Heimskringla - 03.09.1947, Side 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. SEPT. 1947
MIXNI LANDNEMANNA
Ræða flutt á Lýðveldishátíðinni
á Hnausum 21. júní 1947
*af (Dr.) J. P. Pálsson
Þó mér þyki vænt um, að hafa
verið uppálagt að tala ihér fyrir
minni landnemanná, finn eg
jafnframt, að eg er ekki maður
til að gera efninu hæfileg skil.
Svo oft og rækilega hefir þetta
minni verið flutt, að vart verð-
ur betur gert, og sízt af mér; og
í raun réttri mælti Guttormur
skáld fyrir þvá í eitt skifti fyrir
öll er hann orti Sandy Bar. Þar
datt mér á hug að bæta þetta sér-
staka minni upp, með nokkrum
styttri og minni háttar minnum.
Þið munið kannské eftir því,
að Franklin Roosevelt fórust
svo orð á einni ræðu sinni, að
tþó námi landsins væri að miklu
leyti lokið, krefðist Ameríka
nýrra frumherja á sviði mann
félagsmálanna: Nýja útsýn og
áræði ií hagfræði, stjómmálum,
og ýfirleitt öllum viðskiftum
manna á milli og þjóðfélaga.
Líklega hefir Roosevelt átt við
að menn þeir sem fara með þessi
mál, ættu að vera gæddir ráð-
vendni, kjarki og einbeitni
landnemanna, ekki síður en
þeirri hugprýði og útsjón, sem
landnám hins nýja heims krefð-
ist. Og hinum nýju landnemum
gáf hann mottó eða slagorð:
“í>að er ekkert að óttast nema
óttann”.
Ekki er víst að landnáms-
menn Nýja Islands hefðu lagt
mikið upp úr þessu spakmæli
forsetans. Eg á bágt með að
hugsa mér þá hrædda við nokk-
uð sem mætti þeim í öllu basli
þeirra og baráttu á frumbýl-
ingsárunum. Þeir höfðu hvorki
skapferli né tíma til að æðrast
áf ótta. Voru of hraustir og heil-
steyptir til að hræðast þennan
nýja heim sem þeir knúðu til
að veita sér og sínum lífsviður-
væri, og lögðu undir sig án þess
að ræna aðra eignum þeirra og
afkomu. Ekki voru þeir nýunga-
gjamir en að þeir óttuðust ný-
ungar — aldrei! Því nýja, sem
virtist miða til framfara tóku
þeir fegins hendi. Væru þeir
stundum seinir til, kom slíkt
ekki af ótta við nýungarnar, þess megnugur að koma í veg
heldur af meðfæddum mann-
skap þeirra. Til dæmis þekti
eg gamlan Ný-íslending, sem
þráaðist við, að kaupa heyvinnu
vélar. Honum fanst það meir
en lítið ómannlegt að sitja við
vinnu, um hábjargræði'stímann.
En hann sansaðist brátt, því sú
var hin eina ósk og von land-
nemans, að skapa hér nýjan
heim fyrir afkomendur sína, og
það af eigin ramleik og án þess
beinlínis eða óbeinlínis, að fóðra
hreiður sitt með því að reita
fjaðrirnar af náunganum. Og
við hið skapandi starf þeirra,
óx þeim ásmegin. Enda þrosk-
ast menn og mannfélög svo bezt
að mannlegu viti, vilja og þreki
sé beitt til að gera hið gamla
nýtt, eða eins og það er kallað,
að skapa, því úbeit mannsins
á óskapnaðinum, og löngun
hans til að framleiða eitthvað
nýtt, er skýrasti drátturinn í
guðsmynd hans.
“Mönnunum miðar
Annað hvort aftur á bak
Ellegar nokkuð á leið”.
Alt líf er að eins breyting
umsköpun hins gamla. Þetta
gildir á öllum sviðum mann-
legrar tilveru, ekki síður en í
ríki jurta og dýra. En mannin-
um einum er gefið vit til að
skilja þetta og haga sér sam-
kvæmt þessu alsherjar lögmáli.
Ekki aðeins vellíðan hans, held-
ur tilvera mannkynsins er undir
þvlí komin, að mennimir taki
þetta til greina og hagi sér eftir
iþví. En á öllum tímum hafa
Iþeir menn verið uppi og eru
enn, sem óttast þessa óumflýj-
anlegu umsköpun tilveru okkar.
Hvað þá, sem einstaklinga snert-
ir, eru iþeir ánægðir með alt,
eins og komið er, og beita sér
móti öllum breytingum í mann-
félags málum, en lögmál lifsins
fer sánu fram þrátt fyrir alt. Þá
gerast þessir stríðsmenn aftur
halds og kyrstöðu óttaslegnir
því iþeir sjá fyrir hrun þeirrar
einu tilveru sem þeir kannast
við og trúa á. Hvað sá ótti hefir
kostað mannkynið á liðnum
öldum hermir mannkynssagan,
og einnig hitt að engin er svo
mikill og máttugur, að hann sé
Ef við gætum ráðið, þá myndu allir sem
nú eru á biðlista okkar fá síma á morgun.
En við getum aðeins úthlutað þeim eins
fljótt og við fáum efnið.
Eins og þið, bíðum við.
í millitíðinni úthlutum yið því sem við
fáum, eftir þeirri röð sem nöfnin eru á
biðlista okkar.
fyrir framrás lífsins, eins og hún
ibirtist í þroskun hinna ýmsu
þjóða og kynflokka. Öll tilraun
til kyrstöðu, er gagnslaust og
bakar mönnunum böl. Við það
mun skáldið hafa. átt með orð-
unum “aftur á bak”.
Þrátt fyrir þennan vitnisburð
veraldarsögunnar, streitast nú
valdhafar vesturlanda við að
halda öllu -í sama horfi og fyr.
Eins og ekkert hefði ískorist á
síðast liðnum ára tugum. Vita-
skuld er óhugsandi, að þeim tak-
j ist þetta. Þeir eru aðeins færir
um að brjóta barnagull þessarar
aldar, valda blóðsúthellingum,
gráti og gniístran tanna —“miða
mönnunum aftur á bak”. En
sMkt eru stundarsakir. Þessir
hræddu, heimsku menn gerast
nú gamlir. Sumir komnir á graf-
arbakkann. Orð þeirra og gerð-
ir er hégóminn einber, þvá þeir
trúa ekki á guðsmynd manns-
ins, að í honum búi hið eiiífa,
skapandi afl almættisins. Þeir
hafa aldrei verið landnemar.
Þegar eg minnist gömlu land-
nemanna, verður mér á, að svip-
ast um meðal Islendinga hér
vestra í von um að finraa nokkra
þá, sem talist gætu í hópi þeirra
manna, sem Roosevelt taldi
“hina nýju landnema”. En þeir
virðast fáir. Eigum við þó hér
fagra fyrirmynd. Eg á við
Stephan G. Stephansson, (því þó
hann næmi land, í vanalegri
merkingu þrisvar sinnum, er
hann glæsileg fyrirmynd hverj-
um þeim, sem ber vit og hug-
prýði til að skipa sér í flokk
hinna nýju landnámsmanna
Roosevelts. En minnist maður
Stephans lí þessu sambandi hlýt-
ur maður að hugsa einnig til
Vilhjálms Stefánssonar. Hvort
hann getur talist Islendingur,
skiptir minstu. Annars lægi eng-
in efi á þvá, nema vegna þjóðar-
metnaðar íslendinga. Eins og
þið vitið höfum við slegið eign-
arrétti okkar á Leif hepna, af
því hann fæddist á Islandi. En
eftir. því, á Canada Vilhjálm
Því eins og spakmælið segir:
“Þú getur ekki bæði étið kök-
una þína og geymt hana”. Ann-
ars skal eg hreinskilningslega
játa það, að þjóðerni beggja
eins og allra annara manna
skiftir mig minnstu. Þeir
Stephán og Vilhjhálmur væru
mér jafnkærir, hvar í heimi sem
þeir hefðu fæðst og þroskast,
svo fremi að eg hefði notið verka
þeirra, kynst Stepháni og notið
ritverka beggja.
Það er gott og þarft, að minn-
ast áslenzkra landnema, hvort
sem landnám þeirra var upp á
gamla móðinn eða á Roosevelts
vísu, en minning þeirra jafn-
gangslaus þeim eins og okkur.
ef við aðeins leitumst um yfir
mannkostum þeirra, með þeirri
hugmynd, að dygðir þeirra og
afreksverk auki nokkru á mann-
dóm okkar, eða að við séum
endilega meiri og betri, þó feð-
ur okkar og forfeður kynnu að
hafa verið mannkostamenn.
SMkt væri heldur heimska og
hættuleg sjálfsblekking. Hitt
væri okkur hollara, að kynna
okkur karakter og dáð hinna
sönnu landnema heimsins, og
Mta svo hver í sinn eigin barm,
til samaniburðar á sjálfum okk-
ur og þessum ágætismönnum,
hvort sem þeir eru Mfs eða Mðn-
ir og hvar í heimi sem er eða
var.
Ekki get eg hugsað til þeirra
manna sem námu Nýja ísland.
án þess að hugurinn reiki víða.
Hugsun manns, nú á dögum, er
eins og alt annað, á ferð og
flugi. Annað var það á land-
námstíð, þá var vart fljótfærn-
ara eftir endilangri nýlendunni,
en nú yfir þessa heimsálfu, frá
hafi til hafs. Svo virðist jarðar-
kringlan hafa skroppið saman
á síðari árum. Sumir kenna vís-
indunum um þau fyrirbrigði.
Aðrir áMta að yfirborð jarðar
hafi verið illa ofið, úr lélegu efni
eins og dúkar nú gerast, og hafi
þvlí hlaupið við, að vera sí og æ
lagt í bleyti í mannablóði. Hvað
sem um það er finst mér ver-
öldin hvorki meiri né minni en
Sandy Bar Guttorms:
“Eg varð eins og álft í sárum
Og mér þótti verða að tárum
Regn af algeims augnahárum
ofan þaðan grátið var.
Reiðarslögin lundinn lustu
: Lauftrén öll hin hæstu brustu
j sem þar væru vonir dauðra
Veg að ryðja á Sandy Bar,
Ryðja leiðir lífi og heiðri
Landnemanna á Sandy Bar”.
Og sannarlega eru þeir land-
námsmenn, sem nú standa vörð
um almenn mannréttindi Víðs-
vegar um heim allan. — sama
hugrekkið, sama sjálfstæðið,
sama trúmennskan, þolgæði og
langlundargeð, til að verja
mannfélagið nátttröllum aftur-
haldsins, þar til roðar af degi
eftir þessa löngu Mðandi nótt.
Ekki ætla eg mér að gera því
skóna, hvernig hinir horfnu
landnemar Nýja-lslands litu á
heimsmálin, væru þeir uppi í
dag og hefðu sömu skilyrði og
við til að kynna sér alla mála-
vöxtu hér i Ameríku. En eg á
bagt með að hugsa mér þá lýsa
blessunn sinni yfir athæfi vald-
hafanna, eins og niðjar þeirra
virðast viljugir til að gera, eða
að minsta kosti meiri hluti
þeírra. Og ekki hefðu þeir tek-
ið með þökkum ritbann á hugs-
unum þeirra sem ekki hafa
samvizku til að taka undir lof-
söng lýðræðisins, þá mundu þeir
varla láta glepjast á orðunum
einum, eins og nú er títt um all-
an þorra manna. Til þess að
skíra hvað eg á við, vil eg benda
á örfá orð. Sum þeirra eru not-
uð til að gylla eirinn og skreyta
skarnið, önnur eiga að skjóta
hinum fáfróðu og lítilsigldu
skelk í bringu. Tökum t. d.
orðið lýðræði. Um fleiri ár hef-
ir þetta orð verið víðhaft um
þann hluta Rína, sem Chiang
Kaí Ohek stjórnar. Veit þó hver
meðal upplýstur maður, að
Chang þessi var, er og verður
einn af verstu og grimmustu
einvalds-harðstjórum, sem sög-
ur fara af, og frá þjóðræknilegu
sjónarmiði skoðað miklu meira
fúlmenni en Adolf Hitler. Chang
nfl. sveltir og kúgar þjóðbræður
sína í miljóna tali fyrir þá einu
sök að hann óttast siína eigin
þjóð og veit að yxi henni fiskur
um hrygg, mundi hún steypa
honum af stóli. En stjórn hans
hefir verið gefið nafnið lýðræði,
svo það er heilög skylda Banda-
ríkjanna að leggja honum til
vopn og vistir, svo hann haldi
völdum. Þess utan er Chang
kristinn maður ,og er í þann
veginn að taka katólska trú.
Fram að þessu höfum við álitið
lýðræði vera stjórn meiri hluta
allra borgara þjóðfélagsins og
þannig mun Lincoln hafa skilið
orðið. En sem stendur er engin
stjórn á sunnanverðu megin-
landi Evrópu nefnd því nafni
nema hún sé algerlega í hönd-
um auðmanna og aðals. Aftur á
móti eru alskonar hindrinir við-
hafðar hvar sem fólkið leitast
við að halda við eða koma á legg
stjórn sem í raun og sannleika
mætti nefna lýðræði. Og enn
getum við tekið Kínverja sem
dæmi. Nokkur hluti þjóðarinn-
ar brauzt undan kúgun Changs,
fyrir meir en tuttugu árum síð-
an, og mynduðu einskonar
kommúnista stjórn. En brátt
kom í ljós, að Kínverjum féll
ekki það stjórnarfyrirkomulag,
og breyttu til á ýmsan hátt eft-
ir kringumstæðum. En komm-
únisma nafninu á stjórn þeirra
hefir verið haldið við til að rétt-
læta borgarstyrjöld þá sem
Chang hefir haldið uppi móti
þessum hluta landsins og það
hvað harðast meðan hinir svo
kölluðu kommúnistar lögðu alt
sitt fram til að reka Japaníta út
úr landinu. En eins og þið vitið
er kommúnismi eitt þessara
töfra orða sem oft og einatt
reynast völdugra en heilbrigð
| skynsemi. Þessu til sönnunar
' langar mig til að benda ykkur á
tvær bækur um Kína. “Battle
for Asia” eftir Edgar Snow og
“Thunder out of China” ertir
White og Jacoby. En höfundarn-
ir eru heiðvirðir Bandaríkja
borgarar. Annars er þetta eitt
tákn tímanna, að valdhöfum
vesturlanda skuli takast, að slá
ótta í sálir milljónanna með einu
orði, sér lí lagi er það einkenni-
legt þegar þess er gætt, að
fyrstu kristnir menn notuðu það
til að sérkenna félagskap sinn.
En eins og þið skiljið er það
heilög skylda okkar að hrópa:
“Niður með sónalisma og komm-
únisma! —Lifi lýðræðið”!
Við höfum öll reynt hversu
iiýrmœtt það er, því heiti stjórn-
in lýðræði, geti borgararnir tek-
ið hverju, sem að höndum ber,
með þögn og þolinmæði, ef ekki
með húrra og hallelúj a. Hún má
skamta okkur mat og annað úr
hnefa, verðleggja alt smátt og
stórt og banna kaup og sölu á
hverju sem er. Lögreglan hefir
rétt til að leita í húsum okkar
eftir einhverju sem þar hefir
aldrei verið, reka okkur út og
loka með hengilás; taka okkur
föst án löglegrar kæru, og halda
okkur í fangelsi svo mánuðum
skiftir án dóms og laga. Árum
saman mætti meiri hluti þjóðar-
innar búa við sult og seyru af
því of mikið er framleitt af
nauðsynja vörum. — Mætti
drepast úr hungri og kulda ef
blessuð lýðræðisstjórnin drægi
ekki fram Mfið í þegnum slínum
með ölmusum. Þó með þeim
skilmálum, að enginn ölmusu-
mannanna geri aukatekið hand-
tak, svo birgðimar vaxi ekki,
þvtí nóg er samt af hveiti, kaffi
og fl. sem brenna verður og
sökkva í sjóinn. Þó land okkar
sé vart hálfnumið og verkefnin
hrópi úr öjlum játtum á vit
mannsins og hönd hans skulu
miljónimar ráfa iðjulausar og
svelta sál og líkama.
Eg segi ykkur satt, að sMkt
liðist hvergi nema í lýðræðis-
landi, og í stað þess að finna að
slíku fyrirkomulagi er skylda
allra góðra borgara, að lofa guð
fyrir það. Er það ekki fullkomn-
asta stjórnarfyrirkomulag sem
til er? Fáum við ekki að greiða
atkvæði og kjósa fulltrúa á
þing? Og þó stjórn okkar geri
ýms glappaskot og vitandi eða
óvitandi leggi kvist í köstinn,
sem hleypur heiminum í bál og
brand ættum við að fást um
sl%t? Altáf má hervæða yngri
kynstofninn og senda hann í önn-
ur lönd til að drepa menn og
brenna borgir ,og gefa þannig
unglingunum tœki færi til að
afla sér frægð og frama. Væri
nokkurt vit í, að mögla móti
þessu? Öllum getur yfirsézt
jafnvel ráðherrum. Eins er hitt,
að aðfinzlur um stjórnarfar í
lýðræðislandi er hin mesta ó-
hæfa. Dytti einhverjum sMkt í
hug mundi Lögberg og Heims-
kringla ávíta þann hinn sama
og skipa honum bara að flytja
til Rússlands, og það í hvellin-
um. Því endurtek eg orðin —
lifi lýðræðið!
Þá skulum við athuga orðin
Kristinn og Kristilegur. Nær
hinu siíðara er bætt framan við
orðið lýðræði, verður slíkt orða-
samband svo öflugt að hvorki
í mannleg skynsemi né sanngirni
eiga þar lengur hlut að máli.
Og það er altítt, að skíra hvers-
I konar stjórn sem er kristilegt
lýðræði, svo fremi að hún hafi
ekki verið bendluð við sósíal-
isma eða kommúnisma. Nú vit-
um við að kristnin er þróttmest
og bezt hreinræktuð meðal
Rómversk-katólskra manna. Því
páfinn, sem er höfuð þeirrar
I kirkju, hefir umboð frá guði al-
máttugum til að gera hvað sem
honum sýnist. Enda gerir hann
það. Hann gaf Mussolini nítíu
og þrjár milljónir dollara til að
byrja búskapinn í Róm, því þá
var Mussi fátækur og umkomu-
laus. Síðan lagði hinn heilagi
faðir blessun sína og drottins
yfir fasista ‘herinn áður en hann
lagði til Ethíópíu, til að dreyfa
eldi og eiturgassi yfir börn og
fullorðna svo hægara væri að
kristna þá svörtu heiðingja.
Einnig lýsti hann blessun sinni
yfir Francisco Franco og kvað
hann máttarstöð heilagrar
kirkju og dyggan drottins þjón.
Og margt fleira hefst hinn heil-
agi faðir að guði til dýrðar og
mönnum til sáluhjálpar.
Vel munu gömlu landnemarn-
ir hafa kannast við Fjallræðuna.
Þó tel eg óvíst, að þeir hefðu
áttað sig á þessum nútíðar krist-
indómi. En eins og þið vitið,
færi öll vestræn menning 1
hundana, ef páfavaldið liði und-
ir lok — Lifi heilög kirkja!
Já, vestræn kristileg menn-
ing. HvíMk töfra-orð. Berið hana
saman við þá menningu, sem
landmenarnir vonuðust eftir og
slitu sér út fyrir. Þið þurfið ekki
annað en setjast niður við rad-
íóið og hlusta þar samfleytt í
tuttugu og fjóra klukkutíma á
alla þá list og speki sem kristi-
leg vestræn menning hellir út
yfir ljósvakann. Þó þið sofnið
undir gleðiboðskapnum, vonast
eg til að þið rúmskist til að taka
undir með mér — Lifi kristileg
vestræn menning!
Já, mörg og máttug eru þau
töfra-orð sem nú ráða að miklu
leyti hugsunum og gerðum
fjöldans, en sem aldrei fipuðu
fyrir landnemunum, hvorki
gömlu né nýju.
Fyrst þetta er íslenzk hátíð,
verð eg að bæta einu töfra-orð-
inu hér við. En það er orðið
Þjóðrækni, og er í vissum skiln-
ingi séreign okkar.
Þó ótrúlegt megi virðast, eru
þeir afglapar til, sem áMta að
meiri nauðsyn beri til, að drýgja
mannrækni en þjóðrækni. Þ.e.
a.s. hver og einn ætti að láta sér
ant um alla menn hvaða þjóð-
fokki sem þeir heyra til. Þeir
halda því fram að allir menn séu
bræður og systur og börn al-
föðurs. Þeir staðhæfa, að engin
ráði fæðingarstað sínum, þjóð-
erni né hörundslit og beri varla
ábyrgð á hvort hann sé vel eða
illa gefirin til sá’ar og líkama,
og ‘hafi því af engu að stæra sig-
Geta má nærn, að tíðir af-
glapar hafa ekki gert sér grein
fyrir yfirburðum okkar, yfir
menn af öðrum þjóðflokkum,
og kæmust þeir upp með slíka
villukenningu væri þjóðræknin
í voða stödd. En við lestur
mannkynsögunnar sannfserist
hver maður um, að þjóðræknin
hefir oft reynst hin mesta orku-
Mnd, jafnvel auðsuppspretta,
Kaupendur Heimskrínglu og
Lögbergs á Islandi
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað. Dragið
ekki að greiða blöðin. Það léttir innheimtuna. Æskilegt
að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem eiga ógreidda
eldri árganga, eru vinsamlega beðnir að snúa sér til miín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON,
Holtsgata 9, Reykjavík