Lögberg - 09.09.1897, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. SEPTEMBER 1896
5
til ágaetismenn eins og meðal annara
Þjóða, en hjer eru llka til einstöku
menn, sem eru jafnokar hinna mestu
óþokka, er sagan segir frá—menn,
8em myndu myrða og brenna ef
Vasru ekki eins miklir heiglar eins o^
þeir eru ópokkar.
Þess vegna drygja f>eir ekki
neinn „ærlegan11 glæp, eins og maður
einn komst að orði nfloga—pá vantar
ekki viljann, heldur huginn og mann-
skapinn!
„Þeir ' byggja aldrei neitt upp,
'heldur rífa að eins niður. Stefám Bje
lylgir peim flókk — er Ketill pess
Skuggasvejns, sem er fyrir peim óald.
erflokk.
iíinn fyrlrlmgaði ísl. skóli.
Vjer prentum ,hjer fyrir neðan
Etteginparr, (seinnipartinn) aí ágætri
litgerð eptir ritstjóra „Sameiningar-
'Hnar“, sjera Jón Bjarnasou, sem
hjrtÍBt 1 ny-útkomnu blaði af „Sam.“
(nr. 5 og 0, J>. á.) með fy rirsögn:
>-Kirkjupingið síðastaog skóla.málið“.
Eins og partur sá af ritgerðinni,
sem vjer prentum upp, og gerðabók
kirkjupingsins, er birtist I Lögbergi
rjett eptir pingið, ber með sjer, pá
kaus kirkjupingið sjera J. A. SigmrðS-
8on fyrir fjármála-umboðsmann í f>ví
skyni, að hann ferðist um hinar ís,-
lenzku byggðir bæði 1 Bandarlkjiunj-
um og Canada nú i haust, til pess að
safna fje 1 skólasjóð kirkjufjelagsins.
£>ar að auki fól kirkjupingið skóla*-
Defndinni að komast eptir, hvar til>
tækilegast sje að byggja skólann ogr
g.efanæsta kirkjupingisk/rslu um paf)
efni, og einnig, að leita tilboða frá
hæjum og sveitum í Manitoba og
Bandarlkjunum um styrk til að stofna
og koma upp hinum fyrirhugaða
skóla og gera samninga um pað efni
við hlutaðeigendur. Ef fjársöfnun
þessj gengur nú vel 1 haust og álitlej.
tilboð fást frá bæjum og sveitum um
8tyrk til fyrirtækisips, pá verður
skólastofnunarmál petta komið svo
iangt, að líklegast af öllu er, að á
næsta kirkjupingi (4 næsta sumri)
Verði ákveðið hvar skólinn skuli
hyggður, og par á eptir má búast við,
*ð hæfilegu húsi verði komið upp áð-
tir en langt um liður og kennsla
byrjuð.
Höf. ritgerðarinnar í „Sam.“
hrekur svo i kaflanum, er vjer prent-
t»m, hinar heimskulegu og illgjörnu
mótbárur fjandmanna skólastofnunar-
tnnar og synir svo fram á nauðsyn
skólans, að vjer höfum litlu f>ar við
8ð bæta, en f>ó álitum vjer við eiga,
8ð fara nokkrum orðum um bæði
atriðin.
Fjandskapurinn og mótspyrnan
gegn skólastofnuninni byrjaði útaf
fjandskap einstakra manna, utan
kirkjufjelagsins, • gegn einstökum
mönnum i kirkjufjelaginu og fjelag-
inu sjálfu. Fjandmenn pessir sumir
voru með skólastof nuninni í fyrstn, en
ljetu persónulegan fjandskap sinn og
vantrúar-ofstæki bitna á skólastofnun
kirkjufjelagsins. Ekki voru nú hvat-
irnar göfugri! E>eim, sem á móti eru,
hefur heldur aldrei tekist að koma
með neina gilda ástæðu gegn skóla-
stofnuninni. Þeir hafa pvi búið til
pá fals-ástæðu, að skólinn ætti að
verða trúarbragða-skóli og jafnvel
prestaskóli! Þó nú svo væri, sem
ekki er, pá ætti pað ekki að fæla
kirkjumenn frá að styrkja fyrirtækið,
heldur pvert á móti. Nokkrir af mót-
stöðuraönnum skólans hötuðust við
hugmyndiua frá upphafi af pví, að
peir vildu ekki að íslendingar næðu
hærri uienntun en ljelegri barnaskóla-
menntun. t>eir.voru sem sje hræddir
um, að peir sjálfir yrðui pá ekki leng-
ur álitnir einu mennirnir, sem eitthvað
vissp, og gætu ekki, ef unglingar
færu að menntast nokkuð almennt,
leitt pá eptir sinu höfði og jnn á pær
brautir, er peir vildu. £>«tta var nú
heldur ekki göfug hvöt, en pví miður
er petta ;pannig. Svo eru nokkrir
menn, sem fyrirlíta pjóðemi sitt og
allt, sem islenzkt er, og vilja heldur
að íslendingar hjer verði ameríkansk-
ur skríll, en menntaðir íslendingar og
um leið betri borgarar í pessu landi.
Ekki virðist pað nú vel hugsað eða
göfug ástæða! Detta eru nú binar
sönnu ástæður fjandmanna skólans,
svo göfugar sem pær eru, pó ÖÖru sje
barið við, og ætti enginn sannur.
menntavinur og pjóðernisvinur að láta;
pá menn, sem berjast á móti skólan-
um, afvegaleiða sig, pjóð sinni til
skaða og minnkunar.
l>að mælir allt með skólastofnun
pessari. Flestallir aðrir pjóðflokkar
og kirkjudeildir i pessu landi hafa
sjna lærðu skóla. Hvers vegna ættu
e.kki íslendingar einnig að hafa lærðan
skóla, eða vilja mótstöðumenn skólans
að íslendingar sje eptirbátar allra
annara pjóðflokka? Ef peir eru ekki
á móti islenzkum lærðum skóla i
sjálfu sjer, en vilja að eins ekki að
kirkjufjelagið stofni hann,hvers vegna
fara peir pá ekki sjálfir að stofna til
sliks skóla?
I>að var bent á pað í ræðu á
kirkjupinginu síðasta, að á meðan Is-
lendingar ættu engan lærðan skóla
hjer í landinu, drægjust hugir peirra
ungu íslendinga, er ganga mennta-
veginn, burt frá íslenzku pjóðerni,
að peir töpuðu öllum áhuga fyrir við-
haldi islenzkrar tungu og fyrir hinum
d/rmætu íslenzku bókmenntum,
týndu öllum áhuga fyrir að starfa að
menntun og viðgangi íslendinga i
pessu landi, að peir peirra, sem mennt-
uðust eingöngu á hjerlendum skólum,
yrðu svo illa að sjer í móðurmáli sínu,
að peir gætu ekki talað eða ritað pað
litalaust, og notuðust pvi ekki pjóð
sinni eins og ella mundi verða. l>eir,
sem verið hafa að blaðra á móti skól-
anum, hafa aldrei getað sýnt með
neinum rökum að pað, að læramóður-
mál sitt til hl/tar og kynnast íslenzk-
um bókmenntum, auk hins almenna
náms, sem viðgengst á slíkum skólum
hjer i landi, mundi standa peim, er
lærðu petta umfram, fyrir prifum að
neinu leyti. Enda er ómögulegt að
sýna slikt, pví pað verður pvert á
móti mikill hagur fyrir pá sjálfa og
ómetanlegur hagur fyrir íslenzku
pjóðina, bæði hjer og á Islandi, að
allir íslenzkir menntamenn hjerna
megin hafsins sje vel að sjer i islenzkri
tungu og bókmenntum.
Ýmsir mótstöðumenn skólans
látastíræðu og riti vera með pvi, að
islenzkri tungu og bókmenntum sje
viðhaldið hjer vcstan Atlantzhafs, og
eru að fimbulfamba um einhverja
„strauma“, sem eigi að renna til vor
Vestur-íslendinga frá föðurlandinu
og frá oss til pess. Menntastraumar
berast nú vanalega á milli landanna
og pjóðanna I gegnum menntuðu
mennina, en til pess,að straumar pess-
ir geti borist, purfa að vera til mennt-
aðir menn í hlutaðeigandi löndum og
fólkið í peim verður að skilja tung-
una, sem talað eða ritað er á. Skil-
yrðið fyrir, að slíkir straumar geti
borist á milli ísleudinga á Fróni og
Vestur-íslendinga er pvi pað, að hjer
komist á fót skóli eða skólar, sem við-
haldi islenzkri tungu og bóktnenntum
meðal ísl. menntamanna í Amerikuog
að alpýða bjer haldi áfram að lesa og
tala móðurmál sitt. Ef pessi skilyrði
eru ekki fyrir hendi, inunu „straumar11
peir, sem verið er að tala um, hafa
lítil frjófgandi áhrif. I>að er pvi hin
hjákátlegasta mótsögn i pvi, að vera
að tala um slíka „strauma“, en vera
pó á móti skilyrðinu fyrir að slikir
straumar geti átt sjer stað, nefnilega
íslenzkum lærðum skóla. Að veraað
hjala um andlega „strauma“ á milli
ísl. á Fróni og Vestur-ísl. en spilla
pó um leið fyrir tslenzkri mennta-
stofnun hjer vestra, lýsir stakasta aula-
skap eða hinni stórkostlegustu hræsni.
í vorum augum er pað eins ljóst
eins og dagurinn, að hver sá sem er á
móti stofnun islenzks æðri skóla hjerl
Ameríku er á móti viðhaldi íslenzkrar
tungn, islenzkra bókmennta og ís-
lenzks pjóðernis hjer vestra, og um
leið á móti pví, að nokkrir mennta-
straumar geti borizt á milli hinna
tveggja parta islenzku pjóðarinnar —
ísl. á Fróni og Vestur-íslendinga.
Hvað sem slikir menn hjala um pjóð-
ernis ást o. s. frv., pá eru peir svikar-
ar við íslenzka tungu, bókmenntir og
pjóðerni — eru Júdasar gagnvart is-
lenzku pjóðinni i heild sinni. I>etta
hlytur hver einasti maður að sjá og
játa, sem hugsar um málið og visar
ekki allri skynsemi og sannleika á
bug.
Bráð framkvæmd eins hins mesta
velferðarmáls íslenzku pjóðarinnar er
nú komin undir pví, hvort Vestur-
íslendingar láta ofstækis fulla fjand-
menn pess og peirra, sem fyrir fram-
kvæmd pess standa, villa sjónir fyrir
sjer eða ekki. Bráð framkvæmd pessa
mikla velferðarmáls—stofuunar ís-
lenzks æðri skóla hjer í Ameríku—er
komin undir drengskap tslenzks al-
mennings í Ameríku. Neiti vestur-
íslenzkur almenningur að löggj®
pessu velferðarmáli pjóðar sinoar lið
eptir megni, á pað langt I land—pó
pað v.erði ekki drepið hjeðan af—en
leggi almenningur pvi lið eptir megni
og s/ni áhuga fyrir því, kemst skól-
inn á innan skamms.
Parturinn af greininni í „Samein-
ingunni“, sem nefndur er að ofan,
hljóðar svo:
„Af hinum eiginiegu þingmál-
um, sem í þetta skifti voru uppi, er
sérstaklega vert að minnast eins:
skólamálsins. þó að samskotin til
skólasjóð3 hafi að undanförnu þótt
ganga seint og ervitt, þá er það mál
þó komið svo langt nú, að nauðsyn-
legt þótti á þessu þingi, að undirbún-
ingr yrði til þess hafðr á timanum
fram að næsta kirkjuþingi, að þá
yrði fastákveðinn staðr fyrir hinn
fyrirhugaða skóla. Tilboðið frá
bœnum Crystal í Norðr-Dakota, sem
liggr nærri íslendiugabyggðinni í
Pembina-county, um að gefa 2 þús-
undir dollara og sex ekrur af landi
til skólans, ef hann yrði þar reistr,
herti all-mjög á þingmönnum í þessu
tilliti. Og var skólamálsnefndinni
falið að leita eftir fleiri og hærri til-
boðum á árinu, sem talið er víst að
fáanleg muni verða, ef ötullega er
eftir gengið. þá var og sérstakr
maðr, séra Jónas A. Sigurðsson, á
þinginu kjörinn til þess að ferðast
svo víða um í íslendingabyggðunum
hér bæði syðra og nyrðra, sem hann
ætti kost á, nú að haustinu til, í því
skyni að safna fé í skólasjóð hjá al-
menningi. Og er það í fyrsta sinn
síðan skólamálið kom til sögunnar,
að nokkur slík félagsleg ráðstáfun
hefir gjörð verið fyrir almennri fjár-
söfnun í því augnamiði. Yfir höfuð
að tala hefir að undanförnulítiðsem
ekkert verið gjört til að hafa saman
fó í skólasjóð annað en það, að í
fáeinum af söfnuðum kirkjufélags-
ins hefir ár hvert rétt á undan
krirkjuþingi, þá á árinu, þegar vana-
lega er hvað minnst um peninga
hjá almenningi, verið knúið á menn,
að leggja eitthvert ofr-lítið smáræði
fram skólasjóði til handa, til þess
áð menn þyrfti ekki að koma alvag
tómhentir til þings og allir yrði sér
ekki algjörlega til skammar, að þvi
er snerti áhuga eða áhugaleysi á
þessu mikla velferðarmáli voru. Og
samt hafa menn auðvitað með þcssu
móti ekki almennilega getað haldið
uppi sóma sínum, því svona lcguð
fjársöfnun hefir ávallt misheppnazt.
Enda hefir því óspart verið haldið
fram af uihilistunum meðal and-
stœðinga kirkjufélagsins, að áhugi
fyrir skólamálinu væri allsendis
enginn hjá almenningi safnaða vorra
og að skólamálið væri augsýnilega
þá og þegar dautt í höndum vorum.
Svona löguðum illspám er uú æfin-
lega lafhcefft að halda fram um ná-
lega hvert velferðarmál almennings,
sem vera skal. En á hinn bóginn er
alveg óhætt að fullyrða, að á hverju
sem gengr, þá skal skólamálið úr
þessu áreiðanlega hafa framgang.
það má tefja svo og svo mikið fyrir
framgangi þess, en að deyða það er
ómögulegt. En nú er að sýna það,
að vér, sem á skólahugmyndina
trúum, séum ekki eins ömurlega þol-
inmóðir og frelsismennirnir og föð-
urlandsvinirnir á íslandi, sem allan
þennan síðari hluta aldarinnar hafa
verið að bíða eftir lagaskóla þar
heima hjá sér og virðast nú eiga
jafn-langt í land með að fá þeirri
stofDun á fót ko’iiið eins og jiegar
því máli var fyrst hreift. Upp úr
slíkri fáránlegri biðlund ættum vér
hérna megin hafsins að vcra algjör-
lega vaxnir. Og það ætti menn að
sýna nú moð því að taka drengilega
og greiðlega undir það fjársöfnunar-
erindi, sem séra Jónas A. Sigurðsson
mun bráðutn bera fram, þegar hann
í nafui skólanefndarinnar og kirkju-
þingsins verðr á ferð um hinar ís-
enzku byggðir syðra og nyrðra.
Hann kemr a þeim tíma ársins, þeg-
ar almenningr hefir einna helzt pen-
inga til afgangs frá brýnustu per-
sónulegum þörfum. Og nú fyrst,
þegar fjársamskota skólasjóðnum til
handa er leitað á þennan hítt, á
hentugasta tíma, á sönnun að geta
fengizt fyrir því, að hve miklu eða
að hve litlu leyti almenningr safn-
aða vorra hefir augu opin fyrir nauð-
syn slíkrar menntastofnunar fyrir
íslendinga hér í álfu, sem kirkjufé-
lagið hefir ásett sér að koma upp.
Árangrinn af ferð séra Jónasar er
sennilega að all-miklu leyti kominn
undir því, hvern stuðning hann fær
I verki sínu frá kirkjuþingsmönnum
og öðrum málsmetandi mönnum
safnaðanna. Og vér treystum því, að
allir þeir sem sátu á þessu seinasta
kirkjuþingi og réðu því, að hann
væri sendr út í þessu mikilsverða
erindi, verði eigi að eins fyrstir
manna til að rita sig á gjafaskrána
lijá honum fyrir sómasumlegum upp-
hæðum, heldr og hjálpi máli hans
83
plágunnar*—eða pólitiskra liðhlaupa. Ratt—skiljið
Þjer? En pað væri nú kannske rjíttara að ljetta
vandræðum af yður með pví, að segia yður, að jeg
var ekki skírður Ratt. Ratt er stytt af Randolph“.
„Nú, pjer heitið pá Randolph?“
„Jeg vil nú ekki beinlínis halda pví fram, að svo
sje. En Randolph er nafn mitt nú sem steudur—
nafn, sem jeg kýs mjer að ganga undir. I>að er
Dafn mitt eins sannarlega og Gundy er nafn mitt“.
„t>jer gangið eptir pvi undir ýmsum nöfnum?“
sagði umsjónarmaðurinn.
„Mismunandi nöfn I mismunandi löndum—en
ekki mörg í allt“, sagði ókunni maðurinn. „En pjer
>ncgið eins vel hætta pessu, herra umsjór.armaður.
kjer hafið aldrei mikið upp úr nafnabreytingu minni.
Jeg held til á Berkley Hotel i St. James stræti, og
Þjer munuð komast að raun um, að reikningur minn
við bankann er býsna hár, og jeg get fengið nóga
beiðarlega, ef ekki dyggðuga, húsráðendur til að
ganga i ábyrgð fyrir, að jeg mæti fyrir rjetti til að
svara hvaða kæru, sem kann að vera komið með gogn
mjer“.
„Gerið svo vel að athuga pað, að jeg hef ekki
komið fram með neina kæru gegn yður“, sagði
Umsjónarmaðurinn.
j,Jeg hefði ekki orðið neitt forviða, pó pjer
befðuð gert það, herra umsjónarmaður“, sagði Mr.
*) Itat þýðir rotta, og rottur eru kallaðar húsplága.
Ritsxj. Löon.
8ö
hluta Sets. Hvernig lízt yður á pað, herra umsjón-
armaður—væri pað ekki fallega gert? Mjer er blá
alvara, pað veit hamingjan!“
„En hvað segið pjer viðvíkjandi likinu, Mr.
Gundy—gerið svo vel að segja mjer allt, sem pjer
vitið, pvi máli viðvikjandi“, sagði umsjónarmaður-
inn.
„Með mestu ánægju“, sagði Mr. Gundy; „mjer
pykir bara fyrir, að hafa svo lítið að segja. Jæja,
jeg hafði verið á leikliúsinu, og jeg hafði reykt mjer
viudil og fengið mjer staup af vini i mestu makind-
um, og var lagður af stað heim á hótelið. Herra
trúr, hvað pað var eitthvað sjerlegt við pað, að
ganga eptir gamla strætinu undú svo nýjum kring-
umstæðum—“
„Já, Já—kærið yður ekki um pað'*, sagði um-
sjónarmaðurinn.
„Gott og vel“, sagði Mr. Gundy, „yður langar
náttúrlega ekki til að heyra neitt um pað. Jæja,
pegar jeg gekk fyrir ganginn, pá kom maður hlaup-
andi út úr honum og rakst svo hart á mig, að jeg var
nærri dottinn. Jeg er nú býsna fastur á fótunum,
svo jeg rauk ekki um, en jeg hratt svo duglega við
honum, að hann var nærri skollinn um. Jeg beið
eptir pví að hann áttaði sig, og jeg var viss um, að
við myndum berj&st, en hann bara flýði. E>á heyrð-
ist mjer að jeg heyra stunur, svo jeg gekk inn í
ganginn eða ferhyrninginn, eða hvað pjer nú viljið
kalla pað, og sá einhvern liggja þar upp við vegg-
79
í mjög fáum orðum, og eins rólegur óg áður, hvernig
á pví stóð, að hann var parna og hvernig hann hefði
fuudið líkið.
„Hið spaugilegasta af öllu saman er, að jeg
pekkti vesalings roanninn vel“, sagði ókunni mað-
urinn.
„Jeg get nú ekki sjeð, hvað er spaugilegt í
pessu, herra minn“, sagði umsjónarmaðurinn alvar-
legur. „E>jer verðii að gera einhverja grein fyrir
sjálfum yður“.
„Jæja, pegar jeg Segi spaugilegt, pá meina jeg
í rauninni ekki spaugilegt, eins og þjer getið nærr:.
Mjer pykir mjög mikið fyrir, að vesalings Set
Chiokering skyldi fara svona. l>að sem jeg meina
er, að petta sje sjerlegt, að jeg skyldi standa einmitt
hjerna og hann skyldi liggja einmitt parna“
„Það er sjerstaklegt“, sagði umsjónarmaðurinu,
„mjög sjerstaklegt! Svo sjerstaldegt, að jeg neyð-
ist til að heimta af yður, að pjer gefið mjer einhverja
skýringu yfir pað, hvernig á pví stcndur, að hann er
parna og pjer hjorna“.
„Hvað pað snertir, að liann er parna“, svaraði
ókunni maðurinn, „pá pykir mjer fyrir að verða að
segja, að jeg hef ekki minnstu hugmynd um pað'—
af peirri ástæðu, að jeg veit ekki meira um pað en
pið sjálfir. En hvað pví viðvikur, hvernig á pvi
stendur að jeg er hjer, pá er eins lítill vandl að
skýra pað eins og að ljúga—jeg held að petta sjou
orð Hamlets“.