Heimskringla - 26.11.1947, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPBG, 26. NÓV. 1947
GLAÐAR STUNDIR
Sunnudagin 5. október, 1947,
var þeim Mr. og Mrs. K. N. S.
Friðfinnson haldið veglegt sam-
sæti í Geysir Hall, Geysir P.Oy
Manitoba, í tilefni af 25 ára gift-
ingarafmæli þeirra.
Ekki er það neinn nýr við-
burður að slíkar veizlur séu
haldnar hér í norður Nýja fs-
landi. Fátt þeirra hjóna sem
bera gæfu til að vera samvistum
í 25 ár sleppa við þau gæði að
vera haldið Silvei'brúðkaup
Fynnst þó sumum af þeim fáu
íhaldsmönnum er enn hjara hér
á meðal vor, að of langt sé geng-
ið í þessu efni, og vilja býða þar
til hjón eru búin að vera saman
í 50 ár, og gefa þeim þá gull-
forða nokkurn. En þar er því
til að svara, að tiltölulega fá
hjón ná þeim aldri að lifa saman
í 50 ár, eða þá orðin svo hrum að
veizlan og gullið verður þeim
til lítillar ánægju. Aftur á mótii
er mjög tímabært að halda,
þessi hóf þá liðin eru 25 ár frá
giftingu þá eru flest hjón við
sæmilega heilsu andlega og lík-
amlega, hafa en gaman af gleð-
skap og geta í nokkur ár notið
minninganna, og haft yndi af að
horfa á þá hluti er gerast við
slík tækifæri. Einmitt þessi ár
eru starfs og manndóms ár
manns og konu, hefir þá fylli-
lega komið í ljós hvers virði þau
eru því nágrenni er þau búa í,
og hafi árangur starfs þeirra ver-
ið góður og í umbóta átt hvað
er þá eðlilegra en það að ná-
grannar og vinir vilji gera hlut-
aðeigandi hjónum og sjálfum
sér um leið glaðastund, svo hætti
eg þessum hugleiðingum, og sný
mér að því að geta veizlunnar.
Hóf þetta var eitt það stærsta
er haldið hefir verið hér um
slóðir. Var mikið meira en hús-
fyllir, urðu menn að skiftast á
að vera úti og inni, til að geta
notið veizlukostsins, veit eg að
þetta verður vinum mínum á
Geysir hvöt til þess að byggja
stærra samkomuhús, enda mun
það vera í undirbúningi.
Samsætisstjóri var J. G.
Skúlason og hófst samsætið með
bæn er séra B. A. Bjamason
flutti. Þar næst talaði samsæt-
isstjóri nokkur orð til brúðhjón-
anna og skýrði tilgang samsæt-
isins, tókst honum veizlustjóm
öll sem þaulæfðum forseta hins
sameinaða þings. Mr. E. L. John-!
son mælti fyrir minni brúðarinn
ar og Jón Pálsson fyrir minni
brúðgumanns. G. O. Einarsson
afhenti gjafir. Séra B. A. Bjama
son og F. P. Sigurðson mæltu
nokkur orð. Söngur var mikill
á milli ræðanna, og tvö kvæði
voru brúðhjónunum flutt, annað
af Böðvari H. Jakobsson, bróðir
brúðarinnar og hitt af F. P. Sig-
urðson bróður brúðgumanns.
Andin í ræðum þeim er flutt-
ar vom við þetta tækifæri var
mjög líkur því er kemur fram
í kvæðum þeim er fylgja þessari
stuttu umsögn, andi vináttu og
velvildar, sami andi og þessi
mikils virtu og mikilhæfu hjón
hafa snúið að nágrönnum sínum
fyr og síðar. “Það sem maðurinn
sáir mun hann uppskera.”
T. Böðvarsson
BRÚÐHJÓNAMINNI
Mr. og Mrs. K. N. S. Friðfinnsson
Veizluljósin loga,
ljóma þau og sindra,
þessi augna yndi
allra, nema blindra,
eiga ætt með stjömum
er um nætur tindra;
okkar unaðsstundir
engin myrkur hindra.
Heill sé þeim sem hafa
heims í löndum köldum,
fetað fram -til sigurs,
fjórðu parta af öldum;
hér ií hjónaböndum,
af hamingjunnar völdum
hlotið auð af elsku,
æðst af lífsins gjöldum.
Hér í kveld við heiðrum
hjón, sem þetta fundu,
af því hvert við annað
Ást og trygð þau bundu;
bezt við barnalánið
og bættan hag, þau undu,
þannig gæfan góða
gladdi um marga stundu.
Kærleiksljósin lifa,
ljóma þau og skína,
kveikt af okkar óskum,
af því geð vor hlýna;
vináttu og virðing,
viljum ykkur sýna,
fyrir kæra kynning,
Kristmundur og Bína.
Böðvar H. Jakobson
Til Mr. og Mrs. K. N. S. Frið-
finnson í silfurbrúðkaupi
þeirra 5. október 1947
Þó um sé liðinn ykkar heiðurs-
dagur
Ctrtótmaö
is just a few weeks
away. STOP and com-
pare Christmas 1947 in
Britain and Christmas
1947 in Canada.
WHERE WOULD YOU RATHER SPEND
THIS CHRISTMAS?
We can all help Britain enjoy a happier
Christmas by sending more food parcels.
Send Your Contributions NOW
To The
%
ROTARY CLUB OF WINNIPEG
154 Royal Alexandra Hotel
Winnipeg, Manitoba
This Space Courtesy of:
THí DREWRYS LIMITED
við ætlum samt að hafa glaða
stund.
Silfurbrúðkaups sunginn verður
bragur
og sopin skál við þennan vina-
fund.
Við lítum öll á leiðina til baka
og látum allar minningarnar
vaka.
Þið hafið ræktað rósir vænar,
fríðar,
sem risið hafa upp af frjórri
I mold;
| þær munu bæta bresti vorrar
tíðar,
að bræðralagi vinna hér um fold.
■ Eg veit að allir lofa ykkar listir,
ljúfi bróðir, kæra tengdasystir.
Kalla má að lánið við þau leiki
þó lítil væru centaráðin fyrst;
hugurinn var heldur ekki á reiki,
þau hafa fram úr ermi sinni
hrist,
því kynjamarga kosti sýna
Kristmundur og Jakobína.
Eg bið þeim allrar blessunar og
gæða,
fcrosi við þeim gæfan hverja
stund;
sneiði hjá þeim meinsemdir og
mæða,
miklist þeirra stóra og góða
pund.
Árin verði ennþá mörg og fögur,
altaf berist frá'þeim góðar sögur.
Friðrik P. Sigurðsson
TYRKLAND
hið veikbygða borgarhlið,
er skilur austrið og vestrið
BPX-7
Alheims-stjórnmálin hafa
fengið nýjan svip eftir að Banda
ríkjamenn ákváðu fjárhagsað-
stoð til Grikklands og Tyrk-
lands. 1 síðasta hefti Samvinn-
unnar sagði Reymond Daniell
frá ástandinu í Grikklandi. Hér
ræðir hann um Tyrkland, hið
Mtt kunna ríki á landamerkjum
austurs og vesturs.
A
Tyrkland má kallast standa
á vegamótum veraldar. Það er
varðmaður þeirra mjóu sunda,
er aðskilja austurlenzk og vest-
urlenzk höf. Fyrir neðan það,
ef litið er á landabréfið, eru öll
hin miklu náttúruauðæfi írans
og Indlands, en fyrir vestan er
Miðjarðarhafið og löndin, er að
því liggja. Tyrkland er í senn
flóðgáttin, er stemmir stigu við
flóðbylgjunni að austan, og út-
virki Vesturlanda. Jafnvel þótt
segja megi, að Tyrkland sé að
mestu leyti austrænt veldi sjálft
þá hefur þjóðin þó horft í vest-
urátt nú um heillar kynslóðar
og væntir sér þaðan leiðsögu-
skeiði og uppörvunar. Stríð og
ótti við stríð hafa hindrað þró-
un landsins í menningarátt og
uppbyggingu atvinnuvega þess,
en þessi dimmu ský á himni
þessarar aldar hafa aðeins styrkt
þrá þjóðarinnar til þess að vera
frjáls og fá að njóta blessunar
frelsisins.
1 ístanbúl, hinni fornfrægu
höfuðborg býzantíska veldisins
og soldánanna, þar sem gullnir
krossar kristninnar bera í mín-
arettur og hvolfþekjur mustera
íslam, er það tvenns konar
menning, sem býr í andrúms-
loftinu, sem maður dregur að sér
og í því útsýni, sem blasir við
auganu. Nýtízku verzlunarfyrir-
tæki, er sýna ísskápa og straum-
línulöguð útvarpstæki, standa
við hlið söluskálanna — bazar-
anna — þar sem smákaupmenn
hafa prúttað og deilt við kaup-
endurna frá alda öðli. Frá svöl-
um gistihússins má sjá út yfir
Bosporussund sem er eins og
blátt, silkimjúkt band, en snævi-
þaktar hæðir Anatólíu rísa við
sjóndeildarhring. Þetta er Ev-
rópa. Fyrir handan sundin er
Asía, að skilin frá Norðurálfunni
af þessu mjóa sundi, sem ekki er
breiðara en meðalstórt fljót.
Þetta er land mikilla og áber-
andi andstæðna. 1 Ankara, sem
Kemal Ataturk kaus sér fyrir
höfuðborg, til þess að forðast
hin erlendu og alþjóðlegu áhrif
Isambúlborgar, er umhverfið
nýtízkulegt og ósérkennilegt,
eins og í hvaða miðlungs iðnaðar
borg sem er, víðast í Evrópu. —
Ankara er þó sýningargluggi
hins nýja Tyrklands, en fyrir
utan garða hinnar suðandi skrif-
stofumennsku, sem minnir
helzt á mauraþúfu, er samfélag
ríkisstarfsmanna, bænda og
verkamanna, sem er miklu nær
því að vera einkennandi fyrir
landið. Þar, á hæðardragi, sem
fáir ferðamenn heimsækja, eru
þúsundir lélegra leirkofa, sem
skortir öll þægindi, jafnvel hin
frumstæðustu hreinlætistæki.
Aðrar andstæður blasa hvar-
vetna við. Til dæmis er ræktan-
legt land ekki nein óskapleg við-
, átta, en þó er mikill hluti þess,
sem nothæfur er, óunninn. Hér
og þar um landið má jafnvel sjá
akra og engi í órækt og niður-
níðslu, af því að engir fullgildir
menn eru tiltækir, til þess að
plægja þá, sá í þá og uppskera.
Það eru konurnar, sem bera hita
i
og þunga dagsins á bændafcýl-
unum, því að karlmennirnir
“eru í þjónustu rauða hálfmán-
' ans”, í hernum. Það gerir lífið
ekki auðveldara, að mikið af
landfcúnaðarstörfunum er fram-
kvæmt með sömu tækjunum og
notuð hafa verið í þúsundir ára
Það er hinn frumstæði tréplóg-
ur og hin starfandi hönd, sem
eru mest áfcerandi úti á lands-
byggðinni.
Þó eru það ekki hinir frum-
stæðu atvinnuhættir í þessu
landi aldagamalla deilna og á-
rekstra, mismunandi þjóðflokka
og trúarbragða, sem orka fast-
ast í huga ferðamannsins. Þar
stendur dýpst sú tilfinning, að
maður standi á landamerkjum,
er aðskilja tvö óskyld, andstæð,
risavaxin nýtzkuleg öfl. Þetta
er þjóðfélag, sem lifir í sífelld-
um ótta við stríð og þótt friður
níki, er hér allur undirbúningur
til þess að mæta því, sem að
höndum kynni að bera.
Tyrkir eru um það bil 18
milljónir talsins, og af þeim
hópi eru 750,000 af yngri kyn-
slóðinni í hernum. Fyrir þjóð-
félag, sem er hálfu fámennara
en íbúar Bretlandseyja, er þetta
þungbær byrði. En Tyrkland er
umgirt land og þjóðin óttast ná-
granna sína. í Evrópu eiga Tyrk-
ir 200 kilómetra landlengju að
löndum Búlgaríu og í Asíu búa
Sovétþjóðir meðfram 600 kiló-
metra landamerkjalínu.
Óttinn við Rússland er djúp-
stæður. Af þeirri ástæðu er
þriðji herinn tyrkneski, bezt
fcúna sveit landsins, hafður í hér
uðunum Kars og Ardahan, í
norðausturhorni landsins. Há-
slétta liggur um þetta svæði, frá
austri til vesturs, í gegnum Erz-
erum, og er hin klassiska sam-
gönguleið innrásarherja. Annar
tyrkneski herinn er á varðbergi
við Dardanellasund og sá fyrsti
í Þrakíu, á verði gegn Búlgör-
um. Hermenn eru alls staðar á
ferli ií Tyrklandi og stór land-
svæði, sérstaklega við sundin,
eru víggirt, og þangað fá engir
ferðamenn að koma. Kastljós
varpa skærum bjarma á Dardan-
ellasund, þegar skyggja tekur.
Erfiðleikamir í samlbúð
Tyrkja og Rússa eru ekkert ný-
tízkulegt fyrirbrigði. Frá árinuj
1677 og til þessa dags, hefur(
stríð verið uppi á milli þessaraj
þjóða þrettán sinnum. 1 huga'
hins almenna borgara leynist ^
ótti við ný átök við hinn vold-|
uga nágranna í austri. Það væri
ekki nema áframhald sögulegr-j
ar þróunar. En ferðamaðurinn
verður var við það, að umhugs-
un um stríð í vesturátt er fjar-
læg.
Tvö stórmál eru aðalsnurðan
á samvinnu Rússa og Tyrkja.
Dardanellasundin og Ars- og
Kardahanhéruðin. Samkvæmt
því, sem tyrkneskir emlbættis-
menn hafa sagt, fóru Rússar Peker forsætisráðherra, sem var
fram á það þegar árið 1939, að samstarfsmaður Ataturks. Peker
fá hlutdeild í gæzlu sundanna. vill sameina og hann slær und-
Samningar um þetta atriði leyst an með hægð og hyggindum. Og
í ust upp eftir að brezk-franska þótt Tyrkland sé á engan hátt
nefndin, sem var til samninga í lýðræðisríki í dag, hversu sem
| Moskvu sumarið 1939, hvarf það hugtak er teygt og togað,
heim, og þýzk-rússneski samn- eða heimkynni alfrjálsra manna
ungurinn kom á dagskrá. En mundi að Mkindum ekki þurfa
Rússar hafa ekki fallið frá þessu mikið átak utan að frá, til þess
máli. Alla tíð síðan, segja að stjórnin losaði á höftunum,
Tyrkir, hafa þeir óskað eftir end ef ábendingarnar kæmu fram í
urskoðun á Montreuxsáttmálan- vinsamlegum tón á heppilegum
^ um og kröfur þessar náðu há- tíma.
marki skömmu eftir stríðslokin. Á meðan rætt var um 100 milj
og þá komust Kars- og Arsdahan dollara lánið frá Bandaríkjun-
héruðin einnig á dagskrá. Tyrk- um, hafði stjórnarandstaðan
ir óttast, að Rússar muni vinna hægt um sig. En skömmu áður
að því að steypa núverandi hafði flokkurinn neitað að taka
| stjórn og fá aðra í staðinn, sem þátt í auka-kosningum og marg-
væri tilleiðanlegri til samninga. ir spá því, að þingmenn hans
Allt þetta hefur vitanlega muni innan skamms ganga af
'haft sín áhrif á innanlandsmál- j þingi, til þess að sýna það og
in. Tyrkland hagnaðist vel á sanna fyrir heiminum, að land-
hlutleysi sínu í styrjödinni, en inu sé stjórnað með einveldi
þó hrekkur sá gróði skammt til
þess að greiða áframhaldandi
l herkostnaði landsins í svo stór-
um mæli, sem hann nú er, á
' sama tiíma og flestar aðrar þjóð-
ir skera niður hernaðarútgjöld,
j sem þær mega. En hátt verð á
i landbúnaðarfurðum, sem Tyrk-
eins flokks.
Fæstir véfengja það, að Tyrk-
ir þarfnist fjárhagslegrar aðstoð-
ar og menn efast ekki um það,
að það sé líka í þágu Bandaníkj-
anna að veita þá aðstoð. Til þess
að endurskipuleggja tyrkneska
herinn og búa hann nýtízku
ir flytja út í stórum stíl, hefurj vopnum, mundi þurfa tvísvar
þó til þessa megnað að halda til þrisvar sinnum hærri upp-
verzlunargjöfnuði landsins við
útlönd á réttum kili.
Bandarískir sérfræðingar —
telja, að með nýtízku vélanotk-
un mætti tvöfalda bæði land-
fcúnaðar- og iðnaðarframleiðslu
landsins og stórauka námu-
vinnslu. Þörf Tyrklands fyrir
( fjármagn til þess að endur-
i byggja atvinnuvegina, og sam-
| göngutækin er meiri en svo, að
þjóðin sjálf geti lagt það af að það mundi taka stjórnina
mörkum á skömmum tíma. EnJ þrjá mánuði, að láta almennt
á liðnum árum hafa Tyrkir ekki
óskað eftir erlendu fjármagni
til þess að byggja upp land sitt.
Rákið sjálft rekur ýms stórfyrir-
tæki og strangt gjaldeyriseftir-
lit hefur reist skorður við því,
að hægt væri að flytja gróða af
tyrkneskri starfrækslu út úr
landinu. En nú er stefnufcreyt-
ing í aðsigi. Recep Peker for-
sætisráðherra hefur sagt, að úr
því að sótzt hafi verið eftir er-
lendu fjármagni til landsins,
verði einnig losað’um gjaldeyr-
ishöftin.
Það var hugmynd Ataturks,
herútboð koma til framkvæmda.
Vera má, að fjárhagsleg að-
stoð eins saman nægi til þess að
forða því, að nágrannar Tyrkja
hugsi til ágengi í þeirra garð,.
þótt Tyrkir sjálfir eigi litla von
til þess. Þeir gera sér engar tál-
vonir um það, að þrýsting Sovét
Rússlands á vesturlandamæri
sín, sé hilling ein, og þeir vilja
því vera við öllu búnir. Og þeir
hafa gerzt opinskárri í umtali
um þessa hluti, síðan Truman
forseti flutti ræðu sína. Því ber
ekki að neita, að nokkur hætta
er þessu slmfara og ekki er úti-
eftir tyrknesku byltinguna, sem lokað, að Tyrkir sjálfir glepjist
fór fram um svipað leyti og rúss- J til þess að koma af stað ein-
neska byltingin, að aðeins af-( hverju deilumáli, sem leitt gæti
skipti ríkisvaldsins gætu orkað til átaka við Rússland.
því, að leysa landið úr böndum! Fyrir nokkru birti “Demo-
frumstæðrar menningar og at-j crasi” aðaLblað stjórnarandstöð-
vinnuhátta. Það var hans verk, ;unnar> grein um heimsókn am-
að beygja aðalsmannastéttina erískrar flotadeildar til Tyrk-
duftið, aðskilja ríki og kirkju iands. Blaðið sagði, að heimsókn
og afnema forréttindi trúflokka. j ina bæri ekki að skoða einvörð-
Það var einnig hugmynd Ata-J ungu sem kurteisisheimsókn,
turks, að það væri aðeins á færi heldur væri flotinn að stríðs-
eins flokks, eða einvalda, að æfingum og blaðið bætti við'
koma þessu í framkvæmd. Öll “Þetta eru aðgerðir, sem við-
andstaða gegn ríkisstjórninni halda friðnum.”
var því bönnuð. Þeir, sem Þetta er gott sýnishorn af þvi
þekktu Ataturk, halda því fram,1 sem nú er ritað og rætt í Tyrk-
að hann hafi ætlað að slaka á landi, þar scm mörmum tekst að
þessum taumum smátt og smátt finna stórvægilega pólitíska at-
og láta þjóðina læra að stjórna fcurði í hinum smæstu atriðum,
sér sjálfa. Um daga hans voru jafnvel í íþróttakeppnum. Ný'
sérrfæðingar í ýmsum greinum lega var til dæmis haldin alþjóð-
settir til hæstu starfa í ríkinu. jeg glímukeppni í Prag og Tyrk-
Tyrkland var vissulega einræð- ir urðu þar þriðju í röðinni. Eitt
isríki, en það einræði var á ýms- blaðanna, Son Saat, birti þá
an hátt mildara í formum, en fréttagrein um þessa keppni
það, sem heimurinn kynntist hélt því fram, að Tyrkir hefðu
síðar. Eftir dauða hans hefur átt algjöran sigur skilið, en þeh*5
flokkur sá, er hann stofnaði, ■ hefði verið meinað að njóta hans
orðið feitur og bústinn af völd- af dómurunum, “er unnu samao
um og ríkur af fjármunum, sem eins 0g slafnesk ríkjasam'
fengnir hafa verið í gegnum að- steypa”. Annað blað notaði tæk*
stöðu hans í ríkinu og með hlut-
drægni, og hann hefur orðið ó-
hlutvandur í starfsaðferðum sin-
um og kærulaus um ábyrgð sína.
Almenn óánægja með stjórnar-
farið hefur því aukist. Ríkis-
stjórninni var því ljós nauðsyn
þess, að setja einhvern öryggis-
ventil á stjórnarkerfið og á sl.
ári leyfði stjórnin loks myndun
stjómarandstöðuflokks.
færið til þess að krefjast þess m
stjórnínni, að hún mótmælti þvú
að nágrannaríkin útfærðu slaf'
neska ágengni alla leið að ma*'
efnum íþróttamanna. Bamaleg'
ar og heimskulegar eins og þesS'
ar umræður vom, em þær Þ°
gott sýnishorn af andrúmslofi'
inu í Tyrklandi í dag.
Tyrkland nútímans er hvor1
tveggja, flóðgátt og útvirki,
hæð, en Bandaríkjamenn hafa
boðist til að lána. En eigi að síð-
ur er ljóst, að 100 millj. dollara,
sem varið væri til þess að gera
nýja þjóðvegi og endurbæt3
samgöngukerfi landsins, mundi _
e. t. v. styrkja Tyrki meira hern-
aðarlega en mikið af skriðdrek-
um og brynvögnum. Samgöngu-
kerfið er í því ófremdarástandi,
að amerískir sérfræðingar telja,
Þessi flokkur er nú orðinn aflj ekki skyldi því gleyma, að e
í landinu sem þarf að taka tillit, vestrænu ríkin hafa ástæðu ^
til, og engum er það ljósara en iþess að óttast fyrirætlanir SoV'