Lögberg - 19.01.1899, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMM.TUDAGINN19, JANUAR lt»9.
Staísetniiigar-8amí>yktiii.
Hún hefir aldrei verið birt í ísa-
fol i, stafsetningrar-samfiyktin, sem
Blaðamannaféiagið komsérsaman um
1 vor ogr seudi ymsum mSlsmetandi
m'3anum til álita og sampykkis, svo
se n skýrt hefir verið frá áður, og pess
getið um leið, hve áaætar undirtektir
hún hefir fenfrið. Nú hafa ýmsir, er
sam[>yktin var ekki send, en hafa
heyrt oor lesið nokkra deilu út af henni,
ðakað eftir að sjá hana birta í blað-
íqu, og er sjálfsafrt að verða við jafn-
eðlilegrri og sannrrjarnri ótk, auk f>ess
setn f>að er beinust leið o» handhsecr-
utt til að afla henni almeans fylgis•
H >fir að vísu samþyktar-stafsetning-
unni verið fylgt hér í blaðinu fram
uodir 4 mánuði, svo að almenningur
er orðinn henni nokkuð kunnugur
f>ann veg; en hitt er skilmerkilegra.
Mark og mið frumkvöðlanna að
sampykt fiessari var ekki að koma á
nýrri, íslenzkri stafsetningu, ocr ekki
heldur hitt, að fá tekið upp pað eitt,
er allir málfróðir o» ómálfróðir rithöf-
uadir vorir játuðu létt vera—f>á
hifði vitaulerra orðið að biða með
htna pangað til dagiun eftir dómsdag,
—held ir vildu þeir gera tilraun til
að komt af stafsetuingar-glundroðsn-
um hjá oss rneð pví að binda sem allra
fl >sta ritmeun vora í íéiagsskap um
að halda trygð við skólastafsetoing
uaa, sem svo er kölluð, með peim eia-
um afbrigðura hér um bil, er reynslan
bendir á að hafi mest fylgi skynbeztu
mnna á pað mál. Það eru fáeinar
firrur í skólastafsetningunni, er möun-
um hafa geðjast svo illa alla tíð,
að vonlaust var um gott samkomulag,
ef peirn væri haldið. Pær var pví
sjálfsagt að nema burtu, enda óverj-
andi orðaar eftir að frumkvöðull peirra
og meginmáttarstoð, dr. Konráð Gísla-
son, hvarf frá þeim. Auk fáeinna smá
atnða, er hverjum heilskygnum manni
li/gur í augum uppi, að rangt er far-
ið með í skólastafsetningunni.
Samþyktin er f 11 greinum, og
1/tur meiri hluti peirra að pví að halda
verndarhendi yfir ýrasum atriðum
skólastafsetningarinnar, peim er brytt
hafir á tilhneiging hjá einstökum
mönnum til að hverfa frá eða hringla
með, en án minstu vouar um alment
fylgi, enda alveg að parflausu, að dómi
s impyktarmanna, eða beinlínis rang
lega.
n
Sampyktina má að pví leyti til
greina í tvo kafia: íhaldsfyrirmælin
(við skólastafsetninguns), og af-
brgðin.
I. ílialcls-fyririuælin.
1. Rita skal y og ý par, sem peir
stafir hafa áður verið taldir rétt-ræðir.
2. Hvergi skaí rita œ heldur æ.
3. Á undan ng og nk skal rita
grinna hljóðstafi og án áherzluraerkis
(ekki leingi, gánga, múnkur, heldur
lengi, ganga, munkur).
4. Hvergí skal rita -r, par sem
-ur er fratn borið í afleiðsluendingum
orða eða beygingarendingum (ekki
hestr, stuttr, getr^haldur hestur, stutt
ur, getur).
5. Sleppa skal g í eint. pát. í
sterkum sögnum, er rótin endar á g,
ef uudanfarandi raddstafur hefir lengst
eða breyzt, t. d. ekki lág, pig, dróg,
hlóg, heldur lá, (lást, lá), pi (plst, pi),
d.-ó (dróst, dró), hló (hlóst, hló).
0. Rita skal z par, sem hún hefir
áður verið talin réttræð, en pó o. s,
frv. (p. e. með undantekningu, sem
síðar verður gerð greiu fyrir).
7. Loks er síðasta grein sampykt-
arinnar, pegar búið er að nefna hin
fyrirhúiguðu afbrigði, pannig látandi:
„Rétí er að hafa að öðru leyti
yfirleitt hiun altiðkaða latínuskólarit-
h tt“.
II. Afbritfóin.
8. R ta skal é (ég, þér, péttur,
gté, hé% héðan) par, sem je er fram
borið, nema í nafoorðum þeim, sem
eru að upphafi hlo. nút. sagna, er enda
J nh. á ja: þiggjendur byrjendur.
9. Engan samhljóðanda skal rita
tvðfaltJan á undan öðrum samhljóð-
anda, er viðbótin er ending (ekki síð-
ari hluti samsetts orðs): bygð, bygst>
bygni, blakt, hnekti, pykni, feldi, holt,
greod, kensla, fanst, hepni, krepti,
hvesti, hvast, gletni, o. s. frv., nema
pá er á eftir fer beygingarending (fall-
ending) orðs, sú er byrjar á r eða s
svo og, ef ll fer á uudan n: gladdra,
gladds, glöggra, glöggs, blakkra,
blakks, allra, alls, skammra, skamms,
sannra, sanns, krappra, krapps,
hvassra, léttra, lótts; fallnir, hellna o.
s. frv. En rita skal sann-pefndur,
skamm-vinnur, all-lítill (priðji sam-
hljóðandinn upphafsstafur síðari hluta
samsetts orðs).
10. Rita skal f alstaðar á undan t,
nema í útlendum orðum, og í annan
stað par, sem rót orðsins í öðrum
myndum endar á p eða pp: oft, aftur,
heift, gifta, skjálfti; en keypti, slepti,
krapt (af krappur).
11. Rita skal g alstaðar á undan
t, nema þar sem rót orðsins endar á k,
t. d. gigt, vigt, bljúgt; en mjúkt,
sjúkt.
(12 ) Loks er undantekningin að
pví er snertir z, (að hana skuli rita
par, sem hún hefir áður verið talin
réttræð), en pó ekki í annari persónu
fit. í miðmynd sagna í nútíð og pátíð
framsöguháttar og viðtengingarháttar,
né í sagnbót, t. d. rita ekki: pér alizt
o. s. frv., heldur: pér alist (ólust, æl
ust), hefir alist; ekki: pér segizt o. s.
frv., heldur: pérsegist (sögðust, segð-
ust), hefir sagst.
Fyrra kaflann mun engin pörf að
rökstyðja. Hann hefir engum and-
mælum sætt, auk pess sem afbrigði
frá þeim reglum eru nú orðin mjög
fátíð.
En pað er sumt í síðara kaflanum,
sem prætt hefir verið um og præta
mi um raeð líklegum ástæðum á báð-
ar hliðar, t. d.'hvort réttara sé að rita
mjer eða rnér, brenndi eða bremli. En
annaðhvort verður að kjósa, ef koma
skal á einni, sameiginlegri stafseta-
ingu. Gerum ráð fyrir, að hvort-
tveggja sé jafnrétt; ætti pá ekki að
vera nokkurn veginn útlátalaust að
hafa hvort heldur sera er, og pá pað,
sem minni mótspyrnu sætir? Nú er
þraut reynt orðið um je, að pó að það
hafi verið kent í hinum eiua lærða
skóla landsins nú um hálfa öld, þá
hefir fjöldi sjálfra skólagengnu mann-
anna frá pví tímabili hafnað pví óðara
en peir losnuðu við skóia-agann, en
varla nokkur lærður maður hinnar
eldri kynslóðar fengist til að taka pað
upp. Er pá ekki nokkurn veginn
vonlaust orðið um pað?
Líku raáli er að gegna um tvö
földun samhljóðand >, á undan priðja
samhlj., nema að mótspyrnan hefir par
verið minni og fremur á reiki.
Mér, ekki mjer.
í>etta, að é hefir verið og er miklu
vinsælla en je, raá nú segja að sé eng-
in rökseiud fyrir, að ó sé réttara, og
skulum vér fúslega gera pað andmæl-
endum vorum til geðs, að játa pað,—
pó að ganga megi hins vegar að pví
vfsu, að þeir hinir mörgu ágætir mál-
fræðingar vorir, er ávalt hafa ritað é,
hafi gert það einmitt vegna pess, að
pað var og er að þeirra dómi réttara,
miklu réttara. En pað er að öðru leyfi
tvent, er gerir pað skilmálalaust bæði
réttara að tvennu til að rita ó heldur
en je, og miklu líklegra til samkorau-
lags:
a. je hefirekki verið tíðkað nema
nokkuð af pessari öld, og pað að kalla
má eingöngu vegna pess, að pað var
fyrir óhapp sama sem lögboðið í lærða
skólanum.
Aftur hefir é verið tíðkað hér um
bil hálfa aðra öld með pví hljóði, er
nú hefir pað (Je-hljóði), án þess að
nokkur málfræðingur hafi við því am
ast, svo kunnugt sé, nema joða-post
ulinn K. G. fyrri part æfi ainnar, auk
pess sem stafmyndin é er forn í mál-
inu, frá 12.—13. öld, þóttannað hljóð
hefði pá.
b. Ef byggja ætti stafnum é út
úr málinu, pá yrði líka fyrir sam-
kvæmni sakir að byggja út stöfunum
á, í, 5, ri og ý, með því að þeir eru
alveg eins til komnir.
Hve ilt sé að verja réttmæti je-
sins fram yfir é, má marka á pví, að
grípa hefir orðið til þess ráðs: 1., að
smíða sér, að ie í fornum ritum sé
sama og/e; og 2 , að bregða fyrir sig
fölsuðum texta á einu vísuorði í
Njálu:
lirjánn fjell og hjelt velli.
Utgefandinn, K. G., hefir sjálfur
prenta látið f II. bindi Njálu stafrétt
an textann pessa vísuorðs eftir öllum
pei'm 6 handritum, er hann hefir hag-
nýtt aðallega við útgáfuna, og segir
hann sjálfur að standi í 5 af peim fell,
og í hinu sjötta fcell. Hann hefir með
öðrum orðum breytt stafsetningunni
eftir sínu höfði, þegar hann gaf sög-
una út, sem sé: samræmt hana sínura
rithætti þá. En að fara síðan að nota
pá tilbúnings-stafsetningu útgefand-
ans (frá 1875) til að sanna með fornan
rithátt, pað er sama sem að styðjast
viðfalsaðan texta.—Og petta: Brjánn
íjell o. s. frv. er nú höfuð-hyrningar-
steinninn undir /e-kenningunni; það
er hellubjargið, sem joða trúin (-of-
trúin) er bygð á!
Bremli, ekki brcnndi.
Skólastafsetningar-reglan umtvö-
földun samhljóðanda á undan þriðja
samhljóðanda í sömu samstöfu er ann-
að nýmæli dr. K. G. I>að er firra, sem
hann kom upp með og héit fram fyrri
hluta æfi sinnar, af einræningslegri
uppruna fastheldni. Sjálfursegir hann
það hafa verið aðalreglu fornmanna,
að láta ekki tvöfalda samhljóðendur
halda sér nema fyiir framan j, v og
endinguna r (Frump. bls. 107), og
er pað alveg samkvæmt því, sem
Blaðamannafélagið fer fram á; pví j
og v er pá jafnan upphaf nýrrar sam-
stöfu, og endingin r er nú orðiu að ur.
Að þrælbinda stafsetningu ein-
g'öngu við uppruna hefir aldrei verið
gert, hvorki í fslenzku né líklega
neinu öðru máli. Sjálfir stafsetningar-
pverhöfðarnir hafa t. d. flestir lagt
niður œ, og rita eingöngu æ, pvert
ofan f uppruna. I>eir rita einnig gætt,
frætt, grætt, sent, í stað gæðt, fræðt,
græðt, sendt (af gæða, fræða, græða,
senda), og par fratn eftir götunum.
Sömuleiðis snýst, en ekki snýrst. I>ar
láta peir uppruna-regluna poka fyrir
framburðinum lítils hátiar, eins og
rétt er, með pví *ð málið er alveg
óskemt fyrir pví. En hví skyldi pá
vera óhæfa að rita kent, brent, fent, í
stað kennt, brennt, fennt?
II ví skyldi mega rita sent í stað
sendt, en ómögulega rent í stað
rennt?
í hvorugu pessi orði heyrist f
framburðinum nema eitt n/ pað er
beinlínis ómögulegt að tala svo skýrt,
að par heyrist nema einn stafur, eitt
n á undan t inu; og pó er af tvennu
til heldur tök á að láta d heyrast í
sendt, heldur en sfðara n-ið í rennt.
IÞessi greinarmunur er því sýni-
lega eintóm sérvizkufirra, stuðnings-
laus í stafsetningartízku vorri að fornu
og nýju, að frátekinni hinni ófrjálsu
skólavenju pann hluta pessarar aldar,
er andi K. G. (frá yngri árum hans)
sveif par yfir vötnunum.
Svo mjög sem stafsetning í tungu
vorri er látin styðjast við uppruna,
eins og rétt er, pá er pó mjög títt að
láta stafi, sem eru óheyranlegir f fram-
burði, ýraist hverfa einnig í orðinu
rituðu eða tillfkjast næsta staf fyrir
eða eftir. Að vilja með engu móti
láta pá reglu ná til tvöfalds sambljóð-
anda á undan þriðja samhlj. í sömu
samstöfu, par sem ekki er nema ann-
ar þeirra heyranlegur,—pað er ekki
annað en eintóm sórvizka og einræn-
ingsháttur.
(Niðurl. á 7. blaðs)
ÚrmaRarl...
Thórður] Jónsson
TIL . ..
290 MAIN STREET.
(Beint á móti Manitoba Hotel.)
Premiu-Listi
LÖGBERGS.
Nyir kaupendur að Lögbergi, er senda oss tvo (2)
dollars, sem fyrirfram borgun fyrir næsta árgang blaðslns
geta fengið einhverjar tvœr (2) bækur af lista þeim, sem hjer
fer á eptir í kaupbætir.
Gamlir kaupendur er senda oss $2.00 sem fyrirfram
borgun fyrir blaðið, geta fengið einhverja eina (1) af bókum
þeim, er nefndar eru hjer næst á eptir:
1. Bjðrn ogGuðrún, Bj. Jönsson
2. Barnalærdðmskver H. H. í b.
3. Barnfóstran
4: Brúðkaupslagið, Björnstjerne
5. Chicagoför Mín. M. J.
6. Eðlisfræði
7. Eðlis lýsing jarðarinnar
8. Einir, Guðm. Friðj
9. Efnafræði
10.
11. Eggert Ólafsson (fyri., B. J.)
12. Fljðtsdæla
13. Frelsi og menntun kvenna, P.Br.
14. Hamlet, Shakespeare
15. Höfrungshlaup
16. Heljarslóðar orusta
17. Högni og Ingibjörg
18. Kyrmáks saga
19. Ljðsvetninga saga
20. Lýsing íslands
21. Landafræði Þóru Friðsiksson
22. Ljððmæli E. Hjörleifssonar
23. Ljððm. Þ. V. Gíslasonar
24. Ljóðm. Gr. Th., eldri útg.
25. Njðla, B. Gunnl.
26. Nal og Damajanti
27. Othello, Shakespeare (M. J.)
28. Romeo og Juliet
29. Reykdæla saga
30. Reikningshðk E. Briems
31. Sagan af Magnúsi prú ða
32. Sagan af Finnboga ramma
33. Sagan af Ashirni ágjarna
34. Svarfdæla.
35. Sjálfsfræðarinn (stjörnufræði)
36. “ (jarðfræði)
37. Tíbrá, I. og II.
38. Úti á víðavangi (Steph.G.Steph.)
39. Vasakv. handa kvennfölki (drJJ
40. Víkingarnir á Hálogal. (Ibsen)
41. Vígaglúms saga
42. Vatnsdæla
43. Villifer frækni
44. Vonir, E.H.
45. Þðrðar saga Geirmundarsonar
46. Þokulýðurinn (sögus. Lögb.)
47' f Leiðslu “
48. Æfintýri kapt. Horns “
49. Rauðir demantar “
50. Sáðmennirnír “
Eða, ef menn vilja he/c/ur einhverja af bókum þeim, er
hjer fara á eptir, þá geta nyir kaupendur valið einhverja
ema af þessum f stað tveggja, sem að ofan eru boðnar.
Gamlir kaupendur geta einnig fengið eina af þess-
um bókum f stað hinna, ef þeir senda oss tvo (2) dollara, sem
fyrirfram borgun fyrir blaðið, og tuttugu (20) cents umfram
fyrir bókina.
51. Ami (saga, Bjðrnst. Bj.)
52. Hjálpaðu pjer sjálfur (Smiles) í b.
53. Hjálp í viðlögum
54. ísl. enskt orðasafn (J. Hjaltaín)
55. Islands saga (Þ. B,) í handi
56. Laxdæla
57. Ljððm. Sig. J. Jóh. (í kápu)
58. Randíður í Hvassafelli í b
59. Sögur og kvæði, E. Ben.
60.
61. Söngbðk stúdentafjelagsins
63. Uppdráttur íslands, M. H.
64. Saga Jóns Espðlíns
66. Sönglög H. Helgasonar
67. Sönglög B. Thorsteinssonar
62. Útsvarið, í b.
65. Þjóðsögur Ól. Davíðssonar
Allar þessar premíur eru að eins fyrir fðlk hjcr í landi, sem borga oss $2.00
fyrirfram fyrir blaðið.
Bækurnar á fyrri listanum eru allar seldar á 20 til 35 cents hver. en á hinum
síðari frá 40 til 60 cents hver.
Ekki er nema lítið til af sumum íþessum bðkum, og ganga þær því fljótt upp.
Þeir sem fyrst panta þær sitja fyrir. J t p
JAFMVEL DAIIDIR IVIENM...
MUNU UNDRAST SLIKANVERDLISTA
Þjer ættuð ekki að sleppa þessari mestu Kjörkaupa-
veizlu í Norður-Dakota framhjá yður.
Lesið bara pennan verðlista.
Góð „Outing Flannels“................................ 4 cts yardið
Góð „Couton Flannels................................. 4 cts yardið
L L Sheetings (til línlaka).......................... 4 cts yardið
Mörg púsund yards af ljósum og dökkum prints á.... 5 cts yardið
Háir hlaðar af fínasta kjólataui, á og> yfir.........R) cts yardið
10 pnnd af góðu brenndu kaffi............................
10 stykki af af Kirks'Comfort sápu fyrir.............
25 pund af mais-mjöli fyrir ........................
oK allar okkar vörur eru satt að segja með niðurskurðs-verði.
/
L. R. KELLY,
MILTON,
N. DAKOTA.
OLE SIMOJSTSON,
mælirmeð sínu nýja
Scandinavian Hotci
718 Main Steeet.
Fæði $1.00 á dag.
Arinbjorn S. Bardal
Selur líkkistur og annast un út-
arir. Allur útbúnaðui ^á bezti.
Opið dag og nótt.
497 WILLIAM AVE. Tel*i,hone »*