Lögberg - 14.01.1904, Blaðsíða 3

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 15. JANÚAR 1904.
3
B æ k u r.
Jón Jónsson: íslenr.kt þjóðerni.
Eftir PÍl Bhiem.
II.
Vér tæddum síðast um bdk-
mentalíf hér á íslandi að fornn,
Eigi er hægt að minnast á alt, sem
telja má athugavert. þó verður að
nefna eitthvað fleira. Og virðist
þá liggja næsfc að minnast á bók- i
mentalif hér á landi á síðari tím-
um.
það stendur að vísu að ýmsu
leyfci að baki hins forna bókmenta-
llfs. En hið siðara bókmentalíf er
fyrir sitt leyti engu síður raerkilegt
og það stendur okkur nær. þegar
Jitið er á fátækt, fámenni, stjórn-
arfyrirkomulag og margt fleira, þá
er í rann réttri merkilegt, að vér
akulum eigi vera algerðir skræl-
ingjar. það er i sjálfu sér merki-
legt, að vér skulum eiga nokkurar
bókmentir, en merkilegast af öllu
er, að þessar bókmentir skuli hafa
töluvert gildi.
Bókmentir vorar á síðari tím
um eru íslenzku þjóðerni til miklu
meiri sóma en öll hin langa og fá-
ránlega stjórnarbarátta. — Stjórn-
arbaráttan sýnir því miður ýmsar
dökkar skuggahliðar á þjóðlífi
voru, en í bókmentunum kemur
betur fram en nokkurstaðar ann-
arstaðar, að þjóðarandinn leitar
stöðugt hærra og hærra.
Höfundurinn hetírmjög 1 tið
athugað bókmentalíf vort á síðari
tímum og er það rnikill skaði, af
því það veldur skekkju sumstaðar.
Litir og skuggar falia eigi þar, sem
þeir eiga að falla. Myndir þær,
sem hann triknar af þjóðlítínu,
verða sumstaðar ef til vill líkar
myndurn tötraspegils.
Vér höfum áður minst ft, að
höfundurinn metur eigi réfctilega
mikilvægi kirkjunnar fyrir hinar
fornu bókmentir og þjóðlíf íslend-
inga. En hið sama verður ofun á,
þegar rætt er um bókinenfcalíf
vort á síðari tímum, og í sambandi
við þetta má nefna, að hann dæmir
hfisagatilskipunina 1746 mjög ó-
maklega.
Eigi er rúm tii þess að ræða
um þroska hinna síðari bókmenta,
og viljum vér því sérstaklega fara
nokkurum or'Bum um mentun al-
þýðunnar.
Eg ímynda mér, að höfundut-
inn só mér samdóma um það, að
mentun og menning alþýðunnar á
okkar fámenna landi sé aðalskii-
yrðið fyrirþroska bókmentalífsirs
t heild sinni og fyrir heilbrigöu og
fögru þjóðlífi. Ef aiþýðan er ólæs
og alómentuð, þá geta að minsta
kosti fslenzkar bókmentir eigi þrif-
íst Höfundarnir fara þá að rita á
útlendum tungumálum. þetta
gerðu ýmsir útlendingar á 18. öld
°g kvað svo ramt að þessu, að
fyrsta fréttahlað hér á íslandi var
gefið fit ft dönsku, og þó var það
Prentað uppi í sveit og gefið út sf
eml8egUin föðurlandsvini, Magnúsi
^yslutnanni Ketilssyni.
þar sem alþýða manna er ó-
^sntuð, þar hlýtur þjóðlffið að
yera dautt og dofið. Ef lind-
II!nar eru óhreinar og soralegar, þá
verður fljótið, sem af þeim mynd
ast* tœplega tært og fagurt.
Hófundurinn segir, að endur-
reisnartímabiliö í lífi þjóðarinnar
hafi byrjað meö SOndiför Gottrúps
til Kaupmannahafnar 1701; en f
raun og veru var sendiförin ísjálfu
sér ekki það, sem reið baggamun-
mn. íslendingar höfðu ótal sinn-
«m áðurkveinað og kvartað.án þess
að þvf væri nokkur minsti gaum-
ur gefinn. E ástæðan til þess, að
8tjórnin fór nú að sinna íslenzku
þjóðinni og vildi fara að hjftlpa
heaini og reisa h&na úr eymd og
rolæði. var sú, að ný stefna var þá
áð ryðja sór til ráms í Kaupmanna-
höfn. þeisi stefna er kend við
píetistu. Höfundurinn hefir ekki
minst a þessa stefnu, og þó hefir
engin steína verið göfugri f eðli
sínu, af þvl hdn er bygð á hinu
mikla kærleiksboðorði Krists. Pfe-
tistar vildu láta kenningar Krists
sýna sig f daglegu Hfi. Um þessar
mundir fór Hans Egc-de til Græn
lands til þess að kenna Grænlend-
ingum guðsorð og góöa siðu. Og
ekki sfður vildu pfetistar lftta gott
af sér leiða á íslandi. Einhver
hinn göfugasti og bezti maður
meðal píetista í Danmörku fór til
íslands og draldi þar 4 ár til þess
að kenna íslendingum guðsorð og
góða siðu. þessi maður var Lud-
vig Harboe, er slöar var Sjálands
biskup.
f>egar Harboe kom til íslands, |
1741, var alþýða manna niðursokk-1
in í hjátrú og mentanarleysi; en
honurn tókst með mannúð og ein-
beittum vilja að bæta trú manna,
og enn fremur lagði hann grund-
völlinn að alþýðumentun íslend-
inga. Eins og eg hefi sýnt fram ft
t Lögfræðingi, höfðu tilskipanir
Harboes hin mestu áhrif. Alt starf
hans og fslenzku kirkjunnar sfðan
á hans dögum verður ógleyman-
legt f sögu þjóðarinnar. íslenzk
alþýða lærði aö lesa og gat því
mentast mcira en alþýða manna i
öðrum löndum. Afleiðingin var
sú, &ð fslenzk alþýða var fyrir lið-
ugri hálfri öld að sínu leyti ment-
aðri en alþýða í nágrannalöndun-
um. þetta var Harboe að þakke
og prestastéttinni hér á landi, og
enn þann 1 dag dag er bygt á hinum
sama grundvelli, sem Harboe lagði.
Húsagatilskipunin 1746 er
runnin frá Harboe og því fer svo
fjarri, að hún beri vott um fjand-
samlegan hug til íslendinga, að
hún or þvert ft móti vottur um
sannarlega umhyggju fyrir velferð
litilmagnans, andlegri og lfkam-
legri vellíðan barna og vinnuhjúa.
Hún er eitt af hnium glampandi
skýjam, sem boðuðu komu dags-
ins. Og þó að áhuginn fyrir hinu
góða mftlefni hafi horið Harboe of
langt, þá ættu íslerdingar að vera
síðastir manna til að lasta það.
En vér skulum eigi tefja við
þetta, heldur snúa osstil nútímans.
þar eiga að finnast ávexfcir fortíð-
arinnar. Af þeim má bezt rneta
gildi þeirra sfcefna, sem ráðið hafa
huga manna um undanfarinn tíma.
í þessu afcriði verðum vér að beygja
oss fyrir því sannleiksorði: af á-
vöxtunum skuluð þér þekkja þft.
Feðranna dáðleysi er barnanua böl,
j bölvun í nútíð og framtíðarkvöl.
Vér verðum þvf að skoða mátíinann
sem allravandlegast og athuga
hugsunarháttinn.
En hvað er það þft, sem ein-
kennir hugsunarhátt vorra tíma?
þessu verður eigi svarað í stuttu
máli, af því að líf þjóðarinnar er
næsta margbrotið. En ef á að
nefna það, sem setur aðalmerki á
hugsunarhátt þjiíðarinnar, þft virð-
ist |mð vera rfk og áköf tilfinning
J fyrir því, að þjóðin verði efnul.
; það er lítill vafi á því, að þetta er
sterkasta tilfinningin í landinu.
Hún bergmálar allstaðar í blöðum
og bókum og ristir sér djúpan far-
veg í löggjöf og fjárhirzlu lands-
ins. En hvar sem þess konar stefna
verður einrftð, koma fram hinar
dökkustu skuggahliðar. þegar
maginn fer að drotna yfir sftlunni,
þá fer oft ver en skyldi. þó að
lfkaminn sé dásamlega gjörður, þft
er mannsandinn þó miklu æðri, og
ef þjöðin lfður tjón á sftlu sinni, þá
gagna henni Ktið veraldleg gæði.
Nargt er það, sem sýnir, að þessi
veraldlega eða jarðbundna stefna
hafi sömu fthrif hér sero annar-
staðar.
Eitt af einkennum þessarar
stefnu er kæruleysi í trúarefnum.
Boðorð Krists gera stefnunni ó-
næði. Meðan presturinn prédikar
sefur sfc'-fnan; en ef ft að fara að
framfylgja kenningum Krists í lífi-
inu, þá reynir stefn&n að spetta
og þegja þá í hel. það er rnargt,
sem bendir á, að þjóðin só einmitt
á þessn s-tigi.
Prestastéttin hefir með trú-
menska fullnægt þeim skyldum,
sem Harboe lagði henni ft herðar.
Hversu marga hafa prestarnir glatt
og huggað á húsvitjanarferðum
sínum og hversu margt barnið hafa
þeir hafið í andlegum efnum, frætt
og undirbúið undir köllun «fna í
lffinu? En þrútt fyrir þetta viröist
þjóðin eigi sýna prestastéttinni
mikla veivild, og hjft fulltrúum
þjóðarinnar sýnist jafnvel koma
fram kali til þessarar atéttar.
Kirkjulegu blöðin eiga fullt ( fangi
að lifa og þær raddir, sem heyrast
um að hér á landi þurfi að kveikja
nýtt kristindómslff, eru eins og
raddir á eyðimörkn.
Pað er trú og mentnn, sem eru
máttarviðir í andans heimi. Vér
höfum séð, hvernig trúarhugurinn
er; en ekki er betur ástatt með
meutahuginn. íslendingar eru
orönir iangt á eftir f mentamftlum,
hvort sem litið er á æðri eða lægri
mentun. Mentun alþýðunnar bygg
ist á tilskipunum, sem eru meira
en 150 ára gamlar, og þó er lítill
áhugi á að bæta mentunarftstand
almennings. það þarf lftið til að 1
velta horuðum gemlingi á vordegi. í
Hreppapólitík verður jafnnauðsyn- í
legu máli að falli eins og kennara- |
skólalögunum, lögum, sem Færey- J
ingar hafa fengið jafnvel fyrir j
mannsaldri. Höfuðstaður lands- {
ins hefir engan gagnfræðaskóla; I
gagnfræðaskóli Norðlendinga, sem !
( raun réttri er þó mikla fremur
unglingaskóli, erhrakinn og hrjftð-
ur og má þakka fyrir að komast
| lífs af gegn um herfylkingar hinn j
; ar veraldlegu stefnu. það mæfcti'
nefna ófcal margfc til þess að sýna,!
{hversu stefnan er kærulaus um !
! mentun, vísindi og öll önnur sfcörf, |
| on þessi dæmi nægja.
Allar jarðbundnar sfcefnur eru !
! fjarlægar kenningum Krists og |
kærleiksbofiorði hans, og þess vegna j
| orsannarleg umhyggja fyrir alþýðu {
j inanna f jarlæg slíkum stefnum. j
| Alþýðuskólar píetista komu frarn j
af kærleika til alþýðunnar. Kæru- j
leysi um mentun alþýunnar nú ftj
tímum sýnir áþreifanlega kærleiks-1
leysi til hennar, en hið sama kem- i
ur einnig fram í ýmsu öðru.
það er langfc frá því, að hér 6 '
landi ráði óvildarhugur til alþýðu- j
manna, en það, sem vantar, er um \
hyggjan og kærleikuriun.
„þektu sjftlfan þig“, sagði hoim-
spekingurinn Sókrates. þetta er
jafnerfitt fyrir þjóðirnar sem ein-
staka menn. En það, sem hetir
einna mest tálmað þvf, að menn
kætu séð, hversu stefnan hór á
landi er í eðli sínu jarðbundin, það
er einkennileg draumórablæja, sem
er syeipuð yfir hana. þegar ís-
landsvinurinn Feilberg var hór á
landi síðast, sagði hann í ferðasögu
sinni, að það, sem ekki hvað sfzt
stæði f vegi fyrir sönnum framför-
ura hér ft landi, væri einkenni hjft
íslendingum, sem hann gæti bent á,
án þess að hann gæti skýrt, hvern-
ig á því stæði: „Eg vil kalla þetta“,
segir hann, „hið suðræna lyndisfar
tslendinga. það hefir stundum í
för með sór, að menn, sem- annars
eru skynsamir, gjöra hausavíxl ft
draumum og sönnum veruleika og
gjá ( anda ljómandi framfarakerfi,
sem hvergi á sér stað nema í landi
draumóranna." þesir draumóra-
menn tala mikið um ljómandi fram-
farir og ganga með kápu framfar-
anna á kerðum sér, þ<5 að þsir séu
einmitt þröskuldur í vegi þeirra.
Það, sem þvf er nú mestu ráð-
andi hér & landi, er jarðbundin
stefna með draumórablæju yfir sér.
það er ekki erfitt aö finna, hvernig
stefna þessi er til orðin, því að það
er dálftiö lfkt með hana og sumt.
ann&ö sem á rætur sfnar í fortfð
inni. I tvfsöngnum hér á landi
kemur fram kirkjusöngur miðald-
anna eftir að hann er gleymdur f
öðrum löndum. En á sama hátt
koma fram í hinni ráðandi stefnu
hér gtefnur alheiinsins í torkenni-
legum myndum.
þessar stefnur eru að vfsu
gengnar þar til moldar, en ýmsir
munu þó fijótt kanuast við, að hin
einkennilega dr&umórablæja er
skigetin dóttir rómantfsku stefn-
unnar, en að öðru leyti ber stefnan
mestar menjar velferðarstefnunnar,
sam var ineira minna ráðandi í
öðrum löndutn á umiiðinni öld.
þeir, sem lesa „íslenzkt þjóö-
erni" með aðgætni, geta séð, hversu
skoðanir þær, sem hér koma fram,
eru gjörsamlega ólikar skoðunum
Jóns sagnfræðings. Honum hafa
sýnst döggvardropar þjóðlffsins nú
á timum fagurrauðir og þess vegna
málar hann rómantísku stefnuna
og stefnu Jóns Sigurðsonar með
öllum þeim fegurstu litum, sem
snild hans ræður yfir. — Úr Norff-
urlandi.
Ilr Mleibnri
AUGNALÆKNIfi
207Foirtag'e ▲'ve.
WÍNNrPEG, MAN.
Verður í GIBB’S lyfjabúð f Selkirk,
máuudaginn og þriðjudaginn 18. og 19.
Jan. 1904.
Thos. H. Johnson,
íslenzkur Iðgfræðingur og mála-
fær8lnmaðor.
Skripstopa: fioom 38 Canada Life
Bloek. euðanstur horni Portage
Ave. & Main st.
UTANáSKRIPT: P. O. BOX 1804,
Telefón 423. Winnioeg, Manitoba.
Df. m. halldorsson,
Favlc Rlvep, 3XT JO
Er að hitta á hverjum viðvikudegi i
Grafton, N. D., frá kl. 6—6 e. m.
60 YEARS’
EXPERIENCE
Tradc Marms
Dcsiqns
COPVRIOHTS Ac.
Anyono sendtng a sketch and desorlptlon may
Qulckly ascertain our oplnlon froo whether an
tnvention ls probably patentable. Oommuntca.
tiono sfcriotljr eonfldentíal. Handbook on Patents
sent free. Mdest apency for securin* patents.
Patents .uken tbrouah Munn & Co. reaei
rpKÍal noticó, witboufc charge. in the
Scicntific Hmirkan.
A handsomoiy lllnstratod weekly. Larsrest cir-
cnlation of any scienti&c iournal. Tenns, $3 a
year; four nionths, Sold by all newadealers.
MUNN&Co ^361 Breadwey, ^Jgyy YQfÍ(
Rranch OflBca. (06 F 84» Wistrtiftnn, ^C.
ET.DIl) VID GAS
Ef g&sleiðsla er um gðtnna ðar ieið-
ir félagið pipnrnar að gðtu iinunui
ókeypis Tengir gaspipar við eldaatór,
sem keypíar hafa verið að því án
þees að setja nokkuð fyrir verkið.
GAS RANGE
ódýrar, hreinlegar, ætið til reiðu.
Allar tegundir, $8.00 og þ&r yfir.
Komið og skodið þær,
Th« Wninipeý Eteetrio Slrwt Pailsay Ce..
Ga „ iildin
215 Ponii.k-.uia Avbnue
E. H. BERGMAN
GARDAR, N. D.
hefir nóga peninga til að lána
gegn veði í fasteignum við mjög
lágri rentu og borgunarskilmálum
eftir því sem hentugast er fyrir
lántakenda. Biður hann þá,
sem lán kynnn vilja að taka, aö
koma til sín, til að sannfærast
um, að ekki er lakara við hann
að eiga um peningalán, en aðra,
heldur einmitt betra
DÝRALÆKNIfi
O. F. ELEIOTT
Dýralæknir rýkisins.
Læknar allskonar sfúkdóma á skepn-
um. Sanngjarnt verð.
LYFSALI
H . E. CLOSE
(prófgenginn lyfsali)
Allskouar lyf og Pateut meðul. Rit-
föng <fco.—Læknisforskriftum nákvæm-
nr gaumur gefinn.
TB? Baioy Rívsp Fuel
Gompany, Lirnited,
eru nú viðbúnir til
-:- að selja öllum
ELDI-
VID
Verð tiltekið í stórum eðasmá-
um stfl. Geta flutt viðarpant-
anir heim til manna með
STUTTUM FYRIRVY?^.
Chas. Brown, Manager.
p.o.Box 7. 219 iRGli\tyre Blk.
TELEPHONE 2033.
THE
CanariaWood and Coal Co,
Limited,
D. A. SCOTT, Manaqing Dirhotor.
HECLfl
FURNACE
Hið bfc^ta ætíð
ódýrast
i
Kaupid bezta
lofthitunar■
ofninn
Brennir harðkolum, Souriskolum, við og mó.
| Department 8 246 Princess St., WINNIPEG. J*", 5
;j CLCtRE BROS. & CO *]
"i Matal, Shinsle &. Slding Co., Limlted. PRESTON, ONT. ||
-itUÁ-V.
GANADA NORÐYESTURLANDIÐ
BEZTU
AMERICAN
HARD KOL
$11.00
Allar tegundir af eldivið með
lægsta verði. Við ábyrgj-
umst að gera yður ánægð.
193 Po’* je Ave. East.
P. 0. Box271. Telephone 1859.
Reglur við landtöku.
Af ðllum sectionum með jafnri tðlu, sem tilheyra sambandsstjórmnni^ I
Manitoba og Norðvesturlandinu. nema 8 og 26, geta Ijðlskylduhöfuðog karl
menn 18 ára gamlir eða eldri, tekið sér 160 ekrur fyrir heimilisréttarland, það
er að segja, sé landið ekki áður tekið, eða sett ,til síðu af stjómmni til við-
artekju eða oin hvers annars.
Innritun.
Menn mega skrifa sig fyrir landinu á þeirri landskrifstofu, sem næst ligg-
ui landinu, eens tekið er. Með loyfi innanríkieráðherrans, eða innflutninga-
um boðsmarsrirr í Winnipeg, eða næsta Dominion landsamboðsmanus, geta
menD gefið ðc 2 mboð til þess að skrifa sig fyrir landi. Innritunargjald-
ið er $10.
Hoimilisréttiir-skyldur.
/
Samkvæiut núgildandi lðgum verða landnemar að uppfylla heimilisrétt-
ar skyldur sínar á einhvern af þeim vegum, sem fram eru teknir i eftir-
fylgjandi tðluliðum, nefnilega:
[1] Að búa á landiuu og yrkjalhað að minsta kostii i sex mánuði á
hverju ári í þrjú ár.
[2] Ef faðir (eða móðir, ef faðirinn er látinn) einhverrar persónu, sem hefi
rétt til að skrifa sigfyrir heimilisróttarlandi, býr á bújðrð í nágrenni við land-
ið, sem þvilik persóna hefir skrifað sig fyrir sem heimilisréttarlandi, þá eotur
peisónan fullnægt fyrirmælum .aganna, að því er óbúð á landinu snertir áður
en afsalsbréf er veitt fyrir þvi, á þann hátt að hafa heimili hjá fðður sínum
eða móður.
[3] Ef landnemi hefir fengið afsalsbiéf fyrir fyrri heimilisréttar-bújörð
sinni, eða skírteini fyrir að afsalsbréfið verði gefið út, er só undirritað í sam-
ræmi við fyrirmæli Dominion landlrganna, og hefir skrifað sig fyrir síðari
heimilisiéttar bújðrð, þá getur hann fullnægt fvrirmælum laganna, að þvi er
snertir ábúð á landinu (síðari heimilisréttftr-bújörðinni) áður en afsalsbréf sé
gefið út. á þann hátt að búa á fyrri heimilisréttar-bújörðinni, ef síðari heim-
ilisréttar-jörðin er 1 nánd við fyrri heimilisiéttár-jörðina.
[4] Ef landneminn býr að staðaldri á bújörð sem hann á [hefirkeypt, tek-
ið erfðir o. s, frv.] í nánd við heimilisréttarland það, er hann hefir skri'að sig
fyrir, þá getur hann fullnægt fyrirmælum laganna, aðþví er ábúð á heimilis-
réttar-jðr?inni snertir, á þann hátt að búa á téðri eignarjðrðsinni(keyptula
ndi o. s. frv.)
Beiðni uin eignarbréf
ætti að vera gerð strax eftir að 3 ái in eru liðin, annaðhvort hjá næsta nm-
boðsmanni eða hjá Inspeetor sem sendur er til þess að skoða hvað unnið hefir
veriö á landinu. Sex mánuðum áður verður maður þó að hafa kunngert Dom-
inion landa umboðsmanninum í Ottawa það, að hann ætli sór að biðja um
eignarréttran.
Leiðbeiningar.
Nýkomnir innllytjendur fá, á innfiytjenda-skrifstofunni í Winnipeg, og á
ðEum Dominion landaskrifstofum innan Manitoba og Norðvestnrlandsins, loið-
beiningar um það hvar lönd eru ótekin, og allir, sem á þessum skrifstofum
vinna veita innflytjendum, kostnaðarlaust, ieiðbeiningar og hjálp til þees að
ná i lðndsem þeim eru geðfeld; ennfremur allar upplýsingar viðvíkjandi timb-
ur, kola og náma lögum. Allar slíkar reglugjörðir geta þeir fengið þar gef-
ins, einnig geta menn fengið reglugjörðina um stjórnarlönd innan jómbrautar-
beltisins I Britisb Columbia, með þvl að snúa sér bréflega til ritara innanríkis-
deildarinnar í Ottawa innflytjenda-umboðsmannsins i Winnipeg, eða til ein-
hverra af Dominion landi umboðsmðnnum i Manitoba eða Norðvesturlandinu.
JAMES A, SMART,
Deputy Minister of the Interior.
N. B. — Ank lands þess, sem menn eeta fengið geflns og átt er við i rerlu-
gjðrðinni h*-i að ofan, eru til þúsundir ekra af besta landi, sem hægt er að fá
til leigu eð< kf.vps bjá jámbrauta iélógnm og ýmeum landsðluíélðgum og
einstaklinguu..