Heimskringla - 03.11.1948, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 3. NÓV. 1948
Hfehnskrhtgla
tStofnuO ÍSM)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
E'igendur: THE VIKING PRESS LTD.
85-3 og «55 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Vfrð hiaðsins er S3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Aiiar horganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
ÖH viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskníl til ritstjórans:
EDITOR IIEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 3. NÓV. 1948
Bandaríkja kosningarnar
Grein sú er hér fer á eftir, er skrifuð fyrir kosningarnar í
Bandaríkjunum — eða meðan lokahríðin stendur yfir. Er hún
eftir blöðum syðra höfð, og gæti verið til hliðsjónar, eftir að úrslit-
in eru kunn, sem vonandi má vænta á miðvikudagsmorgun.
Hvað hefir einkent þessa kosninga-baráttu frá öðrum. Eitt
aðallega, að minsta kosti í augum annara þjóða; það er hvað lítill er
munur stefnanna, sem forsetaefnin berjast um.
Það er ekki aðeins í utanríkismálunum, að lítið viriast þar bera
á milli, heldur einnig í sumum smærri málum.
Blaðið Christian Science Monitor minnir á þetta með eftirfar-
andi orðum:
1 kosningamálunum virðast þeir Truman og Dewey oftar sam-
mála, en menn alment gera sér grein fyrir. Um slík efni sem utan-
ríkismál, borgaraleg réttindi, þjóðfélagslegt öryggi, verð bænda-
vöru, hervernd, lágmarkskaup, lækkun skulda, og rekstur viðskifta
— í öllum þessum málum virðist það bita munur en ekki byrgðar,
sem foringja beggja stóru flokkanna greinir á um.
Og um stóra spursmálið — hve langt Bandaríkin séu fús að
ganga í að stuðla að samvinnu allra þjóða heimsins um að koma á
varanlegum friði, verður ekki léttaverk fyrir kjósendur að gera
upp milli þeirra Truman og Dewey, ef dæma á af kosningaræðum
þeirra.
Atvik haga því svo, að demókrata flokkurinn, eða núverandi
stjórn, á sér góða sögu að baki fyrir framkomu sína í erlendum
málum, mikla sögu væri ef til vill ekki ofmikið að segja. Eins
ákveðið samvinnuspor við umheiminn hefir aldrei verið stigið fyr
í Bandaríkjunum.
Truman hefir að vísu að dómi andstæðinga þótt misstíga sig,
bæði í málum Moskva og Palestínu. En það hefir einnig verið
fundið að fastheldni republika við einangrunarstefnuna, og er sjálf-
sagt enn gert, þrátt fyrir yfirlýsingar Dewey um hið gagnstæða.
Það hefir verið bent á það upp aftur og aftur að hvorugur for-
inginn sé neitt framúrskarandi. En báðir munu hafa sína kosti og
það virðist engu kviðið í því efni, hvernig sem kosningarnar fara.
AFVOPNUN
Það sem þeim er þetta ritar
dettur ávalt fyrst í hug, þegar á
afvopnun er minst, er ísland.
Það kemur til af því, að það er
eina menningarþjóðin í heimin-
um, sem um fleiri aldir hefir átt
við afvopnun að búa og sagt hef-
ir getað við heiminn: Far þú og
ger hið sama!
Aðrar þjóðir hafa oft flutt
þessa kenningu um afvopnun. —
Hún hefir verið flutt á fundum
alþjóðafélaganna, bæði í þjóða-
bandalaginu gamla og á fundum
Sameinuðu þjóðanna. En þá hafa
ávalt einstaka þjóðir skorist úr
leik og ekki treyst á nein loforð.
Samt er hugsjónin vákandi. —
Eflaust væri húp og hin áhrifa-
mesta til að koma á fullkomnum
friði í heiminum. Um hverjar
rætur afvopnun á í hugum ein-
staklinga og þjóða, virðist það
einmitt bera vott, að til mikillar
afvopnunar er vanalega gripið, að
hverju stríði loknu. Það má að
minsta kosti um allar lýðræðis-
þjóðir segja. Eftir fyrra stríðið,
afvnpnuðu sigurvegaramir sig
svo, að þeim var stofnað í stóra
hættu nokkru seinna, af einu
þjóðinni, sem afvopnuð var með
valdi, Þýzkalandi.
En trúin á afvopnun má ekki
deyja út þó svo færi. Og hún
gerir það ekki. Síðan síðasta
stríði lauk, hafa t. d. Bretar dreg-
ið svo úr herútbúnaði sínum, að
þeir hafa nú aðeins 846,000 menn
í her sínum og hernaðarútgjöldin
eru $2,170,000,000. En 1945, var
tala hermanna 5,119,500 og hern-
aðarútgjöld yfir $20,500,000,000.
Þó hafa Bandaríkin gengið
lengra í afvopnunaráttina. Tala
hermanna þeirra er nú 542,000,
en var 8,300,000 1945. Nú eru
þeirra herútgjöld $13,000,000,000,
en voru 1945 $83,000,000,000. Hjá
öllum smærri lýðræðisþjóðum er
víst hægt á svipað að benda.
Ein er samt sú þjóð, er her
sinn mun heldur hafa eflt bæði
að mönnum og vopnum. Það eru
Rússar. Það vakti því mikla eft-
irtekt, á þingi Sameinuðu þjóð-
anna nýlega í París, er Vishin-
sky, hreyfði málinu um að þjóðir
heimsins minkuðu herafla sinn.
Menn spyrja sem svo: Hvers-
vegna hafa Rússar ekki farið að
dæmi annara lýðræðisþjóða og
takmarkað her sinn, ef þeim er af-
vopnun það hjartans mál, sem
ætla má að þeim sé það af tillögu
Vishinsky að dæma. Þegar svo
bætist við þetta, að Rússar hafa
verið á móti því, að atómspr?ngju
rekstur sé falin alheimsstjórn, og
þeir voru á móti mínkun hers
eftir stríðið, vegna þess að þeir
vildu ekki leyfa neina rannsókn
á herstyrk sínum, eins og líklega
nú á atómsprengju rannsóknum
hjá þeim, er erfitt að sjá, hvað
Vislhinsky er nú eiginlega að
fara með afvopnunaritllögum
sínum. Eru þær bara uppfynd-
ing til þess að draga athyglina
frá hii|w skammarlega og ófrið-
lega og ólöglega vegabanni til
Berlínar, eins og Sameinuðu
þjóðirnar virðast álíta, eða er
honum alvara?
Þetta virðist mér Sameinuðu
þjóðirnar hafa átt að ganga samt
sem áður úr skugga um og sjá
hvernig Vishinsky hefði tekið
að afhenda nú alt eftirlit og öll
umráð rússneska hersins, sem
allra annara þjóða, alheimssam-
tökunum. Sameinuðu þjóðunum
hefir líklegast ekki þótt það til
mikils, en hví ekki að prófa það
og fá með því sönnun fyrir, hvort
Rússar meina þetta?
Það virðist þarna um hálf-
verknað að ræða af hálfu vest-
lægu þjóðanna á allsherjar þing-
ínu — eins og oftar. Mikilvæg-
Framlag Bandaríkjanna í stríðinu
GENGIN TIL HVÍLDAR
Eftir Bernard Baruch
Höfundur þessarar greinar, Bernard Baruch, er kunnur amerískur
stjórnmálamaður. Hann hefir átt sæti í mörgum framkvæmdanefnd-
um og var um tíma formaður kjarnorkunefndar Sameinuðu þjóðanna.
1 eftirfarandi grein sinni segir hann frá framlagi Bandarikjanna í
styrjöldinni og sýnir fram á, að það var ekki í ávinnings von, eða
hreinu hagsmunaskyni. Kveður höfundur niður ýmsar missagnir um
tilgang Bandaríkjanna með aðstoð sinni í alþjóðasamvinnu.
Skömmu eftir að við lentum í
fyrri heimsstyrjöldinni bað Wil-
son forseti mig að koma til Hvíta
hússins, þar sem umræður áttu að
fara fram um aðsteðjandi olíu-
skort, sem virtist ætla að hindra
hernaðaraðgerðir okkar í fram-
tíðinni. Einn nefndarmannanna
kom með uppástungu um að við
hernæmum mexíkönsku olíu-
lindirnar við Tampico.
Wilson reiddist og ávítaði
þann sem uppástunguna átti: —
Það sem þú biður mig um að gera
er nákvæmlega það sama og
Þjóðverjar gerðu áður. Þú segir,
að þessi olía sé nauðsynleg fyrir
okkur. Þegar Þjóðverjar réðust
inn í Belgíu sögðu þeir, að það
væri nauðsynlegt fyrir sig, til
þess að þeir kæmust inn í Frakk-
land. Herrar mínir, sagði Wilson
við verðum að heyja stríðið með
þeirri olíu, sem við höfum.
Þetta dæmi um forseta Banda-
ríkjanna, sem neitaði að fallast
á boðorð einræðisherranna, “að
nauðsyn brjóti lög”, kom mér
nýlega í hug, er eg var að hugsa
um, hve óréttlátlega Bandaríkja-
menn hafa verið nefndir Okrarar
og heimsvledis sinnar, sem að-
eins hugsi um að græða peninga
og þenja út vald sitt. Þegar Ev-
rópuþjóðirnar bera saman eymd
sína.og óskemmdar borgir okkar,
finnst þeim á einhvern hátt, að
við höfum grætt á styrjöldinni
og tímunum eftir styrjöldina.
Sumir ganga jafnvel svo langt að
álíta eftir stríðshjálpina, skyldu
okkar til að taka á okkar herðar
dálítið af byrði hinna þjóðanna.
Ekki réttlátt að smána
starf Bandaríkjanna
Ef útlendingar líta þannig til
Bandaríkjanna, blindaðir þeirri
blekkingu, að þau hafi grætt á
heimsstyrjöldinni, getur það orð-
ið til þess að spilla vináttu hinna
frjálsu þjóða og kljúfa nauðsyn-
lega einingu þeirra. Eg vona að
staðreyndirnar, sem eg læt tala
í þessarri grein geti hindrað les-
endurna í að líta á Bandaríkin
sem einskonar “Shylock”. Eg
segi hér frá ýmsum verkum
Bandaríkjanna, ekki til þess að
gera lítið úr því sem aðrar þjóðir
gerðu, heldur til þess að sýna
fram á að það er ekki réttlátt að
smána starf okkar, eins og marg-
ir reyna að gera.
Algengasta skopmyndin af
Bandaríkjunum er líklega teikn-
ing af “Samuel frænda”, þar sem
hann stendur með lófana fulla af
dollaraseðlum og lætur aðrar
þjóðir berjast fyrir sig. Nokkuð
er rétt: að við vorum ekki sínkir
á fé. Meira en helmingur allra
hergagna, sem Bandamenn not-
uðu í styrjöldinni voru merkt
“Made in America”. Styrjaldar-
kostnaður okkar 330,000,000,000
dollara var meiri en styrjaldar-
kostnaður Breta og Rússa til
samans. Og við svikumst ekki úr
leik í bardögum.
Manntjón Bandaríkjanna
meira en Breta
Því að þó Bandaríkin færu 27
mánuðum síðar í stríðið en Bret-
ar, var manntjón þeirra meira en
manntjón alls breska heimsveld-
isins. Af 90 herfylkingum, sem
ara mál, er um varanlegan frið er
að ræða, getur varla en afvopn-
unarmálið. Vestlægu þjóðirnar
hljóta að viðurkenna það. Og
það hefði gefið þeim útvalið
tækifæri, að komast að því, hvað
hervæðingar aðgerðum Rússa líð-
ur og hvað yfirleitt friðarstefn-
an á sér djúpar rætur hjá öllum
þjóðum heimsins.
notaðar voru við innrásina í
Frakkland voru 61. bandarískar.
Landgöngusveitirnar sem her-
tóku hverja eyjuna í Kyrrahaf-
inu á fætur annarri voru að
mestu bandarískar, þótt þeim
fylgdu litlar ástralskar, nýsjá-
lenzkar og Fillipseyja hersveitir.
Mannafli á vístöðvar og
i verksmiðjum
Við vorum í vafa um, hvort við
gætum gert bæði, — að senda
herlið á vígstöðvarnar og hafa
samt nóg vinnuafl við hergagna-
framleiðsluna. Sá efi kom fram á
bandaríska þinginu 1943, þegar
stór hópur þingmanna fór fram
á, að herinn, sem þá var 10,800,-
000, yrði minnkaður. Og þeir
höfðu með sér nokkra hagfræð-
inga, sem héldu því fram, að með
svo miklu mannafli x hernum,
væri ógerlegt að fá menn til her-
gagnaframleiðslunnar.
Þetta þótti svo mikið vanda-
mál, að Roosevelt forseti skip-
aði sérstaka “vígbúnaðarnefnd”,
til að rannsaka málið. Átti eg
sæti í henni.
Viðfangsefnið, sem var lagt
fyrir okkur, var í stuttu máli
þetta: Hvort átti herinn eða her-
gagnaiðjan að ganga fyrir um
mannafla?
Ákvörðun nefndrainnar var sú
að her og floti skyldi fá allt það
lið, sem nauðsynlegt væri til að
framfylgja sóknaráætlunum —
þeim sem ákveðnar höfðu verið.
Ef mannaflið yrði svo ekki nægi-
legt, átti það að bitna á fram-
leiðslunni.
Mikill meirihluti nefndarinn-
ar áleit, að við gætum gert bæði,
og það reyndist líka rétt. Þótt
14,000,000 karla og kvenna væru
í herþjónustu framleiddum við
60% af hergögnum Bandamanna.
Þarna sést hvernig við háðum
stríðið.
Reyndum á engan hátt að
hagnast á vandræðum hinna
Hernaðarhjálp okkar til hinna
Bandamannaþjóðanna nam —
50,000,000,000 dollurum og 10,-
000,000,000 samkvæmt láns og
leigulögunum. Sumir segja, að
við höfum einkum gætt eigin
hagsmuna á þessum tímum. Stað-
reyndirnar sýna hinsvegar, að
við notuðum alls ekki þau tæki-
færi, sem okkur buðust til að
hagnast á aðstoð okkar. Við sett-
um engin skilyrði, jafnvel ekki
þegar Bretar og Rússar voru
verst staddir og hefðu orðið að
taka hvaða kostum sem var. Og
við urðum að eyða orkulindum
okkar, nær takmarkalaust, án
þess að gera okkur nokkra von
um endurgjald.
Það er blekking að halda þvi
fram, að styrjöldin hafi aukið
þjóðarauð Bandaríkjanna og sést
það geinilega með því að bera
sáman innflutning og útflutning
á styrjaldarárunum. Innflutning-
ur til Bandaríkjanna nam 106,000
000 smálestum, en útflutningur
á sama tíma 268,000,000 smálest
um. Mismunurinn er mælikvarði
yfir það efni, sem við létum af
hendi. Þær 5,800,000,000 tunnui’
af olíu, sem við unnum úr jörð á
þessum tíma myndi nægja til að
halda öllum bifreiðum Banda-
ríkjanna í gangi í 12 ár.
Skattar nema fjórðung af
þjóðartekjunum
Fyrir það, sem við sendum út
fengum við bókstaflega ekkert
borgað. Fyrir það sem við flutt-
um inn urðum við að borga fullt
verð í dollurum. Ríkisskuldirn-
ar fimmfölduðust. Árið 1939
námu skattar einum af hverjun
Mrs. Anna Ólafsson
Á miðvikudaginn var, 27. f. m.,
andaðist Mrs. Anna Ólafsson að
heimili dóttur sinnar og tengda-
sonar, Mr. og Mrs. Jón T. Árna-
son, að 648 Victor St., hér í borg-
inni.
Anna mun hafa verið með elztu
ef ekki elzt allra fslendinga í
þessum bæ, 93% árs að aldri.
Gamla konan hafði verið lasin,
eða réttara sagt, máttfarnari
nokkra undanfarna daga, sem svo
smá dró af henni þar til hún
sloknaði út af eins og ljós, er
fjarar út af olíuleysi. Svona er
gott að kveðja, og svona átti
Anna skilið að fara. Hún var um-
kringd af börnum sínum og
barnabörnum, er hér eru búsett
ásamt nærveru sonar síns er kom
alla leið frá Duluth, Minn., svo
hann mætti vera síðustu stund-
irnar með móður sinni.
Anna var fædd að Bygggarði á
Seltjarnarnesi 5. maí 1855, dóttir
Sveinbjarnar Guðmundssonar og
-konu hans Petrínu Reginu Rist.
Var Sveinbjörn ættaður frá Hvít-
árvöllpm í Borgarfirði syðra, en
bjó á Seltjarnarnesinu eftir gift-
ingu sína. Níu ára að aldri flutt-
ist Anna upp í Melasveit í Borg-
arf., og ólst þar upp til fullorðins
13 dollurum þjóðarteknanna. —
Núna taka skattarnir einn af
hverjum fjórum dollurum þjóð-
arteknanna. Og samt hafa Banda-
ríkin haldið áfram að gefa á eft-
irstríðsárunum. Ýmist lán eða
beinar gjafir. Samtals 21,000,0,00-
000 dollarar í gjafir til UNRRA,
breska lánið og Marshall-lánið.
Einstaklingar í Bandaríkjunum
sendu á síðasta ári einu meir en
23,000,000 gjafapakka til Evrópu
og í vörum 120,000,000 dollara til
vina sinna, auk þess, sem sérstök
gjafafélög gáfu 250,000,000 doll-
ara.
Það er þýðingarlaust að reyna
að leita í veraldarsögunni að
nokkurri sambærilegri gjafmildi
og samt kalla sumir gagnrýn-
endur þetta tilraun til að gera
allar þjóðir heims að þrælum.
Hjálpin til Rússa var
stórkostleg
Af láns og leigu hjálpinni fór
um það bil fjórðungur til Sovét-
ríkjanna. Þar sem Sovétstjórnin
hefur tekið þann kost að álíta
hjálp þessa smávægilega er það
þess vert, að skýra nánar frá að-
stoð þessarri.
.. Meginviðfangsefnið var að
bæta hið fljótasta úr tilfinnan-
legasta skorfei Rússa, svo sem að
senda þeim næturorustuflugvél-
ar, sem Rússar gátu ekki smíðað
og flugvélabensín, sem Rússa
skorti nær algjörlega. 1980 eim-
reiðir og 3,786,000 bifreiða-
gúmmí, var meira en Rússar
höfðu nokkurntíma framleitt á
einu ári. Árleg framleiðsla Rússa
á vörubifreiðum nam 200,000. Við
sendum þeim 375,000. Og ekki
skulum við gleyma því, að við
sendum Rússum verksmiðjuvél-
ar fyrir 500,000,000 dollara til að
auka framleiðslu þeirra og hrá-
efni til hergagnaiðju, svo sem
stál alúmíníum, kopar og zink
fyrir 2,500,000,000 dollara.
Ef Rússar hefðu ekki fengið
frá okkur 52,000 jeppa, 35,000
mótonhjól, 415,000 talsímaáhöld,
ára. Um tvítugs aldur giftist hún
Ólafi Árnasyni og bjuggu þau á
Akranesi og þar lézt hann. Þeim
varð fjögra barna auðið og lifa
tvö þeirra móður sína: Einar
kaupmaður Ólafsson á Akranesi
og Petrína, gift Kristinn Peter-
son í Winnipeg.
I annað sinn giftist Anna Jón-
asi Ikkaboðssyni, ættuðum úr
Dalasýslu. Bjuggu þau nokkur
ár á Akranesi og þar eru öll börn
þeirra fædd. Fluttust þau þaðan
til þessa lands árið 1911; en árið
eftir dó Jónas og stóð þá Anna
enn uppi með allan barnahópinn,
fimm að tölu, ókunnug og í fram-
andi landi. Lifa fjögur þeirra
móður sína: Halldóra (Mrs.
Thorsteinsson); Helga (Mrs.
Árnason) og Benedikt, öll búsett
í Winnipeg, og Sveinbjörn, prest-
ur í Duluth, Minn.
Einnig á Anna einn hálfbróðir
á lífi í Reykjavík á íslandi,
Kristján Möller, áttatíu og
tveggja ára.
Jarðarför Önnu fór fram s. 1.
laugardag frá Fyrstu lút. kirkj-
unni hér í borginni að fjölda
fólks viðstöddu. Séra Valdimar
J. Eylands stýrði athöfninni, er
var hin prýðilegasta í alla staði.
Séra Sveinbjörn, sonur hinnar
látnu, flutti nokkur kveðju og
þakkarorð í sínu nafni og syst-
kina sinna til hinnar framliðnu
móður, og viðstaddra vina, er
lengi munu í minnum höfð af
þeim er á hlýddu. Séra Svein-
björn kann vissulega að meta,
þakka og — kveðja.
Að gamni mínu set eg hér með
mynd af Önnu Ólafsson er tekin
var af henni á níræðisafmæli
hennar. Eg kann svo vel við að
muna Önnu sí-starfandi.
Svo þakka eg fyrir alla trygð-
ina og vinfestuna til mín og
minna um mörg undanfarin ár.
Sveinn Oddsson
15,000,000 pör af hermannaskóm
og 4,000,000 smálestir af matvæl-
um, er hætt við, að hreyfanleiki
rússneska hersins sem gaf honum
sóknarmátt hefði ekki verið eins
mikill og raun varð á.
Börðust á tveimur vígstöðvum
Eg segi það ekki til að gera
minna úr hugrekki og þraut-
seigju rússnesku þjóðarinnar að
benda á, að Rússar þurftu að-
eins að berjast í sínu eigin landi
á einum vígstöðvum. Við Banda-
ríkjamenn urðum að sækja yfir
tvö breið úthöf. Níu dögum eftir
landgönguna í Normandy, sem
var nær 5000 km. frá Bandaríkj-
unum hófum við landgöngu og
sókn á Marjanaeyjum í Kyrra-
hafi, 10,000 km. krá Bandaríkjun-
um. Eg hef oft þegar eg hugsa
um þetta fylst undrun fyrir því,
að slíkt skyldi mögulegt. Að við
skyldum geta hafið sókn á tveim-
ur vígstöðvum svo fjarri hvor
annarri. Bandaríkjamenn voru
eina þjóðin, sem átti í sannkall-
aðri alheimsstyrjöld.
Hvernig á að vinna alheimsfrið
Ef okkur á að takast að vinna
alheimsfrið, verðum við að gæta
þriggja atriða, sem gerðu okkur
fært að sigra í alheimsstyrjöld.
Fyrst og fremst er það fram-
leiðslan. Á öllum sviðum settum
við ný framleiðslumet. Þó færri
ynnu að landbúnaðarstörfum
jókst matvælaframleiðslan um
þriðjung. Úr iðjuverunum runnu
á fimm styrjaldarárum 300,000
flugvélar, 319,000 fall byssur,
64,500 landgönguskip, 52,000,000
smálestir af vöruglutningaskip-
um, — þrjú skip að meðaltali á
dag. Flotinn jókst úr 1,900,000
smálestum fyrir stríð í 13,800,000
smálestir og varð þannig stærri
en allir aðrir flotar heimsins
samanlagðir.
Það er trú mín, að ef Banda-
ríkin halda áfram friðarfram-
leiðslunni, eins og stríðsfram-
leiðslunni á sínum tíma, þá muni