Lögberg - 16.11.1905, Blaðsíða 4

4
LOGBERG FIMTUDAGINN 16. NÓVEMBER 1905
cr gefið út hvern fimtudag af The Lögberg
Printing & Publishing Co.. (löggilt), að
Cor. William Ave., og Nena St. Winnipeg,
Man.—Kostar 82.00 um árið (á Islandi 6
(kr. Borgist fyrirfram. Einstök nr. 5 cts.
Published every Thursday by the Lög-
oerg Printing andPublishing Co. (Incorpor-
ated), at Cor. William Avenue & Nena St..
Winnipeg, Man—Subscription price $2.00
per year, payable in advance. Single
copies 5 cts.
S. HJORNaSON', Edltor,
M. PAULSON, I!us. Mfinager.
Auglísingar. — Smá-auglýsingar í eitt-
skifti 25 cent fyrir 1 þml. Á stærri auglýs-
ingum um lengri tíma, afsláttur eftir samn
ingi.
Böstaðaskifti kaupenda verður að til-
kynna skriflega og geta um fyrverandi bú-
stað jafnframt.
Utanáskrift til afgreiðslustofu blaðsins er:
The I.ÖGBERG PRINTING 4 PCBL. Co.
P.O, Boi 136., Wlnnipeg. Man.
Telephone 221.
Utanáskrift til ritstjórans er:
Edltor Lðgherg,
P.O.Box 138, Wlnnlpeg. M«n.
Samkvaerat landslögnm er uppsogn kaup-
anda á blaði ógild nema hann sé skuldlaus
þegar hann segir upp.~Ef kaupandi, sem
tr í skuld við blaðið, flytur vistferlum án
þessað tilkynna heimilisskiftin, þá er þaö
fyrir dómstólunum álitin sýnileg sönn-
on fyrir prettvíslegum tilgangi.
Aukin vcrzlunarviðskifti viö
Austurlönd.
Ein sog stuttlega lneirr verið
<lrepiC á hér í blaðinu fyrir.
skemstu, var það talið næsta lik-
legt, að Japanar, sem nú eru
jneð heverjum degi að lealla má,
að laga lifnaðarháttu og menn-
ingu sína sem mest eftir evróp-
isku. sniði, mundu og leggja nið-
ur hrísgrjónagraufa sina, minsta
kosti að nokkru leyti, og semja
sig að korn og hveitnautn hvítra
manna.
Það er nú fyllilega víst, að
þeim er það orðiö næsta hugleik-
ið, að ná viðskiftum, liagkvæm-
um, við styrkar hveitiræktarþjóð-
ír. — Bandaríkin hafa rekið
hMeitiverzlun við Austurlönd
fyrrum, en sakir hins mikla inn-
flutnjngsstraums í nefnd riki, hef-
ir útflutningur hveitis fremur
farið minkandi tú Austurlanda,
=■.5 undanskildum þremur síðustu
árum.
Japanar hafa þvi i hyggju að
auka hveitiverzlun sina að tölu-
verðum mun, með þeim hætti, að
koma á föstu gufuskipasambandi
milli Argentina og Japan. Hafa
þeir hugsað sér að sitja fyrir
öllum hveitiflutningi af þessu
víðáttumikla Suður Ameríku lýð-
veldi. Telja menn þessar gufu-
skipaferðir til Argentina líkleg-
an fyrirboða annarra n.ýrra verzl-
ainarviðskifta við nyrðVa hluta
j\meríku.
Enn sem komið er, þá leikur
mjög á óvjssu um, hversu vfcrzl-
unarskifti Japana gangi viið Suð-
ur Ameríku lýðveldi þetta. Raun-
ar er hveitirækt þar mikil og út-
flutningur hveitjs hefir aukist þar
á síðustu þremur til fjórum árum
að töluverðum mun. En þar er
einn jllkleyfur ókostur við að
eiga, en það er hafnleysið, því að
Tieita má, að á fleiri hundruð
mílna svæði, sé torvelt að finna
jiýtilega höfn í Argentina. Þar
við bætist enn fremur, að bæði er
fólksfæðin þar töluvert meiri
en , nokkurs staðar hér í
Norður Amexíku, og.vegir kváðu
svo illir umferðar þar og járn-
brautargöngur ógreiðíærar, að
vöruflutningsgjald er þar nærfelt
þrefalt við flutningsgjald í Banda
ríkjunum.
Aflar Jnessar samgöngnbömlmy
hljóta að hnekkja greiðum við-
skiftum við Japan að miklum
mun, og þar sem höfn sú, er lík-
legust væri til skipalegu í Argen-
tina, er eigi skemra fráYokohama
eða Honkong en Vancouver, þá
væri eigi undarlegt þti Japanar
legðu með tímanum leiðir sínar
þangað, þar eð þeim er þar vís
hin gfeiðasta og notiadrýgsta
hVeitiverzlun við Canada, sem
hugsast getur, þiegar Grand
Trunk brautin er komin á laggirn-
ar, og flytur afurðir landsin^ í
sílíðandi óslitnum straumi frá
hafi til hafs.— Mun þá með vissu
mega telja Japana einhverja hina
vissustu viðskiftaþjóð Canada, og
eigi þá eina af Austurlandaþjóð-
unum, heldur jafnvel Kínverja
líka, sem nú eru farnir að nota
hveiti í líkingu við Japana.
Auðvitað eru það að eins frum-
sporin sem bæði Japanar og
Kínverjar hafa enn stígið í því að
kaupa korn og hveiti, en þfcgar
þeir eru farnir að nota það til
fullnustu, mun markaður sá, sem
þeir búa Arnoríku, og þá einkum
Canada, verða svo stórfeldur, að
fæsta mun óra fyrir því nú, en
náttúran hef*r líka lagt svo mik-
inn hulinn frjókraft í brjóst þessa
lands, að svo lítur út fyrir, sem
trautt muni finnast jafnoki þess,
þótt leitað væri um heimsbygð
alla.
Kosningaúrslitin f Alberta.
Eins og við var búist fóru
kosningamar í Alberta þannig.að
af hinum tuttugu og fimm þing-
sætum unnu liberalar tuttugu og
þr;jú sæti. í einu kjördæminu
að eins var þingmannsefni af
flokki conservatíva kosið, og um
eitt þingsætið leikur enn vafi á
hver hlotið liafi.
R. B. Bennett, leiðtogi con-
servatíva, féll í valinn í Calgary,
og má það segja, að líkt færi fyr-
ir hontim nú og R. L. Borden við
Dominion kosningarnar 3. Nóv-
ember í fyrra.
Lítill vafi er talinn á, að koen-
ingamar í Saskatchewan fari á
sömu leið.
------0-------
Tígulsteinsgerð í nánd við
Winnipeg.
í sumar seni leið voru yfir fimtíu
miljónir af tígulsteinum búnar til í
grend við VVinnipeg.
Að því er mönnum nú er kunnugt
var fyrst byrjað á þessum iðnaði í
Winnipeg árið 1875. Hét sá maður
Browee er fyrstur byrjaði á þvi og
hafði aðsetur sitt á Logan ave. Tig-
ulsteinn frá verksmiðju hans vax að
nokkru leyti notaður þegar bygt
var gamla Grand Pacific hótelið,
sem nú er búið að rífa niður.
Sá sem næstur varð til að taka
sér fyrir hendur að búa til tígulstein
í Winnipeg var einn af mönnum sem
þá áttu sæti í bæjarstjórninni. Hét
liann J. B. Moore. Árið 1878 byrj-
aði hann á að búa til tígulstein og
sendi hann sýnishorn af honum á
iðnaðarsýningu, sem haldin var í
Toronto árið 1879. Fékk hann verð-
laun fyrir á sýningunni.
Eftir þetta byrjuðu ýmsir fleiri að
búa til tígulstein í grend við Winni-
peg. Arið 1882, sem kallað hefir
verið „boom“ árið mikla hér í
Winnipeg, byrjaði maður nokkur,
M. Lamontagne að nafni á tígul-
steinsgerð í St. Boniface. Bjó hann
tígulsteininn til með vél, er hestar
gengu fyrir, og voru það um fjög-
ur hundruð þúsund steinar, serr
þar voru búnir til yfir sumarið, en
að öllu samtóldu var framleiðslan í
Winnipeg það ár nálægt tveimur
miljónum tigulsteina. Kostaði þús-
undið af tígulsteini þá nálægt sext-
án dolluruni fyrst en fór svo sífelt
hækkandi eftir því sem kom frain á
sumarið. og áður en lauk voru fim-
tíu dollarar borgaðir fyrir þúsund-
ið Eftir að þetta ár leið dofnaði
aftur yfir tígulsteinsgerðinni, eins og
mörgu öðru um þær mundir, og
árið 1885 náði tala tígulsteinanna,
sem til voru búnir, ekki fullri milj-
ón. En eftir að þetta ár leið fór
smátt og smátt að lifna yfir þessum
iðnaði aftur og hefir framleiðslan
síðan farið vaxandi ár frá ári. Síð-
astliðið ár,—1904-—, voru búnar til
nálægt þrjátíu og fimm miljónir tíg-
ulsteina, og í ár fimtíu miljónir.
Meðalverð á þfúsundinu af tígul-
steini í ár má ætla að hafi verið tíu
dollarar, söluverð, og verður þá öll
tígulsteins-frainleiðslan, sem búin
hefir verið til úr leirjörðinni
hér umhverfis Wjnnipeg, nálægt
fimm hundruð þúsund dollara virði.
Að öllu samtöldu er nú á þrett-
án stöðum unnið að tígulsteinsgerð
í umhverfi Winnipegborgar. Ellefu
af þessum verkstöðum eru í grend
við St. Boniface, og eitt í suður-
hluta og annað í norðurhluta Win-
nipegborgar. Til þess að framleiða
þessar fimtíu miljónir tígulsteina á
ári þessu hafa fimtán vélar gengið
stöðugt að heita má, og getur hver
þeirra framleitt á dag, ef kappsam-
lega er að unnið, fjörutíu þúsund
tígulsteina, eða allar til samans
sex hundruð þúsund tígulsteina á
dag.
Kostnaðurinn við það að búa til
tígulsteininn, frá því leirinn er tek-
inn úr jörðinni og þangað til búið
er að móta steininn, er að meðal-
tali einn dollar og tuttugu og fimm
cent á hvert þúsund. Hefir það
þannig kostað kringum sextíu og
tvö þúsund og fimm hundruð doll-
ara að framleiða þessar fimtíu
miljónir tígulsteina hér í Winnipeg.
Til framleiðslunnar er hafður
sandur í sambandi við tigulsteins-
mótin. Á hvert þúsund af tígul-
steininum kemur nálægt því fimtíu
centa virði af sandi, og hefir þá
þurft sjö þúsund og fimin hundruð
dollara virði af sandi til allrar
framleiðslunnar í sumar er leið.
Vanalegu þurktmarofnarnir taka
frá fjögur hundruð til sjö hundruð
þúsund tígulsteina. Stærsti þurk-
unarofninn hér, sem nú er til og
bygður var í sumar er leið, tekur
eina miljón og tvö htmdrud og tólf
þúsund steina. Mótun steinanna
kostar hér um bil fimtíu cent á hvert
þúsund. Einn maður mótar kringum
tíu þúsund steina á dag, og getur
þannig unnið sér inn fimm dollara
þá daga, sem hann vinnur að því.
Til þess ad brenna tígulsteininn
má áætla að hálft cord af við þurfi
á hvert þ-úsund af steinunum.
Hafa þá tuttugu og fimm þúsund
cord af við farið til þess að brenna
þessar fimtíu miljónir tígulsteina.
Ef nú hvert cord er reiknað á fimm
dollara, þá kostar eldiviður til sam-
ans eitt hundrað og tuttugu og fimm
þúsund dollara. Kostnaðurinn við
að flytja steininn frá þurkunarofn-
unum og víðsvegar út um borgina
nam nálaegt sjötiu og tveim þús-
undum og fimm hundruð dollurum.
Auk tígulsteinsgerðarinnar voru
búnir til í sumar nálægt Louise-
brúnni, hér um bil ein miljón og
sex hundruð þúsund steinar til
bygginga úr cementi og sandi. Með
þeim vélum, sem notaðar voru voru
framleiddir tuttugu þúsund steinar
á degi hverjum.
Finnlendiimar fá aftur frelsi
sitt.
Rússakeisari gefur út auglýsingu
um að kröfum Finnlendinga, um að
fá aftur sín fornu réttindi, skuli
verða framgengt.
Frá London á Englandi flaug
þannig orðuð fregn út um allan
heim, með fréttaþráðunum, hinn
2. þ. m.:—
„Samkvæmt símskeyti frá Hels-
ingfors á Finnlandi hafa Finnlend-
ingar nú lýst því yfir að þeir fram-
vegis ætli sér að vera óháðir Rússa-
keisara. Fréttaritari eins stórblaðs-
ins í París á Frakklandi símritar
blaðinu frá Pétursborg, að uppreist
gegn yfirráðum Rússa sé nú almenn
landshornanna á milli á Finnlandi.
Hann segir: .Obolensky fursti,
rússneski landstjórinn á Finnlandi,
lagði niður embætti sitt í gær, í við-
urvist ótölulegs fjölda af bæjarbú-
um. Á öllum opinberum bygging-
um hefir rússneski fáninn verið
dreginn niður, og finski fáninn ver-
ið dreginn upp í staðinn. Stúdentar
og- verkamenn, sem ásamt með her-
mönnum hafa gsett reglu á strætun-
um um undanfarinn tíma, hafa nú
gengið í lið með byltingamönnun-
Uffl.“
Frá bænum Haparganda, seni er
nyrzti bærinn í Svíaríki, rétt við
landamæri Finnlands, er símritað 2.
þ. m.:
„Símritað er hingað frá Uleaa-
borg á Finnlandi að borgararnir
þar hafl lýst því yfir að landstjóran-
um, borgarstjóranum og yfirmanni
lögregluliðsins væri vikið frá em-
bættum. Á hinum opinberu skrif-
stofum er hætt öllum störfum.
öllum skólum og sölubúðum ær
lokað.“
Hinn i.Nóv. er símritað frá Hels-
ingfors:
„Yfir ölum opinberum byggingum
lilaktir nú hinn rauði uppreistar-
fáni, ásamt með finska fánanuin.
Frelsishreyfingin breiðist úðfluga
út um landið. Verkföll eru almenn
í öllum iðnaðargreinum. Ekkert
blað kemur út; símasambandið á
milli allra járnbrautarstöðva á Finn
landi er slitið. Kjöt og önnur mat-
væli stíga i verði hröðum fetum.“
Daginn eftir, 2. Nóv., er simritað
frá Helsingfors:
„Þrjátiu þúsund Finnlendingar
hafa nú umkringt höll Iandstjórans.
Þeir heimta ýmsar réttarbætur, þar
á meðal ahnennan atkvæðisrétt. A
hverju augnabliki er búist við að
foringjar uppreitsarinnar gefi út
auglýsingu um að Finnland skuli
hér eftir verða lýðveldi. Frá Finn-
landi er nú verið að senda skotíæri
til byltingamannanna á Rússlandi.
Finska fánann er nú búið að
draga upp alls staðar á Finnlandi. 1
Helsingfors hefir bráðabirgða-bæj-
arstjórnin tekið aö sér umsjón yfir
öllum stjórnardeildunum. Yfir fjög-
ur þúsund sjálfboðaliðar hafa gefið
sig fram til herþjónustu. Enginn
hinna rússnesku embættismanna
reyndi að sýna neinn mótþróa í því
að leggja niður embætti sitt. V'arð-
menn og lögreglumenn gengu góð-
viljuglega frá og fengu borgurunum
vopn sín i hendur, og annast þeir
nú sjálfir um viðhald á spekt og
friði.
Finnlendingar senda nú málaleit-
anir sínar til Pétursborgar. Heimt-
uðu þeir endurreisn allra þeirra
stjórnarfarslegu réttinda,er áttu sér
stað í landinu áður en Rússar fóru
að traðka rétti þeirra, og að auki
ýmsar umbætur aðrar, sem fram-
farir heiinsins síðan hafa gert nauð-
synlegar að þeirra áliti. Þar á með-
al er almennur kosningarréttur. Þó
þessar inálaleitanir væru í alla staði
hæverskiega orðaðar, voru þær í
eðli sínu ekki annað en síðasta
sáttaboð frá hendi Finnlendinga.sem
Rússakeisari hlaut að ganga að, ef
hann óskaði þess að geta haldið
stórhertogadæminu Finnlandi fram-
vegis, á friðsamlegan hátt. Finn-
lendingar voru við því búnir að
bera afleiðingarnar,sem óhjákvæmi-
legar hefðu orðið, ef keisarinn ekki
hefði orðið við kröfum þeirra.
En til þess kom ekki. Keisarinn
og ráðanautar hans sáu sér ekki
annað fært en að ganga að kröfum
Finnlendinga, og klukkan eitt, að-
faranótt hins 4. þ. m., undirskrifaði
keisarinn yfirlýsinguna, sein veitir
Finnlendingum aítur öll þau stjórn-
skipulegu réttindi, sem þeir höfðu
áður en keisarinn ónýtti stjórnar-
skrá þeirra í Febrúarmánuði 1899.
Með yfirlýsingunni eru úr gildi feld-
ar allar tilskipanir.sem stjórnin hef-
ir gefið út, Finnlandi viðvíkjandi,
frá þeim tima og til þess dags, scm
yfirlýsingin er dagsett, þar á meðal
herlögin frá 1901, sem vöktu svo
mikla gremju á Finnlandi. Keisar-
inn hefir samþykt umsóknina, um
lausn, frá finska öldungaráðinu, og
jafnframt boðið að finska lands-
þingið skuli koma saman hinn 20.
Desember næstkomandi. Landsþing-
inu verður fengið í hendur fult vald
til þess að semja sín eigin fjárlög,
en að undanförnu hefir stjórnin á
Rússlandi búið þau til eftir eigin
geðþótta og án þess að neinn F'inn-
lendingur hefði minstu vitund að
segja í því efni. Enn fremttr á
landsþingið að ákveða um aukning
atkvæðisréttarins.
Sama daginn, hinn 4. Nóvember,
var hin staðfesta yfirlýsing keisar-
ans send áleiðis til Finnlands með
sérstöku gufuskipi.
Finnlendingar hafa þannig fengið
aftur sína fornu sjálfstjórn í þeirri
mynd sem hún var fyrir 1899, og
fulltrúar finsku þjóðarinnar,—lands
þingið, er aðalsmenn, klerkar, borg-
arar og bændur mynda,—fær nú aft-
nr að ráða málum landsins til lykta,
en öldungaráðið, sem skipað og
valið hefir verið að undanförnu af
kcisaranunt einum saman, og á sið-
ustu árum hefir haft alt eftir sínu
eigin höfði, hvað landsmálin suerti,
hefir nú litið sitt æfikveld.
Eins og kunnugt er, var það í
Febrúarmánuði 1899, að keisaratil-
skipuniti kom út, sein í raun og veru
-nrði út af við hina gömlu stjórn-
arskrá Finna. Gaf þá keisarinn
undirtyllum sínum í öldungaráðinu
vald til þess að ákveða hvað vera
skyldi lög og réttur í landinu. Árið
1891 kom svo út enn ný tilskipun og
var með henni finski þjóðherinn af-
numinn. Var þá svo skipað fyrir,
ad h inarfinsku herdeildir mætti
senda hvert sem vera skyldi og
þeirra væri þörf fyrir rússneska
keisaradæmið. Og að því búnu
byrjaði Bobrikoff landstjóri,— eins
og viljalaust verkfæri í hendi Pleh-
ves, hins alræmda, harðdræga, sam-
vizkulausa ójafnaðarmanns —, að
framfylgja sinni ómildilegu, fyrir-
litlegu kúgunaraðferð á Finnlandi,
scm öllum hraus hugur við.
En nú er hinni ábyrgðarlausu og
harðdrægu einvaldsstjórn lokið.
Nýtt tímabil, sem ósegjanlega bjart-
ara er yfir, byrjar nú hjá hinni sögu
frægu finsku þjóð, og er öllum hin-
um mentaða heimi það sannarlegt
gleðiefni. Rússar hafa leikið þá
hart að undanförnu og á margan
hátt misboðið rétti þeirra og þjóð-
ernis-tilfinningu. Beztu menn þeirra
hafa verið ofsóttir, og margir hver-
ir orðið að flýja land. En þrátt
fyrir það, þó þeir hafi tilfinnanlega
fengið að kenna á harðstjórnar-
svipu og ofríki Rússa, hefir ekki
tekist að drepa niður sjálfstæðisþrá
þeirra, og þjóðerniseinkenni sín
hafa þeir dyggilega varðveitt og
A. Friðrikssyni
ódýrast í bænum.
Söluverö frá 15. til 25. þ. m.,
aðeins móti peningum:
20 pd malað sykur........$ 1.00
20 pd Sagógrjón.......... 1.00
25 pd Hrísgrjón.......... 1.00
9 könnur Tomatoes....... 1.00
11 “ Corn.............. 1.00
13 “ Peas.............. 1.00
10 “ BláLer.............1.00
14 “ Kúrenur.......... 1.00
13 hvít bollapör......... 1.00
12 bláoggrœn bollapör. ... 1.00
7 pd fötur af jam frá 40C—6oc
10 til 25 prócent afsláttur á öll-
um leður-skófatnaði.
Eg hefi undur fallegar JÓLA-
og BRÚÐARGJAFIR.
Fólk út á landi getur sparað
sér peninga meö því að panta hjá
mér vörur.
X. frederickson,
61 I Ross st., Winnipeq
vakað yfir þeim þrátt fyrir allar á-
rásir og ofbeldi.
Siöir og hættir.
í enska tímaritinu „Grnad Maga-
zine“ stóð nýlega ritgerð um upp-
runa ýmsra siða og hátta, sem enn
tíðkast þann dag í dag og haldist
hafa öld fram af öld.
Enn á vorum dögum er þaðþann-
ig álitin ókurteisi af karlmanni að
rétta kvenmanni hendina án þess að
taka fyrst af sér vetlinginn eða
hanzkann. Þessi siður hefir hald-
ist við síðan á miðöldunum og var
í þá daga næsta þýðingarinikill. Þá
var það all-títt að karlmenn gengu
með járnglófa, og ef þeir hefðu
ekki dregið þá af sér áður en þeir
réttu kvenmanni hendina, er hætt
við að fáar hefðu orðið til þess að
taka í hendina á þeim. Nú á tímum,
og fyrir löngu síðan, eru vetling-
arnir orðnir voðfeldari, en siðurinn
helzt við enn í dag hjá öllutn kurt-
eisum mönnum.
Hvers vcgna er það kurteisra
manna siður að taka ofan hattinn
þegar þeir heilsa? Það er einnig
4
lcifar frá miðöldunum. Þegar al-
vopnaðir menn hittust í þá daga
tóku þeir ofan hjálmana til þess að
gefa með því til kynna að þeir
kæmu í friðsamlegum erindum og
fullvissa hver annan um að engpn
hætta eða von um áhlaup væri á
ferðinni.
Hið sama liggur og til grund-
vallar fyrir því að heilsa tignum
gestum á þann hátt að skjóta fall-
byssuskotum. Með því að skjóta
úr fallbyssunum vottuðu menn gest-
um þeim, er komu til kastalans,
fullkomnasta traust, og átti þetta að
tákna að þeir sem fyrir voru legðu
frá sér vopnin og treystu því að
gestirnir breyttu eins. Á þeim tím-
um tók það langan tíma að hlaða
fallbyssurnar aftur, þegar einusinni
var búið að hleypa úr þeim skoti.
Nú á tímum er alt öðru máli að
gegna, hvað það snertir, og nú er
fallbyssunum skotið í virðingar-
skyni og viðhafnar, þegar tignir
gestir koma eða fara.
Að maður réttir fram hægri hend-
ina, þegar maður heilsar, en ekki
þá vinstri, eru einnig Ieifar frá
þessum óróatímum, þegar allir
þurftu að vera varir um sig og hafa
gát á öllu þegar gest bar að garði.
Til þess að tákna vinsamlegt hug-
arþel, þegar maður heilsaði manni,
rétti hann fram hægri hendina, sem
hann vanalega hélt á sverðinu með, ;
cwopnaða, og gaf með því til kynna I
að hann hefði sliðrað sverðið og J