Heimskringla - 26.03.1947, Qupperneq 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINiNIPEG, 26. MARZ 1947
jOeOOOOSSÖSOSOOOOÖOOSOOSOSeOOOOCOSÐÍÖOSOíOOOOÖOOOOOSC
llcimakringla
(StofnvA 1S»I)
Kemur út ó hverjum miðvikudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsimi 24 185
Ver8 blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aölútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., VVinmpeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 26. MARZ 1947
Tímarit þjóðræknisfélagsins—ár 1946
Tímarit Þj óðræknisfélagsins hefir nú komið út í 28 ár. Það
mun því all útbreitt og vinsæU m'ega telja, þó betur hefði mátt
vera, þar sem það er allsherjar málgagn Vestur-lslendinga, og á,
sem Þjóðræknisfélagið, hvern annan félagsskap okkar á meðal
sér að baki. Öll hafa ritin ekki verið jöfn að gæðurn. En það sem
nú kemur almenningi fyrir sjónir, má í flokki hinna betri telja.
Ritið byrjar með kvæði og minningarorSum um Guðrúnu H.
Finnsdóttur. Höfundur hvorttveggja er Einar P. Jónsson, ritstjóri.
Vestur-Islendingum er minning hinnar merku konu hugstætt efni,
og hin fögru og viðeigandi orð höfundar, túlka það vel og á hann
þakkir fyrir það skilið. Mynd af hinni látnu fylgir minningar-
orðunum.
Alls eru í ritinu niíu ritgerðir, tíu kvæði, eitt leikrit, auk fund-
argemings þingsins árið áðúr, sem er hin ítarlegasti og góð
heimild fyrir því, sem gerist á ársþinginu, en sem annars er þekt-
astur fyrir hvað hann er langur og — ja — eg skal ekki segja
j legt að lesa. Þá skal síðast en
i ©kki sazt, nefna kvæði Ragnars
Stefánssonar, ort til Karlakórs
Reykjavíkur, sex erindi alls og
er hér hálf vísa úr einu þeirra
j tekin er hljómgrunn mun finna
í hugum allra Vestur-Islendinga,
jer á kórinn hlýddu:
Við þökkum í hrifningu hugans
hin hljómskæru töfrandi lög —
því gnýrinn og undir aldan
voru ættlandsins hjartaslög.
Á eina grein hefir ekki enn
verið minst, en það er “Nýárs-
krveðja til íslenzku þjóðarinnar”,
samin af séra Valdimar J. Ey-
lands og sem eins og fleira af
efni ritsins, er eitt af því, sem
stu751&r að því, að “brúa hafið”
eins og við tölum stundum um
eflingu samhugs og aukna sam-
vinnu við frændurna heima.
hyggjusamir og fúsir að gera alt lega skrifuð, þó eg hafi heyrtbera heiðursnafnið kommúnisti
fyrir gestina, sem kostur er á, að einn gamlan skólanema hér eða bólséviki.—(Þýtt úr Winni-
það er ekki hægt að skilja 1, að halda fram, að með alt sé þar
nokkuð þurfi að manni að ganga. ekki ritt farið, eins og t. d. hver
Borðsalurinn stærsti er stór og konan rar, sem fyrst útskrifaðist
hátt til lofts í honum og hinn frá lærcaskólanum. Sagði hann
prýðilegasti yfir að Mta. Þar inni hana haia verið Ólafíu Jóhanns-
heyrðum við menn mæla á mörg- dóttir. En hvað um það. Við
um tungum og öllum var svarað þetta tækifæri ortu margir vísur
á þeirra mali. Minti það á hátlíð- til skólans, sem ekki eru i bók-
ina 1930, er sagt var að Asgleir inni. Skal 'aér bent
peg Trilbune).
NÝMÆLI
iforsætisráðherra, hefði svarað á- Páll J. Kolka læknir orti og birt
vörpum 11 þjóða hverri á eigin var í Kirkjublaðinu. Er hún hér
tungu. SMkt eflir vinsældir. Að tekin upp vegna þess, að hún
því er okkur áhrærði, litum við sýnir svo vel hvernig um stórt
brátt á þjónana sem vini okkar, efni má yrkja í fám orðum og
en ekki aðeins lipra borðþjóna. samt gera því góð skil. Vísan er
Nokkrir er heimsóttu okkur, svona:%
höfðu orð á því, að þeir kynnu á- j
valt bezt við sig á Rorginni.
M. A. Gray, C.C.F.-iþingmaður
í Winnipeg, lagði frumvarp fyrir
fylkisþing Manitoba nýlega, sem
nú er af kappi rætt á þinginu.
a eina, sem Frumvarpið fer fram á að lög séu
I
AFMÆLISKVEÐJA
Hvernig kunnu þið við ótætis
þéringarnar” heima? spyrja
sumir. Á þær Mta margir enn
Lærði skólinn í Reykjavík
100 ára
Ennfremur Skal geta þeSS eitthv^ ^ eða viSvör- M8 fornu gólf, n faatur ungir
rcirie nt* ortmTiir r\ rt 1 . . .
frágangur ritsins, er ágætur og
félaginu og ritstjóra þess til
sóma.
meira.
ENN UM HEIMFERÐINA
Smávegis
Ekki veit eg hvort það gengur
jafnt yfir alla, er ferðast í fjar-
læg lönd, með að finna mikið til
breytinganna á loftslagi. — En
það eitt er vóst, að þetta hafði
för okkar. Við vorum ávalt og
formálalaust “þúuð”, af þeim,
, , , . , , |«r fyrir samkvæmunum stóðu.
talsvert mrkil ahnf a mig fyrstu .Tl , , . . „ , ,
, , - * i j- -ö f l Nokkrir veigruðu ser við þvi og
tvo dagana a Islandi. Eg fann I , ,, , . z
ö .... ~ , ,, er ekiktert um það að stegia annað
til drunga svo mikils, að mer for, , f'' , , .
... . * . .. , * en að við fundum það
ekki að verða vel við það, en I
un um að koma ekki of nœrri sér. slitu
Skrifað mál er meira og minna á heila öld,
þéringum háð, svo það þarf ekki °S veggir þeir, sem vorglöð augu
að koma neinum ókunnuglega Mtu
fyrir. — Það þætti skmtilegt um vetrarskeiðin hundraðföld
opinbert ávarp, sem sneiddi hjá f da§ th ykkar leitar hugur heim
þeim. En hvaða meiningu sem a hljóðan fund við minninganna
menn hafa skoðað að baki þér- sveim,
ingum búa, reyndi ekki á það í á morSun verður Mf mitt aðeins
ein af þeim.
P. J. Kolka
ekki
EVANGELÍUM
KOMMÚNISTA
“• ætlaði mér ekki að leeeiast fvrir ,standa kynningn og ainð í okkar ner a eilir Dirxisx Jaxn
Yfir að Mta/ er hér því um fjölskrúðugan bókmentaakur að , ^ hnefanfg Hafði ’ garð í vegi. Að við Vestur-Is- boðskapur kommúnista,
ræða, en langbezta greinin á ritinu og veigamesta er grein Gisla I y . lendingar þúumst undantekning- beir nota við fvleisöflun
***“. ““ ^ÍVeÍ?f??Mf?eÍ,hb.,jIf0n’ tt^nfftóð' Isagði ^mu^f kconaBt yfir'þafl
mikla. Máteljahanaemmeöþ^ bazta ^arl.gaata ogfroó-!, «vc.8ur ^
legasta, sem rttmu hrf.r leng. birst. Um þennan 'ekki óvandegtTþví yW taBtoff- °ðrU
hefir talsvert veriö akrrfaö, sem aö hkum Uetur, en „tgerö Þesea hyrfi skjótt. Eg
mtlum vér eitt af þvt allra bezta um hann. hafði ekki þjántngar af þessu,
Tvær greinar eru í ritinu, sem um soguleg efm fjalla ur at- aðrar gn þyngslamók Mér fanst
hafnaMfi Vestur-íslendinga. Er önnur þeirra um “Leiksýningar | erf.u ^ fylgjast m,eð hiutunum. erlendum
Vestur-fslendinga”, skrifuð af einum okkar frægasta leikara, Áma 'En gvo fór sem læknirinn tJá8i
Sigurðssyni. Fylgir þeirri grein mesti fjoldi mynda af leikurum mér> að eg yar laus við þetta a
og leiksýningum. Grein þessi heldur mörgu sannsögulegu til haga þrfðja degi
á þessu sviði, en um áhrif þessarar starfsemi í heild sinni, bæði sem læknirfnn tjáði mér> að eg
þjóðernislega og menningarlega, hefði eg viljað sja meira sagt; vflr laus yið ^tta á þriðja degi
það hefði gert greinina að ljósari heidlarsögu um þennan þátt í j Nú yita allir að loft er hreint
athafnallífi Vestur-lslendinga. En fyrir það sem þarna er að finna,
er
og tært á Islandi. En það
bera höfundi samt margfaldar þakkir. Nokkuð svipað er um grein !jþykkra og éstíxiiin sterkari af því
Guttorms J. Guttormssonar að segja, en hún fjallar um kynniíen hér á innsléttum Canada. í
höfundar af áslenzkri hljómlist. Þar er frá ýmsu sagt, sem annars þvi mun ástæðan liggja. Vel get-
hefði getað fyrnst yifir, en vegna þess hvað fljótt er ytfir sögu farið, ur verfð ag eldri menn einir
mtega þetta fremur heita brot en óslitin saga. En sem annálar úr wrði þessa yarir Annare kenúi
sögu okkar, eru báðar nefndar greinar mikils verðar. eg hyorki kvala né m,eina á ferð.
Um Þorstein heitinn Gíslason skrilfár R. Reck og mest um inni
skáldskap hans. Um þennan ágæta bókmentamann og snjalla ; *
rithöfund, er ekkert nema gott að segja. Ritsnild hans í óbundnu f>að hafa ýmsir spurt mig um
máli verður ekki eftir leikinn og það sem hann þýddi og valdi til hvernig gistihús Rorgin væri,
að gefa út, gæti vel verið öðrum til fyrirmyndar og til að hefja lhvort hún jafnaðist á við betri
áslenzkar bókmentir. 1 skáldskapnum var hann ekki eins stór þó gLtihús hér? Maður sér oft í
alt væri þar fágað og fagurt, og bera jafnvel sýnishornin það með hlöðum fundið að ýmsu þar og
sér, sem í nefnda ritgerð eru tekin. ,ekki sizt hávaða. Við vestangest-
“Teikn af himni”, leikrit, eftir J. P. Pálsson, fjallar um gull, imir vorum þar allan.tímann frá
sem miðilsfót allra verðmæta og leggur hann til ,að stjörnur him- því við komum úr Norðurlands-
ins Séu á þess stað gerðar að verðfæti. Segir sá háttur hafundar, ferðinni, og þar til við fórum
að segja skoplega frá hlutunum eigi síður til sín, en í skrifum hans vestur. Þann nærri mánaðar-
áður. Greinin gæti vel orðið til þess, að koma mörgum til að tíma urðum við ekki vör nteins
hugsa um hin sönnu verðmæti, og í því er rneira en skop fólgið. hávaða og sváfuim svefni rétt-
Einn Isltendingur heima á Fróni, lteggur í þtetta sinn til lesmáls látra. Þar mun vera öl og vín-
ritsins, góða og velskrifaða grein er hann nefnir: Faðir minn átti sala, en eg kom aldrei þangað
Hér á eftir birtist játning eða
sá er
lendingar þúumst undantekning- þeir nota við fylgisöflun Iflokks
arlaust, álitu ýmsir áhrif frá sinis. Hann er textinn, sem ltes-
ensku máli. Eg ætla það frá inn var yfir öllum nýjum félög-
stafa. Á fyrri árum var urn x kommúnista flokki Canada,
fögnuður manna hér m'eiri af að er þeir gengu honum 'á hönd, alt
hitta íslending, en nokkuð ann- fram til þess tíma, er flokkurinn
iað gat verið, ef hann hafði með skifti um niafn, og kallaði sig The
einn verið. Þegar í Labor Progressive Party (Verka-
bæ var komið, þar sem íslenzik manna framfaraflokkinn).
fjölskylda bjó, var kepplkeflið dag»f byrjar játningin,
að sjá hana, að sjá Islending. “hefir þú gerst góður og gildur
Það Mktist því, að vera kominn meðlimur keanmúnista flokks
heim til sin. Feginleikurinn var Canada og kommúnista alþjóða-
o mikill til þess, að vera að felagsins (Inter-national). Við
sytsla nokkuð um þérinígar. Þann- bjóðum þig velkominn x fiokk
ig held eg venja þessi hafi til vorn og sem nýjan Starfsmann
í hóp miljóna-hers vors í alþjóða
samtökunum, undir fána Lenins,
inn og veit ekkert hvar hún er á
gistihúsinu. Þegar eg hefi sagt
fagurt land. Höfundurinn er Þóroddur Guðmundsson, landskjör-
inn alþingismaður frá Siglufriði. Efni greinar hans er, að sýna
fram á gildi sveitarmenningarinnar á Islandi, er með stækkún kunningjunum hér þetta og að í
ibæja, sé verið að rífa upp með rótum, og múgmenning að koma í [veizlum í Reykjavík sé oft
staðinn. Þetta er nú ekki nýtt kappræðuefni, en bæði vegna þess, v ií n x haft um hönd,
að höfundur tekur efnið föstum og alvarlegum tökum og stíll hans íþeir sagt, að það hafi verið
og framsetning er góð, ráðlegði eg hverjum til að lesa þessa grein. skömrn að bjóða góðtemplara i
Hann heldur fram, að andlegt Mf úti í hinni fögru sveitanáttúru. þessa heimferð. Á “Rorginni”,
verði ávalt heilbrigðara, en bæjarMfið af því að það sé eðlilegra, 'sem er miesta gistihús Islands,
og telur því, flutning úr sveitum mjög athugaverðan. Á sjóinn sé væsti ekki um okkur. Gistihúsið
ekki að reiða sig, og mun hann eigi síður sannfærast um það, eftir er ekki stórt, en það mun með
þá frétt, sem nú er farin að berast út um að aðrar þjóðir séu sanni um það mega segja, að það
farnar að gera tilraunir með, að skapa hjá sér fiskimið, með því sé flestum gistihúsum af sinni
að auka fæðu og Mfsskilyrði í sjónum og eignast með því sjálfir stærð mikið betra og framar að
veiðistöðvar, eins góðar og þær, sem við Island eru; og þá gteti öllum þægindum. Það mun Mtið
komið til samkepni, sem óvíst sé, að íslendingar megi nokkuð við. g°ía eftir stærstu gistihúsum að
Þá er grein í ritinu eftir dr. Stefán Einarsson um íslenzk
kvæði um Dettifoss og bendir á, að Guðm. Friðjónsson hafi þax
verið Mtils minst, en sem fylliiega ætti það þó skiMð. Ef ségja má
um nokkum skáldskap, að höggvinn hafi verið úr íslenzku stuðla-
bergi, má um skáldskap G. F. segja það. Það væri ef til vill engar
öfgar af halda fram, að Guðmundur hafi verið íslenzkasta skáld
sinnar tíðar á Islandi.
Ritdóm skrfiar ritstjóri Tímaritsins um kvæðabók Jónasar
Sigurðssonar.
orðið.
En það er annað í þessu sam-
bandi, sem gamian er að minnast
á. Það er að allir eða flestir
heima ganga undir sfeírnarnafni
sínu. I símabók Reykjavíkur, er
sfeírnar — eða fyrsta naffnið á-
valt fyrst. Svo er einnig í bók-
inni “Hver er maðurinn” (Who
is who). Ennfremur eru feonur
stríðandi fyrir lausn mannkyns-
ins úr viðjum kaptilismans. Við
'heilsum þér fagnandi í nafni þús-
unda kommúnista í Canada, sem
þú ert ráðinn í að berjast m^ð.
Við fiögnum þér á naíni kom-
múniista sem fyrir rétti vorum
oftast nefndar sínu skírnarnafni hafa barist’ en sem af kapitalist-
og föður þeirra. Kunni konan um ha.fa verið hneptir í fangelsi.
mín þessu alveg ljómandi vel og
sagði kvenifrelsi, sem annað
lengra komið á Islandi, en ann-
ars staðar. Satt bezt sagt er ekk-
ert viðkunnanlegra og alúðlegra,
en að vera ávalt nefndur skírn-
arnafninu í viðtali, hvar sem er,
Við fögnum þér í naffni þeirra
verkamanna, sem hin grimma,
morðfýkna lögrtegla kapitalilsta
hefir misþyrmt og kvalið, er
þeir með hópgöngum kröfðuSt
Mfvænlegri vinnulauná. Við
fögnum þér, stem einum þeirra.
og ólikt fanst mér það skemti- er 1 byltingalið vort hafa gengið
lgera og innilegra, að vera kall-
aður Stefán, en til dæmis eins og
hér er venjá, að kalla menn
seinna eða ættamafninu mteð tit-
ilinn mister á undan. Hér heyr-
ir maður oftast ef í hús er komið,
til þess að ljúka áforminu, sem
margir hafa strítt og dáið fyrir
— að koma af stað byltingu
hinna vinnandi stétta.
Við fögnum þér í nafni rúss-
nesku bolsóvikanna, hverra for-
hafa spurt eftir mister eða mistress, óæmi þú hefir heitið að fylgja.
ihinni eða þessari, og oftast svar- ^ra þessum degi, eru allar á-
að, af eiginmanninum eða kon- kvarðanir flokksins og áfevarð-
unni, með því að kalla á Mr. anir alheims kommúnista félags-
Jónsson eða Mrs. Jónsson. Ef ms Þ*n æðs^a hugsjón og krafa.
slákt veldur ekki erfiðleikum í ^ú verður að efna allar þínar
kynningu, veit eg ekki hvað ger- skyldur við kommúnista og
ir það. Þama er venjan ÓMkt hvaðeina sem kommumsta flokk-
eðlilegri á íslandi og lausari við urmn úthlutar þér að gera. E
alt sem kynninigu tefur, en hér, Þu vllt S61-3 skyldu þina sem
þtessu leyti. Mikið af svefniher-
bergjum þar hefir baðklefa út af
ffyrir sig, síma, skrifborð og eru
hin rúmbeztu, svo að inn 1 þau
gteta kunningjarnir heimsótt þig,
iþó sérstök stofa sé þar ekki til
þess, sem vera mun þó til, þegar
á þarf að halda en sem sjaldan
i kemur fyrir. Það munu fáir
ferðamenn til Islands koma, sem
Þó þetta sé nú orðið lengra mál, en ætlast var til, er ekki á Tíbúðir með mörgum stofum
kvæðin ennþá minst í ritinu. Eru þó mörg þeirra hin hugljúfustu, krefjast. Og inn til þín er alt
ems og kvæði Jakobinu Johnson, Gísla Jónssonar, Jóns Jónatans- borið, sem pantað er. Okkur leið
sonar, Vigfúsar J. Guttormssonar, og gáskafull eins og fcvæði þama einn daginn vel og annan
Guttorms Guttormssonar og J. N. Normans. Alt þetta er skemti- | betur. Þjónarnir voru svo um-
eða í flestum öðrum löndum.
100 ÁRA AFMÆLI
MENTASKóLANS
kommúnisti, verðurðu að láta
allar ögranir, móðganir og sví-
virðingar eins og vind um eyru
þjóta, eins og við allir gerum.
Að þú hefir gerst félagi okkar,
er trygging þess, að þú sért al-
Á síðast liðnu sumri átti ráðinn í að taka við afleiðingun-
Mentaskóli íslands 100 ára af- um — halda uppi byltinga^starf-
mæli. Var þess minst með há- semi, undir stjóm flokksins og
fíðarhöldum í Reykjavík; voru hlýða í öllu byltinga-fyrirskip-
fréttir af því birtar eftir blöðum Unum hans.
að heiman í vikublöðunum hér J Hafirðu ákveðið að ganga leið-
vestra. Var einnig gefin út bók ina á enda til sigurs með kom-
um skólann, skrifuð af gömlum múnista flokkinum, þá vertu vel-
og nýjum nemendum. Er hún í kominn. Þú getur þá frá þessum
bókasafni Fróns í Winnipeg og degi, Verið stoltur af því, að berj-
hefir mikið verið lesin, enda fjör- ast sem félagi Lenins og af að
samin til verndar almennum
borgararéttindum og heitir á
ensku: An Act to provide pro-
tection of Civil right.
Rlaðið Winnipeg Free Prtess
segir frumvarpið ekki nefnt sínu
rétta nafni. Það fari ekki fram á
vernd réttinda einstaklinga,
heldur þjóðarbrota, eða heildar-
manna, sem þá verða úr alger
sérréttindi, eða undanþágur al-
mennra laga. I frumvarpinu er
tekið fram, að jafnt skuli yfir
alla ganga í hverju sem er, hvort
isem við vinnu er eða annars
staðar, hvaða stétt, hörundslit,
isfeoðanir eða trú, sem maðurinn
hafi. Enginn sem sækir um at-
vinnu, kaupir vátryggingu, sæk-
ir um inntöku í félög eða ein-
hver samtök, skuli spurður
neinna áminsta spurninga. Rrot
gegn þessu varði sekt er hemi
frá 25—500 dölum eða fangavist.
Rlaðið telur einstaklinginn
verndaðan fyrir öllu þtessu og
alla borgara landsins jafnt. Fyrir
hljóti því að vaka, með frum-
varpinu, að lög séu samin er í
veg komi fyrir að hægt sé að
hegna heild manna eða félögum
fyrir það, er aðhafst sé. Frum-
varpið sé auk þess svo óákveðið,
að ekki sé kostur á að semja lög
utan um hugmyndina, sem hægt
sé að framffylgja.
Rlaðið lýkur umsögn sinni
með því, að frumvarpinu skuli
kastað út.
A
Það virðist einhver hængur
vera samfara öllum þessum rétt-
arbótum. 1 Alberta-fylki hefir
löggjöf af þessu tæi verið sam-
þykt, (Rill of Rights), en var
aðallega um efnahags-réttindi,
en nefndi ekki nein önnur rétt-
indi einstaklingsins. Þessvegna
vildi sambandsstjórnin ekki
isamþykkja það. Fyrir Saiskat-
dhewan þinginu er nú frumvarp
er fram á þetta sama fer (fiill of
Rights), en þar er gengið fram
hjá efnalegum réttindum ein-
staklingsins, jafnframt því sem
stjórnin telur sig þar alráðandi,
en ekki dómstólana. Sambands-
stjórnin er ekki líkleg til að sam-
þykkja eða viðurkenna þau lög.
En jafnvel þó hún gerði það,
hlytu brátt að komast á lög í
fylkjunum, með þessu áfram-
haldi, sem væru .algerlega sitt
hvað.
Hér er um borgaraleg réttindi
að ræða. Að leika með þau eins
og nú virðist’gert, getur verið
mjög alvarlegt. Það er hverj-
um þegni ekkert helgara, en
borgaraleg réttindi sín.
HORFINN HEIM
Ásgeir Blöndahl, sem tæpan
mánuð hefir dvalið hér vestra,
leggur af stað heim til íslands í
fevöld. Hann fer með járnlbraut-
arlest til Toronto, en flýgur það-
an.
Ásgeir á hér uppfeomin börn,
sem hann var aðallega að heim-
sækja. Vitum við að þar hefir
um fagnaðarfund verið að raeða,
eftir 10 ára fjarveru hans. Frá
dvöl sinni áður, átti Ásgeir hér
fjölda vina, er hann hefir nú
getað endurnýjað kunningsskap
við.
Meðan hann dvaldi hér vestra,
vann hann mikið að félagsmál-
um ýmsum. Hann var t. d. einn
af stofnendum Þjóðræknisfélags-
ins og fyrstu fimm árin í stjórn-
arnefnd þess. Munum við sem
eldri erum og áttum þá mikla
samvinnu við hann, bæði í
nefndum og út á við, seint
gleyma þeim samverustundum.
j Hann var þar meira en hlutlaus