjórum islenzkra blaða, báð-
um megin hafsins, fyrir ein-
læga viðleitni, að birta ekki í
blöðum sínum neitt það, sem
getur skapað beizkju og kala
milli þjóðarbrotanna. Sú var
tíðin, áður fyr, að spjótum var
skotið yfir hafið, þau tekin á
lofti, og send aftur til fyrri
eigenda. Þau viðskifti sundr-
uðu íslenzku þjóðinni og gerðu
ekkert nema tjón. Eg býst við,
að einstaka sinnum falli í aust-
ur-íslenzkum blöðum orð, sem
landar vestan hafs teldu betur
ósögð. En eg hygg, að það sé
mjög sjaldan nú orðið. Og eg
vona, að það komi enn síður
fyrir í framtíðinni.
Við margra -ára athugun á
blöðum íslendinga vestan hafs
hefi eg aðeins tveim sinnum
orðið var við greinarkafla, sem
eg fann að voru stórlega vill-
andi. í fyrra skiftið var það
ræða Mr. W. Lindals, þegar
hann var að búa sig undir að
taka við dómaraembætti sínu.
Hann lýsti með nokkuð sterk-
um litum fórnum Ameríku-
manna og fjárgróða Austur-
Islendinga í sambandi við nú-
verandi styrjöld. Því tafli er
ekki lokið enn. Fjárgróðinn er
að vísu mikill á pappírnum, en
fjármálakerfi landsins hefir
færst úr lagi, og stórkostlegt
hrun og fjárhagsvandræði
framundan í síðasta lagi við
lok styrjaldarinnar. í herfræði-
ritum er Island nú staðsett við
hliðina á Malta, Gíbraltar og
þess háttar höfuðstöðvum. Is-
land er nú mitt á milli fjögurra
mestu hervelda heimsins. Ef
Evrópustórveldi gerir árás á
Norður-Ameríku, þá er Island,
eins og málum er nú komið,
fremsta skotgröfin. Við Aust-
ur-lslandingar skiljum vel,
hvar við erum staddir. Við
vitum, að í minstu loftárás
geta mörg þúsund fjölskyldur
í kaupstöðunum orðið húsviltar
við bruna. Enginn Islendingur
kvartar um þetta. Engir fjöl-
yrða um, að við séum í fremstu
skotgröf, og að hinir blómlegu
bæir Vesturheims verði máske
síðar heiimsóttir með báli og
brandi af því að ísland er í bili
á miklum straummótum. Eg
segi þetta ekki til sérstaks lofs
okkur Austur-lslendingum. Við
vitum hvað í húfi er um fram-
tíðarlíf frelsiselskandi þjóða í
sambandi við úrslit þessarar
styrjaldar. En eg held, að Mr.
Líndal hefði ekki þakkað fyrir
gróðan, í fyrstu lotu styrjald-
arinnar, ef Canada hefði verið
á straummótum, eins og Island
er nú, og ef dreift hefði verið
um alt ríkið 8 miljónum vel
mentaðra, gáfaðra og heiðar-
legra erlendra hermanna, fyrir
sameiginlegan málstað frelsis-
ins.
Næst kem eg að þinni grein,
Soffónías góður. Þér finst
plægingarnar muni okkur
verklitlar stundum með plóg
og dráttarvél. Menn eru mis-
jafnir við verk. Sennilega
hefir enginn viðarhöggsmaður
verið jafn duglegur í Winnipeg,
eins og þú á yngri árum. Samt
varð að notast við aðra sem
minni voru verkamenn. Eg ef-
ast ekki um, að Islendingar
læra tiltölulega fljótt alla
tækni við nýtízku jarðvinslu.
Við höfum lært síldveiði af
Norðmönnum, togarastörf af
Bretum, og orðið jafn snjallir
meisturunum. Islenzkir sjó-
menn í Boston hafa sýnt vest-
an hafs, að þeir kunna sina
ment. Það þarf þess vegna
ekki að kvíða hæfileikum jarð-
ræ-ktarmanna hér á landi, að
tileinka sér nýja tækni.
Þú segir, að árið 1942 hafi
rákið borgað helminginn af
kaupi vetrarstarfsfólks hjá ís-
lenzkum bændum. Fyrir þessu
er ekki svo mikið sem flugufót-
ur. Það er ekki vitað um, að
ríkið hafi greitt svo mikið sem
eina krónu í þessu skyni. Eg
held, að þú hafir séð þessa fjar-
stæðu í skýjum, þegar þú
komst seinast í flugvél yfir
Klettafjöllin.
Þú segir, að Bretar hafi gefið
Islendingum 5 miljónir króna,
og sveitabændur hafi fengið
féð. Þú ert svo sanngjarn að
bæta við, að þetta hafi verið
greiðsla fyrir markaðstöp. Hér
er ósamræmi. Ef Bretar borg-
uðu 5 miljónir fyrir markaði,
sem ísland glataði í sambandi
við styrjaldarrekstur Banda-
manna, þá var sú greiðsla ekki
gjöf heldur gjald. Mér þykir
ósennilegt, að Soffónías Thor-
kelsson myndi kalla það gjöf,
ef stjórn Manitoba-fylkis bann-
aði honum í nokkur ár að flytja
svo mikið sem einn kassa úr
sínu mi-kla verkstæði, en
greiddi honum hins vegar eftir
mati ríflega en sanngjarna
þóknun fyrir atvinnuspjöll og
markaðstöp. Eg hygg, að ef
einhver blaðamaður segði um
þetta mál, að Manitoba-stjórn
hefði gefið Soffóníasi þessa
fjárhæð, þá hefði honum að
vonum þótt hallað á sig að ó-
sekju. Sama finst okkur Aust-
ur-lslendingum, er hann telur
réttmætar skaðabætur okkar
vera gjöf.
Þú segir, að landbúnaðarvör-
PfHME m PUMP NOW- HAVE MOUEY 7DSPEW LATEP
ur hafi verið dýrar á Islandi,
og ekki þurft uppbót. Nú
veiztu, að bæði Bretar og
Bandaríkjamenn hafa vegna
framkvæmda sinna í þágu
styrjaldarmálanna dregið til
sin meginið af lausu vinnuafli
Islendinga, og greitt hærra
kaup heldur en nokkurntíma
hefir áður þekst á Islandi. Þú
veizt ennfremur, að það kemur
Bandamönnum vel, að fá allan
þann nýjan fisk, sem fáanlegur
er á landinu, og þá ekki síður
þorskalýsi og síldarlýsi. Fyrir
þessa framleiðslu er borgað
margfalt við það, sem þekkist
á friðartimum. Þessi aðstaða,
svo og nærvera hins fjölmenna
setuliðs í landinu, hefir skapað
sjúka dýrtíð og verðhækkun í
landinu. Vinnuaflið verðsetur
sig eins og í álitlegum gull-
námubæ. Verð framleiðslunn-
ar vex að sama skapi, án þess
að efnahagur batni. Bændurn-
ir verða að selja vöru sína
dýrt, en geta þó ekki kept um
vinnuaflið við þá, sem hafa enn
betri aðstöðu við framleiðslu á
lífsnauðsynjum handa hernað-
arþjóðunum. Islenzkir bænd-
ur hafa nú að vísu allmikið af
pappírspeningum milli handa,
en þeir hafa aldrei verið jafn
útpíndir af þrotlausu erfiði, af
því að alt of fáar, hendur eru
til að sinna framleiðslustörfun-
um.
Þú heldur, að íslenzku bænd-
urnir muni úrkynjast af vel-
sæld. Þeir munu úrkynjast ná-
kvæmlega eins og þú og þínir,
líkar. Þú ert alinn upp og full-
mótaður í einni prýðilegustu
sveit á Islandi, Svarfaðardaln-
um. Þar búa eljumenn og
reglumenn, enda sér á bygð
þeirra. Þú komst þaðan með
vinnuþrek og vinnulöngun. —
Þeir eiginleikar hafa komið þér
að góðu haldi. Islenzkt sveita-
fólk, bæði konur og karlar, eru
nákvæmlega á sömu braut. —
Það er sívinnandi fólk, alla
daga árs. Það er hófsamt í
eyðslu, reglusamt og umihugað
um framtíð sína og framtíð
landsins. íslenzka sveitafólkið
úrkynjast síðast af öllum Is-
lendingum á dúnsvæflum og
við iðjuleysi.'
Þú segir, að nú muni íslenzka
ríkið fara að rækta jörð fyrir
sveitafólkið. Þetta er byrjað og
þarf að gera það hundraðfalt
meira. Berzta verk Mussolinis
var að skapa þúsundir lifvæn-
legra heimila fyrir ítalska
landnámsmenn í Lybíu, Roose-
velt hefir eytt laglegum fjár-
hæðum til að bæta landið, til
framtíðarnota. Ef Island hefði
notið stjórnfrelsis frá 1851—
1874 og getað myndað nýbýli
við sjó og til sveita, eftir þörf-
um, þá hefði fátt fólk farið úr
landi vestur um haf. Sá missir
var þungbær fyrir gamla land-
ið, og kom af því, hve hin er-
lenda stjórn var skammsýn og
misvitur. Hitt er annað mál,
að landar í Ameríku hafa orð-
ið ættlandi sínu til gagns og
sóma vestan hafs, og allmargir
notið hæfileika sinna betur þar
en hér. Hitt er annað mál, að
fámenn þjóð í stóru landi þarf
að hlynna að börnum sínum.
Nú fer sarnan, að Ameríka er
að mestu lokuð fyrir innflytj-
endum og hitt, að Austur-ls-
lendingum fjölgar og þess
vegna þarf að greiða fyrir
heimilamyndun alls staðar þar,
sem lífsskilyrði eru bezt hér á
landi. Og úr því að hinir miklu
st jórnarforkólf ar Bandarikj-'
anna og fylgismenn þeirra telja
rétt, í einhverju auðugasta og
landkostamesta landi verald-
arinnar, að eyða óhemju fé til
að skapa miljónum af borgur-
um landsins sjálfstætt verk-
svið, þá mátt þú Sóffónías
Th'orkelsson, ekki fara hörðum
orðum um okkur íslendinga,
þó að við sjáum ástæðu til, í
landi með óbliða náttúru, að
létta með hjálp frá almanna-
sjóðum undir nokkuð af heim-
ilamyndun ungu kynslóðarinn-
ar.
Eg hefi um nokkur undanfar-
in ár unnið að því eftir megni
að fjölga vináttu- og kynning-
arböndum milli islenzku þjóða-
brotanna báðum megin hafs.
Þúsundir manna vinna nú að
þessu sama marki á Islandi og
í bygðum Islendinga vestan
hafs. Þú Soffónías Thorkels-
son hefir lagt frtim drjúgan
skerf í þessu efni. Eina hætt-
an í þessu merkilega þjóð-
ræknismáli er að láta ógæti-
leg og órökstudd ummæli falla
í garð frændvina hinum megin
við hafið. Þið Vestur-íslend-
ingar verðið að útkljá ykkar
heimamál og við okkar. Við
getum ekki sett ykkur á skóla-
bekk. Þið getið ekki heldur
með góðum árangri typtað
okkur. Milli íslendinga austan
hafs og vestan gilda lög gisti-
vináttunnar. Menn telja ekki
fram syndir gesta sinna, þó að
þær kynnu að vera til. Ef
Austur- og Vestur-lslendingar
breyta eftir reglum gistivinátt-
unnar, í allri sambúð, mun vel
fara. Deilur á þeim vettvangi
eru löngu hættar. Friður og
vinátta komið í staðinn. Höld-
um svo fram stefnu vorri um ó-
komnar aldir. J. J.
—Tíminn, 27. marz.
HVÍTASUNNAN
Eftir Rannveigu Schmidt
Egill stóð við stofugluggann
og horfði út yfir Vötnin spegil-
slétt og glitrandi i sólskininu; á
nýútsprungin trén meðfram
bökkunum, þau voru til að sjá
eins og þau hefðu örþunnar
slæður yfir sér; á stórhýsa-
þyrpingar miðbæjarins, en
uppi yfir þeim blikaði á gnæf-
andi kirkjuturnana úr græn-
um kopar. Kaupmannahöfn
var komin í sumarskrúðann
sinn. En sú fegurð virtist ekki
hafa friðandi áhrif á unga
manninn, sem stóð við glugg-
ann. Hann var maður hár og
grannur með breiðar herðar,
hárið dökkbrúnt og liðað, aug-
un stór og gráblá; varirnar
nokkuð þykkar og ástríðumikl-
ar. Þegar hann sneri sér við
og fór inn í næsta herbergi,
báru allar hreyfingarnar vott
um megna óánægju.
Gerður, beinvaxin, ljós-
hærð og snör með snubbótt
nef, var að pakka ferðatöskuna
sína í svefnherberginu og leit
brosandi á Egil, er hann kom
inn.
“Góði, vertu ekki vondur,”
sagði hún og þegar hún brosti
ljómaði alt andlitið og varð ó-
venjulega aðlaðandi. En Egill
var önugur.
“Gætirðu ekki varið hundi’-
aðkallinum, sem hann frændi
þinn sendi þér, betur en í þetta
ferðalag, til að heimsækja
kvenmann, sem þú eiginlega
kærir þig ekkert um. Komdu
heldur með mér, við skulum
snara okkur til Sviþjóðar; þú
veist hvað Kullen er indæl um
þetta leyti árs.”
Gerður hélt áfram að raða
niður í töskuna: “það vildi eg
góði, að eg gæti gert þér skilj-
anilegt, að eg er ekki að fara í
neina skemtiferð; þú veist, að
eð vifdi þúsund sinnum heldur
fara með þér til Kullen; það er
fátt sem eg hefi meiri unun af
en að sitja á klettunum við
Kullen með þér, minn elskan-
legi,” og Gerður klappaði
rnanni sínum á kinnina og
brosti við honum blíðlega. “En
hversvegna eigum við altaf að
vera eigingjörn? Eg vorkenni
aumingja Stínu; hún er veik
og nær sér kanske aldrei til
fullnustu aftur. Allir sem hafa
tæringu eiga bágt; þú mátt
ekki gleyma, að eg á systur á
Skiftið við
Federal Kornhlöður
fyrir verð og þjónustu
hæli heima á íslendi. Eg get
ekki annað en hugsað um hana
í þessu sambandi. Kanske er
hún ein um Hvítasunnuna. —
Stína greyið skrifar, að hún
þekki engan á hælinu. Hún
biður mig eins og Guð sér til
hjálpar að koma; hún er blátt
áfram angurvær í bréfinu.”
‘Öllu trúir þú Gerður!’ (Já, þú
ættir að vita þáð manna bezt
hvað eg er trúgjörn, hugsaði I
Gerður). “Svei mér ef þú ekki j
kanóníserar fó'lk; þú heldur að
allir séu englar — þangað til
þú rekur þig á, að þeir eru
djöflar”. Nú var Egill orðinn
verulega sár. “Þú ert altaf að
gera eitthvað fyrir fólk, seml
er einskis virði; og hvað hef-
irðu upp úr því nema vanþakk-
lætið?”
“Hver er eiginlega fær um
að dæma um verðleika manna.
Ef fólk er ekki stórgáfað, þá
finst þér ekkert til þess koma;
en það er ýmislegt annað, sem
hægt er að dást að, góðmenska
til dæmis.” Og Gerður sagði
þetta alvarlega, en þó þykkju-
laust.
“Aldrei hefi eg heyrt, að
Stína væri neitt sérstaklega
góð manneskja; en við sannar-
lega vitum, að hún er þræl-
heimsk. Mér finst bæði synd
og skömm, að þú eyðir tveim
heilum dögum í þetta ferða-
lag.”
“Þú talaðir ekkert um að
Stína væri heimsk, þegar þú
endilega vildir bjóða henni í
nýársgildið okkar og þér sann-
arlega fanst hún syngja vel . . .
þú sagðir líka, ef eg man rétt,
að hún væri eins og lítil postu-
línsstytta,” sagði Gerður og
hló við.
“Ó já, greyið, eg hefi svo
sem ekkert á móti henni, en
þegar konan mín notar hvíta-
sunnufráið sitt til þess að
heimsækja hana, í staðinn fyr-
ir að vera með mér—” og nú
kom Egill og lagði handlegg-
inn utan um Gerði og var hinn
blíðasti; “símaðu Stínu, að þú
getir ekki komið, góða. . .
Stelpan er leiðinleg og ekki
þess virði, að þú eyðir bæði
tíima og peningum í þessa
heimsókn til hennar; þar að
auki þarftu að hvíla þig; þú
sagðir sjálf, að þið hafið haft
svo mikið að gera á efnarann-
sóknarstofunni upp á síðkastið,
að jafnvel Dr. Holm virtist
vera að gefast upp . . . vertu
nú væn og komdu heldur með
mér.”
“I þetta sinn verð eg nú
harðbrjósta við þig,” sagði
Gerður hlægjandi; “þér er eng-
in vorkunn að vera án mín í
tvo daga . . . þú verður ekki
einmana, ef eg þekki þig rétt.
Ef þú verður kyr í bænum, get
eg hæglega talið upp fcíu staði,
þar sem þú ert boðinn og vel-
kominn.”
Gerður varð að stæla sig
gegn þessum grábláu augum,
sem venjulega höfðu vald til
þess að yfirbuga alla mót-
spyrnu af hennar hálfu . . . en
hún var búin að ásetja sér að
gera kunningjakonu sinni
þennan greiða og það var kali
milli hjónanna, þegar Egill
fylgdi Gerði niður á járnbraut-
arstöðina.
Hælið liggur við fagran fjörð
með beykiskóginn að baki. Alt
var grænt og gróandi og fólk-
ið, sem Gerður hitti var. kátt og
fjörugt og yfirleitt var ekki á
neinu að sjá, að þetta væri
sjúkrahæli. Stína, sem virtist
vera hin brattasta, tók Gerði
með kostum og kynjum og
fylgdi henni til herbergisins,
sem hún átti að sofa i um nótt-
ina. “Hvensvegna kom Egill
ekki með þér?”
“Það kom ekki til tals; hann
hefir haft mikið að gera við
blaðið upp á síðkastið og varð
eftir í Höfn. Eg býst við að
hann hvíli sig um hátíðarnar.”
(Það er satt, hún er eins og lítil,
postulinsstytta, hún Stína,
hugsaði Gerður; brúnar krull-
ur, fallegur vöxtur . . . ef and-
litið bara hefði meiri svip, þá
myndi hún vera óvanalega lag-
leg. Hún lítur eiginlega ótrú-
lega hráustlega út. Kanske
var það hreinasti óþarfi að eg
kæmi).
“Það var gaman að þú
kormst, Gerður; það er ekki svo
vitlaust hérna. Eg skal kynna
þig tveimur Norðmönnum, sem
komu í fyrradag. Góðir ná-
ungar. Á morgun verður stórt
miðdagsgildi. Eg vona, að þér
ekki komi til að leiðast.” Stína
hagræddi sér á legubekknum,
meðan Gerður fór í annan kjól.
“Það er sannarlega gott, að
þú hefir kynst geðugu fólki,
Stína mín. Um að gera að
reyna að skemta sér og vera í
góðu skapi.”
“Ó, eg slepp líklega út í
næsta mánuði, eða svo segir
læknirinn. Þessi veikindi mín
eru bara aðkenning, sem betur
fer. Eg hefi sannarlega sakn-
að Kaupmannahafnar. Þú
verður að segja mér allar frétt-
ir, Gerður og hvaða stúdentar
fara heim til Islands í sumar.
Ef eg slepp héðan á næstunni
vill pabbi endilega fá mig heim
. . . eg er bara hrædd um, að
hann lofi mér ekki að koma
aftur, ef eg fer.”
“Þú færð sjálfsagt að koma
aftur. Pabbi þinn myndi ekki
vilja að þú hættir við að læra
að syngja, þegar þú ert komin
svona vel á veg,” sagði Gerður;
“við vorum einmitt að tala
um það á dögunum við Egill,
að þú hefðir svo indæla rödd.”
“Já, hann Egill var að hrósa
mér fyrir röddina í nýársgild-
inu ykkar. Þú ert sannarlega
heppin, að eiga svona falleg-
an og skemtiilegan mann eins
og hann Egil . . . og svo söng-
elskan.”
“Það er satt, hann er skemti-
legur hann Egill”; og nú fékk
Gerður hálifgert samvizkubit
yfir að hafa farið í burtu frá
honum.
Á H'vítasunnudag var stilli-
logn og sólskin, allir sparibún-
ir við miðdegiisverðinn, stúlkur
gimiinnnraimumiiciflmiiiminiiimimiinniHmimciiiiiiiiiiii}}
1 INSURANCE AT . . .
|
REDUCED RATES
= —
Fire and Automobile |
| STRONG INDEPENDENT |
COMPANIES
= =
I McFadyen j
[ Company Limited j
| 362 Main St. Winnipeg |
Dial 93 444
«mmiiniaiiiuiiiiiHniiimiiiiiiniiiiiiiiiiiic]iiuimimu:iiiiiiiiiiic*>