Heimskringla - 17.01.1945, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 17. JANÚAR 1945
Heímskringla
(StofnuB 18SS)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Wmnipeg
. Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
WINNIPEG, 17. JANÚAR 1945
Þjóðskipulegt frelsi í eiginlegum skilni gi
Orðið frelsi er á allra vörum. í því hafa frá öndverðu búið
hugsjónirnar, sem mönnum hafa helgastar í brjósti búið. 1 nafni
þess hafa stríð verið háð bæði þjóða á milli og innbyrðis. Alt
hefir í sölur verið lagt til þess, að fá að njóta þess.
En hvernig hefir svo um frelsið farið í þjóðskipulegum skiln-
ingi? Ekki sem bezt. Það hefir reynst erfitt, að hönd'la hnossið,
eignast það í fylsta mæli.
Samt verður ekki annað sagt, en að þau framfaraspor, sem
stigin hafa verið, — og þau eru bæði mörg og stór — hafi átt
rætur til frelsisins að rekja. Það hefir því miklu til leiðar komið.
Sú menning sem við eigum bezta við að búa, er frelsinu að þakka.
En að skeið þess sé á enda runnið, er alt annað mál. ^ í sinni full-
komnun, eða eiginlegasta skilningi, á það enn langt í land.
Eins og allir vita er margt uppi á baugi í þjóðskipulagsmálum
og flokkarnir margir, sem sína stefnuna hafa hver. Að draga
línur á milli allra þeirra flokka ítarlega, væri ógerningur að reyna.
En einhvers staðar eru aðal-línurnar milli flokksstefnanna. Og
hvernig væri þá, að setja dæmið þannig upp, að þær lægju mihi
lýðræðis og einræðis, til þess að nota hin a'lgengustu og þektustu
orð yfir hugtakið, milli frelsis og ófrelsis? Þjóðskipulegar fram-
farir, hafa í raun og veru ávalt um þessar stefnur snúst.
Um einræðið þarf hér ekki að fara mörgum orðum. Það
hefir ávalt reynst hin hættulegasta stefna í þjóðmálum. Umbóta-
og frelsisbarátta öll hefir stöðugt átt í höggi við það. Ofsterkt
ríkisvald hefir að jafnaði verið viðsjárvert og má heita þrándur í
götu almenns mannfrelsis og lýðræðis.
Lýðræðið hefir aftur á móti verið það, sem alment hefir verið
kept að. Hvert spor, sem í þá átt hefir verið stigið er það, sem
þráð hefir verið. Það er keppikeflið.
En fyrir þessu skyldi enginn ætla, að lýðræðis stjórnskipulag
sé nokkurs staðar fullkomið. Og frá sjónarmiði frelsisins, er þv;
margt samfara, sem gegn frelsinu vinnur.
Stærsti sigurinn, sem enn hefir verið unninn í lýðræðisáttina,
er þingræðið.
Og miklar og eiginlega allar framfarir, sem í einu og öðru
hafa átt sér stað, eru afkvæmi þingræðisins. Þær eru og ekki sízt
eftirtektarverðar, þegar þess er gætt, að með þingræði, var ekki
nema háift spor stigið til fullkomins frelsis.
Þetta liggur í því, að með þingræðinu »r aðeins um fulitrúa
vald að ræða. En þátttaka almennings í lagasmíðinni var aðeins
óbein með því.
Til þess að hún sé fullkomin og frelsi manna þar brotalaust,
þarf hver einstaklingur þjóðfélagsins að eiga sinn beina þátt í
löggjafarsmíðinni.
Til að ná fullkomnu frelsi í þessu efni, skortir það sem nefnt
er bein löggjöf.
Með beinni löggjöf er átt við, að um öll lög sem samin eru í
landinu, greiði hver einasti atkvæðisbær maður atkvæði út af
fyrir sig, sem fulltrúar eða þingmenn þjóðanna nú gera.
Þegar þessu hefir verið til vegar snúið, þá fyrst nýtur al-
menningur fulls frelsis síns í Ilöggjafarmálum.
Það getur nú verið sagt á móti þessu og hefir og verður sagt,
að almenningur sé ekki fær um þetta. Þetta sé mesta óvit. Það
verður auðvitað ekki í svip að minsta kosti, ráðin með þessu bót á
öllum sköpuðum hlutum. Mönnunum hættir ekki að sjást yfir í
einu og öðru þó bein löggjöf komist í framkvæmd. En eru svo
sem engar yfirsjónir framdar nú af þingmönnum, eða stjórnum?
Það er segin saga, að stjórnir hafa ekki haldið svo eitt einasta
þing, að yfirsjónirnar hafi ekki komð í ljós á eftir og almenning-
ur tekið til að kvarta undan þeim, undir eins og stjórnirnar hafa
verið byrjaðar á starfi sínu.
Hver er ástæðan? Sú, að ef óvandir menn veljast í fulltrúa
stöður þjóðarinnar, þá hafa þeir með þingræðisvaldinu alveg sama
tækifæri og keisarar, að gera það sem að einræði stefnir og það
sem að. sönnu og eiginlegu lýðræði lýtur.
Að bera á móti þessu, er að lesa öfugt og ranghælis stjórnar-
farssögu flestra lýðræðislanda til þessa.
Eitt af því bezta sem vér ætlum að sé hægt að benda á í lýð-
frjálsum löndum, er sveitastjórnaskipulagið, að minsta kosti í
enskumælandi löndum. En gallinn er sá, að það fær samt ekki
notið sín, vegna hinna mörgu yfirstjórna. Oss virðist þrátt fyrir
það mega sjá þar vott frelsisins í rýmra skilningi en nokkurs
staðar í þjóðfélaginu. Þar nýtur einstaklings-frelsið sín bezt, þrátt
fyrir utan að komandi torfærur, sem á leið þess eru lagðar í fjár-
málum, viðskiftum og yfirdrotnun annara stjóma. En þar tekur
einstaklingurinn líka almennari þátt í athafnalífinu og beinni en
armars staðar með stjórnskipulegum áhrifum sínum. Þó margar
sveitir og bæjarfélög séu eins og maður segir, “á hreppnum” bæði
í þessu landi og öðru, er það utan að komandi ok sem því veldur.
Það er hinum mörgu og sterku stjórnum, hverri upp af annari,
að kenna.
Já, sterku! Það er löngum um það talað, að stjórnir komi
engu til leiðar, af því, að þær séu ekki nógu sterkar. Hvað marg-
ir hafa áttið sig á því, hvað verið er að biðja um með sterkum
stjómum og voldugum? Hvaðan ætli að einræðið stafi sem
skotið hefir upp, eins og gorkúlum síðari árin og í sinni ljótustu
mynd, innan þjóðlanda, sem við lýðræði, eða þingræði, áttu að
búa? Það hefir stafað frá sterkum stjórnum. Það hefir átt sér
stað í þeim þjóðfélögum sem
lagt hafa undir sig alt vald, sem
kepst hafa við að taka sem mest
af því sem er að gerast í sínar
hendur og starfrækja sem sína
eigin eign. Diktatorarnir, sem
upp hafa risið, hafa allir farið
þannig að því, að ná ótakmörk-
uðu valdi og orðið einráðir —
drotnar sinnar þjóðar, en lagt
þingræði og lýðræði og alt sem
einstaklingsfrelsi hefir mátt
kalla, í gröfina.
/•
Til þess að einræði geti hald-
ist við, þarf ávalt að leggja
hömlur á alment frelsi. Rit-
frelsi á sér ekki stað undir ein-
ræði's stjórnskipulagi. Á móti
slíkum stjórnum má ekkert
segja opiniberlega. Annað sem
einkennir þær, er lögregluvald-
ið, spæjarastarfið, sem þær
halda uppi, og sem reynist oft
svo þrælslegt, að því fá engin orð
lýst. Á sérstökum tímum, eins
og t. d. stríðstímum, getur verið
að eitt'hvað af þessu eigi sér stað
í lýðræðislöndum. En þess utan
verður ekki sagt, að lýðræðis-
stjórnir haldi sér við völd með
slíku ofbeldi.
Þar sem einveldi ríkir — og
það gerir ef til vill minstan mun
í hvaða mynd það kemur fram,
eða hvort það kemur fram í
náfni keisaravalds, lýðræðis eða
sósíálista valds, er ávalt hættan
þessi, að þjóðfélagið steinrenni
verði að nokkurs konar bíflugna-
búi, þar sem öll álhrifin á þjóð-
lífið koma frá valdsmönnunum
en ekki fjöldanum eins og drotn-
ingu bíflugnabúsins en ekki
vinnuþrælunum. Þjóðlífið vex
ekki upp af hinni dýrkeyptu,
verðmætu reynslu fjöldans, sem
mestan þáttinn ætti þó að eiga í
sköpun þess, eða stjórn, eigi síð-
ur en vinnuþrælkuninni. Vér
vitum ekki nema að þeir Dur-
anty og Davis hafi eitthvað fyr-
ir sér í því, er þeir halda fram,
að ríkisvaldsrekstur undir kom-
múnista skipulagi, hafi á sér
þau einkenni, er nefnd hafa ver-
ið samfara einræðisstefnum hér
að ofan. En hvað sem um það
er, breytir það ekki atriðum
þeim, er hér hafa til grundvall-
ar verið lögð fyrir einræði og
frelsi.
Hvar standa nú stjórnmála-
flokkar þeir, sem við í þessu
landi erum kunnugir, gagnvart
fullkomnu þj óðskipulags-f relsi,
eins og maður hugsa sér það?
Hon. S. E. Low segir í útvarps-
ræðu 15. nóv. á þessa leið: 1 fám
orðum sagt, stefna liberalar, C.
C.F. og Prog. Labor að þessu, að
mynda sem voldugasta stjórn og
umfangsmesta, stjórn, sem hafi
mikið til þjóðreksturinn með
höndum og mikið vald yfir at-
höfnum manna. Aftur hefir
þjóðeyrisstefna Albirtinga ein
THE ICELANDIC
CANADIAN
Þetta rit enskumælandi Is
lendinga í Winnipeg, kom út rétt
fyrir jólin. En það er annað
blað þriðja, árgangsins. Efni
þess er að miklu leyti helgað
jólunum. Það byrjar með Jöla-
ósk, kvæði ortu af Þergþór Emil
Johnson. Fyrsta greinin í því,
er einnig um Jólin, skrifuð af
Mrp. S. J. Sommerville. Af öðr-
um lengri greinum skal nefna
“Frið á jörðu”, eftir séra Philip
M. Pétursson, “íslenzka musik”,
eftir Mrs. Björg Violet Isfeld,
grein um J. Magnús Bjarnason
eftir dr. Kristján J. Austmann,
ásamt þrem dæmisögum J. M. B.,
þyddum af lækninum. Þá skrif-
ar séra Albert Kristjánsson grein
um Mrs. Margréti Benediktsson
og svo ,er kvæði “The Silent
Ohristmas Seal”, sem ort hefir
Mary Violet Olson. Auk þessa
eru smærri greinar um félags-
málin, sem Icelandic Canadian
Club hefir með höndum. Og
lestina rekur svo kaflinn með
fyrirsögnnini “Our War Effort”,
sem er ágætur og gott sýnishorn
af þátttöku Islendinga í stríðinu
móti fjendum mannkynsins.
Ritið er læsilegt og frágangur
á því góður, það er nú þegar orð-
ið greinagott um athafnir og sögu
okkar Vestur-íslendinga og ætti
að komast inn á hvert íslenzkt
heimili hér vestra.
ÁGÆTT ÚTBREIÐSLU-
STARF í ÞÁGU
ÍSLANDS
Eftir próf. Richard Beck
og Progressive Conservative
flokkurinn að því er vér ætlum.
. . . Eru þeir að þessu leyti nær
þeirri stefnu, sem haldið hef-
ir verið fram í þessari grein
um beina löggjafarþátttöku al-
mennings í lagasmíði landsins.
Að útskýra þetta frekar nenn-
um vér ekki að sinni, en bezt
gætum vér trúað, að skilgrein-
ing þessi ætti eftir að koma í
ljós við, eða eftir, næstu kosn-
ingar í þessu landi, verði enginn
flokkur nægilega öflugur út af
fyrir sig að mynda stjórn.
Um leið og ísland varð frjálst
og fullvalda ríki, hefðum vér
viljað sjá þjóðina, sem svo Lengi
°g glögt hefir sýnt trú sína á
einstaklings-frelsi, verða fyrsta
til að sýna það í verki, með því
að taka upp beina löggjöf. Vits-
munum aknénnigs væri hvergi
betur treystandi en þar til að
hafa framkvæmdir í því efni
með höndum. Þá væru og ís-
lendingar í þjóðskipoilegum
skilningi frjálsasta þjóðin í
heimi, eins og þeir voru til forna
með stofnun þingræðisins.
Ósjaldan er á það minst í blöð-
um og tímaritum heima á ís-
landi, að sem víðtækust land-
kynningarstarfsemi víðsvegar út
um lönd sé þjóðinni nauðsypleg
og hin mikilvægasta, bæði við-
skiftalega og menningarlega tal-
að, ekki sízt nú þegar athygli
umheimsins hefir dregist að
landinu, sögu þess og menningu
stórum meir en áður var. Eng-
um þeim íslending, sem dvalist
hefir erlendis að nokkru ráði,
eigi sízt hér í Vesturheimi, mun
dyljast, að þar er um að ræða
þarft mál og merkilegt, sem
verðskuldar það, að því sé fullur
gaumur gefinn. Af því leiðir
einnig, að hver sú starfsemi er
bæði þörf og þakkarverð, sem
miðar að því að veita erlendum
þjóðum staðgóða og aðgengilega
fræðslu um Island og íslendinga,
landið sjálft, þjóðina, sögu henn-
ar og merkilega menningu að
fornu og nýju.
Dr. Thor Thors, sendiherra ís-
ára, lýst afstöðu íslenzku þjóð-
arinnar til heimsmálanna og
styrjaldarinnar, og réttilega
dregin athygli að því, hvern
skerf Islendingar, þó hlutlausir
séu, leggi af mörkum í þágu
Sameinuðu þjóðanna með fram-
leiðslu sinni og hverjar fórnir
þeir þáfa orðið að færa af völd-
um stríðsins í tapi rnanna og
skipa.
í hausthefti hins merka og víð-
lesna tímarits, “The American-
Scandinavian Review, skipaði
öndvegi gagnfróðieg og vel sam-
in ritgerð eftir Thors sendiherra
um ísland og sögu þess, með sér-
stöku tilliti til endurreisnar lýð-
veldisins íslenzka síðastliðið
sumar. Stjórnmálasaga landsins
er þar rakin í megindráttum frá
landnámstíð, en þó einkum lýst
aðdraganda endurreisnar lýð-
veldisins og hinum ógleyman-
legu hátíðaihöldum í sambandi
við þann einstæða atburð í lífi
hinnar íslenzku þjóðar. 1 grein-
arlok víkur höfundur að því, eins
og ágætlega fór á, að Islendingar
vilji í framtíðinni, sem áður, eiga
gott við allar þjóðir heims, eigi
sízt frændþjóðirnar á Norður-
löndum, eins og fram kom í
mlerkilegri samþykt, sem gerð
var á Alþingi í þá átt þ. 10.
maí árið, sem leið. Lýkur hann
máli sínu með því að segja, að
Islendingar horfi djarflega móti
framtíðinni sem frjáls og full-
valda þjóð, minnugir þess, að
þeir eigi vinum að mæta bæði í
hópi hinna stærri og smærri
þjóða og fasttrúaðir á það, að
þeir fái að njóta fulls frelsis í
friði og samvinnu við aðrar þjóð-
ir heims.
íslenzka þjóðin á þar því góð-|
an málsvara á erlendum vett-
vangi þar sem Thors sendiherra
er, enda nýtur hann bæði vin-
sælda og virðingar í starfi sínu,
eims og sjá má meðal annars af
því, að í síðastliðnum ágústmán-
uði sæmdi Rider College í Tren-
ton, New Jersey, hann heiðurs-
doktorsnafnbót í lögum, en sam-
tímis var ríkisstjóranum í New
Jersey samskonar sómi sýndur.
lands í Washington, stendur í
staklings frelsið meira í hug3Í úemstu röð þeirra manna utan
íslandsstranda, sem vinna marg
þætt og víðtækt landkynningar-
starf í þágu íslands. Auk hins
STRAUMHVÖRF
Allar hugsanir manna, eins og
hvað annað, eiga sínar orsakir. í
morgun var eg að líta yfir jóla-
blað Lögbergs og lenti á hverja
hugvekjuna af annari. Að sönnu
þræða þær allar nokkurn veginn
sama farveg, með mismunandi
skrefum, og líkjast hvor annari
í því að víta ástandið í heimin-
um en varast að nefna nein ný
meðöl eða nýjar leiðir hinu
hrjáða mannkyni til viðreisnar.
Próf. R. Beck talar fagurlega
um frelsi og bræðralag og níðir
að maklegleikum hinn þjóð-
verska harðstjórnaranda. Hann
lætur skiljast að Bandaríkin
(sem hann býr í) séu land frelsis
umfangsmikla starfs hnas sem!°g bræðralags, og hið ægilega
sendiherra, flytur hann iðulega' úeimsstríð sé til komið aðallega
ræður um ísland á fjölmennumj af Wí að þau og samlherjar
samkomum á ýmsum stöðum og; þeirra. iiiu heilli, hafi ekki verið
ritar um það í blöð og tímarit. j nóSu vel undirbúin hernaðar-
Þ. 20. október síðastliðinn var le§a- °g framtíðar hugsjónin,
Heimskringla er til salu hjá
hr. bóksala Árna Bjarnarsyni,
Akureyri, fsland.
hann t. d. aðalræðumaður á mik-
að stríðinu unnu, skilst mér eiga
illi samkomu Víkingafélagsins í að vera sú, að rækja hina gömlu
Washington, D.C., og flutti þar
ítarlegt erindi um ísland og sögu
þess, sem mikla athygli vakti og
var ágætlega rómað, svo sem
vænta mátti.
Fyrir nokkru síðan flutti hann
einnig mjög fróðlega og vandaða
ræðu um ísland á fundi Sögufé-
lagsins í New York-ríki (The
New York Historical Society)
undir fyrirsögninni “A Small
Nation in a Great War”, sem að
verðleikum þótti mikið til koma,
því að hún var prentuð í apríl-
hefti hins kunna ársfjórðungsrits
félagsins og síðan endurprentuð
mjög fagurlega, með íslenzka
fánanum í litum á forsáðu. Þar
er brugðið upp gagnorðri en
glöggri mynd af landinu sjálfu,
sagt frá meginatriðum í sögu
þess, einkum stjórnarfarslegum
atburðum og breytingum sáðustu
trú — sem leiddi til þessa á-
stands — með en nmeiri krafti
en nokkru sinni fyr.
Til þess að tala þannig verður
höf. að ímynda sér að bræðralag
og alment frelsi hafi virkilega
verið ríkjandi þar í landi í lið-
inni tíð. Enda hefir hann eftir
Roosevelt förseta þessi stór-
mi'klu orð: “Vér höfum hitann
úr trú, sem á rætur sínar að
rekja alla leið í fyrsta kapítula
Móse-bókar, ‘Og guð skapaði
manninn eftir sinni mynd’. Vér
leitumst við að vera trúir þeirri
guðbornu arfleifð. Eins og feð
ur vorir fyrrum, berjumst vér
til þess, að halda við líði þeirri
kenningu, að allir menn séu jafn-
ir fyrir augliti Drottins.”
Ekki veit eg hvað menn þar
syðra geta gert í því, að jafna
m'enn fyrir augliti drottins, og
þar að auki sé eg ekki hvað það
gæti áhrært ójöfnuðinn hér niðri
núna. En hitt er vist, að menn
hvorki eru, né hafa nokkurn
tíma verið, jafnir fyrir augliti
höfðingjanna i Bandarikjunum
Þegar, til dæmis, frelsisskráin
(rýmsta hugsjón feðranna) var
samin, þótti ekki einu sinni
nauðsynlegt að taka fram, að
negrar væru ekki menn. Eg
efast um að Þjóðverjar, með
öllu sínu djöfulæði, séu búnir að
fremja fleiri grimdarverk, og
alls engin hryllilegri, en Banda-
ríkjamenn hafa gert á sögu sinn-
ar þrjú hundruð árum. Negr-
arnir og hinir kristnu (kom-
múnistarnir) gætu borið um það.
Og svo mætti líka spyrja
hvernig á því stóð að ómöguiegt
var að fá Bandaríkin til þess að
bindast samtökum við önnur
lönd gegn fasismanum, fyr en
í óefni var komið. Þeim er
bæði skylt og nauðsynlegt að
bæta ráð sitt eins og öðrum, að
afneita trú feðranna og endur-
fæðast til nýrra átaka.
Séra Valdimar ræðir málið af
sinni vanalegu snild, en álaga
sinna vegna, eins og hinn, varp-
ar hann skuldinni á guð og ræð-
ur söfnuðinum til krossburðar
og langlundargeðs gegn loforða
um grið og góð kaup — seinna
meir.
Indverjar og Grikkir kannast
við þesskonar ráðleggingar frá
herrum sínum, og eg er í alla
staði óánægður með þá úrlausn.
Auðlegð náttúrunnar er bezta
vitnið um skilyrðin frá guði, og
eg er sannfærður um að Kristur
ætlaðist ekki til að allir fylgj-
endur létu krossfestast að dæmi
hans. Enda dragi það að mun
úr gildi endurlausnarinnar. En
hins vegar er eg viss um að það
yrði mannkyninu til biessunar
að fara að grenslast eitthvað eft-
ir skoðunum hans.
Gullfallegur kafli úr ritgerð
eftir Hjálmar Björnson fastmæl-
ir að héðan af verði ekki unt að
snúa til baka; til þess sé ekki nóg
“benzín”, ekki nóg töframagn,
ekki nóg trú.
Hann sér enga leið til lending-
ar nema framundan. Eðli hins
gamla hefir ósjálfrátt opinberast
svo gassalega að enginn sjáandi
maður gæti lengur þráð höfn í
því foraði. Hann eygir í hill-
ingum nýtt skipulag og nýjan
heim þar, sem frelsi, sjiálfstæði
og réttlæti eigi að ríkja.
Þannig einnig, að öllum ó-
viðbúnum, mæltist ritstjóranum
sjálfum fyrir stuttu. En því
miður tala báðir undir rós, eins
og við mátti búast; því hið fagra
land framundan, sé það skírt
fulluni stöfum, er enn bannfært
af hinni ríkjandi stétt, sem eng-
inn miðlungsmaður má enn við
að reita til reiði.
Afturhvarf, þó um seinan sé,
er betra en ekki, og má því með
einlægð gleðjast yfir hverju
tákni í rétta átt, sem fæst. Þótt
alþýðan hafi oft heyrt sviþuð
fagurmæli fyr og sé orðin afar
vantrúuð á alt, sem vit er í, sök-
um reynslu-þungans, getur svo
farið að alt þessháttar til sam-
ans létti ofurlítið fyrir þegar til
raunar kemur. Þörfin á báða
bóga, fremur en vild manna, á-
kveður örlaga-daginn. Valds-
mennirnir stíga aldrei hænufet
áfram fyr en þeir mega til, og
hin almáttuga þrælastétt, hilýðir
og sundurþykk að vanda, glápir
til skýja í von um náð og krafta-
verk þar til hún löksins hrasar
til samtaka á rústum, fyr eða síð-
ar, verður svo að byggja þá para-
dís, sem höfuðprestar og farisear
hins liðna hafa geymt í galdra-
heimi og gemsað um í þúsund
aldir. —P. B.
The Junior Ladies Aid of the
First Lutheran church wi'll en-
tertain the members of the Sen-
ior Ladies Aid at a Birthday
Party, in the Ohurch parlors,
Tuesday, Jan. 23, at 2.30 p.m. A
musioal program has been ar-
ranged.