Heimskringla - 25.08.1948, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. ÁGÚST 1948
Hgímakringla
fStofnuO 189«)
Xemiu út á hverjum miðvikudegi.
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
VerO biaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram.
Allar borganir sendist: THE VlKlNG PRESS LTD.
öll viOskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winmipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept.. Ottawa
WINNIPEG, 25. ÁGÚST 1948
Ný stríðsaðferð
(Inntak úr ræðu, ei Field Marshall Smuts hélt, er hann vai ný-
lega geiðui að Chancelloi við háskólann í Cambridge).
Mönnum liggur fátt þyngra á hjarta en það, hvernig fara muni
í málum heimsins. Eg ætla því í fám orðum að lýsa skoðun minni á
þeim. En það skal tekið fram, að ummæli mín um það eru mín
eigin, en eru ekki sögð í nafni neinnar sérstakrar þjóðar. Það er
ekki svo að skilja, að nú sé kipt sér mikið upp við það, þó þjóðir
sendi hver annari tóninn í ananri mynd, en áður var venja til. Það
er heldur hitt, að þokunni sem yfir heimsmálunum hvílr léttir ekki
við neitt sem sagt er, nema að menn séu berorðari, en stjórna hefir
verið siður. .
Skoðun mín á ástandinu nú, er sú, að menn geri ofmikið úr
áhrifum tveggja undanfarinna stríða, en gæti þess miður, að þó
þau hafi verið ábærileg, eru það í raun og veru dýpri öfl, sem á
þessum tímum koma til sögunnar. Við gerum okkur ekki nægilega
grein fyrir því, að yfirstandandi tímabil, er tími hinnar mestu
byltingar, sem sagan getur um. Og öflin sem þeirri byltingu eru að
baki, munu breyta heiminum — hvort sem með stríði eða friði gerist
— og hafa meira að segja nú þegar gert það að nokkru.
A A A
Stríð er aukaatriði þessara miklu breytinga, en ekki sjálft
aðalatriðið. Þegar menn gera sér grein fyrir ástandinu, eru það alt
of margir, sem ætla, að eina lækningin liggi í stríði. En þetta er
ekki svo, og þriðja stríðið, sem menn tala svo óspart um, er af
vanþekkingu á raunveruleikanum sprottin.
Sannleikurinn er sá, að öllum stærri þjóðunum, er ant um að
stýra hjá stríði. Enda er engin þeirra enn fær um, að heyja stór-
stríð. Sumar þeirra gætu orðið gjaldþrota, litlu eftir að af stað
væri farið. Sumar horfast í augu við byltingu. Þær eru allar sér
þess fullkomlega meðvitandi, að það væri meiri vitfirring, að fara
nú að hugsa sér að heyja stríð, en nokkru sinni var í hinum tveimur
stórstríðunum og sem öllum er nú ljóst, hvað mikið ilt höfðu í för
með sér.
Þeir sem austan járntjaldsins búa, óttast stríð. Þeir vita fullvel
að þeir sem eru vestan þess, eru einnig friðsamir og eru ekki í neinu
skapi til að fara í stríð. En þeir horfa ekki samt í að færa sér þetta
í nyt og þessvegna halda þeir uppi óverjandi aðsjárverðri ágengni.
Þeir þykjast fullvissir um að andstæðingar þeirra fari ekki í stríð
og þoli þeim alt, þori jafnvel ekki annað en að halda sér í skefjum.
Þennan stríðsótta færa þeir sér svo í nyt og víkka ból sitt þegjandi
og hljóðalaust. Og því munu þeir halda áfram, eins lengi og þeir
sjá að þeir hafi ekki stefnt heimsfirðinum í hættu með því. Þetta
er þeirra nýja stríðsaðferð. Og hún getur vissulega orðið frelsi
þjóða heimsins eins hættuleg og nokkurt stórstríð — og er í raun
og veru orðin of mörgum þjóðum alt of dýrkeypt.
A A A
Eg sagði, að það væri rangt að leggja áherzluna á stríð, eins og
ofmikið er gert að. Ástandið er langt frá því, að vera í því fólgið, en
að vísu nokkru hættulegra þessvegna. Eins og nú horfir við, er með
hinni nýju stríðsaðferð, sem eg nefni svo, hægt að leggja undir sig
lönd og þjóðir án þess að heyja á gamla vísu stríð. Þar í liggur
hættan. Hversvgena ætti að hætta á það, að steypa sér út í hættuleg
og kostnaðarsöm stríð, þegar sama árangri er náð á hættuminni,
ódýrari og auðveldari hátt? Þessi nýja landvinninga stefna, þessi
nýja stríðsaðferð, hefir síðan byltingin á Spáni hófst, verið kend
við starfsemi þá er við köllum “íimtu herdeild”.
Hugsjónir og starf fimtu herdeildar, er nú flestum kunnugt.
Hún starfar innan að frá, efnir til leynisamtaka til að grafa undan
stoðum ríkjandi stjórna og vinna þjóðfélaginu eiginlega alt það
ógagn sem hægt er. Hugmyndin er að gera þjóðfélagið eins óstarf-
hæft og auðið er, bæði iðnaðarelga og stjórnarfarslega. Einstakl-
ingarnir sækja fast eftir að komast í ábyrgðarstöður, til þess að geta
gert sem víðtækust hermdarverk. Nauðsynlegustu stöðurnar að ná
í, er lögregluvaldið og innan ríkismáladeildin. Eftir það er farið að
vinna að því, að aðeins einn pólitískur flokkur sé viðurkendur og
bæði blaða- og kosningafrelsi takmarkað. En þetta sver sig alt í
ættina við rússneskan kommúnisma. Að síðustu er svo þessi flokk-
ur kallaður demokrataflokkur og þá er spilið unnið.
Þessi nýja landvinninga aðferð án stríðs, hefir reynst svo vel,
að með henni hefir alt verið hægt að gera, sem með stríðum hefir
áður verið gert. Hún hefir komið svo rækilega í stað stríða, að þar
er enginn munur á, eins og hernám fjölda margra ríkja í Austur-
Evrópu sanna^JÞessi starfsemi heldur áfram á Grikklandi. Og hún
hefir nú allar klær úti í Norðaustur-Þýzkalandi. Menn spyrja hvar-
vetna hvað lengi þannig haldi áfram. Hætta ekki þessi ríkjarán,
fyr en öll Vestur-Evrópa hefir verið með þeim hernumin? Eg þekki
ekkert á þessari öld, sem afleiðingaríkara geti orðið, en þessi nýja
stefna í að svifta þjóðir frelsi sínu, án stríða.
Sú spurning vaknar auðvitað í hugum margra, hver framtíð
mannkynsins verði, ef ekki er hægt að reisa neina rönd við þessu?
Því er ekki hægt að neita, að séu stríð bölvun, þá sé þessi eftirlíking
þess það einnig, og ekki síður, því andleg frelsisskerðing fimtu
herdeildarinnar er sinu lakari, en þau ófrelsisbönd, sem nokkru
sinni hafa til þessa a mannkynið verið lögð. Hugrakkir menn og
Minning góðskálds og göfugmennis
Eítir próf. Richard Beck
Ræða flutt við afhjúpun minn-
isvarða Jóhanns Magnúsar
B jarnarsonar rithöfundar í
.Elfros, Sask., 25. júlí 1948.
hann á í hugum sveitunga sinna
og annara vina og aðdáenda, nær
og fjær. Með þeiip hætti er hon-
um einnig goldin að nokkru sú
þakkarskuld, sem vér íslenzkir
Vér minnkum á því að gleyma menn og konur í landi hér stönd-
og glata þeim dýrkeyptu menn- um í við hann, og landar hans
ingarverðmætum, sem gengnar beggja megin hafsins. Tel eg mér
kynslóðir hafa látið oss í arf. Vér það mikinn sóma, að eiga með
vöxum að sama skapi, menning- þátttöku minni í þessari minn-
arlega talað, við að varðveita ingarathöfn, hlut í greiðslu þeirr-
slíkar erfðir og gera þær sem á- ar skuldar við vorn horfna vin,
vaxtaríkastar í lífi voru og starfi. góðskáld og göfugmenni, því að
Þetta á ekki síst við um minn- eg átti honum að þakka, eins og
inguna um þá menn og þær kon- fjöldamargir aðrir, trygga vin-
ur, sem með frjósömu ævistarfi áttu áratugum saman, auk ánægj-
sínu og göfugmennsku hafa unnar og hins andlega gróða, sem
auðgað oss í andlegum skilningi, lestur hans hefir veitt mér.
gert líf vort litbrigðaríkara, og'
stráð veg vorn samferðamanna j Minning þeirra, er afrek unnu,
þeirra blómum, gleði og gæða. , yljar þeim, sem verkin skilja”
Maðurinn, sem vér minnumst'
Kveðja frá Þjóðræknisfélaginu
Lesin við afhjúpun minnisvaiða J. Magnúsar Bjamasonai,
Elfros, Sask., 25. júlí 1948.
hér í dag, Jóhann Magnús Bjarn-
arson skáld, átti áreiðanlega
heima í þeim flokki, hvort sem
litið er á ævistarf hans eða góð-
hug hans og framkomu í garð
samferðasveitarinnar. Um það
munu allir þeir, er báru gæfu til
að kynnast honum, verða sam-
mála. Og afhjúpun þessa minn
isvarða hans er einmitt órækur
og fagur vottur þess, hver ítök
konur gætu jafnVel álitið stríð
betra, en að eiga óvissuna yfir
höfði sér og kjósa að vernda það
sem þeim er dýrmætast á þessari
jörð á þann hátt. Til þess er von-
andi að ekki þurfi að koma.
★
Með þessu ástandi er nú hefir
verið lýst, er háð víðtæk árás á
frelsi mannkynsins. Og það er
ekkert ofsagt, að á þessum ör-
lagaríku tímum, sé frelsi Evrópu
í húfi. Eins dauðvona og mann-
kynið er, er ekki að taka fyrir að
eitthvað geti skeð, sem hvorki
blóð né tár þurki burtu á mörguní
komandi árum.
Vestur-Evrópu þjóðirnar hafa
komið á fót hjá sér menningu,
sem að mörgu leyti er hin full-
komnasta menning, sem við eig-
um á þessari jörð. Að leggja
þessa menningu að velli, mdð því
að leggja Evrópu þjóðirnar und-
ir Sovét Rússland, hefði í för með
sér eitt hið mesta menningar-
hrun, sem heimurinn hefir
nokkru sinni séð.
Fyrir þeim sem í arf hafa hlot-
ið Vestur-Evrópiska menningu
og meta þann arf nokkurs, getur
ekki annað legið, en að rísa upp
og vernda hana gegn fimtu her-
deildinni austrænu og segja við
hin voldugu ríki hinu megin við
járntjaldið: Hingað en ekki
lengra! Hönd vináttu vorrar er
framrétt í allri einlægni, en með
þeim einum skilningi, að við fá-
um notið þjóðréttar vors. Hugsið
vel um þetta áður en þér svarið
því, vegna þess, að það er á
grundvelli svarsins einum, sem
það veltur, hvort heiðarlegur
friður verður samin eða ekki t
heiminum.
Hið mikla hlutverk, sem heim-
urinn horfist í augu við í dag, er
að frelsa Evrópu efnalega, and-
lega og stjórnfarslega. Önnur
vandamál, þó mörg séu að sjálf-
sögðu og mikil, hverfa fyrir
þessu. Ef við ekki gerum það,
hefir til einskis verið barist við
Sannleiksgildi þeirra orða
Davíðs Stefánssonar verður oss
sérstaklega augljóst þessa stund
og þau snerta næma strengi í
brjóstum vorum, er minningin
um Jóhann Magnús Bjarnason
fyllir hug vorn og hitar oss um
hjartarætur. Margs er einnig að
minnast, þegar vér, af þessum
sjónarhóli, rennum augum yfir
æviferil hans, rithöfundar- ogj
menningarstarf.
*
Vér minnumst ljóðskáldsins.
“Sá deyr ei, sem heimi gaf líf-
vænt ljóð” sagði Einar Bene-
diktsson spaklega. Jóhann Magn-
ljóð, kvæði, sem eiga sér lífsgildi
af því að þau eru sprottin upp úr
jarðvegi lífsins sjálfs, ávöxtur-
inn af reynslu skáldsins, eigin at-
hugun hans og íhugun. Verður
það sérstaklega sagt um þau
kvæði hans, sem fjalla um frum-
byggjalíf íslendinga vestan hafs.
Hjartnæmri mynd og glöggri er
brugðið upp í kvæðinu “fslenzkur
sögunarkarl í Vesturheimi”. Jafn
áhrifamikil og raunsönn er lýs-
ingin á Grími á Grund, íslenzka
hreystimenríinu, sem lætur eigi
hin þyngstu örlög vinna bug á
Winnipeg, Man.
23. júlí 1948
Háttvirtu og kæru vinir:
Eg hefi leyft mér að biðjaj Dr.
Richard Beck, fyrverandi for
seta Þjóðræknisfélagsins að
flytja kveðju og heillaóskir fé-
lagsins á hinum mikla degi er af-
hjúpunarathöfn minnisvarða J.
Magnúsar Bjarnasonar verður
haldin, 25. júlí, og að koma þar
fram sem fulltrúi nefndarinnar
sem hann hefur góðfúslega geng-
ist inn á að gera.
Þjóðræknisfélag fslendinga í
Vesturheimi taldi það sér mik
inn heiður og sæmd, á meðan að
hinn vinsæli rithöfundur og
kennari, J. Magnús Bjarnason,
var enn á lífi, að geta sýnt hon-
um viðurkenningu á ýmsan hátt,
og nú telur Þjóðræknisfélagið
það sér aftur heiður og sæmd að
mega taka örlítinn þátt í því að
reisa þessum góða manni minnis-
varða í viðurkenningu um rit- og
kenslustörf hans og um hans
miklu og göfugu sál. Sem kenn-
ari hreif hann hugi og hjörtu
nemenda og breiddi áhrif til
góðs og fullkomnunar út til
þeirra allra eins og seinni árin
sýndu, því margir voru þeir sem
mintust hans með hlýjum orð-
um og heimsóttu hann við tæki-
færi til að þakka honum margar
minnisstæðar kenslustundir. Og
ús Bjarnason orti nokkur slík sem rithöfundur breiddi hann
ljóma fegurðar og skilnings og
samúðar út til allra, sem sögur
hans lásu. Lífsskoðun hans var
björt eins og sumar dagur, og þó
að hann viðurkendi skugga lífs-
ins, skoðaði hann þá aðeins sem
tákn þess að sólin væri enn á
lofti og að skuggarnir hyrfu með
líðandi stund. Og sem mannvinur
fann hann í öllum mönnum tákns-
hins fagra og góða og möguleika
til fullkomnunnar. Nafn íslend-
inga hefur hækkað í áliti allra
hérlendra manna, sem komust í
kynni við þennan ágæta íslend-
ing. Skilningur meðal íslendinga
hefur aukist um ábyrgðina, sem
hvílir á þeim að verða verðugir
nafnsins “íslendingur” og af að
vera af sama þjóðarbroti komnir
og þessi göfugi maður.
Fyrir hönd Þjóðræknisfélags-
ins þakka eg nefndinni, sem stað-
ið hefur fyrir því að safna fé og
iáta reisa minnisvarða til J.
Magnúsar Bjarnasonar. Hún hef-
ur leyst ábyrgðarmikið og lof-
samlegt verk vel af hendi. Eg
hefði viljað geta verið staddur
við afhjúpunarathöfn minnis-
varðans, en því miður get eg það
ekki. En eg veit að Dr. Richard
Beck, sem var svo lengi forseti
Þjóðræknisflagsins, verður verð-
ugur fulltrúi félagsins. Eg þakka
honum velvild hans.
Yðar einlægur,
Philip M. Petursson
Forseti Þjóðræknisfé.
hugarflug hans og hæfileiki til
að gæða sögupersónur og atburði
lit og lífi.
í merkilegu bréfi, sem Stephan
G. Stephansson skrifaði Jóhanni
Magnúsi Bjarnasyni um skáld-
sögu hans Eiiík Hansson um þær
mundir, sem hún kom út spáði
skáldið því, að Eiríki hans myndi
verða vel fagnað og verða maður
langlífur, og Stephan bætti við:
“Hann kemur úr nýjum heimi,
, hann eykur við landnám ís-
k,e* *jjk.U^ ^111*™.",,^11 sami^ | lenzkra bókmennta, því verður
honum vel tekið. Hann er “Land-
skáldsins með öllum þeim, sem
eiga við bág kjör að búa og á
brattann að sækja í lífinu, er
hinn heiti undirstraumur þessara
og annara slíkra kvæða hans. Sú
djúpstæða og kærleiksríka sam-
hyggð með olnbogabörnum lífs-
ins var eitt af grundvallar-ein-
kennum hans og svipmerkir öll
rit hans.
v Jóhann Magnús Bjarnason lif-
ir í hinum beztu ljóðum sínum
Um annað fram minnumst vér
hans eigi að síður sem hins af-
kastamikla og vinsæla sagna-
skálds. Við hönd skálldsins höf-
um vér fullir eftirvæntingar
fylgt Eiríki Hanssyni í spor;
náma” Vestur-fslendinga (meira
en ártal, nöfn og plægðar ekrur),
flókið, sem landið nam, landið,
sem numið var, og þjóðin, sem
það fólk bjó við, því verður hann
framtíðarbók.”
Hér er réttilega bent á það
merkisatriði, að Jóhann Magnús
gerðist með þessu riti sínu, sem
fleirum þeirra, landnámsmaður í
ríki íslenzkra bókmennta, og at-
hygli dregin að sögulegu gildi
skáldsagna hans. En þær eru, og
þá ekki síst Eiiíkur Hansson,
auðugar að raunsönnum, áhrifa-
miklum og samúðarríkum mynd-
um úr lífi og baráttu íslenzkra
grátið og hlegið með honum; tek
ið innilegan þátt í blíðum ogj landnema vestan hafs, enda var
stríðum kjörum frumbyggjalífs- höfundurinn barn frumbýlings-
ins, sem saga hans lýsir svo eftir-1 áranna, sjálfur þátttakandi í
minnilega, og orðið hugstæðar stríði og sigrum landnemanna.
hinar mörgu sérkennilegu pers- Saga þeirra var því sál hans sam-
ónur, karlar og konur, sem á vegi^ anofin, andi landnámstíðarinnar
hans verða og þar koma fram áj °g áhrif hennar runnin honum í
sjónarsviðið. Vér höfum svifið merg og bein.
með skáldinu á flugléttum vængj-1 jóhann Magnús Bja rnason
um ímyndunar hans og með mun þv{ iengi iifa { skáldsögum
Brazilíuförum hans ratað í hin sínum. Jafnframt minnumst vér
furðulegustu ævintýri í undra- hans sem hins frjósama og sér-
landinu suður þar. Vér höfum^ stæða ævintýraskálds, en með
dvalið með honum Vornætur á ævintýrasögu sinni Karli litla
að bjarga Evrópu frá hungri ogl Elgsheiðum og séð landnámið^ Qg meg hinum mörgu og fögru
koma á stofn haldgóðri fjárreiðu. íslenzka í Nýja Skotlandi, sveip-; ævintýrum sínum lagði hann
að ævintýrabjarma rísa úr sævi merkilegan og um margt frum-
minninganna. Og vér höfum set-, legan skerf tii ísienzkra bók-
ið hjá honum Haustkvöld við\ menta. Sjálfur sagði hann, að
hafið og hlýtt á hann segja frá s£r hefði þótt einna vænst um
minnisstæðu fólki af íslenzkpm^ sum þeirra af yilu því, sem hann
kynstofni, sem mitt í hringiðu hafði skrifað. Fór það að vonum,
hins vestræna þjóðahafs Hafði ^ þvj ag þau eru kom;n heint undan
haldið glaðvakandi íslendings- hjartarótum hans. Hvergi er göf-
eðlinu í brjósti sér og varðveittj ug iífsskoðun hans, mannúð og
þjóðarmetnað sinn og trúnaðinn ást á hinu fagra og góða. klædd
við hið göfugasta í uppruna sín- { fegUrri ega tilkomumeiri bún-
um- ing, heldur en í ævintýrum hans.
Frásagnargleði skáldsins, bæði Hún klæðist þar skáldlegum
í hinum lengri og styttri sögum taknmyndum, sem tala bæði til
hans, hefir hrifið oss og heillað, listrænnar tilfinningar lesandans
Það verður þá og vonlaust um að
halda við Alþjóðafélaginu til
verndar efnalegri afkomu og ör
yggi þjóða heimsins. Til einskis
er þá unnið að viðreisn heimsins
og græðslu hinna flakandi stríðs-
sára. Til einskis verður þá og alt
vort friðarstarf.
Að bjarga og reisa Evrópu við,
efnalega og andlega, er kall tím-
ans. Það er friðarstarf í öllum
skilningi, nema kommúnistar
geri það að stríðsástæðu. Þannig
er ástandið eins og eg fæ ljósast
séð og skilið.
og gera hann heilskyggnari á
andleg verðmæti.
Litla stúlkan í ævintýrinu —
Sigurvegarinn — ber sigur úr
býtum í samkeppninni við hin
börnin og hlýtur lárviðarsveig-
inn, af því, að meðan þau voru að
leika sér, “batt hún um sár þeirra
sem rifu hendur sínar og andlit
á þyrnum rósanna, og hún þerr-
aði tár þeirra, sem grétu.” Loka-
orðin í ævintýrinu “Krabbamein
hjartans og heilatæringin” eru á
þá leið að Kærleikurinn til allra
manna lækni öll mannlífs mein.
Mun með sanni mega segja, að í
þeim felist kjarni lífsskoðunar
skáldsins, og sæmir því ágætlega
að þau hafa letruð verið á minn
isvarða hans.
En þó Jóhann Magnús Bjarna-
son bæri í brjósti, eins og þau
orð lýsa fagurlega, víðfeðman
góðhug til allra manna, stóð hann
jafnframt djúpum rótum í sín-
um íslenzka þjóðernislega jarð-
vegi. Vér minnumst hans þess-
vegna sem hins sanna og góða
íslendings. Innan við tíu ára
aldur fluttist hann vestur uffl
haf; eigi að síður urðu honum,
eins og fram kemur í bréfum hans
og ritum, ljúfar og tregasárar
minningarnar frá æskuárunum á
Fljótsdalshéraði hugstæðar til
daganna enda. Hann var íslend-
ingur inn í hjartarætur og unni
fslandi heitt og fölskvalaust. —
Þjóðrækni hans og ættjarðarást
voru meginþættir í heilsteyptri
skapgerð hans og sérkenna rit
hans. Hann þreytist aldrei á að
lofsyngja íslenzkt atgjörvi og ÍS-
lenzk afrek. í einni sögu sinni
lætur hann íslendinginn sigra í
allsherjar kapphlaupi manna af
mörgum þjóðum, og eg efast
ekki um, að hann hafi verið sér
þess meðvitandi, að þar væri uffl
að ræða markvissa táknmynd af
því kapphlaupi, sem fslendingar
hafa orðið að þreyta, í víðtækara
skilningi, á alþjóðaskeiðvellinum
í Vesturheimi. Mikill var þvi
metnaður Jóhanns Magnúsar fyr"
ir hönd ættþjóðar hans, íslend-
inga í heild sinni, honum fannst
ekkert annað sæma þeim en mik-
ið og veglegt hlutskipti. Og slík-
ur metnaður fannst heilbrigður
og eggjandi til dáða. Stephan G-
Stephansson hafði hið sama í
huga, er hann í einu kæði sinna
minti oss landa sína á ábyrgðar-