Heimskringla - 24.03.1948, Page 5

WINNIPEG, 24. MARZ 1948
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
fróðleg og falleg
BóK UM HEKLUGOSIB
Eftir próf. Richard Beck
Heklugos 1947. Eftir Guð-
mund Einarsson frá Mið-
dal og Guðmund Kjartans-
son. Bókaútgáfa Guðjóns
Ó. Guðjónsso'nar, Reeykja-
vik, 1947.
•
£>að fór að vonum, að þess
yrði eigi lengi að bíða, að út
kæmi á Islandi rit um Heklugos-
ið, jafn mikla athygli og það hef-
ir vakið innan lands og utan.
Mun ofannefnd bók, sem hér
verður stuttlega gerð að umtals-
efni, fyrsta rit þess efnis, og er
þar vel úr hlaði farið, því að hún
er bæði fróðleg mjög og að sama
skapi vönduð og falleg að frá-
gangi, höfundi, útgefanda og
öðrum hlutaðeigendum til sæmd-
ar.
Bókin er í tveim aðalköflum.
Fyrri hlutinn eftir Guðmund
myndhöggvara Einarsson frá
Miðdal, ferðagarp mikinn Víða
um lönd, segir frá ferðum ís-
lenzkra “Fjallamanna” á gos-
stöðvarnar við Heklu, en þeir
höfðu einmitt ákveðið að fara í
fjallaför rétt um það leyti, sem
gosið hófst, og voru í hópi hinna
fyrstu aðkomumanna, sem komu
á vettvang snemma fyrsta gos-
daginn. Lýsir Guðmundur byrj-
un gossins eftir frásögn manna
í nágrenni við Heklu, er sáu það
hefjast, og síðan eftir feigin sjón
og reynd, bæði úr nálægð á
jörðu og úr loftinu, en hann
flaug yfir eldsvæðið oftar en
oinu sinni.
Er lýsing hans litauðug og til-
þrifamikil, enda hefir hann áður
sýnt það í ferðalýsingum sín-
um, að honum lætur vel að gera
þær lifandi og minnisstæðar. —
Verða menn að lesa frásögn hans
um gosið til þess að njóta henn-
sr til fulls, en teknar skulu þó
UPP nokkrar málsgreinar úr
henni. Þannig lýsir hann gosinu
fyrsta kvöldið:
“Þegar dimma tók sást greini-
mga, að gígarnir spúðu hraun-
leðju í gusum hátt í loft upp og
að grjótflug var mikið. Voru
( gusurnar stundum líkar eldfoss-
Um.
Brennandi sprengilogar lýstu
Umhverfið og stundum urðu á-
rekstrar í bólstrunum og lýstu
þá þrumufleygar hinar hnykl-
°ttu bungur þeirra.
Sauðafell og Bjallarnir voru
uú vafðir bláleitum dauðafölva,
°g bleikrauð skýjabönd mynd-
uðu lárétta hringi um gossúlurn-
ar neðanverðar. Hið efra 'litaði
kvöldsólin ennþá gosmekkina,
er hæst bar, en þeir þyrluðust
upp jafnan með nokkurra mín-
útna fresti .úr tveim gígum, sín-1
um 1 hvorri öxl Heklu.
Gosmekkimir úr vestri gígn-
um stóra voru svo miklir, að
bólstrarnir virturst gnæfa yfir
höfðum okkar.
Frost var á um kvöldið og ís-
köld nepja stóð af jöklunum á
hálendinu (Langjökli og Hofs-
jökli). Þegar kólna tók hreins-
sði Hekla sig alveg, svo að allur
kamburinn sást greinilega. Virt-
ist hann þá allur loga, heljar-
hjörg slöngvuðust hátt í loft
upp. Þetta kvöld flaug Smári
Karlsson austur að Heklu með
farþega. Hann mældi falltíma
eins klettsins, er slöngvaðist
hvað hæst, var hann seytján
sekúndur að falla.
Sáust nú hraunstraumarnir
vel, því þeir voru rauðglóandi
efst, jaðrar þeirra glóðu neðar í
hlíðum, en miðjan var þá farin
að mynda dökka skán. Með sjón-
auka sást glöggt, hvemig óbráð-
in björg veltust í hraunleðjunni
eins og snjókúlur í brekku. Vafa
lítið voru það klettar úr hinu
gamla hrauni, sem eldflóðið
sprengdi upp með þunga sínum
og 900 gráðu hita. Heyrðist urg-
hljóð og brestir, er björgin
skullu saman eða steyptu
stömpum í hlíðinni.
Hinsvegar var litur flug-
bjarga þeirra, er þeyttust upp
úr gígnum, miklu bjartari — nó-
lega hvít glóð; — teljum við,
sem erum vanir að brenna leir,
að slíkur litur á glóandi basisk-
um efnum sé milli 1000 og 1100
gráður á Celöíus — eða nærri
bræðslumarki.
Stundum ruddust biksvartir
öskubólstrar upp úr gígunum.
Myrkvaðist þá ásjóna fjallsins í
bili, rómur þess varð dimmur og
geigvænlegur líkt og rándýrs-
öskur í fjarlægð.”
Eigi mega lesendur þó ætla,
að Guðmundur Einarsson tak-
marki lýsingu sína aðeins við
það mikla náttúruundur, sem
slíkt eldgos er. Hann er sér eigi
síður meðvitandi þess tjóns, sem
það hefir í för með sér, og þeirri
hliðinni lýsir hann jafn glögg-
lega í frásögn sinni.
í öðrum kafla ritsins rekur
Guðmundur Kjartansson jarð-
fræðingar sögu Heklu í megin-
dráttum, mjög skipulega og
gagnort, og lýsir gosum hennar
frá fyrstu tíð og fram á síðari
ár, er hún gaus seinast. Er
mikill fróðleikur samandreginn
í yfirlitsgrein þessari, þó stiklað
sé á stóru, meðal annars um
myndun Heklu og aldur Heklu-
hrauna.
Þessum frásögnum fylgja þv1!-
næst nálega 50 heilsíðu ljós-
myndir af Heklu, umhverfi
hennar og gosinu, eftir ýmsa
höfunda. Eru þær allar góðar og
sumar tilkomumiklar mjög, sér-
staklega litmyndin eftir Halld.,
E. Arnórsson, sem öndvegi skip-
ar, og gefur ágæta hugmynd um
ægileik gossins og hina glóandi
streymandi hraunefli.
Síðasti hluti bókarinnar er
ensk þýðing á öllu meginmáli
hennar, eftir Bjarna Guðmunds-
son blaðafulltrúa í utanríkis-
ráðuneytinu, þrýðisvel af hendi
leyst, eins og vænta mátti. Tit-
ílsblaðið er einnig á ensku og
íslenzku og ennfremur heiti
mynda og skýringar. Var það
vel ráðið að gera bókina þannig
úr garði, því að hún er ágætlega
>til þess fallin, bæði um efni og
ytri búning, að komast í hendur
útlendinga, og líklegt, að margir
utan íslands vilji eignast hana.
MYNDIR f ÁSBYRGI
Wedding Invitatlons
and announcements
H j úskapar-boðsbréf
og tilkynningar,
eins vönduð og vel úr garði
gerð eins ög nokkurstaðar er
hægt að fá, getur fólk fengið
prentuð hjá Viking Press Ltd.
Það borgar sig að líta þar inn og
sjá hvað er á boðstólum.
* * *
Heimskringla er til sölu hjá
hr. bóksala Arna Bjarnarsyni,
Akureyri, ísland.
Tilkynning
Umboðsmaður okkar á Islandi er Björn Guðmunds
son, Mávahllíð 37, Reykjavík. — Hann tekur á móti pönt-
unum á blöðunum og greiðslum fyrir þau.
Kaupendur blaðanna eru vinsamlega beðnir að til-
kynna umboðsmanni vorum vanskil á blöðunum, og
einnig ef breytt er um verustað.
Heimskringla og Lögberg
Eftir Þorbjörgu Ámadóttir
Alt af síðan eg var bam, hefir
mig dreymt um það að fá að sjá
Ásbyrgi. Hún föðursystir mín,
sem á æskuárum sínum dvaldi
í Svínadal í Kelduhverfi, tæpra
tveggja tíma reið frá Ásbyrgi,
sagði mér margt um fegurð og
yndisleik byrgisins. Hún lýsti
því hvernig sólargeislamir léku
sér á hamrabrúnunum á morgn-
ana, þegar loftið endurómaði af
fuglasöng, og skógarhríslurnar
bærðust með titrandi laufum í
vorgolunni. Þegar daggperlum-
ar glitruðu á beitilynginu og ein
irnum, og litlu bláu blómin
gægðust upp úr þúfunum. En
kringum skóginn og beitilyngið
og einirinn og litlu bláu blóm-
in vafðist dásamlegur hamra-
veggur með ótal myndum. —
Þegar kallað var hátt inni í byrg
inu endurómaði hljóðið í hömr-
unum. Hver veit nema álfar og
fornar vættir byggju í hamra-
veggnum? Víst var um það að
þegar litið var inn í byrgið frá
munnanum þá sýndist það allt
af blátt — blátt af álfasveim,
blátt af draumum, og blátt af
vonum.
Eg gekk inn í byrgið í fyrsta
sinn á fögru sumarkvöldi. Geisl-
ar kvöldsólarinnar þeystu í elt-
ingaleik yfir hamrastallana. Inst
inni í byrginu lá blá móða undir
klettunum. Þegar eg hóaði gall
bergmálið við í kvöldkyrðinni.
Beitilyngið ilmaði og einirinn
hjúfraði sig upp að þúfunum. —j
Lítil blá blóm fögnuðu kvöld-^
skininu, og skamt álengdar sá
eg undursamlega grænar reyni (
hríslur innan um birkiskóginn. |
Mér varð litið á hamravegg-1
inn hægra megin við veginn, og
eg nam undrandi staðar um leið
og eg dró djúpt andann. Þarna
í berginu var þá mynd af tveim
stórum fílum, sem nudduðu
saman rönunum. Og en hvað
þetta var skrítið — fyrir ofan
fílana var höfuð með ógnarlangt
nef, sem lagðist þétt að hálsin-
um á mannveru, sem óvættur-j
inn beit á barkann og saug úr
blóðið. Útsogið, aflvana höfuð
fórnardýrsins hallaðist út á hlið
ina. Augnatætturnar voru holar
og vangarnir kinnfiskasognir.
Höfuðið líktist fremur hauskúpu
af beinagrind, en mannsmynd af
holdi og blóði. Varúlfurinn og
fórnardýr hans.
Eg leit fram og aftur um byrg-
ið og sá að eg mundi um það bil
hálfijuð frá innganginum. Töfr-
ar byrgsins læstu sig um mig.1
Eg gat ekki slitið augun frá
hamraveggnum. — Myndimar
þutu fram hjá. Þarna var mynd
af þéttvaxinni konu í víðu pilsi.
Hún hélt á barni í fanginu. Lát-
laus og eðlileg mynd samanbor-
ið við varúlfinn. Skamt frá rétti
ungur, beinvaxinn víkingur í
spangabrynju fram hendurnar,
og horfð itil suðurs. Ofar í hamr-
inum mátti sjá bustina á göml-|
um torbæ. En hvað kom þama?
Tvö andlit, vangi við vanga. —j
Annað andlitið glampaði af á-
nægju, hitt drjúpti í sorg. Gleði
og harmur. Táknræn andlit, sem
eg hefi séð á ótal leikskrám. i
Inst inni í byrginu er dálítil
tjörn. Eg settist á stein við tjörn-
ina og horfði niður í blágrænt
vatnið. Tvær endur syntu rólega
fram og aftur. Skamt frá var
hóað. Bergmálið trallaði í hömr-
unum. Nú var eg komin alveg
inn í blámann, sem eg hafði séð
áður en eg fór inn í byrgið. En
eg sá hann ekki lengur. Þó sakn-
aði eg hans ekki. Djúpur friður
hafði gagntekið huga minn.
Eg leit upp eftir hamraveggn-
um. Það var dálítið skarð í brún-
inni fyrir honum miðjum. Fyrir
ueðan skarðið var veggurinn
dekkri, eins og þar hafi vatn
seitlað niður. Dökki bletturinn
líktist ungri stúlku í hálfsíðum
kjól. Pilsið var missítt með klauf
um að neðan. Það var eins og
stúlkan hefði staðið undir helli-
skúr, og vatnið streymdi úr föt-
unum hennar.
Fyrir ofan stúlkuna og lítið
eitt til hægri var ljómandi eng-
ilshöfuð. Vanginn var mjúkur|
eins og á barni, kinnin ávöl, og I
nefið beint. Svipurinn bjarturj
og hreinn. Of yfir höfðinu lá!
geislabaugur, sem breiddist út
eins og blævængur.
Lengra til hægri og ofar sá eg
stórt andlit af miðaldra manni
með yfirskegg. Djúp rósemi og
íhygli hvíldi yfir svipnum, ró-
semi bóndans, sem horfir yfir
landið, sem hann hefur ræktað
og sér grasið gróa undan hönd-
um sér.
En alveg uppá brúninni og
enn til hægri stóð þyrping af
mönnum í óbrotnum kuflum.
Alþýðumenn, munkar, postular?
Þeir gátu vel verið allt þetta.
Uppi í brúninni vinstra megin
við hamraklaufina, sást á vang-
ann á öldruðum manni með
strýtumyndað hökuskegg. Stund
um glotti hann, stundum var
hann alvarlegur á svip, eftir því
hvernig eg færði mig til. Maður.
sem grúskar í bókum. Ef til vill
biskup. Við hlið hans var röð af
andlitum. Andlit grúskara eða
lærðra manna.
Kvöldið var áliðið. Eg reif
mig upp úr draumórunum. Jú,
bláminn var hér þó eg sæi hann
ekki. Eg fann hann.
Eg labbaði kringum tjörnina
og klifraði upp slakkann undir.
hömrunum, inst inni í byrginu. I
Þegar eg var komin upp að skrið j
unni settist eg niður. Nú sá eg
yfir allt byrgið. Eg sá skeifuna
með skógi og lyngi, og hóftung-
una á miðja byrginu. Eg lokaði
augunum snöggvast og opnaði
þau svo aftur. Jú, eg var stödd
í Ásbyrgi. í heimi ævintýranna,
í heimi álfanna, í heim draum-
anna. Mér fannst eg heyra und-
arlega óma berast út úr berginu.
Æ, það var víst vatn, sem seitl-
aði. Eg leit aftur yfir byrgið og
sá að yfir því öllu hvíldi nú bláa
móða álfasveimsins, draumanna,
og vonanna.
BflRLEY C0NTEST WINNERS
Wmi w \ jgg ' '
G. Elias
J. F. Bradley K. D. Bradley W. E. Campbell
Four Manitoba farmers won $1.000 in the 1947 National Barley Contest
sponsored by the Brewing and Maiting Industries. As Provincial Winners
in Manitoba, they are in the finals with the four Provincial Winners
from Saskatchewan and also Alberta, for the major National Awards to
be announced March 28th. George G. Elias. HaSkett, National Champion
in the 1946 Contest, is Manitoba Champion again for 1947. Left to right
in the picture are: Mr. Elias; J. F. Bradley, Portage la Prairie; his son,
Keith D. Bradley. oí Portage la Prairie, and W. Earl Campbeil, Heaslip.
í Frakklandi mun gæta “tals-j
verðs öngþveitis” og menn;
munu deila um námurnar í Saar.
Um sumarið mun “tigið fólk
ganga í hjónaband” undir haust-
ið verður brezku stjórninni
breytt og þá munu verða upp-
þot og sprengingar í Frakklandi.
1 Belgíu mun verða deilt um
konungdæmið og deilurnar í Pal
estínu verða leystár að nokkuru.
Banatilræði
Ritsjóri almanaksins er mjög
nákvæmur í flestum spádóm-
um sínum. Hann segir til dæm-
is, að þ. 9. ágúst muni Japans-
keisara verða sýnt tilræði og
sama mánuð verði boðið út ensk
um hersveitum. Þ. 19. ágúst
mun verða mannslát í Bretlandi,
sem mun valda þjóðarsorg.
Vísir 21. jan.
TIL KAÞÓLSKRA
SMÁVEGIS
TILEINKAÐ
hundrað ára minningu
séra Valdimars Briem
Almanak Gamla Móra boðar
mikil tíðindi og ill þ. ár
London, Eng. — Það var
hlegið, þegar Almanak Gamla
Móra (Old Moore’s Almanack)
spáði stórviðburðum á stjóm-
málasviðinu og 18 mánuðum síð-
ar var ráðstefnan í Munchen
haldin.
Almanak Gamla Móra, sem
kom út í fyrsta sinn árið 1697,
sagði og fyrir stórkostlegan kosn
ingasigur Verkamannaflokksins
árið 1945. Menn brostu í kamp-
inn — þetta var árið 1944 — en
það stóð heima samt. Almanak-j
ið spáði og því, að Hitler tæki
Austurríki, allsherjarverkfall-
inu í Bretlandi 1926, upphafi
síðustu styrjaldar og að kjarn-j
orkusprengju yrði beitt gegn
Japan. Allt stóð heima.
Nú gerist hugur hljóður
sem hjartað niður drúpi;
svo þung eg ber í brjósti
mín blóm að Stóra Núpi.
Eg kem í kirkjugarðinn,
guðs kærleik vil eg lofa,
sem visaði mér veginn,
hvar vinimir hans sofa.
Eg legg mín blóm á leiðin,
lauguð í hjartans tárum;
þau fölna ei né fyrnast
fundin í gömlum sárum.
Það hringir kirkjuklukkan,
klökkvi frá brjósti stígur,
í lotning höfuð lútir,
í leiðslu sálni hnígur.
Þá kveð eg kirkjugarðinn,
sé kross brautinni yfir.
1 guðsdóms geisla rúnum
hinn góði maður lifir.
Nú aftur út um hliðið,
önd mín til drottins biður,
sem hjartasláttinn heyrir;
hans náð mig áfram styður.
Ingibjörg Guðmundsson
Hugsað eftir að lesa frá
Steingr. Arason, um hundrað
ára minningu séra Valdimars
Briem.
Hinn heilagi faðir, páfinn
Píus, hefir nú stuðlað til þess
náðarsamlegast, að rómversk ka-
þólskir hermenn, sem féllu í val
í síðasta stríði, án þess að verða
aðnjótandi hinstu syndalausnar
(extreme unction), megi nú vera
leystir úr hreinsunareldinum, á
þessum páskum fyrir bænir og
játningar aðstandenda þeirra,
sem enn eru á lífi. Tilkynning
um þessa mildi og tilhliðrunar-
semi hins heilaga föðurs, hefir
verið birt í blöðum og útvarpi
nýlega. L.-F.
SNEMMA SÁÐNAR TOMATOS
Vordaga Chatham
Þœr allra íyrstu Tomatos—
hvar sem eru í Canada.
Ómetanlegar fyrir norðrið og vestrið
og aðra staði sem hafa stuttar árs-
tiðir. Einnig mjög ákjósanlegar á
öðrum stöðum fyrir fljóta sprettu og
gæði, eru fullþroska tveim vikum
eða meir á undan öðrum ávöxtum.
Reyndust ágætlega í sléttufylkjun-
um 1943 og 1944, þar með taldir
staðir svo sem Lethbridge og Brooks
í Alberta; Indian Head og Swift Cur-
rent í Sask., Brandon og Morden í
Man. I kringum Calgary, þar sem
gengu fyrst undir nafninu “Alberta”,
urðu garðyrkjumenn alveg undradi
yfir þeim. 1 Lethbridge voru “Vor-
daga Chatham” fullþroskaðar viku
til tólf dögum á undan öðrum garðá-
vöxtum. I Morden, Man., var vöxtur
þeirra frá 20% til 40% meiri en
nokkur önnur snemma þroskuð garð
tegund. “Vordaga Chatham” eru
smáar, þurfa ekki að binda upp, og
má planta tvö fet á hvern veg. Eplið
samsvarar sér vel, fallegt i lögun og
að lit, fyrirtaks bragðgott. Er um 2(4
þml. í þvermál, en oftast þó meira.
Pantið eftir þessari auglýsing. En
þar sem eigi er nægilegt útsæði að
fá getum við ekki sent meira en
fram er tekið. (Pk. 15?) (oz. 75?)
póstfrítt.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1948
Stœrri en nokkru sinni fyr 37
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown, Ontario
Framvegis verður Heims-
kringla fáanleg í lausasölu. hiá
hr. bóksala Lárusi Blöndal, Skóla
vörðustíg 2, Reykjavík, Island.
Ár raunsæisins
Menn brosa samt að því, sem 1
almanakið spáir að gerast muni
á þessu ári. — Það spáir j
miklum tíðindum og illum. 1
Bretlandi á til dæmis að skella
á allsherjarverkfall seint í febr-
úar og gerist ef til vill nauðsyn-
legt að beita herliði. Bandaríkja-
menn í austurfylkjunum munu
ekki hafa mikið tóm til að hugsa j
um þenna fyrrverandi banda- j
mann, því að “þar í landi mun
skella yfir alda glæpa og —
brenna”.
Washington og Moskva
í Washington munu menn ger
ast gramir í sambandi við utan-
ríkisverzlun og alþjóðalán en
stjórnin í Kremlin mun “reyn-
ast heldur sáttfúsari og friðsam-
ari út á við og inn á við”. Það
mun takast að koma á sættum á
Indlandi fyrir tilstilli furstanna,
VERZLUNARSKÓLANÁM
Aldrei hefir verið eins nauðsynlegt og ein-
mitt nú, að hafa verzlunarskóla mentun,
og það fólk sem hennar nýtur hefir venju-
lega forgangsrétt þegar um vel launaðar
stöður er að ræða.
Vérhöfum nokkur námsskeið til sölu við
fullkomnustu verzlunarskóla í Winnipeg.
Spyrjist fyrir á skrifstofu vorri þessu
viðvíkjandi, það margborgar sig.
The Viking Press Limited
Banning og Sargent
WINNIPEG MANITOBA
OOCCCl