Heimskringla - 30.04.1947, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 30. APRÍL 1947
„'toocosoosoosoososccooooosoðoeooeeoooðooooseosoeeoaesr
liíeimskrm^la
(StofnuB ÍIM)
Kemui ót á hyerjum miövilcudegi.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Taisimi 24185
Verð blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖIl viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winmpeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
aooeeeoooeeeoseeeeoeeeeeeeeeeeeec^
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept„ Ottawq
WINNIPEG, 30. APRIL 1947
Við-vörun Trumans
Truman forseti varaði þjóð sína nýverið við því, að ofhátt
verð vöru mundi fyr en síðar leiða af sér kreppu — ekki aðeins í
Bandaríkjunum heldur og víða um heim.
Lagði hann því til, að framleiðendur og iðnrekendur gerðu
alt sem í þeirra valdi stæði til að lækka vöruverð.
Lækkun á vinnugjaldi mætti ætla að yrði nokkur því fylgj-
andi, en fyrir því gerir forsetinn ekki ráð. Það er sem honum
finnist verðlækkunin eiga á eins alvarlegum tímum og nú eru, að
koma út úr gróða stórframleiðslunnar.
Blaðið Winnipeg Free Press bendir á, að úr þessu geti ekki
mikið orðið vegna þess, að forsetinn sé ekki með vinnulauna-
lækkun; verðhækkun í iðnstofnunum hafi verið yfir sex stríðsárin
52%, en kauphækkun 75%.
Hér er eins og blaðið bendir á um ójafnvægi að ræða. En á
hitt ber einnig að Mta, að þeir sem kauphækkunarinnar hafa orðið
aðnjótandi eru ekki nema um 8 miljón manna eða þeir einir, sem
verkasamtökum heyra til, en annar vinnulýður landsins er um 57
miljónir er ekkert hefir af sMku að segja.
Stærri félög hafa að Mkindum reksturs hagnað, eða alt að 33%
hærri 1946, en 1945 og fer hækkandi — og gætu því lækkað verð
eins og forsteinn segir; en það mun erfiðara reynast smærri fram-
leiðendum.
Ennfremur hefir hækkun á verði bændaafurða eða matvöru
yfirleitt orðið nokkur, sem erfitt getur orðið að lækka.
En hvað sem um það er, virðist viðvörun forsetans vera orð í
tíma talað. Verði kreppa í Bandaríkjunum af verðbólgu, hefir, það
mikil áhrif út um allan heim. Ef viðskiftum hnignaði svo um
munaði vegna kreppu, atvinnuleysis og kaupgetuleysis í Banda-
ríkjunum, hlytu því að fylgja illar afleiðingar fyrir erlend við-
skifti Bandaríkjanna, eins víðtæk og þau nú eru, og þær erlendu
þjóðir, er hlut eiga þar að máli.
Bending Trumans forseta er því mikilvæg. En að hún verði
mikið til greina tekin, efast blöð hér um. Þau gera Mtið úr því, að !
auðfélag Bandaríkjanna og iðnverkamenn sinni málinu nokkuð
og jafnvel Washington þingið.
Þetta getur satt reynst. En mikið má þó vera, ef þau gefa
þeim orðum forsetans engan gaum, sem að því lúta, að benda á
hættuna, og að bæði auðfélögin og verkamennimir tapi meiru ef
illa fer, en forsetinn fer fram á að þeir nú fórni. Og sannleikurinn
er, að fjöldi félaga í Bandaríkjunum hefir nú þegar lækkað verð
vöru. I New York, Philadelphia og New Jersey, hefir verð kola
lækkað um 60^, niðursoðin matvara frá 2-10 cents dósin, sápa alt
að 10%, feitmeti (crisoo) einnig; er þar átt við heildsöluverð. Hús-
áhöld hafa einnig lækkað í verði hjá mörgum félögum svo sem
borð, stólar og skápar í matstofum, um alt að $30 hver eining (eða
setti, sem hér er kallað). Þetta nær til vöru úr jámi, málvöru, við-
tækja (radios), skófatnaðar, o. s. frv.
Þó þessi lækkun hafi ekki enn haft mikil áhrif á vísitöluna, j um’ Þar sem um fjölhýsi er að
sem í Bandaríkjunum er sögð vera um $1.52, er ekki óMklegt að það ræ®a-
eigi eftir að koma í ljós.
Stefna Trumans forseta viðvíkjandi verðlækkun, er óefað
rétt. Verðhækkun áhrærir aðeins hag fárra, en verðlækkun hag
fjöldans. Framfærslukostnaður er nú sá, að greiða þarf $1.52 fyrir
hvert eins doliars virði fyrir stríðið. Þó verkamenn í iðnaði hafi
fengið kauphækkun, sem því, eða nokkru meiru nemur, er því
ekki að heilsa um fjöldann, er aldrei hefir orðið kauphækkunar
aðnjótandi að ráði, og þar er um sjö áttundu alls verkalýðs landsins
að ræða.
Verðlækkunar stefna Trumans hefir að nokkru verið tekir.»að fasteignakauPum þeirra hér
til greina eins og verð vöru margra félaga sýna. Stóriðjan 0gJ0g. hvort leyfa skuli fieirum af
verkamannasamtök hafa ekki algerlega látið hana, sem vind um'^eim að flytJia inn 1 fylkið- Hing-
‘ að komu þeir frá Dakota, en eru
frá eystri ríkjum Mið-Evrópu,
svo sem Moravíu og Rússlandi.
1 salti liggja nokkur fleiri mál
svo sem kaup á Helicopter, sem
Ron Turner úr flugliðinu lagði
til að fylkið keypti. Kvað hann
þá mjög geta komið að gagni, ef
sjúkum þyrfti að bjarga og yfir
og sem þeir vanalega hafa, vildu
þeir vita eittihvað um það áður
en heim færu.
1 þinglokin þótti Stubbs ólík-
legt að þinginu sliti svo að ekki
væri gengið frá kauphækkunar-
máli stjórnarþjóna. Sagði hann
þjónunum hafa verði lofuð kaup-
hækkun, en svo væri við loforð-
in ein látið sitja. Það væri eitt
dæmi af þumbaraskap, þrályndi
og samvizkuleysi stjórnarinnar
hvemig hún skildi við þetta mál.
Margt þessu Mkt var nú sung-
ið við þinglokin, en það hmndi
alt af baki stjómarinnar eins og
regn af húsþaki. Og stjórnin lýk-
ur árinu öflugri og valdameiri
en fyr og með vonir um 29 mil-
jón dala tekjur á komandi ári —
og mikið starfi framundan, á-
hrærandi vegabætur, raflýisingu
sveita og starfrækslu nóttúm
auðlinda fylkisins. Á hækkun
ellistyrksins var minst, en um
það mál varð sama reiptogið og
verið hefir milli fylkjastjórna
og sambandsstjómarinnar. Báð-
ur þar gott mál halla fyrir hand-
vömm og má undarlegt heita, að
fylkjastjórnir þær, sem afsalað
hafa sér miklu af skatttekjum
til sambandsstjómar, skuli ekki
hafa gengið frá því máli, svo að
vita megi um, hvert leita skuli
með þær bráðu umbætur, sem á
því þarf að gera. Það er óvið-
kunnanlegt, að sjá háða knatt-
spyrnu um það mál af yfirvöld-
unum, í hvert skifti sem á það er
minst. Almenningur, sem yfir-
leitt er með hækkun ellistyrks-
ins, virði'st hafa orðið skömm á
stjórnunum fyrir sinn þráláta
leik um hvaða stjórn eigi að
greiða ellistyrkinn.
Þegar þinginu lauk s. 1. laug-
ardagskvöld, hafði það staðið
yfir í 2 mánuði og samiþykt alls
um 70 lög og lagabreytingar;
voru ein 20 af þeim samþykt síð-
asta dag þingsins, en höfðu áður
að vísu verið rædd.
Nokkur mál varð ekki lokið
við, en í þau voru kosnar milli-
þinganefndir; voru hin helztu
þeirra um bráðabirgðar íveru-
hús, nýja kjördæmaskipun, um
stjórn mjólkursölu, um mól Hut-
terítanna, sem nokkrir búa í
þessu fylki í grend við Portage
og hafa sameignarbú eins og
Mennónítar, en gefa sig Mtið við
öðrum, hafa meira að segja sína
eigin skóla. Nábúar þeirra af
öðrum þjóðum, telja þá viðkunn-
'anlega og meinihæga. Þeir sitja
allir við eitt og sama borð, en
fjölskyldur þeirra búa þó út af
fyrir sig í húsum eða herbergj-
B. E. Johnson:
SÓLDAGUR
(Ræða flutt í Sambandskirkjunni
í Winnipeg á sumardaginn
fyrsta)
nema i
Þeir viðurkenna ekki
mjög takmörkuðum
skilningi eignarétt einstaklinga
og eru því kommúnistar, enda
oft kallaðir kristnir kommúnist-
ar og eru því ekki með því, sem
kallað er kapitalismi. En þeir
sýnast una sér hér ágætlega sam-
hliða honum. Það sem rannsáka
mun eiga, er hve mikið kveður
eyru þjóta. Eitt, sem tefur hana, getur orðið það að í Canada
stefnir verðlag í öfuga átt. Hér er öll vara nú sprengd upp. Kol
hækka um $1.50 til $3, haframjöls-staukur úr 17^ í 24**. Er það
dæmi af því, sem hér er að gerast. Þetta étur skjótt upp fé það
sem almenningur hefir handa á milli og komst yfir á hinurn at-
hafnamiklu stríðstímum, sem nú heyra til liðinni tíð og koma von-
andi aldrei aftur í þeirri mynd, og flýtir fyrir kreppu. Stjórn
þessa lands gerði því betur í að aðhyllast stefnu Trumans í þessu
efni en að vinna á móti henni, eins og hún gerir. Hagsmunir fjöld-
ans liggja í því hér nyrðra engu síður en syðra.
ÞINGI SLITIÐ
Þegar rauðbrystingamir heim-
sækja Winnipeg á vorin og fara
að Mta sér eftir góðum stað fyrir
hreiður sín, fara bænda-þing-
menn fylkisins vanalega að
hugsa til heimferðar. í ár fór
þetta eftir venjunni. Á þessum
vængjuðu vinum, fór hér ekki að
bera fyr en í lok siíðustu viku, þó
nokkru seinna sé en áður, því
oftast koma þeir með byrjun
apríl-mánaðar. En þeir vissu
hvað sumarkomunni leið. Og
sveitaþingmennirnir höguðu sér
ósjálfrátt alveg eins og þessi
litlu lifandi flugför. Þeir sátu
nærri allir kyrrir til loka þings-
ins.
Kanske hafa flestir þingmenn
samvinnustjórnarinnar hugsað
sér að fylgja félögum sínum í
bMðu og stríðu meðan þing stæð
yfir, ekki til að verja stjórnin
falli; til þess kemur ekki me
akki fleiri andstæðinga í þin.r
mannahópnum. En ef C. C. J
bingmennirnir, Kardash e<
Stubbs hefðu eitthvað að segj.
vegleysur væri að fara og ekki
lending fyrir flugför, eins og
;ums staðar stæði á hér.
Við þessi þingslit er fjárhagu;
ylkisins í meiri blóma en ham
efir nokkru sinni verið.
Jens bókhaldari bað húsbónd
nn um tveggja daga frí.
“Ertu vitlaus”, sagði húsbón'
n. “Föstudag og laugardag 1
S hjálpa konunni þinni til :
einsa húsið. Nei, nei og afti
i!”
lens hneigði sig og sagði:
æra þökk fyrir. Eg vissi þ
eg mátti treysta yður.”
Gleðilegt sumar, kæru Islend-
ingar.
Mér finst ævinlega viðeigandi
fyrir ræðu eð>a erindi að hafa
bæði titil og texta. Þessar hugs
anir mínar í kvöld, nefni eg Sól-
dagur, og er textinn, kvæði eftir
Stíefán frá Hvítadal með því
nafni:
Það birtir yfir hugans hag
við heiðra drauma lag.
Nú get eg sungið gleðibrag
um góðviðrið í dag.
Það er sól yfir sundum.
Blærinn andar í birkilundum.
Nú brosa mér bernskunnar hallir
og dagsólar dráumarnir allir.
Þeir leiðast um ljómandi vegi
á sólbjörtum sumardegi.
Eg hefi löngum Mtinn mótt
í leik við norðanátt.
En mér er dagsins heiði hátt
og hafið fagurblátt.
Eg teyga glaður ilm og angan
allan daginn sumarlangan.
Nú vakir hjartans vonin mín.
Hún laðar mig svo ljúft til sín.
En allir dagar eiga kvöld
eg hræðist ekki húmsins völd.
Fyrir handan höfin blá
'heiðan veit eg dag.
Þar sumarþrá mín athvarf á
eftir sólarlag.
%
Sumardagurinn fyrsti er ein
þýðingarmesta hátíð í sögu ís
lendinga, og hún er þeirra sér
eign, þeirra andlega uppgötvun
og aiíslenzk. Hún túlkar meir
en nokkur önnur hátíð, það tvent
sem er dýrmætast í fari hverrar
þjóðar sem er sjálfstæð: andlegt
göfgi og þróttmikla þjóðernistil-
finning. Og þetta tvent er
þungamiðja Mfs hvers einstakl-
ings. Andiegt göfgi er þráin til
þroska og þekkingar, sumarið
sál hvers manns, og þjóðernistil-
finningin er viðhald og áfram-
hald þeirra sérkenna sem eru
göfug og góð í fari þjóðarinnar
sem heildar. íslendingar hafa
ávalt verið börn náttúrunnar.
hennar dýrð og mátt hafa þeir
sótt sumar sínar háleitustu hug-
sjónir og í hennar örlagaþrungna
iafli hafa þeir mætt sinni sárustu
sorg og liðið ógnastundir ör-
væntingar. Hvert blóm sem
vaknar á vorin er vonarneisti í
sál íslendingsins, hvert grænk-
andi grasstrá sem brýst gegnum
svörðinn er bending til vaxtar
og vegsemdar, hvert biaktandi
laufblað er boðberi gróandans,
hver lækur og laut er lifandi orð
og stjörnur og sól, er endurskin
af sumrinu sem á að búa í sál
mannsins. Regndroparnir, hin
titrandi tár himinhvolfsins gefa
og glæða nýtt líf og nýja fjöl-
breytta íegurð. Brimið sem
brotniar við sand á ómgrunn í
instu fylgsnum sálarinnar og
hvert fjall, vottur um tign og
traust:
“Sem helgur turn á tröllakirkju
rís
hver tindur ykkar móti drottins
sól.”
‘Sjá, ykkar vilji og vonir hafa
ræst.
Mð veitið nakin grænum dölun
skiól
1 horfið stolt og sterk og siguj
glæst
’.teindri fegurð móti himni of
sól.”
Já, íslendingurinn finnu
/ldlleikann við móðir jörð.
aðan endurómar það besta sr:
bærist í huga og hjarta og andi
hins andlega sumars tekur und-
ir með skáldinu Jóni Magniús-
syni í erindinu úr kvæðinu
Heilög Jörð:
Eg blessa þig, trúfasta óðal míns
anda,
með æskunniar fáu og hálf-
gleymdu spor,
mleð fagnandi hMðar og fjúkandi
sanda,
með fölnandi haustin og gróandi
vor.
Sem gestur eg kom til að syngja
og sakna
og sætta minn anda við forlög
þín hörð.
1 huganum þúsundir vordrauma
vakna,
ó, vefðu mig faðmi, þú hjiart-
fólgna jörð.
Hið æðsta takmark einstakl-
ingsins er að öðlast göfgi og
gæði Mfsins. Með göfgi á eg við
andlegan þroska; samúð og um-
burðarlyndi, þrek og þrautseigju
ást til manna og öllu æðra, þekk-
ing. Gæði lífsins inniibindia rétt-
mæta gnægð af veraldlegum auð
svo enginn þurfi að Mða Mkam-
legan skort. íslendingar hafa á-
valt verið auðugri flestum öðr-
um þjóðum af göfgi og tign and-
ans frekar en af veraldlegum
verðmætum, og fyrir það hafa
þeir borið góðan orðstír. Þeir
hafa átt sumarið í sál þó hið ytra
væri dimt og drungalegt. Þeir
eru þjóð þunglyndisins, sem staf-
ar að nokkuru leyti frá einangr-
un og sífeldri baráttu við eld og
<ís og Ösku. En hið innra hafa þeir
bygt verndarvegg gegn angrinu,
sem ekkert getur unnið á eins
og skáldið kemst svo vel að
orði:
“Mig dreypiir um dýrðlegt sum-
ar
í dimmasta norðanbyl.
Þó sál mlín syngi af gleði
er sorgin mitt undirspil.
Fg flýg á vindanna vængjum
og villist um eyðihjarn.
Eg er gleðinnar sólbrendi sonur
og sorganna fósturbam.”
Eg þekki íslenzka konu, við
skulum kalla hana Gunnu. Hún
kom til þessa lands á unga aldri,
vann fyrir sér meðal hérlends
fólks og naut hvorki samveru
líslenzkra vina eða skyldmenna.
Hún varð snortin af borgariíf-
inu og fór villur vegar. Hún
reyndi raunir og mætti sorginni
(í allri sinni nekt. Nú er hún grá
fyrir hærum, slitin á sál og Mk-
ama en tiginborin og samúðar-
full í garð allra manna og það
snart hulinn streng í hjarta
mínu að heyra hana segja “Þeir
eru þrautseigir Islendingarnir,
það er eitthvað í sól þeirra sem
ekki er hægt að drepa”.
■ i
“Hún var kanske perla, sem týnd
í tímans haf
var töpuð og glötuð svo enginn
vissi af,
eða gimsteinrt, sem forðum var
r greyptur láns í baug,
en glerbrot var hún orðin á
mannfélagsins haug.”
Eg þekki Mka íslenzkan mann,
við skulum kalla hann Jón.
Hann er gáfaður og listrænn,
hjálpfús og hjartagóður. En Jón
á aldrei neitt. Hann er algerður
þræll Bakkusar og á ekki við-
reisnar von. Hann finnur sárt
til vanmáttar síns og í örvænt-
ingu sinni heyrði eg hann einu
sinni hrópa:
“Trúðu á tvent í heimi
tign sem æðsta ber,
guð í alheims geimi,
guð í sjáifum þér.”
Einhver vorboði sólarinnar bjó
lar á bak við skuggana og var
ð reyna að brjótast út. Einhver
iroska þrá rétti þar hendur í
öæn móti sumri og sól. Hver
em geymir þetta erindi hans
iteingríms í hjarta sínu, á þá
fegurstu trúarjátning sem samin
hefir verið á nokkuru máM. Ó-
sjálfrátt finst mér að hin fagra
hugsjón skáldsins hafi verið hinn
rauði þráður í Mfi Isiendniga frá
ffyrstu táð, bæði í heiðni og
kristni, og hvaða nöfnum sem
þeir hafa nefnt trú sína. Þessi
trúarjátning, og hún er hverjum
nægjanleg, trúin á hin örlaga
þrungnu öfl náttúrunnar, og tign
og göfgi hið innrá í hverri
mannssál, hefir verið hinn órjúf-
andi og eiMfi kraftur í sögu ts-
lendinga sem þjóðar.
Jón og Gunna eru olnhoga-
börn örvæntingarinnar, píslar-
vættir mannfélags fyrirkomu-
lagsins, og hver er afstaða okk-
ar til þeirra. Eg held, að flestir
íslendingar, og það er lofsvert,
myndu finna til samúðar með
þeim, myndu eiga skilning og
finna skyldleika í raunum þeirra
og reynslu. Það er að eiga sum-
ar í sál og ást til manna. Þeir fáu
sem ekki hafa þann kærleiks-
neista eru þeir sem enn ganga
ofanjarðar en mættu eins vel
vera í jörðu faldir fyrir alt það
gott sem sál þeirra gerir, og sem
vega alt á vogskálum eigna og
auðs og hafa glatað allri tiMinn-
ing á gildi einstaklingsins og
þátttöku hans í framför mann-
félagsins.
“Vei, vei þér, heimski heimur,
sem hæðir hinrn leitandi mann
og gerir aumingja úr öllum,
sem elska sannleikann.”
Hver er sú mannvera sem ekki
'hefir drýgt synd. Kristindóm-
urinn er svo úr garði gerður að
boðorð hans eru brotin á hverj-
um degi, af hverjum einstakling,
því annað er ekki hægt undir því
mannfélags fyrirkomulagi sem
við lifum. Stundum verður huga
og hjarta nútímans á að spyrja:
er kristindómurinn það heilla-
vænlegasta trúarlegt samfélag
sem við þörfnustum á þessum
tímum?
Andstæðurnar eru miklar:
annarsvegar stórkostlegur meiri-
hluti sem metur alt á vogskálum
verðs og eigna en hins vegar
iþeir fáu sem hafa snefil af sönn-
um kristindómi og meta
mannlsslálina og göfgi hennar
meira en gullið, en fá litlu eða
engu umþokað. Bróðurhug-
myndin er skamt á leið komin og
því er þakklætisvert fyrir
hverja þá sál sem beitir sér móti
ómauð og eymd af hvaða tæi
sem er, og fetar hin fáu spor
þessa Mfís með anda sumars og
samúðar án þess að virða hvert
sift verk á peningavísu.
“Hin æðsta list er að lifa
og logana kynda í mannanna sál.
Sumum er skylt að skrifa
og skýra sitt hjartans mál.
Sá snýr ekki við, er stefnuna
fann.
En stundum næðir kaldast um
þann,
sem hugsar djarfast
og heitast ann.”
Hið stolta og sterka afl í anda
hvers einstaklnigs, er tiHinning-
in. Tilfinninga Mf þitt getur haf-
ið þig til hæðanna, upp yfir hið
lága og Mtilfjörlega þar sem þú
ríkir einn í tnausti og tign og
sjálfstæði hugans. Hin næma
tilfinning getur einnig leitt þig
á glapstigu beiskju og böls og
gert þig að leikfangi örvænting-
arinnar. Samstætt og náskylt
þessari andans orku í einstakl-
ingnum er þessi kraftur í heilli
þjóð. Og af ölium tiMinningum
er þjóðernistilfinningin sterkust
og göfugust, af því hún er sú til-
finning sem á sér dýpstar rætur
á þjóðareðlinu. Og hvað er þjóð-
ernistiifinningin í raun og veru?
Hún er ræktarsemi — ræktar-
semi við fortíð og endurminn-
ingar þjóðarinnar. Þess vegna
er hún iíka kölluð þjóðrækni.
Hún er sprottin upp af og stend-
ur í sambandi við reynslu og lífs-
kjör ótal fortíðar kynslóða; reyn-