Heimskringla - 26.09.1951, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. SEPT. 1951
Heimskrittgla
(StotnuO 18U)
Ssmai út á hverjum miflvtlcudegt
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargervt Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
VerO blaöslns er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirlram.
AUar borganir sendisrt: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaOinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Ufanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Ma-nager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 26. SEPT. 1951
Um tilgang blaða
Jafnframt því að Heimskringla er nú 65 ára, og að núverandi
ritstjóri hennar hefir verið einn og sami maðurinn s. 1. 25 ár, væri
ekki óviðeigandi, að heyra, hverjum augum hann liti á tilgang
blaða, og í hvaða átt honum hafi verið hugleiknast, að stefna
blaðsins beindist, sem hann hefir svo lengi starfað við.
Eins og allir vita, eru til mörg góð blöð, en einnig nokkur, sem
misjöfn mega heita, ef ekki óalandi og óferjandi. íslenzk blöð
mega ef til vill blessunarlega teljast af betra taeinu. Þau hafa þrátt
fyrir þreytandi persónulegar deilur oft, verið hreinni og gert
sér far um að hafa betri áhrif á lesendur, en erlend blöð mörg
gera. Fornbókmentir fslendinga báru þar og bera enn bjartan ægis-
hjálm yfir samtíðarbókmentir sínar. En þrátt fyrir þá fyrirmynd,
sem í þeim felst, mun nú margur er íslenzka bók eða blað tekur upp
oft efins orðinn um, að þetta boðorð sé haldið eins vel og áður.
Hvort sem smitun af erlendri spillingu í blaðamensku er um að
kenna, eða einhverju öðru, er munurinn orðinn all-glöggur á eldri
og seinni tíðar bókmentastarfi þeirra.
Erlendis á það sér stað, að blöð virðast ekki skeyta neitt um
áhrif sín á þjóðfélagið, eða almenning. Blöð hins nýlátna Hearsts,
tóku upp á ýmsu nýju í blaðamensku, eins og að gera stærsta hluta
eða deild blaðsins að ófrýnilegu skrípablaði. Og þegar nýja bragðið
fór af því, þá að flytja myndir og sögur af hrottalegustu glæpum,
á svo framan hátt, sem Guðspjall væri. Það hefir sýnt sig, að bæir,
eða héruð, sem slíkri blaðamensku hafa verið háð, hafa orðið
vermireitir bófa og spillingar. Guð varðveiti íslenzkar bókmentir
og blöð frá öðru eins.
Hvert er verkefni blaða hvaða tegundar sem eru? Réttilega
eiga blöð að vera biblía lesenda sinna. Þau eiga að flytja fréttir
og fróðleik af því, sem til góðs má verða, en ekki til ills eða
spillingar. Það er nú auðvitað hægra að kenna heilræðin en halda
þau og biblíum hefir jafnvel stundum skeikað. En hvað sem um
það er, halda þær oftast fegurðinni að mönnum og góðum eftir-
dæmum. Það er undarlegt hvað lítið virðist hafa verið gert úr bók-
mentalegri fegurð þeirra. Þó mun sanni nær að engar bækur
jafnist þar á við þær, hjá hvaða þjóð sem um er að ræða. Og það er
sízt óeðlilegt. Biblíurnar eru upphaf bókmenta hjá flestum þjóðum
í heiminum. Það fyrsta sem er skrifað, mun oftast vera trúarlegs
efnis. Eddurnar íslenzku og eddur eða biblíur allra þjóða, eru
elztu og vönduðustu og mest endur-hugsuðu ritin, sem hjá þeim er
ið finna. Hefir t. d. það ekki vakið eftirtekt flestra, fegurðin í orð-
um og hugsunum í því, er prestar vo,-ir oft lesa úr biblíunni, við
hinstu kveðjur og annað því um líkt? Þar er um þá fegurð hugsana
oft að ræða, sem hvergi eða óvíða á sér stað. Blöð geta því margt
lakara tekið sér til fyrirmyndar en biblíur, þó ýmislegt megi jafn-
framt að þeim finna. Og hafi þau ekki hin hærri markmið mann-
legs anda fyrir sér, geta þau naumast þroskað þjóðfélag sitt eins og
vænst er til af þeim. Það er í þessum skilningi, sem vér eigum við að
blöð eigi að vera innan síns verkahrings auðvitað biblía lesenda
sinna.
Við trúarbrögðin, sem hér er átt, er aðeins um þau að ræða, sem
fgeurð og skynsemi mannsins þroska. Og það gera trúarbrögð ís-
lendinga hér vestra, þó ekki virðist svo eiga að vera í grein, er Lax-
ness reit um Stephan G. látinn, þar sem hann vill ekki láta trúar
getið í sambandi við neitt fagurt og skynsamt. Það virðist geta
orðið álitamál, að slík bókleg gagnrýni sé ábyggileg.
▲ A A
Mál þau sem upp koma í þjóðfélaginu, eru oft svo flókin og
illa hugsuð, að úr þeim er ekki ávalt leikur fyrir blöð að greiða.
Hafa menn t. d. enn skilið hvor réttara hefir fyrir sér, sá sem
heldur fram, að öll velferð manna velti á auði og einstaklings
auðsöfnun, eða hinn sem segir að slíkt sé ekki sígilt, sé óvaranlegt
og því fánýtt borið saman við það, sem raunhæf hugsjón hefir í
sér fólgið og sem þroski mannsandans einn velti á. f þessu er fólgið
mikið af öllu því, sem þjóðfélagsleg barátta er kallað — um víðan
heim. Með öðrum orðum: einn segir þessa stefnu góða, annar hina.
En svo að maður haldi sér við aðalefnið, hvort auður sé einhlítur
til vaxtar mannkyninu og hann beri að dýrka í þeirri mynd, sem
gert sé í lýðræðisríkjum, en lofa hugsjónunum að sigla sinn sjó,
eða með öðrum orðum að myrða andan, en seðja holdið, eins og
prestárnir segja, vildi eg ráðleggja hverjum sem um þetta mál
hugsar að kynna sér, eða lesa einn þátt í fornsögunum íslenzku,
þáttinn af Þorvaldi víðförla. Hann kemur svo skemtilega inn á
þetta svið, sem hér hefir verið áminst, að athygli flestra hlýtur að
vekja, er hann lesa. Hann er á þessa leið:
----“Þriði sonur Eilífs arnar hét Koðrán, er bjó at Giljá í
Vatnsdal. Hann var auðigr maðr. Kona hans hét Járngerðr. Sonr
þeira hét Ormr, en annarr Þorvaldr. Koðrán unni mikit Ormi, syni
sínum, en Þorvaldi lítit eða ekki. Var honum haldit til vinnu, þegar
hann mátti sér nokkut. Hann var klæddr lítt ok gerr í hvívetna
hornungr bróður síns. Hann þjónaði í húsi föður síns, þat er hann
var tilskipaðr, með öllum góðvilja.
Þann tíma bjó Þórdís spákona út á Skagaströnd, þar sem heitir
at Spákonufelli. Á einu sumri þá hún heimboð at Koðráni at Giljá,
því at hann var vinr hennar.
En er Þórdís var að veizlunni, ok hon sá, hverr munr var gerr j
þeirra bræðra, þá mælti hon til Koðráns: “Þat legg ek til ráðs með
T0 A MllllON CANADIANS
FYRSTI
BANKI
CANADA
Mm

Frá kynslóð lil kynslóðar,
hafa íbúar Canada sett traust
sitt á Bank of Montreal.
í dag er meira en milljón og hálf
manna og kvenna frá hafi til hafs,
sem nefna B of M “MY BANK”.
Bank of Montreal
SAMVINNANDI CANADA BOENDUM I HVAÐA STÖÐU SEM ER
SIÐAN 1817
,1
þér, at þú sýnir meira manndóm
héðan af Þorvaldi, syni þínum,
en þú hefir gert hér til, því at ek
sé það með sannendum, at fyrir
margra hluta sakar mun hann
verða ágætari en allir aðrir þínir
frændr. En ef þú hefir litla
elsku á honum, at sinni, þá fá þú
honum kaupeyri ok lát hann
lausan, ef nokkur verður til at
I sjá um með honum, meðan hann
er ungr.”
Koðrán sá at hún talaði slíkt
af góðvilja ok sagðist víst mundi
fá honum nökkut silfr. Lét hann
þá fram einn sjóð og sýndi
henni.
Þórdís leit á silfrið ok mælti:
. “Ekki skal hann hafa þetta fé,
því at þetta fé hefir þú tekit
með afli ok ofrki af mönnum í
sakeyri.”
Hann bar þá fram annan sjóð-
inn ok bað hana þar á líta.
Hún gerði svá ok mælti síðan:
“Ekki tek ek þetta fé fyrir hans
hönd.”
Koðrán spyrr: “Hvat finnur
þú þessu silfri?”
Þórdís svarar: “Þessa penn-
inga hefir þú saman dregit fyrir
ágirndar sakar í landsskyldum
ok fjárleigum meirum en rétt-
ligt er. Fyrir því heyrir slíkt fé
þeim manni eigi til meðferðar, er
bæði mun verða réttlátr ok
mildr.”
Síðan sýndi Koðrán henni
digran fésjóð ok var fullr af
silfri. Vá Þórdís þar af þrjár
merkr til handa Þorvaldi, en fekk
Koðráni aftr þat, er meira var.
Þá mælti Koðrán: “Fyrir hví
vildir þú taka heldr af þessum
penningum fyrir hönd sonar
míns en af hinum, sem eg færða
þér fyrr?”
Hún svarar: “Því at þú hefir at
þessum vel komist, er þú hefir
tekit í arf eftir föður þinn.”
Þorvaldur fer með Þórdísi heim
að Spákonufelli og þroskaðist
skjótt. Nokkru síðar fór hann
úr landi að ráði Þórdísar. Varð
hann merkilegur maður og hinn
fyrsti maður er boðaði íslend-
ingum kristni.
Eg hefi oft minst þessa álits
Þórdísar á sjóðum Koðráns, þeg-
ar eg hefi heyrt menn tala um
kosti og lesti stefna í þjóðfélag-
inu, eins og kapitalisma Banda-
ríkjanna, sósíalisma Rússlands
eða jafnaðarmanna stefnu Breta-
stjórnar. Það mætti búast við
að stefnur sem þessar væru á því
viti bygðar, að almenningur gæti
sér að skaðlausu hagað sér eftir
þeim í einlægri trú um, að með
því væri það bezta gert sem hægt
væri. En forráðamenn þessara
stefna skilja ekki verðmæti auðs-
ins á annan hátt en Koðrán gerði
og úr því hann þjónaði honum,
væri alt gott og blessað. En
langt fram yfir slíkt, met eg af-
stöðu Þórdísar á Spákonufelli.
Engir forráðamenn þessara
stefna sem efst eru á baugi í
heiminum, hafa þekkingu hennar
í meðferð auðsins. Og eg undan-
tek ekki þá skoðun hennar held-
ur, að auðurinn sé ekki ávalt
gæfuvegur “frændanna”, sem
hann endanlega lendir til, né að á
honum hvíli andlegur varanlegur
þroski mannkyninu til handa,
nema því að eins, að einhver
framsýn og óeigingjörn spákona
eins og Þórdís, komi til sögunn-
ar. Að mínu leyti mundi eg hvort
sem eg á lengur eða skemur nokk-
ur ráð á því, hver stefna Heims-
kringlu er, kjósa að hún mótaðist
meira af framvísi Þórdísar, en
nokkru öðru.
Jæja, þannig hugsar nú
Heimskringla til framtíðarinnar.
Menn kunna að draga það af erf-
iðleikunum, sem íslenzk blöð
horfast í augu við, vegna ríkj-
andi dýrtíðar, að þau eigi ekki
langt eftir. En Heimskringla
hefir ævinlega orðið þess vör, að
þegar að kreppir, hefir hana ekki
brostið hjálp vina sinna. Þetta
blað ber þess drengskapar mikil
merki og ber það að þakka. Sú
aðstoð kemur manni til að trúa á
það, að Heimskringla eigi eftir
að ná 100 ára aldri. Hún er að
vísu smærri í vöfum, en útgefend-
unum gott þykir. En á það ber
«ð líta, að á kleifustu leiðina, er
með því stefnt, og Jíklegustu til
áframhalds. Ef það takmarkaða
pláss blaðsins, er vel notað, næg-
ir það að ótrúlegu leyti þörfinni,
'um fréttir bæði héðan fyrir sögu
okkar í framtíð og um það sem
okkur er kærast að heyra að
heiman.
MMMS7
BETEL
í erfðaskrám yðar
oðoosociseosðeeaoosoecciocos
Heillaóskir
tii
Heimskringlu
Á SEXTIU OG FIMM ÁRA AFMÆLI HENNAR
ÁRNAÐARÓSKIR!
1 tilefni af 65 ára afmaelis HEIMS-
KRINGLU flytur LÖGBERG henni
og þeim sem að henni standa, ámað-
aróskir sínar, með þökk fyrir það
sem vel hefir verið unnið og ósk
um gengi og gæfu í framtíðinni.
Virðingarfylst,
THE COLUMBIA PRESS LTD.
Útgefendur “Lögbergs”
< i
26. september 1951
Þjóðræknisfélag íslendinga
í Vesturheimi
PHILIP M. PÉTURSSON, forseti
J. J. BILDFELL, skrifari
i
I-
I
I
SKAPTI REYKDAL
700 Somerset Building — Phone 925 547
Branch Office — 7th Floor Somerset Bldg., Winnipcg, Man.

E. W. McDONALD, C.L.U., Branch
Manager (Greater Winnipeg & Eastern Manitoba)