Lögberg - 19.01.1899, Blaðsíða 7

LÖÖBERG, FIMMTUDAGINN 1!). JANUAR 1899.
7
Stafs.-samR.
(Niöorl. frá 2. blaðs.)
Einföldunin hefir og pá kosti, að
hún er svo látlaus og auðnumin, og^
fegurri álitum en tvöfUldunin. Að
hauga saman í atkvæði fleiri stöfum
en f>ar eiga að vera eða þurfa að vera
eftir róttum og skynsamlegum reglum,
er sama smekkleysan eins og að prjória
við stafi ofan eða neðan, aftan eða
framan hinu og pessu flúri: rófum,
lykkjum, rósum o. s. frv., sem viðvan-
ingum hættir svo við. I>að er líka ein-
mitt meðan ritmál er á viðvaningsstigi,
sem mest ber á poss konar lýtum, t.
d- í dönsku fyrir 200—300 árum rit-
að Nsffan, Gaffnn, thill (til) o. s. frv.;
einuig í Islenzku fyrrum vattn, hallda,
milldur, m. m. Jafnvel Konr. Gísla-
son ritaði eir.u sinni laggði, haggði
(í elztu sögu-útgáfum slnum); hafði pá
ekki áttað sig betur en pað. En
þetta hverfur með proskanum, eins og
aðrir viðvaningskækir. I>ó getur pess
kyns vani orðið svo ríkur, að greind
um mönnum jafnvel verði á að am
ast við, ef bregða á dt af honurn.
fil dæmis að taka hafa skyngóðir
raenn nú fundið það samhljóðanda ein
földuninni til foráttu, að hún spilli
framburðinum eða villi hann: orð-
rayndirnar hygnir, hepnir, o. fl., mundu
bornar öðru vlsi fram en hyggnir,
Eeppnir, sem sé: miklu linar, líklega
raeð breiðum hljóðstaf. En peir hinir
sömu gæta eigi pess, hve greinilega
framburður annara viðlíkra orða symr,
að ekki parf nema tvo samhljóðendur
(ekki prjá) til að stytta hljóðið I radd-
stafnum á undan. E>eir gá ekki að
Í>ví, að peir bera sjálfir frapi orðin
raagna, hagnaður, miklir, lyklar,
skepna^^hæpnir o. s. frv. eins og par
fasri tvöfaldur samhljóðandi á undan
niðurlagsstaf fyrri samstöfunnar. Þeir
segja haggnaður, mikklir, lykklar,
skeppna, heppnir; og treysta sór sjálf-
sagt til að halda pvl áfram, pó að rit
sð sé enn sem fyr hagnaður o. s. frv.;
peir vilja fráleit.t fara að rita haggnaður
til að elta framburðinn. En pá ættu
peir eins að treysta sér til að segja
heppnir, pótt ritað sé hepnir. E>að er
kveðið alveg eins að samhljóðendunuro
1 hæpnir og heppnir; og pví skyldi pá
eigi mega rita þá eins, p. e. p í báð-
um orðunum einfalt?
Sama íhugunarleysið lýsir sér I
snnar.' eins mótbáru og peirri, að ó-
fært sé að rita hvorugkyn lysingarorð-
a.nna hollur og holur alveg eins: holt;
Það valdi óbærilegutn ruglingi. En
^yrst og fremst hefir nú fjöldi manna,
‘*gætra rithöfunda, ritað alla tlð pessi
tvö orð alveg eins, án pess að nokkur
maður viti til að það hafi nokkurum
rugjingi valdið fyr nó síðar—og raun-
in er pó ólygnust—; og I annan stað
•er raikill fjöldi orðmynda I vorri tungu
sem öðrum,er hafa ekki einungistvær
merkingar, heldur 3—4 og þaðan af
eir~ Tökum til dæmis orðmyndirn-
&r, hár, hlutur, mál, reið, sár, sér.
umar pessar fleirræðu orðmyndir eru
^ekki eicungis eins I nefniRUi, heldur
öllum beygingum, með því að þar
8 llUr ekkert merkingar, hvorki part-
ur ræðunnar né kyn eða annað, t. d.
s urinn hár og hár á róðrarskipi;
^rva^ og reið—athöfnin að ríða.
J fir skólastafsetningarmennirnir
ta og orðið holt=hæð og hvk. lys-
rugar-orðsins hoictr alveg eins.
Skrift, ekki skript, Vigt, ckkí vikt.
I>að er 10. og 11. reglan, sem hér
ver ur farið nokkurum orðum um í
oinu agi, naeð því að pær eru ná-
skyldar.
Það er ein skekkjan I skólastaf-
setmngunni, að amast við / og g á
undan t, pó að svo eigi að rita bœði
eftir uppruna og framburði. Hún snar
ar stöfum pessum viða frá sór út I
buskann, ef t fer á eftir, og tyllir I hið
auða sæti p og k\ segir að t ið vilji
endilega hafa þástafi fyrir sessunauta,
en ekki hina. En hvaðan höfundum
pessarar stafsetningar hefir komið sú
vitrun um vilja í-sins, er almenningi
ókunnugt. Fyrijr sig munu peir bera
að öðru leyti rithátt fornmanna. En
Iiann segja beztu málfræðingar vorir
vera mjög á reiki: hina stafina, / og g,
allvíða á undan t I beztu handritum;
en tiktúruna meðy> á undan t stafa
bersjfnilega af latínueftirstæling ritar-
anna: peir rita skript af pví, að latínu-
menn rita scriptum,.og par fram eftir
götunum.
En pað er mesta fásinna jafnan að
binda sig við rithátt fornma'nna par,
sem hann er s/nilegasprottinn af mis-
skilningi eða vankunnáttu peirra, er
ritað hafa. Er pví broslegt bernsku-
æði, að vera að pára upp úr fornum
handritum svo og svo mörg dæmi fyr-
ir pt, með þvt líka að hægðarleikur er
að tína saman fjölda dæma á móti.
Eða pá hitt, að vilja láta rita opt af
pví, að pað sé ekki dregið af danska
orðiuu ofte eða enska orðinu often!
Því að hverjum lifandi manni hefir
nokkurn tfma dottið það I hug—dottið
I hug, að orð I gömlum tungumálum
séu runniu af orðum I nýjum m'álum,
sem eru afkvæmi hinna? En hitt er
hverjum manni s/nilegt, að úr því að
p-ið I pessu orði kemur hvergi fram I
skyldum tungum íslenzkunni, ungum
né gömlum, ekki einu sínni gotnesku,
pó að hún só 800 árum eldra rittnál
en íslenzka (orðið kvað vera ufta par),
pá hl/tur að vera eitthvað bogið við
pessa orðmynd opt. Það leynir sér
ekki, að orðið hefir goldið latínustæl
ingarinnar hjá riturunum, og væri
hlægilegt af oss, að þrælbinda oss við
pann misskilning. Llku máli er að
skifta um /mislegt fleira; og um orðið
sfcifta sér I lagi er pað að segja, að
kenningin um að pað só dregið af
sJctpa er tóm ímyndun, og hún raunar
ósennileg, eftir merkingu þeirra orða;
skipta ætti pá að þ/ða að smáraða
eða raða oft. Mynd orðsins I skyld-
um málum er og þeirri kenningu and-
stæð, t. d. shift á ensku, og er þó í
peirri tungu mjög skýr framburðar-
munur á / ogy> á undan t.
Annars er skólastafsetningar-
reglan um /íjogy>í svo nauða skop
lega handa-hófskend, að engu er lík-
ara en að varpað hefði verið hlutkesti
um, I hverjum orðum / mætti halda
sór á undan t og I hverjum pað ætti
að breytast I p, t. d. gipt og gipta,
dript, veptur, skript, en aftur hvilft,
purft, ellefti, tólfti, hálft, skjálfti, pó
að / (og ekki p) só I rót orðanna I
hvorum-tveggja flokknum (gefa, drlfa,
vefa, skrifa; hvelfa, þurfa, ellefu, tólf,
hálfur, skjálfa).----
(Það, sem hér og annarsstaðar I
pessari grein er nefnt skólastafsetn-
ing, er yfirleitt ritháttur sá, sem yfir-
kennari H. Kr. Friðriksson kom á I
latínuskólauum og kendi parslna tlð).
ISc/.t, ckkí best eda betst. Sagst,
ckkí sagzt.
Þá er loks reglan um setuna (z).
Sá stafur er undantekning frá s, og
helgast nú eingöngu af uppruna, en
ekki framburði. Blaðamannafélagið
vill halda henni, bæði af íhaldsemi og
til að greiða götu góðs samkomulags,
en gerir um leið peim, sem n álið rita,
pann mikla létti, að gera pessa und-
antekningu frá s-inu, z-una, á að gizka
þrefalt sjaldgæfari en skólastafsetn-'
ingin hefir hana. Hafa ágætir mál-
fræðiogar veitt pví eftirtekt, að rangt
er að hafa hana I þeim beygingar-
endingum sagna, er að framan segir.
Það er pvl ekkert vit að vera að halda
henni par lengur og gera með þvt
undantekninguna margfalt víðtækari
en hún á að vera. Að öðru leyti
segir svo I ástæðum félagsins fyrir
sampyktinni, eins og rétt er, að
s-an sé „ópekt í fornmáli voru með
peim reglum, er nú tíðkast, heldur
höfð fyrrum alveg af handahófi, t. d.
fyrir tómt s eða st, m. m. En pó að
henni væri haldið (til samkomulags) I
þeim orðum og orðmyndum, er hún
þykir vera hentug vísbending um upp>
runa orðsins (t. d. bezt, veizla; leizt,
lízt), pá er hún alveg ópörf fyrir peirra
hluta sakir I hinum tilgreindu beyg-
ingarendingum sagnorða I miðmynd—-
par villist enginn á upprunanutn—,
auk pess sem pessar beygingarending
ar eru áherzlulausar og því eðlilegast,
að tannhljóðið hverfi þar alveg, án
pess að neinar menjar pess haldist,
alveg eins og »'-hljóðið er iátið hverfa
gersamlega I sams konar dæmum—!
kallast, en ekki kallarst; sn/st, en
ekki sn/rst. Loks eru þau hlunnindi
að z leysinu I pessum beygiagarend-
iugum, að þ»r verður mörgum helzt á
að villnst á henni“.
Þannig er pá vaxið petta staf-
setnÍDgarnýmæli Blaðamaunafélags
ins; og vomi a vór, að allir óhlutdræg-
ir lesendur vorir t-aki undir pau um-
mæli eins af nafnkondura rithöfundum
landsins, „að hér só mjög vel stilt til
hófs um stafsetninguna“, og að ekki
muni önnur leið vænlegri til sam
komulags; og skorist pá peir einir
undan þessum samtökum, er heldur
kjósa glundroðann, sem verið hefir,
eða jafnvel vaxandi hrærigraut I Is-
lenzkri stafsetningu.—Isafold.
Fréttir frá Gitnli.
N Sunnudaginn 8. þ. m. gaf sóra
O. V. Gíslason saman I hjónaband
Sigurð Thorarensen og Solveigu Jó-
hannesdóttur, bæði til heimilis á
Gimli. Samkværoi fjölment og rauso-
arlegt var haldið á fyrverandi heimili
brúðurinnar, „Travellers Home“. Um
70 gestir úr bænum og grendinni
voru par saman komnir. Gjafir fengu
brúðhjónin rnargar og dýrar, par á
meðal nýtt stofu-orgel frá söngflokk,
um ,,G/gju“er Mr.ThorarenseD stýrir.
A mánudagskveldið næst eftir
fjölmentu Gimli búar (pó margur
væri með stlrur I ai.gum eftir undan-
gengna vökunótt) á samkomu á
„Gimli Hall“, sem kvennfélag á Gimli
stóð fyrir. Ilún fór fram svipað og
tíðkast með íslenzkar samkomur;
einkum til sveita. Skemtanir voru:
Leikurinn „Jón“ eftir Mrs. Sharp I
Chicago. Söngur við og við, og svo
dans og hljóðfærasláttur fram eftir
nóttinni.—Ekkert var einkennilegt
við neitt af pessu nema það, að petta
leikrit er víst pað lsng vitlausast8,
sem Islendingar hafa nokkurn tlma
reynt að leika.
Samkoma pessi fór fram siðsam-
lega I alla staði, og menn virtust
skemta sér vel, ekki sfzt eftir að kafli-
veitingar, með margskorlar brauði,
byrjuðu.
J>ess má geta sein gert er.
Ég sendi I blöðin nöfn hinna
helztu velgerðamanna minna og við-
urkenningu til allra, sem að einhverju
leyti hafa tekið pátt I binum bágu
kjörura mínum, ekki af pví að óg
ætlist til að pað sé nokkur borgun
fyrir það, sem óg hef pegið, heldur til
að létta ögn á mlnum eigin tilfinning-
um. Meðvitundin um pað, að maður
sé hjálparpurfi, er ekki léttbærasta
afleiðingin af tilfellup svipuðum
mlnu. En um leið og velgerðir leiða
af sér sárari tilfinningu fyrir fötlun
manns, leiða pær af sér aðra geðfeld
ari tilfinning, nefnilega meðvitundina
um pað, að til til s.éu margir menn
sem skoða h/ern pann sem bág-
staddur er sem bróðir, og að peir sóu
fúsir til að rétta bróðurlega hjálpar-
hönd pegar manni liggur mest á.
Nöfn s'.íkra mauna bera ætíð bjartan
ljóma I augum allra peirra, sem kunna
að meta mannúð og dygð.
Ég byrja pá á að birta nafn pess
manns sem tók mestan þátt I skaða
mínum, og pað er Ólafur Nordal, I
Selkirk. Ég var til húsa hjá honum
á meðan ég var par I bænum, en pað
voru tveir mánuðir. Hann útvegaði
hjúkrunar konu, sem leysti verk sitt
óaðfinnanlega af hendi. Yfir höfuð
hafði ég par alla pá aðhlynningu, sem
mögulegt er að veita veikum manni.
Fyrir alt petta vildi Mr. Nordal ekki
gera mér neinn reikning. Kvennfé,
lag hins lúterska safnaðar I Selkirk
gaf mér $15.00 I peningum, og er pað
sannarlega rausnarleg gjöf. Mr. og
Mrs. Th. Oddson gengust fyrir sam
skotum meðal enskumælandi manna I
bænum, og söfnuðu pau $20. Af ein-
staklingum peim, sem áttu pátt I
þessari gjöf, skal tilgreina kaptein
Wm. Robinson, sam gaf $5 00. Sel-
kirk-búar s/ndu mér sannarlega stór-
mannlega gestrisni, ogmun ég jafnan
minnast peirra með pakklætis-til-
finningum.
Hór I N/ja-íslandi hafa monn
ll'.a s/nt hluttekningu, og skal hér
tilnefna Mr. St. Sigvrðsson, kaup-
mann, sem gaf mér $5 00, Þórarinn
Þorleifsson, á Gimli, gaf $5.00, Chr.
Paulson $3.00, G. Thorsteinsson
$2.00, og Halldór Brynjólfsson $8.00.
Einn maður er hér eun, sem skylt
er að minnast sérstaklega, en pað er
Mr. Benidikt Freemansson. Hann
varð til pess að hjál:>a mór peg«>
aðiir s/ndust ekki til. É / hefði ef til
vill ekhi komist upp til Selknk í tíma
ef hann hefði ekki hjálpað. Hann
kom mér upp eftir, og tók enga borg
un fyrir. Ég met hjálp hans miklu
meira en það, sem hægr væri að verð-
leggja vinnu hans Yrosir fleiri en
þeir, sem nafngreindir eru. hafa
blaupið undir bagga, bæði hór og f
Selkirk, pó I smærri stll sé.
Ég votta hér með öllum, sem
hjálpað hafa, mitt innilegasta þakk
læti, og óska þeim ríflegrtr uppskeru
af góðverkum sfnum. Fylgi ykkur
hamingjan, vinir! Og gleðilegt r ýár!
Glmli, 12 jan. 18911.
Kristján S. Guðmundsson.
Milli Islenclingafljóts
og
Winnipeg'.
Eins og kð undanförnu læt jeg
lokaðan sleða ganga miili Winnipeg
og Íslendinga-íljóts á hverri viku I
vetur, og leggur hann á stað frá
Winnipeg á hverjum mánudegi
kl. 1, frá greiðasölu húsinu á Ross
St., 605. Öll pægindi sem hægt er
að koma við eru höfð á sleðanum, og
öll nákæmni viðhöfð. Mr. Helgi
Sturlangsson, duglegur og gætinn
maðar og sem búinn er að fara penn-
an veg til inargra ára, keyrir minn
sleða, eins og að uridanförnu. Farið
með honum, pegar pjer purfið að fars
þann veg
GEO. S. DICKINSON
T ilegraf er eitt af helztu námsgreinum á St.
Paul ,Business‘-skiManum. Kennararnir, sem
fyrir þeirri namsgrein standa, eru einhverjir þeii
beztu í landinu, MAGUIRE BROS.
East Sixth Street, St. Paul. Minn
Futurc comfort for prcscnt
seemíng cconomy, but buy the
sewing; machtne 'wíth an esíab-
líshed reptitatíon, that guar-
antees you long and satisfac-
íory servicc. o4 jt jt .4 j*
ÍTS PINCII TENSION
. . AND . .
TENSION INDICATOR,
; (devices for regulatíng' and
■ showiug'theexacttensíon) are
i a few of the features that
j emphasíze the high grade
; character of the Whíte.
Send for our elegant H. T.
. catalog.
WlllTE SeWSMG !V!aCI!1i\E Co.,
CtEVXLAND, O.
Til sölu hjá
W. Grundy & Co.,
Wiunipeg, Man
Peningar til leigu
Laml til sals...
Undirskrifaður útvegar peninga til
láns, gegn veði í fasteign, með betri
kjörum en vanalega. Ilann hefur
einnig bújarðir til sölu vlðsvegar um
íslendinganýlenduna.
S. GUDMUNDSSON,
Noteiry I^citvlio
- Mountain, N D.
I.ifid og lœrij.
GangiS á St. Paul ,Business‘-skólann. þaö
tryggir ykkur tiltrú allra ,bnsiness‘-manna. A-
lit hans hefur alltaf aukist þar til hann er nú á-
itinn bezti og ódýrasti skólinn i öltu Norðvest-
urlandinu. Bókhald er kennt á þann hátt, að
legar menn koma af akólanum eru þeir fœrir
um að taka að sjer hjerum bil hvaða skrifstofu-
verk sem er. Reikningur, grammatlk, að stafa,
skript og að stýla brjef er kennt samkvæmt
fullkomnustu reglum Vjer erum útlærðir lög-
menn og höfum stóran ktassa 1 þeirri námsgrein,
og getur lærdómur sá, sem vjer gefum þeirri
namsgrein komið í veg fyrir mörg málaferli.
MAGUIRE BROS.
E. Slxth Street, St. Paul, M ia
i.ytsalans f
Crystal, N.-Dak...
pegar pjer vilj ð fá hvað helzt
sem er a£
illfímlum,
SknffaTnm,
yjljoíifœntm,...
^krautmunum tíui
a I i, o. ö. frti._^
og munuð pjer ætfð verða á-
nægðir með pað, sem þjer fáið,
bæði hvað verð og gæði snertir.
Northern
PACIEÍC
RAILWAY
GETA selt ticket
Til vesturs
TilKooteuey p'ássins,Victorfa;Van-
couver, Séattle, Tacoma, Portland, eg
samtengist trans-Pacific. lfnum' til
Japan og Kína, og strandferða og
skemmtiskipum til Alaska. Einr ig
fljótasta og bezta ferð til San Francisco
og annara Califoruiu staða. Pulhnan
ferða Tourist cars alla leið til San
Francisco. Fer frá St. Paul 4 hverj-
um miðvikudegi. Þeir sem fara frá
Manitoba ættu að leggja á stað sama
dag. Sjvtrstakur afslftttur (excursion
rates) á farseðlum ailt árið um kring.
Til sudurs
Hin ágæta braut til Minnespolis,
St. Paul, Chicago, St. Lousis o. s. frv.
Eina brautin sem hefur borðstofu og
Pullmau-svef n vagna.
Til austurs
Lægsta fargjald til allra staðai aust-
ur Canada og Bandaríkjnnum I gegn-
um St. Piul og Chicago eða vatna-
leið frá Duluth. Menn geta baldið
stanslaust áfram eða geta fengið að
stansa I stórbæjunum ef peir vilja.
Til gamla landsins
Farseðlar soldir með !.,ilum gufu-
skipalínum, sem fara frá Montrexl,
Boston, Nevv York. og Philadelpbia
til Nerðuráifu^nar. Emuig til Suður
Ameríku og Ástralíu.
Til að fá frekari upplýsingar
scúi menn sjer til agenta Northern
Pacific járnbrautarfjelags ns, eða
skrifi til
CIIAS S. FEE II SWINFORI)
G. P. & T. A , General Agent,
St. Paul. Wincipeg.
Peuinga sending tii íslands.
Mr. H. S. Bardal, bóksali I
Winnipeg veitir mðttöku farg jöldum
fyrir ps, ar senda vilja pau til íslands,
handa fólki par, til að flytja vestur
hingað á næsta sumri. Hann sjer um
að koma slíkum sendingmn með góð-
um skilum; ábyrgist e dmborgun »ð
fulla, sje ekki peningunum varið eins
og fyrir er mælt af peiro, er pá serda.
Þetta er gert til greiða fyrir pá er
peninga senda, en auðviitað geta þeir,
ef peim sýoist, sent slík fargjöld
beina leið þeim, er pau eiga að brúk*,
eða útflutningsstjóra Mr. Sigfúsi Ei-
mundssyni I Reykjavík. .
W. H. Paulsox,
Innflutninga-umboðsmaður Canada-
stjórnar.
TANNLÆKNIR,
M. C. CLARK,
til
532 WIAIN ST.
\ fir Craigs búðmui.