Lögberg - 14.01.1904, Blaðsíða 2

2
LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 15. JANÚAR 1904.
Barnaveiki.
Eftir Dt. M. Holldórsson, Park Kiver, N.H
Faö er engin veiki, sem íslend-
ingum stendur meiri beygur af en
af barnaveikinni, og eigi er þaö
að undra, því að opt hefur hún
gengið sem faraldssótt um lanc
allt og fært heim sorg og sút
mörg heimili. Þann veg gekk
hún árið 1852 um mörg hjeruð á
íslandi og var mjög skæð,
misstu margir börn úr henni.
Einna skæðust var veikin í Döl
unum er á leið sumariö, og dóu
þá í Kvennabrekkusókn einninær-
fellt fjörutíu börn á tveimur eða
þremur vikum, og ámóta vfðar.
í Breiðafjarðareyjum gekk hún
uin sarna leytið, en lítiö kom hún
fyrir vestan Breiðafjörð, nema f
Múla- Gufudals- og Reykhóla-
sóknum, og þó mest í hinni stð-
astnefndu. Litlu íyrir jólin missti
þá presturinn þar, sjera Ólafur
Einarsson, sex börn af átta
einni viku, og voru öll sex líkin
jarösett á einum degi. 1865
útmánuðunum gekk barnaveiki
um allt suðurland, og mátti þá
margt foreldri sjá börn sín falla
unnvörpum. það ár gjörði land-
læknir Jónassen fyrstur lækna
íslandi barkaskurð á dreng
Reykjavík, sem veikst hafði
barnaveikinni og lá dauðvona, og
frelsaöi hann með því úrgreipum
dauðans. Drengurinn er enn
lffi og lækmr heima á Fróni.
Hvenær þessi veiki, sem talin
er ein hin sóttnærnasta faralds-
veiki, hafi fyrst gjört vart við sig
heiina á Islandi, vita menn ó-
gjörla, en utn fyrri part 16. aldar
gekk hún, svo menn hafi sannar
sögur af, í fyrsta skipti um Dan-
mörku og dó þar margt manna úr
henni; einn þeirra var Lage Urne,
Hróarskeldubiskupinn. Nokkru
síöar má sjá, að óþekkt faralds-
veikt hafi geysað um allt Island,
og er eigi ólíklegt að þessi veiki
hafi einmitt verið barpaveiki og
hafi þá með kaupskipum um vor-
iö flutst frá Danmörku til Islands,
þaöan sem opt og einatt margur
voðagesturinn hefur á umliðaum
öldurn sókt ísland heim. A fyrri
öldum var barnaveikin nefnd
egypsk veiki, af því að hún hafði
langt fram í aldir verið algeng á
Egyptalandi, og haíöi Páll frá
Egína (um árið 660 e. Kr. b.)
fyrstur lækna lýst veiki þessari og
það svo vel, að lýsing hans hefur
gildi enn þann dag í dag; telur
hann barnaveikina innlenda á
Egyptalandi og Sýrlandi og nefn-
ir hana ..egypsku veikina“.
Barnaveikin er sóttnæm veiki
og sóttkveikjuefni .hennar getur
borixt bæði mann frá manni íhrák-
anum, sem úr kokinu og nefinu
gengur, og íloptinu, sem vjer önd-
um að oss, þó sjaldan sje, þá er
sóttkveikjuefnið myndast fyrir
utan mannlegan líkama annað-
hvort í jarðveginum, loptinu eða
vatni, það sem er einkum ein-
kenni þessarar veiki, er hvítleit—
tnúsargrá himna eða skán, sem
myndast í kokinu og sem samfara
er inikil hitasótt. Eru upptök
hennar mjög lík kverkaskítsins,
sem jeg lýsti í Lögbergi fyrir fá-
einum vikum síðan. En það sem
auðkennir barnaveikina frá hon-
um er, að himnan eða skánin,
sem myndast í kverkunum og
hálseitlunurn, er eins og meir
samgróin eitlunum og losnar síð-
ur, ef við henni er hreyft, og það
blæðir undan henni; þetta á sjer
eigi stað í hálseitlabólgunni. Ef
menn nú rannsaka með góðu
stækkunargleri þessa skán,—en
4n þessa er eigi unnt með neinni
issu að skera úr, hvort veikin
sje barnaveiki eða aðeins kverka- fbólgan heldur sjer aðeins í kokinu
skítur,— finna menn þar ýmsa j og breiðist eigi niður á við, þá er
klofsveppa og sjerstaklega þá teg- eigí veruleg-hætta á feröum þrátt
und, sem Klebs og Löff 1 er, | fyrir hina miklu hitasótt, sem á-
fyrstir manna, hafa lýst sem sótt- I vallt er þessari veiki samfara, og
kveikjugerfla barnaveikinnar og ; þar af leiðandi máttmissir.
því eru kenndir við þá. Gerfl-j Miklu mun hættulegri er barna
arnir eða bakteríurnar eru staf-1 veikin, ef hún nær að breiðast til
myndaðir, optast þykkir í annan j slímhimnu barkans, því þá er
endann, á stærð við berklagerfla j hætt við að bólgan í raddböndun-
og tvisvar eins gildir; þeir þola i u.m verði svo svæsin, að raddrifan
lítinn hita, deyja í sólarljósi og í lokist, og að andarteppan verði
hita, sem er ‘meiri en 60 gr. c. ;;svo mikil, að sjúklingurinn kafni
og eigi þola þeir meir en 10 gr. j Andarteppan er því óhugðnæm
kuida. Líkamshiti mannsins er I ari, sem sjúklingurinn örsjaldan
þeim hentugastur til æxlunar og ' kafnar snögglega, heldur smám-
tímgunar. Á séinni árum hafa j saman, því andardrátturinn verð-
læknar veitt því eítirtekty að þess-
ir sóttkveikjugerflar þrósta vel ut-
an á ávöxtum og þó einkum á
eplum, og rná opt rekja feril sótt-
arinnar til þess atviks, að sjúkl-
ur örðugri og örðugri, sogið meira
og meira, eftir því sem kraptar
sjúklingsins þverra.
Barnaveikin er ávallt mjög al
varlegs eðlis, einmitt af því að
ingurinn, sem veikin gjörir fyrst; sóttkveikjuefnið, klofsvepparnir
vart við sig hjá, hefur farið hönd- safnast fyrir í eitlum og sogæðurn
um um epli, sem gerílar þessir! nieö blóÖrásinni geta borist ti
hafa verið á.—Af því að gerflarnir annara líffæra, svo sem til nýrp-
geta flutzt bæði mann frá manni anna> hjartans o. s. frv., rnenn
og ineð loptinu, neyzluvatni og > hafa. jafnvel dæmi til aö þessir
fæðu, þá er eðlilegt þó þeir eink- j gerflar hafa fundist í heilanum og
um og fyrst setjist að í kverkun- i a taugunum. Komi bati, þá
um, og á hálseitíunum; en þeir j hverfur smámsaman skánin
geta einnig setzt að allstaðar í' kverkunum og þar, sem hún var,
kokinu og í nefinu, f sár á húð- j myndast sár, sem mjög er við-
inni o. s. frv. Sönnun fyrir því, i kvæmt, en grær þó smámsaman
að þessir gerflar eru orsök og upp-! þótt seint fari, hitasóttin fer niink-
tök barnaveikinnar hafa menn; andi, sljeniö og beinverkirnir
fengiö með því, að einangra þessa | hverfa, andarteppuhóstinn verð--
klofsveppa og rækta þá fyrir utan ur sjaldnari og lausari, sjúklingur-
mannlegan líkama t. a. m. á jarö- ; ’nn verður styrkari og hressari.
eplahleifum, og síöan gróöursetja; hn þarsem hin innri líffæri t. a.
gerfiana hjá dýrum og hafa rnenn : m- hjartað optast hafa veikst
þannig framkallað veiki, sem hef-; meban á veikinni stóö, þá fær
ur öll einkenni barnaveikinnar og sjúklingurinn sjaldnast heilsu apt-
hennar einnar; hefur þetta opt j ur tullu að minnsta kosti
sinnis verið reynt, en ávallt fram- j eif0 uerna á löngum tíma. (J)pt
leiddist hin sama veiki hjá dýrinu, j nýrnabólga þessari veiki og
sem til reynzlu var haft. Af! læknast hun aldrei að fullu, afF
reynzlu vita menn, að það líður:^eys‘ kemur opt í kokvöðvann,
einn eða tveir og aldrei lengur en j Sen£ur þa matur og drykkur út
7 dagar frá því gerflar veikinnar j um nefiö> sjúklingurinn getur orð-
berast í sjúklinginn og þangað til tileygöur og belstur í máli
barnaveikin brýzt fram. Veikin smamsaman færist þó á ný afl í
byrjar vanalega með ákafri hita- vöðvana eftir því sem sjúklingur
sótt, höfuðverk og beinverkjum, !inn hressist °g honum hatnar,—
máttleysi f öllum líkamanum og Veikin er almennust á börnum
sljeni, og þrýstingi í hjartagróf; I Ú'rir innan 10 ára. Líkist að
sjúklingnum finnst sem hann sjej°lhl hálshólgu í byrjun, en fer
máttfarinn allur. Hjá börnum ; meir fiægt og sígandi unz hún á
byrjar veikin með uppsölu eða; 4> ^egi er ' sínum algleymingi.
krampakasti. Líkamshitinn er har sem eiff’ er hæfft, þeflar >
ákafur, allt að 103-104 gr. Farh.
Kverkarnar eru sárar; sjúklingur-
inn á bágt með að kyngja; háls-
eitlarnir að utan eru bólgnir og
sárir átöku. Innan í kokinu,
einkum á hálseitlunum sjást hvít-
ir deplar, sem stækka óðum og
renna saman og verður að himnu
eða skán, flöjelskenndri og íhvítri
eða grárri að lit. Ef komið er
við þessa skán, vætlar blóð
undan henni, og skoði menn hana
með stækkunargleri, sjá menn,að
íún er samsett af gerflum Löfflers
svo þúsundum skiptir og rotnunar
byrjun veikinnar, aö gjöra út um,
hvort það sje barnaveiki eða að-
eins kverkaskítur og eigi nema
með vísindalegri rannsókn, sem
langt frá er jafnvel allra lækna
meðfæri. þá er jafnan bezt, til
þess að hafa vaðiö fyrir neðan sig,
að viðhafa alla varúð, ef manni
verður illt í hálsi og kverkaeitl-
arnir bólgna, einkum þó ef barna
veiki gengur í nágrenninu sem
faraldsveiki. Of mikil hræðsla
við þessa veiki og fum er þó á-
vallt vítavert. Ef hvítleitir blett-
ir sjást innan í hálsi sjúklingsins,
sveppum, sem sezt hafa í slím-; verha menn þegar 1 stað aó sótt-
íimnu kverkanna. Þessir gerflar j emangra sjúklinginn og forðast
grafa um sig og rnynda sár slím- j aB hafa neitt samneyti viö hann,
himnunni, leggur þá einkennileg- ekki kyssa hann- °S eig' nota
ur strembinn daunn fram úr sjúkl- í sömu matker hann ef5a
ingnum; vanalega eru þó bakter- i skeiB’ nema vandlega aö þvo hana
íurnar aðeins á yfirborði eitlanna, a uncfan f vei sj'jðandi ^atn>-
. , . , þangað til að næst 1 lækmr, fer
en Seta hka °Pt horizt mn f e’tla- Vel á aö láta sjúklinginn skola
vefinn, og myndast þá opt fvrir kverkarnar úr álúm eöa kalk-
aptan og neðan neöri skoltinn vatni. Einfalt en gott ráð er aö
bólgnir og sárir eitlahnúðar, sem j gefa börunum hunang þegar þau
ósjaldan verða að kýlum; getur i veikjast °g hætt er vi^ a® veikin
, , ... , K , • . , I sje barnaveikin; maurasýran, sem
>á gróptur þaðan borrzt inn í , J „
[., , : . í hunangið hefur 1 sjer, er sótteyð-
bloðrásina og ertrað blóöið, sem | arKj; Qg drepur barnaveikisgerfla.
þá nærri alltaf verður sjúklingin-j Sama gjörir og lemónssafi,— Áð-
um að bana. í kokinu breiðast í ur var það álitið sjálfsagt, að
sveppirnir eptir slfmhimnunni! brenna skánina með vítisteini, en
niðrí loftpípuna og framleiðir það! tJetta skyldi a,drei ^ort-, f Þe?ar
, , , vier gætuni að því, að klofsvepp-
andarteppuhostann.sem optaster!arniri sem orsaka veikjna g^ta
barnaveikinni samfara og eitt af j borizt inn í blóörásinni, þá getur
einkennum hennar; ef mjög kveð- j oss skilist, að það að brenna inn
ur að andarteppuhóstanum og
sogiö er mikið, er ávallt sjúkling-
inum hætta búin. Eí aptur háls-
an kokið getur ekkert annaðgjört
að verkum, en gjört gerflunum
hægra fyrir að grafa um sig og
breiðst át um allan líkamann, og
gjöra sárin, sem myndast undan
gerflunum stærri og verri viöur-
eignar.
Þaö sem þar á móti aldrei verö-
ur nógsamlega brýnt fyrir mönn-
um, er að hafa hreint lopt í her-
bergi þarsem barnaveikissjúkling-
ur er fyrir f. Hin nýjasta meb-
ferð þessarar veiki er einmitt að
leitast við, að endurnýja andrúms-
loptið í sjúkraherberginu sem opt-
ast og hleypa inn nýju og fersku
lopti. Gott er að brenna C r e-
s o 1 i n e, sem fæst í hverri lvfja-
búð, í herberginu; drepur þaö
sóttkveikjuna og linar andarteppu
hóstann.—Bezta meöalið til þess
að vinna á barnaveikina er óefaö,
að spýta inn ,,blóðvatni“ (Serum)
í líkama sjúklingsins, en þessi að-
ferð er aðeins ineðfæri lækna.
Þaö var þýzkur læknir B e h r i ng
að nafni, sem fann þessa lækn-
ingaraðferð. Blóðvatniö er þann-
ig tilbúið, aö menn láta bakterí-
urnar, sem valda barnaveikinni
í vökva t. a. m. kjötseyði og láta
þær þar dafnast og margfaldast.
Síðan taka menn og spýta þessum
vökva inn undir skinn á hesti,sem
þá tekur veikina; eptir nokkurn
tfma, er hesturinn er orðinn heill
heilsu aptur, er á ný spýtt i hann
blóðvatni, veikist hann þá minna
og svo erhaldið áfram spýtingum
unz honum alls eigi verður nieint
við; er þá álitið, að safnast hrfi
fyrir í blóði hestsins eiturefni, er
dragi úr áhrifum eða jafnvel drepi
barnaveikisgerflana. Nú er hest-
inum opnuð æð; blóövatninu safn-
að og þessu spýtt undir húöina á
barnaveikissjúklingum. Efþetta
meðal er haft um hönd í byrjun
barnaveiki eða fyrstu tvodagana,
getur það dregið úr veikinni að
rnun og gjört hana betri viður-
eignar, en sjeu liðnir 3-4 dagar
frá því veikin byrjaði, er þaö rnjög
svo efasamt, hvort nokkurt gagn
sje að því, og því síður sje það
haft um hönd seinna.—En menn
verða jafnan að muna, að þetta
efni er eitur og því alls eigi
hættulaust, og aldrei má hafa
það um hönd nema undir læknis
urnsjón og eigi má spýta því í
sjúklinga, nema í öll sund sje fok-
iö og sjúklingurinn í mestu lffs-
hættu. og þó með mestu varkárni.
I St. Louis dóu síöasta vetur 40
börn á viku eptir innspýtingu með
þessu meðali; hafði blóðvatnið
skemmst og orðið baneitrað.
Menn hafa einnig viðhaft þessar
innspýtingar til þess að varna
börnum veikinnar, ,og er sagt, að
ein innspýting geti haft þessa
verkun um 16-17 daga tíma eða
meðan mesta hættan er á, að
veikin geti borizt frá sjúklingin
um, sem fyrst veiktist á heimili
af barnaveiki, til hinna beimilis
mannanna. En hættan þykir svo
mikil við innspýtinguna, að þetta
er örsjaldan gjört, nema í nauð-
irnar reki, enda alls endis óvíst,
hvort nokkur eiginleg vörn gegn
barnaveiki sje í henni fólgin.
Þegar um daginn, er eg talaði
um almenna ' hálsbólgu, fór eg
nokkrum orðum um meðferð henn-
ar og vil jeg því eigi frekar íara
út í það mál hjer.
Nú er barnaveikin um garð
gengin, þá er sjálfsagt að sótt-
hreinsa vandlega húsið, sem sjúkl-
ingur hefur dvalizt f. Má gjöra
það með ýmsu móti. Þaö má
gjöra það með klórgufu. Másvo
framleiða hana, aö lítið eitt af
þynntri saltsýru er hellt á yí pd.
af klórkalki, sem fæst í öllum
lyfjabúðum. Er bezt að hafa
klórkalkið í leir- eða glerskál; í-
látið er þá látið standa í húsinu
um 4 klukkustundir og allir glugg-
ar og hurðir vandlega lokað.
Drepur klórgufan alla barnaveik-
isgerfla. Vel fer og á, að brenna
brennisteini til sóttvarnar og sótt-
breinsunar; en það þarf allt að
8 pund af henni til þess að sótt-
ireinsa vanalegt herbergi; og
brennisteinssvælan verður aðleika
um herbergið um 8 stundir eða
>etur daglangt. Sfðan þarf að
viðra húsið og húsbúnað allan vel.
En langbezta sóttvarn-
armeðalið og sótthreins-
unin er þó óefað sólarljósið
og h r e i n a 1 o p t i ö, og þaö hef-
ur þann kostinn mestan,. að það
<ostar ekkert og er óyggjandi og,
að allir geta veitt sjer það. |
m
m
m
???
m
m
m
m
m
m
m
m
m
rrr
m
m
Rit Gests Pálssonar : : :
G E F I N<
: nýjum kaup. Logbergs.
KOSTABOÐ LÖGBERGS:
t
m
???
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
m
1
m
m
m
m
m
???
???
m
???
???
m
???
m
m
m
???
???
m
???
m
m
m
m
???
m
m
m
m
???
???
???
m
???
í vor, sem leið, buðum vér i\ýjum kaupendum Lögbergs,
sem borguðu andvirði blaösins fyrirfram, Winnipeg-útgáí-
una af ritum Gests Pálssonar f kaupbætir. Kostaboði þessu
var þá tekið svo vel, að þau fáu eintök, sem vér höfðum
ráð á, gengu fljótt upp. — Nú höfum vér á ný eignast tölu-
verðan slatta af bókinni, og meðan vér höfum nokkuð til
af henni bjóöum vér NÝJUM KAUPENDUM Lögbergs,
sem scnda oss $2.00 fyrir fram fyrir einn árg. blaðs-
ins, eitt eintak af ritum Gests Pálssonar í kaupbeetir,
og sendum bókina þeim kostnaðarlaust hvert sem er.
—Bókin er alls staðar seld fyrir $1.00, og ef menn vilja ???
heldur eignast hana á þann hátt, getuin vér selt þeim hana ???
fyrir það verð. — Nýir kaupendur Lögbergs fá hana
GEFINS. — Auðvitað græðum vér ekki á þessu fyrsta ár-
ið, en flestir. sem byrja að kaupa Lögberg, halda því áfram.
—Að öðrum kosti geta nýir kaupendur Lögbergs, sem
borga fyrirfram fyrir næsta árgangi blaðsins, fengið ókeypis
hverjar tvær af neðangreindum sögum Lögbergs ;—
Sáðmennirnir............. 554 bls,—50c. virði
Phroso................... 495 bls.—40c. viröi
í leiðslu ................317 bls.—3rc. virði
Hvíta hersveitin..........615 bls.—50c. virði
Leikinn glfepamaður...... 364 bls.—40c. virði
HöfuðKleepurinn.......... 421 bls.—-45e. virði
Páll sjóræn. og Gjaldkerinn.. 307 bls.—40c. virði
Hefndin ................. 173 bls,—40c. virði
—Borganir verða að sendast oss að kostnaðarlausu inn á
skrifstofu blaðsins.
???
1
t?
???
???
???
???
???
GAMLIR KAUPENDUR, sem borga fyrirfram fyrir
næsta árgang, fá einnig í kaupbætir hverjar tvær af sögu-
bókum Lögbergs, sern þeir kjósa sér.
???
???
???
???
???
???
The Logberg Printing & Pnbl. Co.,
Cor. William Ave. og Nena St.,
♦ ♦ ♦ Winnipeg, Man.
P. o. BOX 130.
???
t??
???
t??
iM
ERUÐ ÞER AÐ BYGGJAP
EDDY’S ógegnkvæmi byggingapappir er sáb6Zti. Hann
er mikið sterkari og þykkari en nokkur annar (tjöru oða
bygginga) pappír. Vindur fer ekki í gegn um hann, lieldur
kuldaúti Og ruta inni, engin ólykt að honum, dregnr ekki
raka í sig, og spillir engu sem hann liggur við. Hann er
mikið notaður, ekki eingöngu til að klæða hús með, heldur
einnig til að fóðra meö frystihús, kælingarhús, mjólkurhús,
smjörgcrðarhús og önnur hÚ9, þar sem þarf jafnan hita, og
forðast þarf raka. Skrifið agentum vorura;
TEES & PERSSE. WINNIPEG, eftir sýnishornum.
The E. E. Eddy Co. Ltd., Hull.
Tees & Persse, Agents, Wlnnipeg.
LONDON - CÁNADIAN
LOAN ™ A&ENCY 00.
LIMITED.
Peningar naöir gegn veði í ræktuðum bújörðum, með bægilegum
skilmfium,
Rúðsmaður; Virðingarmaður:
Ceo. J. Maulson, S. Chrístopljerson,
195 Lombard St., Grund P. O,
WINNIPEG, MANITOBA.
Landtil sölu i ýmsum pðrtum fylkisins með lúguverð og góðumkjörum.
i«'
'*i
ft###ft«ftftft#ft#ftftt#ftft#ft#####ftft
#
#
#
#
#
W
#
*
#
s
#
I ^heat (2*ty plour
Manufactured by
I

ft
ft
ft
ft
ft
ft
ft
«
ALEXANDER & LAW BROS., ♦
— ___URANDOK, Man.
Mjöi þetta er miög gott og befir ÓV ' LEGA KOSTI TIL AÐ
BERA. Maður nokkur, sem fengist he . 3 brauðgerð í 80 Ar,’og ™
notað allar mjöltegundir, sem búnar eru til i ^canitoba og Norðvest- ft
urlandinu. tekur þetta mjöi fram yfir alt annað mjöl. 2
BIÐJIÐ MATSALANN YÐAR UM ÞAÐ.