Heimskringla - 26.11.1947, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. NÓV. 1947
I
I
í
♦
í^crmskrmgla
(StotnuO 1886J
Kemuz út á hverjum miðvikudegi.
Ei?pndur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er S3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD
ÖH viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Riístjóri STEFAN EINARSSON
Útanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertisir.g Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853 855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185

Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 26. NÓV. 1947
Gimsteinar íslenzkrar tungu
hlaut stjórnarskipulag þeirra
99.2% allra atkvæða. Leggja
Rússar nú til, að herirnir fari
undir eins úr landinu og kosning
fari þar fram að þeim förnum'
þaðan. Vilja Bandaríkin það
ekki og segja, að ef ekki sé eftir-
lit með kosningunum, taki Rúss-
ar, sem þegar hafi sína menn í
öllum aðalstjórnarstöðum í norð-'
ur hluta landsins, -alt landið með
valdi. Þeir megi ekki einir ráða ’
kosningu þarna. Benda Banda-1
ríkin á að það sé auðsætt, hvað j
Rússar hafi verið að fara, með
því að fresta kosningu, er hún
kom áður til mála. Rússar hafi
meira að segja komið upp 125,-
000 manna her í sínum hluta'
landsins. Með þeim her getij
þessar sex miljónir í norður
hlutanum þröngvað íbúum suð-
ur hlutans til að taka upp það
stjórnskipulag sem þeim sýnist,
með valdi eða eins og Rússa er
venja, með að svifta alla at-
kvæði, sem ekki eru á þeirra
skoðun.
Sameinuðu þjóðirnar voru
ekki hrifnar af frammistöðu
Bandaríkjanna og kváðu þau
hafa verið atkvæðasmá í málum
Koreu. En þrátt fyrir það og
eigi síður vegna þess, sem þama
hefði gerst, samþyktu Samein-
uðu þjóðimar, að láta sig mál
Koreu skifta og líklegast senda
nefnd þangað, eins og Bandarík- [
in fóm fram á til að hafa eftirlit
með kosningum. Vom 43 at-
kvæði greidd á þingi Sameinuðu
þjóðanna með þessu, en ekkert á
móti. Rússar og fylgjendur
Á KOSTNAÐ SLÉTTU-
FYLKJANNA
Það er oft vitnað í hveiti-
samninginn milli Canada og
Bretlands af verkamannastjórn-
inni á Englandi. Heldur hún
fram, að sá samningur réttlæti
innkaupaaðferð stjómarinnar,
það afli landinu ódýrari vöru, en
á opnum markaðú fáist og sem
stjómin vill sem minst eiga und-
ir.
Það em nú ekki allir á Bret-
landi á þessari skoðun. En úr
því farið er að halda slíkum við-
skiftum á lofti, sem því hag-
kvæmasta sem hugsast getur,
væri ekki úr vegi að bændur
vesturfylkjanna létu til sín
heyra um það.
1 ræðu sem Mr. Strachey hélt
1. júlí á brezka þinginu, umj
innkaup Breta á matvöm, skýrði
hann mál stjórnarinnar á þessa
leið:
“Við verðum að gera innkaup
vor í stórum stíl eftir samkomu-
lagi við önnur lönd um greiðslu
þeirra á löngum tíma. Við höf-
um einn bezta markað í heimi
að bjóða. Þá afstöðu er bráð
nauðsynlegt að færa sér sem
allra bezt í nyt að hægt er. Með
slíkum innkaupum fáum við
mest keypt af nauðsynjum vor-
um á hinu sanngjarnasta
verði, sem hugsast getur.
Orðin “á hinu sanngjarnasta
verði, sem hugsast getur”, hljóta
að vekja nokkra athygli hér
vestra. Ráðherrann segir ekki á
sanngjörnu verði aðeins, heldur
því sanngjarnasta sem hugsan-
legt er ,eða óhugsanlega ódýru
verði.
Sönnunina fyrir þessu “óhugs-
anlega lága” verði er að finna
í ræðu, sem Hon. J. A. McKin-
ron hélt á þingi í Ottawa, eigi
alls fyrir löngu. Hann benti á,
að verðið sem tekið sé fram í
hveitisamningi Canada við Bret-
land 1946, sé 77 cents lægra en
markaðsverð og gróði Breta en
tap bænda vesturfylkjanna, hafi
numið 123 miljón dölum á þeim
160 miljón mælum, sem seldir
hafi verið Bretlandi eftir þess-
um samningi. Á þessu uppskeru
ari, hefir tapið numið frá 90
centum, upp í $1.70 á hverjum
mæli. Þetta eru því “óheyrilega”
Gimsteinar íslenzkrar tungu — Íslendingasögurnar, birtust í
nýrri útgáfu heima á Islandi á s. 1. sumri. Sýndi Árni Bjarnarson
frá Akureyri ritstjórum vikublaðanna hér þá velvild, að skenkja
þeim útgáfuna, er hann var síðast á ferð vestra. Fyrir þá kær-
komnu og dýrmætu gjöf, verður aldrei nógsamlega þakkað.
Um þessa nýju útgáfu er margt gott að segja. Hún er í tólf
bókum í traustu og fögru bandi. Þrettándu bókarinnar er og von
með skýringum yfir nöfn staða og manna, um tilgang fyrirtækis-
ins og hverjir útgefendurnir eru. Verður því ekki hér frekar frá
þessu hægt að segja.
En um prentun sagnanna hefir Guðni Jónsson magister séð.
Hefir hann valið þá leið við niðurröðunina, að hafa sögur, sem á
sama stað gerast, allar í einni og sömu bókinni. Þannig eru sögur
Breiðfirðinga í einni bókinni, Austfirðinga í annari, Árnesinga í
hinni þriðju, o. s. frv. Er þetta til mikils skilningsauka við lestur
sagnanna, ekki sízt fyrir þá, sem ekki eru alls staðar jafnkunn-
ugir á landinu. I öðru lagi ritar hann formála fyrir hverri bók og
getur þar í stórum dráttum efnis sagnanna í bókinni. Verður með
þessu mikið auðveldara að fylgja þræði sögunnar við lesturinn.
Þá eru vísur skýrðar neðanmáls, srvo ekki þarf að leita að því aft-
ast í bókinni, eins og orðið hefir að gera. Fyrirsagnir og letur | þeirra greiddu ekki atkvæði, en
er stærra og auðveldara að lesa en áður á þeim. Alt þetta má ! heltu úr skálum reiði sinnar yfir
hinni nýju útgáfu til kosta telja. Þá er og fjöldi sagnanna. Þær j Bandaríkin, eins og þau eru vön.
eru 120 alls, með öllum íslendinga þáttum, sem skráðir hafa verið | Ibúar Koreu eru í sjöunda
og nokkrum nýjum sögum. Hér er því um heildarsafn, stærra og himni yfir tilhugsuninni um að
fullkomnara að ræða, en áður hefir verið gefið út af íslendinga- j eiga kost að síðustu á því að
sögunum. verða sjálfum sér ráðandi. Þjóð-
1 formála fyrstu bókarinnar, en í henni eru Islendingabók,' ræknilstilfinningin hefir á ný
Landnáma og fleiri sögur, skyldar að efni, gerir Guðni Jónsson' blossað upp hjá þeim. Það er
grein fyrir Islendingasögunum, svo sem hvenær hafi gerst og samt hætt við, að andstaðan i
skrifaðar hafi verið. Er þar um mikinn og nauðsynlegan fróðleik j norðurhluta landsins geti orðið
að ræða og lesandanum kærkominn. þessu til tafar; það hefir að
Allar eru bækumar sem næst jafnstórar. Þær byrj a á lengstu minsta kosti í bráðina klofið
sögum hvers landshluta og er svo smærri sögum bætt við eftir þjóðina, hvort sem þess gætir
þörf þar til viss stærð er fengin. Þetta gerir safnið mikið fegurra mikils eða lítils í alfrjálsum
og skemtilegra. kosningum.
Hverjir sem útgefendurnir eru, verður þeim aldrei of þakkað j Norðan til í Koreu, er viðar-
starf þeirra. Frá útgáfunni er þannig gengið, að hvert heimili tekja og kvikfjárrækt, en í suð-
mun telja sér það keppikefli, að hafa þær í fórum sínum. urhtluanum er auðurinn mestur.
Það er ánægjulegt að vita til þess, að íslendinga sögunum er Þar er ræktað hveiti, hrísgrjón,
enn sú rækt sýnd, sem þessi útgáfa ber með sér. Þær eru ekki að bygg, soyabaunir og bómull. —
ástæðulausu taldar með sígildum bókmentum. Þær eru enn það E>ar eru og gull-, jám-, tungsten-
skemtilegasta að lesa fyrir hvern mann, sem listfengri frásögn og 0g kolanámur; og fiskveiði mikil
fögrum stíl ann og metur. I þeim em persónurnar leiddar fram á við strendurnar. Iðnaður hefir
sjónarsviðið, svo að maður sér þær eins glögt og þó við sæjum þær þróast vel í landinu síðari árin
á leiksviði. Við aðra eins snild kemst fátt jafnvel enn í samjöfnuð. undir stjóm Japa. Menningar-
I byrjun margrar sögunnar eru lyndiseinkunnir oft svo skýrt áhrif Korenbúa voru í fyrstu]
dregnar, að ætla má um hvernig persónunni farnist. Það má lesa
forlög hennar, enda voru Islendingar miklir forlagatrúarmenn til
forna. Höfundar sagnanna hafa gleymt sjálfum sér í frásögninni
og láta persónuna sjálfa tala, alveg eins og þeir gleymdu að setja
nöfn sín, sem höfunda sagnanna. Annað er listin í stíl og máli.
frá Konfúsíusi og Budda, en
Japar þurkuðu það alt út sem og
rússnesk áhrif eftir að þeir tóku
þar við yfir-ráðum, sem ekki
kvað mikið að fyr en 1895, þó
Því hefir verið haldið fram af manni eins og Sigurði Kristofer þeir byrjuðu á ofanwerðri sext-l
Péturssyni, höfundi “Hrynjanda íslenzkrar tungu”, að snjöllustu
rithöfundar fái þar varla svo vikið við orði í setningu, að ekki olli
spjöllum í máli. Hér er því bæði um þá list í stíl og söguritun að
ræða, sem seint verður við jafnað.
Um lönd og lýði
KORE A
Jón sagnfræðingur Aðils
kemst svo að orði í bók sinni um
íslenzkt þjóðerni, að af öllum til-
finningum manna, að trúartil-
finningunni einni undanskil-
inni, sé þjóðemis-tilfinningin
sterkust.
Þetta sannast á Koreu-búum.
Síðan mörgum öldum fyrir
Kristsburð, hafa þeir átt í höggi
við yfirgang erlendra þjóða. Þeir
eru ein af mongólsku þjóðunum
í Asíu, en tóku sér búsetu í Kor-
eu og voru þar nógu lengi til
þess að mynda sérstakt þjóðemi.
En fyrst lögðu Kínverjar þá
undir sig og síðar Japar. Rússar
hafa og haft augastað á landinu
eigi síður en Mansjúríu á síðari
árum. Korea má heita að hafi
lengst af verið bitbein allra
þessara nágranna sinna.
Stærð landsins er talin um
95,000 fermílur og íbúatalan
nærri 30 miljónum. Þar er fjall-
lendi og gróðursælir dalir á
ándu öld að láta á sér bera, því
þeir höfðu jafnvel þá hugsað sér,
að leggja undir sig Kína. Og
Korea var fordyrið. Átti landið
---—-þá í vök að verjast þriggja stór-
milli. Fjöllin í austri eru hvít og veldanna, Japan, Kína og Rúss-
þykja svipmikil og fögur til að lands, því tvö hin síðast töldu
líta. Hafa sumir söguritarar lönd töldu sér hættu búna af
nefnt Koreu “land morgundýrð- uppgangi Japa. Samt höfðu
arinnar”. \ Koreu-ibúar þá verið sjálfstætt
I Vesturheimi hefir landi ríki lengi með innfæddar kon-
þessu verið veitt lítil athygli, unga-ættir fyrir stjómendur.
þar til málefni þess vom nýlega Hafði ein sú ætt þá ráðið ríkjum
lögð fyrir þing Sameinuðu þjóð- í fimm hundruð ár. (Yi ættin).
anna. Það tilheyrði Japan, en En þrátt fyrir áhrifin, sem
með falíi þess í stríðinu, hafa þjóðlífið hefir orðið fyrir undir
Bandaríkin gert ráð fyrir að stjórn Japa, stendur menning
veita Koreubúum sjálfstæði. En Koreubúa á þjóðlegri rót, eink-
það virðist ekki ætla að ganga um hjá hinum mentaða lýð
greitt. Frá stríðslokum hefir landsins.
rússneskt setulið verið í norður- ---------------
hluta landsins; þar búa sex milj- Ætlar þú að halda því fram,
ónir íbúanna. En í suður hluta ag þú hafir eins góða dómgreind
þess er bandarískt setulið. Hafa 0g eg?” sagði fokvond eiginkona
Bandaríkjamenn og Rússar átt við mann sinn.
nokkra fundi um að KoreUbúar
hefðu kosningar og settu sig á
laggir sem sjálfstæð þjóð og her-1
ir þeirra færu úr landinu. En
Rússar hafa aldrei verið þessui
“Nei, það geri eg ekki,” sagði
maður hennar rólega, “Val okk-
ar á lífsförunaut sýnir það ó-
tvírætt.”
* * *
En hvað það er dásamlegt
samþykkir. 1 þess stað hafa þeir
búið svo um sig í norðurhluta ag Vera á bát úti á sjó, hér fær
landsins, að þeir mega nú heita maður sannarlega kyrrð og ró.
þar stjómendur. Létu þeir ný- — Það er satt, því að nú er
lega fara þar fram kosningu og bensínið að verða búið.
VESTUR TIL KYRRAHAFSINS
Eftir P. S. Pálsson
Framh.
Þegar á samkomu-staðinn kom var mikið
fjölmenni þar fyrir. Stóð nú ekki á löngu að
fundur yrði settur. Hallur Magnússon, forseti
“vestra”, kvað nú fund settan. Stýrði hann
fundi með skilningi og skörungs-skap.
Eins og venjulega byrjar á því að fundar-
gerningur sé lesinn. Ritari félagsins er J. J.
Middal, skýr og vel gefinn maður, enda bar
fundargerningurinn þess vitni.
Eitt af því marga sem vakti eftirtekt rnína
var “Blað”, sem Jón Magnússon skrifar og les
á fundum “Vestra”. Er það þess eðlis, að vel
mætti skipa því á bekk með Árbókum Espóldns.
I því birtast allar fréttir um íslendinga í Seattle
og nágrenninu. Giftingar, fæðingar, mentastig,
dauðsföll og alt annað sem Islendingum kemur
við. Hann hefir haldið þessu til haga í mörg
ár, og er sannarlega þess virði að það sé varð-
veitt frá glötun og gleymsku.
Annað sem vakti eftirtekt rnína á þessari
samkomu var fiðlu og píanó spil, sem tvær
systur tóku þátt í. — Þær eru dætur Þotbjam-
ar Jónssonar frá Deildartungu í Reykholtsdal.
Hann var vinnumaður þar, um og fyrir síðustu
aldamót. Hann kom hingað vestur, vann lengi
við trésmíði í Winnipeg, flutti svo suður til
Seattle, eignaðist konu og börn, en er nú dáinn
fyrir stuttum tíma síðan.
Þessar tvær dætur hans heilluðu huga
okkar. Kristín spilaði á fiðlu, hefir hún tekið
Master Degree í þeirri list við University of
Washington, Eldn systir hennar spilaði undir á
píanó, og að mér fanst, af smekkvísi og list.
Hún er útlærð hjúkrunarkona.
Tani Björnsson söng nokkur lög, og konan
hans spilaði með honum. Hann er ágætur söng-
maður, og lætur tilfinningu og skilning ráða
meðferðinni. Meðal annars sem hann söng, var
“Heim til fjalla”, eftir Jónas Pálsson, enda var
þetta kvöld að miklu leiti helgað minningu
hans.
Að endaðri dags-skrá voru bornar fram
rausnarlegar veitingar, er það viðtekin regla
þar, að tvær fjölskyldur sjá um veitingar hrert
fundakveld. Þetta fyrirkomulag er skipulagt
við endir hvers tímabils sem fundir leggjast
niður fyrir sumarmánuðina, engum er ofþyngt,
og allir eru fúsir ,áð leggja til sinn skerf sem
þeim er fyrirlagt, svo þar er aldrei neitt öng-
þveiti um að ræða.
Eiftt enn er lofsvert hjá forstöðunefnd
“Vestra”, og það er, að sérstakt fólk hefir með
’höndum að sjá fyrir skemtunum á fundum, er
sú skemtiskrá lesin upp á fundi mánuði fyr
heldur en hún fer fram, eykur þetta mikinn
áhuga hjá félagsfólki, enda eru fundir þar vel
sóttir, og Tíkir þar mikill áhugi um mál Is-
lendinga og viðhald íslenzkrar tungu, og varð
eg var við þann sama hugsunarhátt undantekn-
ingarlaust, hvar sem eg fór um bygðir Islend-
inga meðfram ströndinni.
Og nú kemur það sem örðugast er í sam-
bandi við þetta vinamót, og það er að lýsa vin-
áttunni og ástúðlegheitunum hjá þessum fjölda
fólks sem þarna var saman komið. Sú eina lýs-
ing sem eg get' gefið á því er, að það var ná-
kvæmlega hin sama kend sem ríkti hjá öllum
íslendingum sem urðu á vegum okkar vestur
við hafið. Alstaðar var sama íslenzka sálin,
sama íslenzka gestrisnin, sama íslenzka vel-
vildin, sama íslenzka alúðin, sömu íslenZku
óskirnaj* þegar úr garði var gengið og sömu
innilegu vonirnar um endurfundi og órofna
vináttu. Alt þetta lifir í hugum okkar tii
daganna enda.
Næsta dag, — fimitudag — fórum við til
Bremerton, Wash., þar sem tvær dætur Hjartar
bróður míns eiga heima, Thora og Ingibjörg,
var þeim varnað, sökum anna, að koma til
Seattle, svo Möhammed varð að fara til fjalls-
ins í stað þess að fjallið kæmi til hans. Var sú
ferð hin ánægjulegasta í alla staði. Stór bátur,
sem þeir þar vestra nefna “ferju”, flutti okkur
yfir sundið, var það nokkuð betur heldur en
klukkutíma ferð hvora leið.
Þegar að landi kom biðu frændkonur mín-
ar þar og tóku okkur til dagverðar ásamt nokkr-
um vinum sínum. Var sú stund sem við dvöld-
um með þeim enn einn sólskinsblettur í heiði og
þess vegna ógleymanlegur. En stundin var
stutt og “ferjan” beið ekki, jafnvel þó Winnipeg
íslendingar ættu hlut að máli. — Enn var kvatt
og haldið út á djúpið, fagurt og lygnt, dularfult
og dreymandi.
Þokuslæður lágu um fjöllin hér og þar, og
minti það mig á álfkonuna sem, “Þar kom út
hin þriðja”, “með gullband um sig miðja”. Var
efri hluti fjallanna hvítfaldaður, en neðri hlut-
inn grænn. Færði eg það í tal við skipstjórann,
að hleypa nú skeiðinni á skrið, því ófús væri
eg að bíiða unz “þar kom út hin fjórða”,
sagðist eg myndi gefa honum skýringu á þess-
um huldu-leik, innan skamms tíma. Eldarnir
voru auknir, og “Höfrungs-hlaup” hið nýja
hafið, en meðan á þvá stóð hafði eg yfir ævin-
týrið um “Ólaf liljurós”, uppi í stýrishúsinu, og
skildum við skipstjóri góðir vinir.
Þetta sama kvöld höfðum við mælt okkur
mót við Hall Magnússon, að heimili hans. Kom
nú enn til kasta Jóhanns Straumfjörðs, vinar
okkar, að sjá okkur borgið þangað heim, enda
stóð ekki á því. Fórum við nú fjögur, Straum-
fjörðs hjónin og við heim til Halls. Þegar þang-
að kom tóku þau Magnússon hjónin mæta vel
á móti okkur. Þau eiga stóra og ágæta sölubúð,
og á bak við verzlunar-húsið er íbúð með ný-
tízku útbúnaði. Voru nú framreiddar veitingar
af mikilli gestrisni.
Þá segir Hallur: Má eg bjóða ykkur út í
sumarbústaðinn okkar? Auðvitað, var okkur
sameiginlegt svar. Tveir bílar fluttu okkur nú
þangað. Kvöldsett var orðið og tekið að rigna.
Þegar á staðinn kom var tendraður eldur, kaffi
hitað og allskonar veitingar frambornar.
Þessi staður, sem Hallur hefir nefnt “Bessa-
staði”, er snoturt og vingjarnlegt heimili. Þar
er gesta-bók, minjasafn og bókasafn, þar er
harmóníka, fónógraf, plötur og pjáturdósir, þar
er sungið og þar er dansað og þar er ort, enda
er húsbóndinn skáld gott.
Nú var áliðið kvölds og því hugsað til
heimferðar. Rigningunni var upp stytot og tungl
skein í heiði. Kvöddum við nú húsráðendur og
fórum til heimilis okkar með Jóhanni og Maríu.
Sátum við þar saman fjögur, þar til stutt lifði
nætur. Bar þar margt á góma sðm verðugt er
að geyma og varðveita. Eru þau hjón víðlesnir
hugsuðir, enda var samtalið við þau þá nótt,
þess eðlis, að það verður okkur minnisstætt, og
seint lagt á hilluna.
Innan fárra stunda varð Jóhann að sinna
sínum daglegu störfum. Við kvöddum hann
með fátæklegum þakklætis-orðum. Engin orð,
jafnvel ekki hugsunin sjálf, getur lýst þeim
tilfinningum sem við bárum til þessara góðu
vina okkar fyrir móttökur þeirra, alúð og um-
hyggju, sem þau veittu okkur í svo ríkum mæli
frá því við komum, og þar til fundum okkar
sleit.
Snemma næsta morgun, föstudag, gengum
við með Maríu til húss Unnar dóttur hennar,
sem er hamingjusamlega gift og á ánægjulegt
heimili, en því miður var maður hennar ekki
heima svo okkur varð ekki unt að kynnast hon-
um. Hann hefir góða stöðu, og eins og aðrir
sem því láni eiga að fagna, hefir fáar frístundir
með fjölskyldu sinni.
Þegar heim til Maríu kom, var aðeins
nægilegur tími til þess að ná flutnings-vagnin-
um sem átti að taka okkur til Blaine, Was<h.
Var nú ekki um annað að tala heldur en að hún
færi með okkur alla leið niður á flutninga stöðv-
amar. Kvöddum við nú Díönu dóttur þeirra
hjóna, sem dvelur í foreldra-húsum.
Á brautar-stöðinni kvöddum við Maríu,
lengra var ekki hægt að fylgjast að. Regn byrj-
aði að falla, og þoka huldi útsýnið. Frh.