Heimskringla - 03.10.1945, Page 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA •
lletmskrituíla
(StofnuO ÍSSS)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
---------—-------------------------w----------------------
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Vikirig Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
WINNIPEG, 3. OKTÓBER 1945
Þýzkaland úr sögunni
Árið 1918 skrifaði Oswald Spengler, þýzki heimspekingurinn
bók um “Hnignun Evrópu”. Hún er eftirtektaverð og hollur lest-
ur þeim, sem enn óttast viðreisn Þýzkalands. Hugmynd Spenglers
var, sem kunnugt er, að menning hverskonar ætti sér vissan aldur;
hún fæddist, þroskaðist, hnignaði og dæi út, alveg eins og ein-
staklingurinn. Menninguna áleit hann koma fram innan vissra
takmarka, t. d. ríkja, eða á meðal fleiri þjóða, sem mjög væru
líkar. Sú menning, sem hann skoðaði að væri í hnignun, snerti
alla Evrópu, en sérstaklega Prússland. Taldi hann þessa menn-
ingu komna all-nærri gröfinni, eða vera á svipuðu reki og Ágúst-
ínusar tímabilið í rómverskri menningu. Og það er eftirtekta-
vert, að þjóð hans skildi ekki veita orðum hans neina athygli um
það, að næsta sæði menningar sprytti að líkindum upp í Rússlandi.
Hann spáði einnig um hvernig sú menning yrði, þó síðan séu 23
ár; hún átti að fæðast á víðfeðmum heiðum og verða sálarlega
stórkostlega andvíg einstaklingshyggjunni.
En það sem Spengler dregur einnig athygli að, er, hve óvaran-
leg menningin hafi verið. 1 hana vantaði ávalt eitthvað, sem til
þess þarf að hún verði langær. Hið mikla rómverska menningar-
tímabil, varð til vegna stríðanna við Pyrrhus og Carthage (Kar-
tagó). Það var ekki heimsveldið rómverska, sem hana skapaði;
það voru ekki Rómverjar, sem orkuðu að mynda það, heldur upp-
gjöf hins þekta heims þá. Það var ekki árangur neins ofurmáttar
á eina hlið, heldur viðnámsleysis á hina hliðina. . . Og svo segir
hann: “Að halda við menningu sem með sverðum er ruddur vegur,
hefir ekki verið á valdi nokkurs heimsveldis að gera öldum
saman. — Prússneska og þýzka þjóðin hafa þrisvar sinnum
reynt þetta: 1813, 1870 og 1914, og það er meira en aðrar þjóðir
hafa reynslu af. En árangur þess hefir orðið alt annað en varan-
legur.”
Prússneska og þýzka þjóðin hafa enn einu sinni reynt að
gefa heiminum varanlega menningu! En þrátt fyrir hinn stórfelda
útbúnað, sem því var samfara, hefir það ekki aðeins farist fyrir,
heldur gert út af við þýzka ríkið.
Það virðist auðsætt af því sem Spengler heldur fram, að
holundarsár vestlægrar eða evrópiskrar menningar séu tengd við
stríðin. En nú hefir þeim verið haldið uppi af ríkisvaldi, fremur
en því sem í hugum og hjörtum alþýðu býr. Og þar sem ríkis-
valdið er nú sízt minna en áður, að síðasta heimsstríði loknu, mun
sú spurning vakna í hugum margra, hvort nokkurs sé betra að
vænta en fyr, og hvort að nokkur von sé endurbóta á vestrænni
menningu. Tíminn mun á sínum tíma leiða þetta í ljós, en vonirn-
ar eru satt bezt sagt ekki glæsilegar.
HEIÐRAÐUR MEÐ
SAMSÆTI
Sameinaða kirkjufélagið hafði
samsæti til heiðurs Sveini Thor-
valdsyni, M.B.E., á Marlborough
gistihúsinu í Winnipeg s. 1. föstu-
dag. Tilefnið var, að Mr. Thor-
valdson hefir nýlega verið gerð-
ur að umboðsmanni Unitara í
Canada og hlaut með því sæti í
stjórnarnefnd Unitarafélagsins í
Boston. Sækir hann því að
minsta kosti tvo fundi á ári til
Boston og greiðir, eins og á var
minst af einum ræðumanni í
samsætinu, ferðakostnað úr eig-
in vasa. Er starfi þessara kirkna
hér mikil heill að þessu. Það
gerir þeim auðveldara fyrir að
fylgjast betur með starfi Uni-
tarafélagsins. En þar er sífelt
eitthvað nýtt á ferðinni, því trú-
félag þetta er í broddi fylkingar
í öllum andlegum framfaramál-
um.
Mr. Thorvaldson var á síðast
liðnu vori boðinn á stjórnar-
nefndarfund Unitarafélagsins og
var eftir viðkynninguna þar beð-
inn að takast áminst starf á
hendur. Sagði hann frá þeirri
ferð sinni á kirkjuþingi Sam-
einaða krkjufélagsins sem hald-
ið var í júní í Árborg. í þakk-
lætisskyni fyrir að takast þetta
nýja starf á hendur, eftir 50 ára
starf í málum Unitara kirkjunn-
ar á meðal íslendinga hér vestra,
var hann gerður að heiðursfé-
laga í Sameinaða kirkjufélaginu
og er sá fyrsti, er þann heiður
hefir hlotið.
Með samsætinu var verið að
minnast þessa og bæði þakka
Mr. Thorvaldsyni hans langa og
mikla starf fyrir hið góða mál-
efni og votta honum virðingu og
vináttu samstarfsmanna hans.
Samsætið var ánægjulegt. —
Ræður fluttu Mr. Hannes Pét-
urson, séra Halldór Johnson,
séra Philip M. Pétursson, lækn-
isfrú S. E. Björnsson, Helgi
Briem, aðalræðismaður Islands í
New York, sem hér er staddur
og Mr. Thorvaldson. Samsætinu
stjórnaði séra Eyjólfur J. Melan,
forseti Sameinaða kirkjufélags-
ins. Voru ræðurnar allar mjög
góðar enda er það á orði, að
prestar Unitara og ýmsir leik-
manna þeirra flytji flestum bet-
ri tækifærisræður. — Þær lýsa
að jafnaði medra víðsýni, en
vanalega gerist. Þetta setti og
svip á samsætið og gerði það
bæði veglegra og ánægjulegra.
Samsætið var aðallega í því
fólgið, að minnast starfs Mr.
Thorvaldsonar í þágu frjálstrú-
ar hreyfingarinnar, en hann hef-
ir verið stólpi slíks safnaðarlífs í
Nýja-íslandi frá því fyrsta, geng-
ist fyrir kirkjubyggingum og
óðru er til velferðar horfði, auk
mikils starfs fyrir málefnið í
heild eins og t. d. að vera lengi
aðstoðar-kirkjufélags forseti. Á
starf hans í öðrum málum bæði
sveita- og félagsmálum, var
einnig minst, sem vert var. —
Að hann hafi einnig þar ver-
ið atkvæðamaður og nokkuð
frárri en fjöldinn, minnir það ef
til vill einna bezt, að hann var
fyrstur íslendinga, að því er vér
WINNIPEG, 3. OKTÓBER 1945
ætlum, heiðraður af brezka rík-
inu með því að vera gerður að
Member of the British Empire,
eins og einn ræðumanna benti á
(Hannes Péturson).
Sá er þetta ritar var um 8 ára
skeið starfsmaður við verzlanir
Sveins Thorvaldsonar og hefir
að því leyti einnig mátt heita
það við blaðið Heimskringlu um
20 ár sem það hefir síðan 1913
verið eigh Viking Press félags-
ins, en Mr. Thorvaldson er einn
af eigendum þess. Ef eg væri
nú spurður, hvað mér fyndist
mest einkenna Mr. Thorvaldson,
sem mann í hans stétt og stöðu,
myndi eg svara, að það væri
framfara-áhugi hans og vinnuá-
kafi. Eg hefi varla þekt annan
eins vinnuþjark. Ef þeir eru til
sem ætla að.hann hafi orðið fjáð-
ur maður á iðjuleysi, þekkja þeir
Thorvaldson lítið. Hann vann
vissulega að því, að verða sjálf-
bjarga maður, en hann vann eins
mikið að hinu, að sambygðar-
menn hans yrðu það. Hann hef-
ir unnið flestum meira í þágu
bygðar sinnar. Hann sá að fram-
fara-vegur hennar var fólginn í
bættum búskap og hag fjöldans.
Hann byrjaði því á að koma upp
smjörgerð, fyrst á Gimli og síð-
ar í Riverton. Mjólkur fram-
Leiðsla bænda, var þá þeirra
helzti bústofn. Með því var
markaður fyrir þá framleiðslu
fundinn. Þetta var þá miklu
stærra framfaraspor, en jafnvel
kunnugir geta nú gert sér grein
fyrir. Næst kom verzlunarstarf-
ið, sem hann hóf og ekki síður
með það fyrir augum, að útvega
sambygðarmönnum sínum bún-
aðar áhöld með sæmilegum láns-
kjörum. Þarna var ekki um
margar uppskerur á ári að ræða
og gjaldfrest varð að veita- í
samræmi við það. Og hann út-
vegaði Mr. Thorvaldson og ekki
einungis á sérstökum vörum,
heldur öllum. Spáðu sumir illa
fyrir lánsverzluninni og það
mun satt, að stöku skell hafi hún
fengið, en þrátt fyrir það, kom
Mr. Thorvaldson í veg fyrir mest
af því, ekki með því að hætta að
lána, heldur með því, að leita
markaðar fyrir hvaðeina sem
framleitt var, alt frá fiski og
smjöri til vetlinga og cucumbers.
Það var verzlun í augum Mr.
Thorvaldsonar, alveg eins og
^itt, að birgja verzlunina upp
með hverju því, er menn van-
hagaði um. Eg man að hann
sagði oft, ef hann brast muni í
búðinni, sem eftir var spurt, að
hann ætti ekki skilið að vera við
verzlun.
Eg mintist á starfsáhuga Mr.
Thorvaldsonar. Þegar verzlun-
in hafði blómgast jafnframt
bygðinni, og veltan var orðin um
Vi miljón á ári, áttum við starfs-
menn Thorvaldsonar oft tal við
hann um, að hann yrði að fara
að létta á sér starfi og fela okkur
eftirlit vissrar deildar hverjum,
svo hann þyrfti ekki að vera að
eltast vð alla smámuni. Svar
Mr. Thorvaldsonar var, að hann
væri ekki ofgóður til að vinna
eins og aðrir. Auk alls annars
átti skrifstofa hans ávalt í mikl-
um bréfaskriftuin fyrir aðra, sem
algerlega var aukavinna, en sem
hafði í augum margra verið álit-
ið fult dagsverk. En þetta var
að áliti Mr. Thorvaldsonar að-
eins sjálfsagður greiði fyrir
sveitungana.
En við þetta sem nefnt hefir
verið, bættist svo starf hans í
félags og bygðarmálum. Alt fé-
lagsmálastarf hans er ógerning-
ur að ætla sér að telja upp; hann
var farinn að eiga mikinn þátt í
því meðan hann var barnakenn-
ari. 1 sveitarstjórn og sveitar-
oddviti var hann um langt skeið.
Hann barg manna mest sveit-
inni eitt sinn frá því að verða
leystri upp, sem útlendir menn
1 bygðinni, vildu óðir og segja
fylkisstjórninhi að hirða alt.
— Hann var og fylkisþing-
maður. í samsætinu sýndi hann
okkur úr, sem hann ber upp á
vasann. Það var frá 1912 og
S. Thorvaldson, M.B.E.
að segja farinn að hugsa um að
ílengjast við það. En í viðskifta-
lífinu er eitt algengt lögmál, sem
mér hefir ávalt þótt skrítið. Það
er að skiftavinirnir hafa ávalt á
sönnu að standa, en ekki verzl-
unar þjónarnir. Eg sá að þetta
var ekki þannig við Heims-
kringlu og að þar var hægt að
gera athugasemdir. Þetta lokk-
aði mig ef til vill burtu frá því.
VAXAISDI VÍÐSÝNI
KIRKJUNNAR
Ræða flutt af
séra Philip M. Péturssyni
'heldur enn ágætan tíma. Það úr
var honum fært að gjöf fyrir
starf hans í að fá járnbraut
C. P. R. félagsins lagða norður
að Riverton.
Þannig mætti lengi upp telja
Vinnuþrek Mr. Thorvaldsonar
var líklega ekki meira en hvers
rösks manns. En vinnuáhugi
var meiri hjá honum en nokkr-
um, sem eg hefi kynst eða heyrt
um; hann unni vinnu og hefir í
því efni óefað haft sömu skoðun
og kerlingin í sögunni hans
Gunnars Gunnarssonar, sem
stúlkan kom til og spurði hvern-
ig í ósköpunum hún færi að því
að hafa ánægju af þessum eilífa
þrældómi við að prjóna. Svona
talar því barnið mitt um elzta
nægtabrunn mannanna — bless-
að starfið, sagði gamla konan.
Það er stundum gott, sem gaml-
ir kveða. '
Eg gæti minst ýmislegs frá
þessum fyrri árum, sem Thor-
valdsyni lýsir frekar, en gert|flJri og‘ fleiri kirkjur af ÖUum
hefir verið. Eina slíka sögu má aðal kirkjudeiidum (að kaþólsku
eg til að segja. Þegar hann byrj-| kirkjunni einni undantekinni)
aði að verzla norður við Fljót,) eru nú farnar að gefa út> við Ö11
voru samgongur þangað erfiðar i möguleg tækifæri, og f öðm iagi.
og postgongur strjálar. Eg heldj vegna skýrslúa sem kirkjudeild-
það hafi venð siðla fyrsta vetr-J ir eru nú alstaðar að semja. Og
arins, sem hann var að verða f þriðja lagi> valdi eg mér þetta
vórulaus og það sem verra var,'efni nú vegna þess> hve mikil
síðustu reikningar heildsalanna; breyting sýnist vera 0rðin
ekki greiddir. Thorvaldson hafði þeim hlutum> sem kirkjan
keypt dálítið af góðri loðvöru, <hyaða sertruar nafn sem hún
sem hann ætlaði að greiða með, ber)> er nú farin að leggja helztu
skuldir sínar, ásamt einhverju [ áherzlu á) frá því sem þeir voru
af peningum í skúffunm. En fyrir örfáuœ árum. Aherzlan
reikningar hans voru að falla í sýnist nú ver3j a8allega logð á
gjalddaga. Að bregðast að borgai þjóðfélagsstefnur og fyrirkomu-
kom ekki til mála. Hann leigði lag f stað serstakra kennisetn-
því gráa truntU og lagði af stað inga> eða atriða ur hinni flóknu
með gjaldmiðil sinn, sá sem hann guðfræði fornaldarinnar. Kirkj-
var til Winnipeg. Skömmu. eftir an gr farin að yiðurkenna gína
að hann leggur af stað, skellur a þjoðfélagslegu ábygrð
glórulaus bylur með horku frosti Á tímum Gamla testamentis.
er hélzt þrja daga. er mm ing> timumj sem ná yfir næstum
hélt hann þo afram, en að kvoldi þyí fimtán hundruð ára t&nabil>
Eg tek texta minn í kvöld úr
Rómverja bréfinu, þar sem sagt
er: “Skuldið ekki neinum neitt,
nema það eitt, að elska hver ann
an, því að sá, sem elskar náunga
sinn, hefir uppfylt lögmálið
Keppum eftir því, sem til friðar-
ins heyrirog til hinnar sameigin-
legu uppbyggingar.”
Guðfræði Páls er víða flókin
og óskiljanleg, að mörgu leyti.
En í sambandi við þennan texta
vil eg halda mér við það, aðal-
lega, sem beinast sýnist liggja á
bak við orðin, og sem mér finst
vera skilningur, umburðarlyndi,
víðsýni og sannleiksleit.
Það getur verið að sá skiln-
ingur hverfi, er sambandið sem
þessi orð standa í, er nánar íhug-
að, en eins og eg sagði, tek eg
ekkert tillit til þess, við þetta
tækifæri, en aðeins þess, sem
orðin sýnast benda til.
Efnið sem eg vil ræða um, er
“Vaxandi víðsýni kirkjunnar
og hefi eg valið mér það, fyrst,
vegna þeirra yfirlýsinga sem
annars, heldur en þriðja dagsins,!
Það var
, „ var truarvandlætmg manna
uppgafst færleikurinn. Það varj , , - „
. „ „ . . „ , .. stundum a mjog lagu stigi, alveg
i grend við Selkirk. Hann leit-|eins Qg hún hefir yerið á mjög
aði til bónda eins og bað um ( Jágu sfig. . hinum kristna heir
skjól fyrir hestinn. Varþað vel-' á ýmsum fimum þessi s L 1900
komið og bóndi ætlaði meira að dr
segja ekki að sleppa Thorvald-J En á tímum Gamla testament-
syni heldur út.
ekki komandi.
En við það var
Það var komið
isins, einnig í höndum sumra
hátt hugsandi manna, náði trúin
of nærri gjalddaga skuldarinn-, mjög háu andlegu stigi. 0g ekki
ar til að tefja. Thorvaldson lagði ?ðeins það> en þessir somu menn>
því af stað um nóttina með |
pjönkur sínar á bakinu, út íj
spámennirnir, leiddu trúna út úr
musterinu, og út á torgin, út á
bylinn og gaddinn. Til Winni-meðal fúlksins> út til almúgans.
peg komst hann undir morgun, Gg aherzian var þa oft su> að ef
bólginn á höndum, sem stafaði I ag trúin æfii að hafa nokkra
af því, að halda í spottan, sem [ innri þýðingU; þá yrði hún að
utan um byrðina var, en sem
með því að skifta nó’gu oft um
hendur á, varði kali. En fyrir
þetta komst hann í tæka tíð á
fund lánardrotna sinna, galt
heildsölunum eða keisurunum
hvað þeirra var og gekk þar alt
eins og í sögu. En að því loknu
spurði heildsalinn hvernig hann
hefði komist alla þessa leið í
þessu veðri. Sagði Thorvaldson
honum alla söguna. Atyrti hann
Thorvaldson fyrir að hafa stofn-
að lífi sínu í hættu, sem ekki
hefði verið nein þörf á og bað
hann að gera slíkt ekki aftur;
lánstraust hans væri meira en
trygt. Og það hefir verið það
síðan.
Verzlunarstarfið hjá Thor-
valdson féll mér vel; það var
skemtilegt og af því gátu ungir
menn mikið lært. ííg var meira
geta túlkað framkomu mann-
anna, viðskifti þeirra hver við
annan, og lífsskoðun þeirra, á
andlegan og siðferðislegan hátt
Þannig krefst spámaðurinn
Elía þess, ekki aðeins að fólkið
sýni trygð við sinn eigin guð.
en einnig að trygð við guð þýði
siðferðislegar ábyrgðir, sem eng-
inn maður getur færst undan,
hvort sem hann er ríkur eða
voldugur eða hvort sem hann
er konungur eða fátækur al-
múgamaður. — Og þannig fara
menn að verða varir við þann
sannleika, ekki aðeins að guð er
einn, en að allir menn, háir sem
lágir, eru jafnir fyrir honum, og
verði að hlýða boðum hans og að
breyta hver við annan sem bræð-
ur.
Spámaðurinn Amos heimtaði
réttvísi af öllum mönnum, ogjþeir spámönnunum forðum, en
hélt því fast fram, að vilji guðs
væri sanngirni og hreinskilni og
réttlæti í öllum hlutum.
Hósea lýsti guði, sem guði
kærleikans, sem heimtaði kær-
leika af börnum sínum, hverju
til annars, og til allra manna.
Jesajah sameinaði hugmynd-
ina um kærleika og réttvísi, og
leitaði mannúðar og miskun-
semi.
Míka tók málstað þeirra sem
orðið höfðu fyrir eignaráni, og
gerðist ákafur á móti þeim, sem
sviftu menn eignum sínum.
Jeremíah prédikaði um sann-
leika, réttvísi og kærleika, og
taldi að þessi atriði væru vilji
guðs.
Haggaí og Sakaría, þó að þeir
hefðu hugann aðallega við það,
að byggja upp musterið, skoð-
uðu tilbeiðsluna skylda sann-
leik og réttvísi. Og þetta sama
finst í kenningum Malakí, og
annara sem nefna mætti.
Þannig sézt það, að spámenn
Gamla testamentisins, sem sýnd-
ust stundum vera að hrópa í
eyðimörkinni, héldu uppi kenn-
ingum, ekki aðeins um tilbeiðslu
guðs, en einnig um það, að
grundvöllur trúarinnar væri sá,
að sýna trúna af verkunum, ekki
aðeins viðurkenna einhver viss
trúaratriði, en einnig að láta
trúna vera ríkjandi í öllu lífinu,
öllum athöfnum, öllum verkum.
Þessi sami andi finst á seinni
tímum í kenningum Jesú, og
einnig í öðrum kenningum Nýja
testamentisins eins og t.d. í bréfi
Jakobs, þar sem oss er sagt, að
“trú án verka, sé dauð í sjálfu
sér.”
Jesús sagði: “Alt sem þér vilj-
ið að aðrir menn geri yður, það
skuluð þér og þeim gera.” Og
hann sagði: “Hver sem heyrir
þessi orð mín og breytir eftir
þeim, honum má líkja við hygg-
inn mann, er bygði hús sitt á
bjargi.”
Trú hans var trú verklegra
framkvæmda, eða trú í verki.
Trú hans var trú siðferðisins og
andlegra stefna.
Þetta var hin upphaflega trú
kristindómsins.”
En þá kom Páll postuli til sög-
unnar með sína flóknu guðfræði,
sem varð enn flóknari er aldirn-
ar liðu, þangað til að kristna trú-
in varð að lokum eins og nokk-
urskonar geymir fyrir alskonar
kreddur og hégiljur, sem fólu í
sér mjög lítið af nokkru and-
legu ljósi, eða lífi. Kristna trúin
varð eins og dauður hlutur, að
mestu eða öllu leyti, eins og
nokkurskonar forngripur sem
menn skoða, en leyfa sér ekki
að brúka.
Áherzla Jesú og spámannanna
var á framkvæmdir og verk, þar
sem þeir skoðuðu velferð þeirra
og hamingju, sem miðpunkt allr-
ar trúarviðleitni. En er tímar
liðu, var þeirri áherzlu gleymt*
eða lögð niður, og hin nýja á-
herzla varð á rétttrúnað og
kirkjusiði. Menn voru dæmdir
eftir því á hvað þeir sögðust trúa,
en ekki af framferði þeirra. —
Jafnvel enn á vorum dögum,
halda margir menn því fram, að
nema því aðeins að maður trúi
rétt, samkvæmt einhverjum viss-
um tilteknum kreddukenningum
eða játi einhverja vissa trú, þá
verði hann dæmdur til eilífrar
glötunar. Vér heyrujn þesskon-
ar kenningar iðulega í útvarp-
inu.
En þó að svo væri, þá er ljós
víðsýnis og skilnings enn stöð-
ugt að breiðast út, og að lýsa
myrkrið, sem hefir of lengi hvílt
yfir hugum og sálum manna. —
Nýr skilningur er farinn að gera
vart við sig, jafnvel meðal þeirra
sem maður hefði ef til vill sízt
búist við að finna hann hjá.
Og nú eru margir leiðtog-
ar kirkjunnar, farnir að skora
á mannfélagið, að rísa upp gegn
öllu óréttlæti, og öllu sem brýt-
ur bág við aðal hugmynd trúar-
innar, eins og hún britist fyrst
heiminum. Og í því líkjast