Heimskringla - 14.04.1948, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. APRÍL 1948
Htetmskrinjila
/StofnuB 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 14. APRÍL 1948
Ula við giftingar
Er sambandsstjórninni illa við giftingar? Eg hefi oft spurt
sjálfan mig að 'þessu, eiginlega í hvert skifti, sem eg hefi rekist á
tekjuskatts-eyðublöð stjórnarinnar, og það ber oft við. Það á ef
til vill ekki við að minnast á þetta eins og á stendur fyrir stjórn-
inni með piparkall i broddi fylkingar. En þeir sem athygli veita
innihaldi áminstra eyðublaða, komast varla hjá því.
Til að byrja með, fræðistu um það af eyðublöðunum, að gift
fólk má ekki verða eins oft veikt og ógift. Sértu ógiftur, er þér
leyft að draga frá árstekjunum alt að sex hundruð dölum fyrir
læknishjálp. Það myndi nú margur halda að gift fólk þyrfti ekki
siður á henni að halda. Samt er hjónum veitt einum fjórða minni
skattundanþága vegna veikinda, eða aðeins niu hundruð dalir
báðum. Og aðeins eitt hundrað og fimtíu fyrir hvert bam. Hefir
nokkur heyrt, að læknar setji ekki jafnt giftu og ógiftu fólki fyrir
störf siín?
Tekjuskattsdeild stjórnarinnar virðist þeirrar skoðunar, að
framfærsla unglinga á æðri skóla kosti meira en á lægri skólum
sem er rétt og vill bæta þær sakir með því að leyfa að draga þrjú
hundruð dali frá skattinum. Þeir sem ekki greiða neinn skatt,
hafa ekki tekjur er því nema, er heldur lítil stoð að þessu. Börnum
undir sextán ára, eru veittir $96 með fjölskyldumeðlaginu og $100
undanþága frá skatti. Við það er ekkert að athuga. En þetta sjá
allir að greiðir ekki götu fátækra, að veita börnum sínum æðri
mentun.
Alfrískur drengur á háskólaaldri étur meira en faðir hans.
Að fæða hann og klæða verður dýrara, vegna þess að hann slítur
meiru í fötum og skóm og vex upp úr þeim, ef hann er stiltari, en
nokkra kröfu er hægt að gera til.
Með skattundanþágu uppkomins manns eða konu $750, er
sjáanlega verið að gera ráð fyrir framfærslu, er segja má um að
úr hnefa skuli stífð, en ekki batnandi afkomu. Einnig hún kemur
harðara niður á giftum en ógiftum, vegna þess að giftur maður er
fyrir heimili sér, á ekki eins auðvelt með, að færa sig um reit og
hinn ógifti og taera sig eftir björginni, ef enhverja er að hafa.
Honum verður það alt kostnaðarsamara.
í Bandaríkjunum er hjónum vett skattundanþága er nemur
50% af heildartekjum mannsins. Þetta á sér stað í tólf ríkjum
orðið og kvað eiga að gera að landslögum bráðlega.
En það sem meira er þó vert, en fjármálahliðin á þessum
áminsta ójöfnuði er hitt, að það leiðir til þess, að færri og færri
hugsa til að halda heimili eða giftast. Hver hjón með tveföldu
kaupi, eða sem einstaklingar, eru betur af án barna og heimilis. En
þó þau hagnist á því, er ekki með því sagt, að þjóðfélagið geri það.
Hvað viðkomu eða mannfjölgun viðvíkur, getur verið að
slíkt sé ekki á valdi stjórna. En þær ættu að minsta kosti að kom-
ast hjá því með lagasmíði sinni, að gera líf fjölskyldna erfiðara,
en einstaklinga eða ógiftra. Giftir menn í stjórnum ættu að skilja
þetta, hvað sem þeim eintrjáningum líður, sem aldrei staðfesta
ráð sitt.
F. H. Berg:
Elinborg Lárusdóttir og skáldrit hennar
HER ÞJÓÐANNA
Það leikur ekki vafi á því, að
Rússar hafa, þessa stundina,
meiru herliði á að skipa en nokk-
ur önnur þjóð í heimi.
Ástæðan fyrir þvtí, er auðsæ.
Þeir hafa síðan stríðinu lauk
eflt her sinn alt sem unt hefir
verið. Lýðræðisþjóðirnar hafa
þvert á móti fækkað liði sínu.
Þær treystu því, að gott sam-
komulag héldist milli samherj
anna og Rússar yrðu samvinnu
betri um friðarmálin, en raun
hefir á orðið.
í Washington hafa nýlega ver-
ið gefnar út skýrslur um þetta.
Sýna þær að Rússar og leppríki
þeirra hafa helmingi stærri her,
en lýðræðisþjóðirnar til samans.
Hér á eftir fara tölur yfir þetta.
Rússlaúd hefir 4,050,000 menn
undir vopnum, JúgóslaVía 350,-
000, Pólland 165,000, Tékkósló-
vakía 160,000, Rúmanía 120,000,
Ungverjaland 65,000, Albamía
60,000, Búlgaría 57,000. 1 lönd
um Rússa verður hermanna tal-
an samkvæmt þessu alls 5,032,-
000.
Lýðræðisþjóðirnar hafa her,
sem hér segir: Bandaríkin 552,-
000, Bretland 500,000, Frakk-
land 430,000, Tyrkland 600,000,
Holland 175,000, Grikkland 132,-
000, Belgía 58,000, ítalía 45,000,
Svíþjóð 78,000, Danmörk 25,000,
Noregur 15,000 — sem alls gerir
2,610,000, eða helming á við tölu
hermanna í Rússlandi.
í nútíðar stríði, er herstyrkur
þjóða ekki eingöngu undir tölu
herliðsins komið. Vopna-útbún-
aðurinn segir nú til sín. Og
sannleikurinn er sá, að hann er
tiltölulega eins mikið meiri hjá
Rússum, eins og lið þeirra er
meira en lýðræðisþjóðanna. —
Vestur-Evrópa er ekki nærri
eins vel útbúin og Rússar að her
og vopnum, en þar er líklegt, að
blásið verði fyrst að neistanum
sem heiminum hleypir í bál í
þriðja alþjóða stríðinu.
Rússar eru að áhöldum til að
sumu leyti betur búnir út í hild-
arleikinn, en vesturlægu þjóð-
irnar. Þeir hafa 14,000 fyrsta
flokks flugförum á að skipa, með
eitthvað 10,000—35,000 varaliðs
herflugförum. Bandaríkin, sem
fyrir þrem árum hafði heimsins
lang stærsta flugher, hefir nú
aðeins 10,100 fyrsta flokks flug-
íör, með 27,000 varaliðs-flugum.
Það sem að nokkru vegur upp á
móti þessu, er að þeir hafa
stærsta sjóflota í heimi og eru
alráðandi á hafinu, jafnvel án
hins mikla flota Breta.
Þetta eru ljótar tölur frá sjón-
armiði lýðræðisþjóðanna. En
þær segja nú samt ekki söguna
alla um hernaðarstyrkinn. Fram-
leiðslu-möguleikar koma mikið
Elinborg Lárusdóttir er einn
afkastamesti rithöfundur ís-
lenzkur, sem nú er uppi. Hún
kemur fyrst fram á sjónarsvið
islenzkra bókmennta, árið 1935.
Fyrsta bók hennar er Sögur,
næsta bókin er Anna frá Heiðar-
koti, 1936 og Gróður 1937, en
það eru smásögur, sjö að tölu, en
lengsta sagan er Gróður. Um
fyrstu bókina, Sögur, fórust E.
H. Kvaran orð á þessa leið: “Mér
finnst ekki það geta dulist, að
hér er verulegt skáld á ferðinni.
Það er ekki eingöngu að þessar
vfirlætislausu sögur séu sagðar
af snild listamannsins. Þær eru
fullar af samúð og skilningi og
myndimar sem dregnar eru upp
fyrir lesandanum með fáum
dráttum, eru heillandi og verða
ógleymanlegar”.
Ritstjóri Eimreiðarinnar, —
Sveinn Sigurðsson, mælti þann-
ig: “Sögumar eru hver annarri
hugnæmari. Frásögnin látlaus,
og nær inn að hjarta lesandans
......Saga Sóley, er hrein ’og
ósvikin perla í sínum hljóðláta
einfaldleik”.
Ritstjóri Verkamannsins, —
Halldór Friðjónsson ritaði þann-
ig um Önnu frá Heiðarkoti: “Sag
an er hvöss ádeila á spillingu
kaupstaðalífsins. Þessi nýja
skáldkona okkar, skrifar sögur
sínar til þess að fræða og vekja
lesandanum til umhugsunar og
sýnir það meiri þroska, en við-
gengst hjá ungum skáldum. . . .”
Það er fremur sjaldgæft, að
fyrstu bókum rithöfunda sé
þannig tekið af þeim, sem eru í
íyllsta máta dómbærir um bók-
menntir. Það er alkunna að
margir þeir, er síðar urðu nafn-
kunnir höfundar, urðu að þreyta
langt og erfitt skeið til viður-
kenningar og almennrar les-
endahylli. Frú Elinborg varð
landskunn fyrir fyrstu bókina,
sem hún ritaði og lesendahópur
hennar varð fjölmennari með
hverju árinu. Hinn lipri stíll frú-
arinnar og frásagnar gleði henn-
ar vinnur allra hylli og efnisval
hennar er svo íslenzkt, að segja
má að þar verði ekki lengra
komist.
Á árunum 1939 og 1940, kom
út þrjú bindi af sögum, sem
nefnast einu nafni Förumenn,
en greinast í þrjá .flokka: —
I. Dimmuborgir, II. Efra-Ás-
Ættin og III. Sólon Sókrates.
Þessi mikli sagnaflokkur, sem
er yfir níu hundruð blaðsíður,
segir frá mönnum, sem kynlegar
sagnir hafa myndazt um, vegna
þess, að þeir voru ekki í háttum
sínum, sem aðrir samtíðarmenn
þeirra. Þeir voru förumenn, sem
gengu bæ frá bæ og sveit úr
sveit. “Ef til vill alla sína ævi í
andstöðu við þjóðfélagið”.
Úr minningabrotasilfri hinnar
eldri kynslóðar, hefir frú Elin-
borg Lárusdóttir, steypt þetta
mikla ritsafn, fylt í eyðumar og
skapað í skörðin.
Að lesa þennan sagnaflokk, er
eins og að horfa á yfirgripsmikla
kvikmynd. Þar bera svo margar
og skýrt dregnar einstaklings
myndir fyrir innri sýn lesand-
ans, að hann heillast af þeim
og atburðaröðinni, sem þær eru
tengdar.
1 næsta ritverki sínu: Frá liðn-
um árum, leggur frú Elin'borg
mn á nýja braut. Hún ritar
endurminningar Jóns Eiríksson-
ar, frá Högnastöðum, eftir hon-
um sjálfum, en hann var fæddur
15. nóv. 1854. á Hlemmiskeiði á
Skeiðum, var Eiríkur faðir hans,
sonur Magnúsar Andréssoniar,
alþingismanns í Syðra-Lang-
holti, er bókin greinagóð lýsing
á æviferli Jóns Eiríkssonar og
menningarháttum þeirrar tíðar.
Frá liðnum árum kom út hjá
Þorsteini M. Jónssyni á Akur-
eyri, 1941.
Strandakirkja. Þorsteinn
M. Jónsson, Akureyri
Árið 1943, kemur á bóka-
markaðinn ný saga eftir frú Elin-
borgu og vakti hún mikla at-
hygli meðal lærðra og leikra,'
enda er efni hennar nokkuð
annað, en títt er í íslenzkum
nútímasögum. Þar er forn, en
hreinn málmur lagður í deigl-
una, og úr honum er grunnur
sögunnar. Þessi forni málmur
er Trú. Þar er seilst langt og
djúpt til raka vitundarlífsins og
brugðið ljósi yfir þau sannindi,
sem nú virðast mörgum gleymd.
Hefði Strandakirkja verið rit-
uð á tungumáli einhverrar stór-
þióðar, myndi nafn hennar, efni
og frásagnarlist, hafa víða farið.
Það gæti verið fagurt hlutverk
hinnar vestur-íslenzku æsku, að
kynna Strandakirkju, fyrir ensk-
um lesendum — það væri þjóð-
rækni.
Vegna þeirrar dulúðar, sem|
ofin er í skapgerð skáldkonunn-
ar, er hún fjölhæfari en ella.
Viðfangsefni, sem ekki yrðu
annað, en dauðir bókstafir í
höndum sumra höfunda, verða
lýsandi og lifandi 1 meðferð frú
Elinborgar. Þessi eiginleiki
hennar, kemur glögglega fram á'
mörgum sviðum. Næsta bókin
á eftir Strandakirkju, heitir Úr
dagbók miðilsins, en hann varj
Andrés P. Böðvarsson, og munu |
lesenidur tímaritsins Morguns,!
kannast við nafn hans, vegna
þess er hann ritaði sjálfur um
sálræna reynslu sína í Morgunj
VII, bls. 31-45. 1 inngangsorð-
um fyrir bókinni, farast skáld-
konunni orð þannig: “Það er
hægt að rengja svo að segja
hvert orð í henni, ef menn vilja
sína hjá E. H. Kvaran og er nú
starfandi miðill, hjá Sálarrann-
sóknafélagi íslands. Bók frú
Elinborgar um Hafstein Bjöms-
son og hæfileika hans, er mjög
merkileg frá sálfræðilegu sjón-
armiði, hún seldist upp á nokkr-
um vikum.
Gömul blöð. Bókaútgáfan
Norðri h.f., 1947.
Eins og nafnið bendir til,
munu sumar þessara sagna vera
skráðar fyrir nokkru síðan, en
það rýrir ekki gildi þeirra. Þær
eru með þeim einkennum, sem
smásögur eiga að hafa. Þær eru
kilptar og skornar eins og W.
Somerset Maugham, kemst að
orði um vel skráðar smásögur.
Steingerður. Bókaútgáfan
Norðri h.f., 1947.
Þá er komið að síðasta skáld-
riti frú Elinborgar, Steingerði,
sem er framhaldssaga af Símoni
í NorðurhKð. Um þessar sögur
mun eg ekki rita langt mál, því
þær tala sjálfar til lesendanna,
eins og allar sögur frú Elinborg-
ar. Mannlýsingar eru þar marg-
ar og heilsteyptar og rista djúpt
í hafsjó sálarlífsins. Má þar
nefna hjónin í NorðurhKð, þau
Símon og Steingerði og Suður-
hlíðarhjónin Matthías ög Björgu
og margt annað fólk, en bezt fer
á því, að lesandinn opni þann
Sesam sjálfur.
VAR EKKI DRAUMUR
EINN
til greina eða ríða jafnvel bagga-
muninn, en þeir eru meiri í
•Bandaríkjunum, en hjá nokkurri
af lýðræðisþjóðunum eða Rúss-
landi. En veður geta skipast
skjótt í lofti í þessu efni og því
lifum við nú á einum hinum við-
sjárverðustu támum í sögu
mannkynsins.
svo. Þar eru engar áþreifanleg-
ar staðreyndir fyrir hendi —
ekkert, sem þreifað verður á.
Þarna er að vísu háð hörð bar-
átta, — barátta við vantrú og
skilningsleysi . . . ekki einungis
frá samferðamönnunum. Mið-1
illinn berst sjálfur við vantrú og
efa á alt, sem við köllum yfir- j
náttúrlegt. Hann er raunsæis-j
maður, sem á tímabili ævinnar
virðist ekki trúa á annað líf. . . i
Fyrir þrábeiðni þeirra manna. ‘
sem skildu hvað var að gerast,1
lét hann loks tilleiðast, að fundir
væru haldnir. Komu þá bezt í
ljós hinir ótvíræðu miðilshæfi-
leikar Andrésar.”
Þá koma fjórtán smásögur,
sem heita Hvíta höllin, þær ger-
ast allar í heilsuhæli og sagna-
fólkið eru sjúklingar, sem þráj
lífið og ljósið, en þó nema eyru
þeirra vængjaþyt dauðans á bak
við tjöldin. Sögurnar eru prýðr-
lega sagðar.
Skáldsagan Símon í Norður-
hlíð, er frá árinu 1945. Bóka-
útgáfan Norðri h.f. gaf hana út.
Verður þessarar sögu getið í
sambandi við síðustu skáldsögu
Elinborgar sem nefnist Stein-
gerður.
Miðillinn Hafsteinn Björnsson,
Elinborg Lárusdóttir hefir safn-
að oð skráð. Bókaútgáfan
Norðri h.f., 1946.
Hér er um hliðstæða bók að
ræða, og þá, er áður hefir verið
nefnd, þ. e. Úr dagbók mðilisins.
Báðar bækurnar lýsa miðils-
hæfileikum á mjög háu stigi og
skýra frá merkilegum hlutum.
Inngang að bókinni um Hafstein
Björnsson, ritar Jónas Þorbergs-
sno útvarpsstjóri. Bókin grein-
ir frá fjölda funda er haldnir
hafa verið með Hafsteini og vott-
festum umsögnum um það, sem
á þeim gerðist. — Hafsteinn
Bjömsson fékk miðilsiþjálfun
Margt og mikið hefir skeð,
síðan Vilhjálmur Stefánsson,
hinn frægi landkönnuður og vís-
indamaður, byrjaði að vekja
máls á mögulegleikum fríðinda
og landkosta hinna raorðlægu
landsvæða, íshafslanda Ame-
ríku. Já, margt hefir síðan skeð,
er fyllilega réttlætir þá trú, sem
hann ávalt hefir haft á þessum
landsvæðum, og þær frumlegu
skoðanir, er hann hélt fram.
Rússneska þjóðin virðist hafa
sannað að hann hafði þegar í
byrjun, rétt fyrir sér, með því að
notfæra sér á hinn hagkvæmasta
hátt, auðsuppsprettur þær, er
hin norðlægu landasvæði þeirra
höfðu að geyma.
Ennfremur er það á allra vit
orði nú, að ekki aðeins hefir gull
fundist í Yukora, heldur einnig
“Uraraíum”-æð í grend við Bear
Lake, nálega við takmörk Norð-
urheimskauts-baugs, auðug kop-
arnáma með “Coppermine”-
ánni, og óþrjótandi olíulindir
við Fort Norman; auk þess gull
á “Yellowknife”-svæðinu.
Hið auðuga málmasvæði nær
alla leið frá vesturhluta Hudson
Bay, að íshafsströndinni, og
vafalaust einnig að stórum eyj
um, er liggja norðar.
Leiðangrar og leit eftir náma-
auði á hinum víðáttumiklu eyði-
landflákum Canada, hafa tæp-
lega hafist ennþá, eins og dr.
Charles Camsell, fyrverandi um-
boðs-ráðherra námamála, hélt
fram nýlega.
Á það aðallega við hin miklu
norður-landsvæði. 1 ræðu sem
dr. Stefánsson hélt í Toronto
fyrir stuttu síðan, gerði hann
samanburð á framförum Rússa
á þessum sviðum, og okkar eigin
framkvæmdum. Kvað hann ékk-
ert canadiskt þorp fyrir norðan
takmörk heimskautsbaugs, með
hærri íbúatölu en 300 manns,
(Dawson er sunnan megin póls-
ins) þar sem Rússar hefðu reist
meginlands-borg með 40,000 íbú-
um, auk annara stórra bæja á
sjálfri íshafsströndinni. Lagði
hann hina mestu áherzlu á hina
miklu námuauðlegð okkar á
norðursvæðunum, þar í innifalið
bæði olía og kol.
Kvað hann þau fríðindi ein
nægileg til þess að framleiða Kfi-
brauð fyrir þúsundir fólks, og
viðhalda fjölmennum bæjum o?
bygðum.
Olían úr Norman-olíulindun
um væri næg til þess að fram
leiða úr gasolíu handa loftskipa-
flota þeim, er stórkostlegan hlut’
mundi eiga í landnámi og hag-
nýtingu norðursvæðanna. Kvað
dr. Stefánsson landfræðilegar
rannsóknir ekki ná tilgangi sán-
um, ef þær ekki leiðbeindu þeim,
sem kjark og áræði hefðu til
þess að freista gæfunnar og leita
þeirrar auðlegðar, er landflæmi
þessi bæru í skauti sínu.
Gætu slíkir leiðangrar varað
svo árum skifti, og færu þroski
og framþróun þessara fyrirtækja
i íshafslöndunum eftir því, í hve
stórum st'íl yrði hafist handa á
verkinu.—<Úr Wpg. Free Press)
FREMSTA KONA
BANDARÍKJANNA
Frú Eleanor Roosevelt
Þýtt úr Nationaltidende eftir
Eigil Steinmetz
“Nú er sagan öll”.
Það var frú Eleanor Roosevelt
er komst svo að orði við blaða-
mann, er hún kom til New York
1945, eftir að forsetinn, maður
hennar var látinn. — 16 vikur
hafði hún hvergi komið fram op-
inberlega. Fremsta kona Banda-
ríkjanna var horfin af hinu op-
inbera sjónarsviði. — Banda-
ríkjaþjóðin hafði misst mikinn
foringja, og svo virtist sem kona
hans væri um leið töpuð þjóð
sinni.
En það fór á annan veg.
Sumarið 1945 varð frú Elean-
or Roosevelt aftur áhrifamikil
kona í þjóðlífi Bandríkjanna.
Meðan Franklin Roosevelt, mað-
ur hennar lifði, var hún stoð
hans og stytta, stóð með honum
i öllum stórræðum hans.
Þegar hún aftur kom í ljps, var
hún dálítið ellilegri á svipinn lít
ið eitt gráhæðari, ofurKtið utan
við sig á stundum, er hún var á
mannamótum. En þó hún væri
mikil áhrifakona sem forsetafrú,
þá er hún sennilega áhrifameiri
nú. Hún heldur áfram að vera
fremsta kona Bandaríkjanna,
enda þótt hún eigi ekki lengur
heima í Hvíta húsinu. Hún hef-
ur sannað að orðtak hennar er
rétt. Það er ekki hægt að bæla
niður Roosevelta.
Uppvaxtarárin
Alt frá æskuárum vandist hún
á að vinna bug á erfiðleikum.
Hún fæddist fyrir 62 árum —
bróðurdóttur Theodors Roose-
velts, Bandaríkjaforseta. Móðir
hennar var mjög fögur kona.
Hún var sjálf ólagleg og þótti
klunnaleg í framgöngu. Hún
gerði sér þetta ljóst og reyndi
að bæta úr þessum göllum sín-
um með því að afla sér þekking-
ar.
Ung misti hún foreldra sína,
ólst upp hjá ömmu sinni er sá
um að hún fengi ágæta kenslu.
Er hún stálpaðist var hún send
í skóla í Evrópu. En alt kom
fyrir ekki. Hún taldi sig vera
öskubusku ættarinnar og hliðr-
aði sér hjá glaðværum félags-
skap.
Þegar frændi hennar, Frankl-
in D. Roosevelt bað hennar, ját-
sði hún honum strax. Varð upp
frá þeirri stundu ómetanleg að-
stoð hans. Það er ekki síst henni
að þakka hve vel Franklin Roos-
evelt tókst að yfirvinna afleið-
ingarnar af lömunarveikinni.
Forsetafrú
iSíðar varð hún öruggur ráð-
gjafi hans, las altaf ræður hans,
eftir að hann var orðinn forseti,
leiðrétti þær, samdi þær stund-
um upp aftur. Hún þaut um
þvera og endilanga Ameríku,
skrifaði daglega í 48 blöð, sem
samtals höfðu fjóra og hálfa
milj. áskrifenda. Hélt útvarps-
fyrirlestra, sem gáfu henni ár-
lega 1. milj. dollara 1 tekjur.
Notaði hún þá peninga til góð-
gerðar starfsemi sinnar. Það var
því ekki að undra, að jafnvel
Republikanar, andstæðingar
Roosevelts, segðust vilja annan
forseta, en sömu forsetafrú. Áf