Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 19.12.1908, Blaðsíða 3

Þjöðviljnin
227
XXII., 57.-68.
isbréf fyrir eÍDar 50 krónnr, og um eða
rétt eptir 1880. fóru að myndast hin svo
nef'ndu kaupfélög. Nú skyldu menn ætla
að verzlunin kæmist. í langtum betra horf
og hagfeldara fyrir landsmenn, en áður.
Það het'ði einmitt átt að vera hlutverk
kaupfélaganna, að kenna mönnum skilvísi,
]iau hefðu átt að láta sér vera annt um,
að lækna þenna rótgróna íslenzka sjúk-
dóm, sem heitir vanskil, og kenna mönn*
um að eyða ekki meiru en menn afla,
lirýna fyrir mönnum hvílíkur ósiður það
er, að borga aldrei það sem maður kaup-
ir, fyr en löngu eptir á, vera búinn að
éta út reifið af kindinni löngu áður en
maður veit, hvort hún lifir til vorsins,
fiskinn úr sjónum áður en hann er veidd-
ur, og fallið af kiudinni áður en hún kem-
ur af fjallinu. En starfsemi kaupfélag-
anna virðist ekki hafa gengið í þessa átt,
Eptir meira en 20 ára starf, er árang-
ur kaupfélaganna því sára lítill. (Sum
þeirra eru alveg hætt.) Menn eru að vísu
farnir að eyða miklu raeiru en áður átti ;i
sér stað, og framleiðslan er líka meiri en |
áður, en vanskilin hafa ekkert minnkað. |
Enn þá er allur borgunareyrir étinn upp ;
löngu fvrir fram og meira til. í góðum
árum veitir almenningi fullerfitt að borga
skuldir sínar einu sinni á ári, en ef árin
eru ekki góð, og prísarnir á ísl. afurðun-
um ekki í háu verði, þá safna menn skuld-
um, og allt af fara þær fremur vaxandi
en minnkandi.
Þetta má ekki svo til ganga, og getur
heldur ekki staðist til lengdar. Menn
verða að læra að standa í skilum, læra
að sniða sér stakk eptir vexti. Það gerir
ekki svo mikið til, þó menn eyði nokkru
framyfir það, sem nauðsynlegt er til að
viðhalda Hfinu, en einungis þvi að eins
að maður hafi efni á því. Menn mega
með engu móti eyða rneiru en menn aíla.
I góðum árum eiga menn að leggja upp,
til þess að fara ekki um koll þegar hörð
ár koma.
Yms af hinuin nýrri kaupfélögum hafa
þó sáð, að lánsverzlunin og þar af leið-
andi skuldasúpa við verzlanirnar, er skað-
leg, og bafa gert heiðursverðar tilraunir
til að bæta úr því, með því að heimta
fljóta borgun af félagsmöonum og mynda
varasjóð. En kaupfélögin koma ekki að
fullu liði fyr en þau geta borgað vörur
sínar án þess að taka lán, og auðvitað
verða þau að heimta skilvísa borguu af
félagsmönnum. Ef elztu kaupfélögin hefðu
strax í byrjun árlega lagt 8°/# af umsetn-
ingunni í varasjóð, og haldið því áfram,
mundu þau nú fyrir löngu vera orðin
sjálfstæð. Það er sá galli áþeim, að þau
hafa ekki haft, nauðsynlegan höfuðstól til
að byrja verzlunina með, og ekki lagt
neitt verulegt í sjóð árlega, og er þvi
grundvöllurinD undir þaim skakkt lagður.
I erlendum kaupfélögum er. ekkertiánað,
heldur skiptir hönd hendi. Yörurnar eru
seldar með sama verði og kaupmenn selja
þær, en ágóðinn lagður í sjóð félagsins.
Þegar sjóðurinn er orðinn nægilega stór,
þá fyrst er ágóðanum af ársverzluninni
skipt milli fólagsmanna í lok hvers reikn-
ingsárs. þessa aðferð ættu islenzku kaup
fólögin að hafa, og mundu þau þá ná bet-
ur tilgangi sínum en þau gera nú almennt.
Síðan lögin 7. nóv. 1879 öðluðust gildi,
hefir vaxið upp stór flokkur at' innlend-
um kaupmönnum í landinu, og þó ýmsir
þeirra hafi gengið úr skaptinu, þá hefir
fjöldinn ekki minnkað, því allt af koma
nógir nýir í skarðið. Þó þeir séu ekki
all-fáir, sem hafa dottið úr sögunni, þá er
furða að þeir skuli ekki hafa verið enn
fleiri. Þeir hafa flestir byrjað með Htil
efni, og orðið strax að taka vörur til láns,
þeir hafa orðið að keppa við gömlu verzl-
anirnar, sem bæði höfðu peninga og
reynslu í verzlunarsökum. sem þessa nýju
borgara vantaði. En þrátt fyrir þetta
hefir flestum eða ö'lum selstöðuversl-
unum hnignað mikið, siðan hinir
Dýju menn komu til sögunnar, og hafa
ýmsir þeirra með ráðdeild og dugnaði
haft sig áfram, svo að þeir hafa getað
lifað af atvinnu, sinni og borgað hverjum
um sitt. Auðvitað hafa þessir menn ver-
ið varkárir að lána. Aðrir hafa getað
staðið nokkurn veginn í skilum, en eru
lausari á svellinu af því þeir eiga fé úti-
standandi, en flestir sem ekki hafa verið
varkárir með lánin hafa farið á höfuðið,
sömuleiðis ýmsir sem byrjað hafa að
verzla án þess að hafa þekkingu, ráðdeild,
eða önnur skilyrði, sem til þess útheimt-
ast, að geta verið verzlunarmaður.
S^mkeppnin i verzluninni er nú orðin
svo mikil, að hún getur ekki orðið meiri.
Islet.zku vörurnar eru venjulega borgað-
ar svo hátt, að kaupmaðurinn skaðast á
þeim, og með tilliti til þess eru útlendar
vörur seldar tiltölulega ódýrt. Það er því
miklu minui hagur af verzluninni en al-
56
eptir honum. - Líklega réttast, að maður sé látinn vera
i klettunum með kiki, nótt og dag, til að vita, hvað
fallbyssubátnum Hður. — Jeg skal sjá um, að þór fáið
kíki. — Yerst, að skipherranum á „Maurnum11 skuli eigi
vera gert aðvartu.
„Þess gjörist eigi þörf; — Hann lætur eigi kon.a
sér á óvartu.
„Yér skulum vodu það,“ mælti Twysten; „ella er eg
fjárþrota maður. — Jeg geri ráð fyrir, að Zeke sjái ura
að gætt verði allrar varúðar, sem auðið er. — En nú fer
eg að týgja mig til ferðar, það er farið að skyggja, tungl-
skin ekkert, og Bob orðinn dauða drultkinn. — Jeg kem
hingað aptur á morgun. — En eitt enn Raffles: Hve
margir pokar eru enn í geymsluskúrnum?“
„Mér er það ekki full-ljóst. — Við getum gætt
að því“.
Hann stóð nú upp, og gekk ásamt hinum, inn í
hliðarherhergið. — Á gólfinu var lúkugat, með hlemm
yfir, og voru í kjallaranum geymdar ýmis konar vörur,
unz þeitn var laumað yfir Albemarle-sundið.
Bob varð einn eptir í hinu herberginu, og og virt-
ist eigi hafa veitt því eptirtekt, að hinir gengu út. —
Hann starði brosandi fram fyrir sig, skenkti aptur í staup-
ið sitt, og raulaði visuhelming.
Hann dreypti síðan vel á sig úr*staupinu, og fór að
þylja upp Ovíd, og virtist hann hafa mjög gamanafþví
Lengi hafði hann þó ekki næði til þessa, því að
hurðinni var snögglega hrundið upp, og ung stúlka, hér
um bil seytján ára, kom inn í herbergið. — Hún var
grannvaxin, dökkeyg, og andlitsdrættirnir smágjörvir. —
45
hættan er engÍD, sé eg hana ekki; — annað er það nú
ekki, sern okkur skiluru.
„Stóryrði!u mælti Raffles. „En hvað segirZekeum
þessa sálma?“
„Hann? Zeke Konks er nú farinn að eldast, og sér
vofur um hábjartan daginn“.
„Nei; gáðu nú að þór, lagsmaður!“ mælti Raffles.
„Jeg þekkti Zeke, er þú varst enn i bernsku, og það full-
yrði jeg, að þó að hann liafi nú tvo um sjötugt, þá er
hann þó skynsaraari, og hefir meiri krafta í kögglum,
en sex þínir Hkar, þó að þér leggið allir saman. — Jeg
kann því ekki við það, að þú talir litilsvirðandi um hann;
— taktu eptir því!u
„Hvað segirðu?" mælti Bill, og kreppti hnefann, en
sá sig þó brátt um hönd. „Þetta þyldi eg engum, nema
þér, Jón; en jeg veit að þér er gjarnt, að skoða allt sem
móðgun, þótt svo só eigi, og — “
„Látum nú þessari umræðu lokiðu, greip Raffles
fram í. „Þú ferð þá ekki til Osceola?u
„Neiu, svaraði Bill.
Raffles hraut blótsyrði af vörum.
„Yæri jeg ekki eins í handleggnum, einsogjegeru
mælti hann, „reri eg þangað sjálfur. — Handanna get
«g þó enn neytt, ef mikið liggur við, en —“
Raffles þagnaði, og varð enn skuggalegri í andliti,
■en hann átti að sór, því að hann fann einatt til reiði og
gremju, er hann minntist þess, að hann var fatlaður, —
Honum datt í hug nóttin — það voru nú tuttugu og sex
ár síðan —, er hann hlaut sárið á öxlina, þessi voða-nótt,
>er hann jarðaði bróður sinn, sem hann hafði orðið að bana.