Lögberg - 18.01.1906, Blaðsíða 4

4
LOGBERG flMTUDAGINN 18. JANÚAR 1906
er geflS út hvern fimtudag at The
Lögberg Printlng & Publlshing Co.,
(löggilt), aö Cor. Wllliam Ave og
Nena St., Winnipeg, Man. — Kostar
$2.00 um áriö (á lslandi 6 kr.> —
Borgist fyrirfram. Einstök nr. 5 cts.
Published every Thursday by The
Lögberg Printing and Publishing Co.
(Incorporated), at Cor.Willlam Ave.
& Nena St., Winnipeg, Man. — Sub-
scription price $2.00 per year, pay-
able in advance. Single copies 5 cts.
S. BJÖRNSSON, Editor.
M. PAIÆSON, Bus. Manager.
Auglýsingar. — Smáauglýsingar i
eitt skifti 25 cent fyrir 1 þml.. A
stærri auglýsingum um lengri tima,
afsláttur eftir samningi.
Bústaðaskifti kaupenda verSur a8
tílkynna skriflega og geta um fyr-
verandi bústaB Jafnframt.
Utanáskrift tii afgreiíslust. blaSs-
ins er:
The LÖGBERG PRTG. & PUBL. Co.
P. O. Box. 136, Winnipeg, Man.
Telephone 221.
Utanáskrift til ritstjórans er:
Editor Lögberg,
P. O. Box 136. Winnipeg, Man.
Samkvæmt landslögum er uppsögn
kaupanda á blaði ógild nema hann
sé skuldlaus þegar hann segir upp.—
Ef kaupandi, sem er 1 skuld við
blaðið, flytur vistferlum án þess að
tilkynna heimilisskiftin, þá er það
fyrir dómstólunum álitin sýnileg
sönnun fyrir prettvislegum tilgangi.
Pólitík Baniicrmanns.
Fyrir skemstu lét ráðaneytis-
form. Henry Bannerman í ljósi
pólitísku skoðanir sínar fyrir fjöl-
menni miklu í Albertshöllinni í
Lundúnum, og er hér birt aðal-
inntakið úr ræðu hans, og fylgt
frásögu enska blaðsins „Times“.
Eftir að hafa farið nokkrum
velvöldum orðum um málefni Ind-
lands og hervörzlu þar, sem hann
tjáði, að heppilegt væri að halda
fram í sama horfi og undanfarið,
án þess að flokkspólitikin kæmi
þar til greina á neinn veg, sneri
hann máli sínu næst að nýlend-
tinum og skýrði frá því, hve nauð-
synlegt sér sýndist, að tengja þau
þau bönd tryggar og öruggar en
áður, er knýttu þær við þjóðmóð-
ur þeirra, England. — Þar sem
nýlendumál hefðu sífelt verið
þrætuefni milli hinna andstæðu
stjórnarflokka á Englandi, og ný
rimma mundi þar um verða á
þinginu, þá kvaðst hann samt
vilja lofa svo miklu, að framsókn--
ar og framfarafyrirtæki nýlendu-
manna, skyldu eiga traustari bak-
jarla, þar sem hann væri og flokks
nienn hans, heldur en þeir hefðu
átt hjá andstæðingum sínum.
Hann kvað það gleðja sig, að
heyra og sjá almennan frið og á-
nægju meðal nýlendubúa, með að-
gjörðir alrikisstjórnarinnar, og
eini staðurinn, þar sem nokkur ó-
rói sé á ferðum sé í Suður-Afr-
íku. Kvað hann eigi hafa verið
gjörðar neinar fastar ákvarðanir
þar enn þá, en brátt mundi nú
snúist við þeim vandræðum, og
bót á ráðin svo fljótt sem auðið
væri.
Því nr -irri hann sér að ut-
anríkism;-' Taldist hann i
fylsta nrá gður með hina vit-
urlegu aðferð Lord Lansdowne í,
að tryggja sem bezt tengiböndin
milli ensku og frönsku þjóðarinn-
ar og k; -t hann muni verða
stuðningsvnaður þess fullkominn,
að iumba ; 1 það haldist sem
lengsí. En meir en allar stjórnar-
legar • ' ;arir fái til vegar komið í
því efni, telur hann hinn gagn-
skiftilega velvilja, sem nú sé að
vaxa hjá báðum þjóðunum, langt
yfir vonir frarn,, eftir allar þær
róstur, er á undan hafa gengið,
og ekkert segist hann rilja láta ó-
g-ert til að ala á þessum velvilja á
milli þjóðanna. Þá mintist hann
Rússlands og rauna þeirra, er rík-
iö hefir ratað í á síðustu tímum.
Engan óvildarljug kvað hanu
ensku þjóðina bera til Rússlands.
en Öllu fremur hrygði hana ólán
það, er dunið hefði yfir landið á
síðustu tímum og ógnaði með aö
eyðileggja þar félagslif og stjórn-
arfar alt.
Hvað Þýzkaland snerti, taldi
hann það eindreginn vilja sinn að
friður gæti haldist milli þess og
Englendinga, sem hann áleit eigi
óliklegt svo framarlega sem Þjóð-
verjar byrjuðu engan þann ófrið,
er Englendin’gar væru neyddir til
að skerast í.
Aðrar þjóðir Evrópu kvað hánn
bera hlýtt hugarþél til Breta svo
og þá aftur á móti.
Þá sagði hann tvær valdmiklar
þjóðir, að Evrópu sleptri, standa
mjög nærri Englandi. A aðra
hönd Ja'pan, og væri lýðum ljós
afskifti þau, er England hefði haft,
i styrjaldarmálum þess við Rúss-
land, svo og friðarsamningnum;
þyrfti eigi frekar að ræða um væn
legt samkomulag milli Japana og
Brcta.
Hin þjóðin væri Bandarikin í
Ameríku. Tengdi þau við þjóð-
ina og stjórnina brezku forn blóð-
bönd, saga og félagsskapur forn
°g nýr, og sá væri að sínu leyti
meiri maöur, er hann styrkti en
veikti, en í alþjóðarpólitík kvað
hann brezku stjórnina mundu
beita sörnu vopnum og Bandarík-
in notuðu, þar er þjóðunum eigi
semdi. England mundi hefta og
standa gegn öllum árásum og mót
spyrnu, af ríkjunum gerðri til að
aftra heillum og þjóðþrifum jafnt
nýlendanna sem heimalandsins, en
það mundi styrkja og styðja
Bandarikin í öllu er miðaði til efl-
ingar, menningar og alþjóðlegs
vaxtar hvervetna þar er hinn
brezki stjórnararmur næði til.
Kvaðst hann eigi geta betur séð,
en, væri þessari stefnu fylgt að
svo miklu leyti, sem hún getur
samþýðst því fyrirkomulagi, sem
nú er, þá væri þar örugt meðal
gegn öllu tollmála og verzlunar-
málastríði.
Samkvæmt pólitik liberala, sem
hefir að markmiði, að glæða frið,
og alþjóðlega velgengni á grund-
velli skynseminnar og sannleikans
og frjálsri fullvissu mannsins um
hvað honum er fyrir beztu, kvaðst
Bannerman vera andvígur aukn-
ing vmpna og vígvéla, því að sú
stjórn, er legði mikið í sölurnar
til þess að bæta við herafla sinn,
hún stvddi og viðhéldi þeirri harð
stjórnar hugmynd, að herliö vræri
hinn bezti, og jafnvel hinn ein-
asti vegur til að jafna deilur, mis-
fellur og sundurlyndi. En í raun
réttri væri sú stjórnaraðferð bezt
fallin til að ýfa upp illa gróin sár
og jafnvel til þess, að o'pna nýjar
undir ófriðar og sundurþykkju.—
En byggjandi á stjórnarfars-
stefnu liberala, kvaðst hann eigi
geta séð annað hlutverk sæmilegra
né satnboðnara meginþjóð Norð-
urálfutmar, en að standa í broddi
þjóðasambands þess, er afstýrði
ófriði hvarvetna, og stilti til frið-
ar á hientugum tíma nær sem þörf
gerðist.
I fjármálum og hagfræði kvað
hann tvent fyrir liggja.sem bráðra
bóta þvrfti, það væru annars veg-
ar of þungir skattar, er þjóðflokk-
arnir styndu undir og gætu naum-
ast greitt, og hins vegar fjáreklan
til að bæta úr þörfunum heima
fvrir, sem alt of lengi hefði verið
vanrækt og látið sitja á hakanum
fyrir herkostnaðinura. Nú kvað
bann herkostnaðinn helmátjgi
hærri, en fyrir tíu árum síðan.
I lann væri þaö, sem allan merg
og blóð sygi úr þjóðinni, tæmdi
fjárhyrzlu ríkisins, en hefði um
langan tíma ekkert gefið í aðra
hönd. Hann . væri sú hagfræðis-
lega bölvun, sem væri undirrót
skattanna, og atvinnuleysis og ör-
bírgðar í heimalandinu. Eina ráð-
ið til að laga fjárhaginn væri að
takmarka liann að miklum mun,
svo að hægt væri að verja því fé
til almennra heilla, sem lagt væri í
hann að þarflausu.
Þá gerði han næst grein fyrir
skoðun sinni á málefnum Irlands.
Ivvað hann hina frjálslyndu stjórn
arfarsstefnu hallast að því t. d. í
skólamálum, að hvert hérað væri
einrátt um skóla sína, og fyrir-
komulag það, er þar væri við haft.
Sönnt hugmynd kvað hann liggja
lil grundvallar fyrir pólitískri
stjórnarstefnu flokks sins í mál-
efnum Irlands. Ekkert væri eðli-
ltgra, en að írar hefðu rétt til að
ráða málum þeim, er beint snertu
þá sjálfa, og enga aðra — sérmál-
unum—til lykta á þann liátt, er
þeirn sýndist heppilegast og sam-
kvæmt eigin vilja. Kvað hann sig
og flokk sinn unna landinu alls
réttar. er því væri gagnlegur og
hagkvæmur, enda væri slíkt eigi
aö eins sanngjarnt og réttlátt.held-
ur einnig tryggilegt og friðvæn-
legt.
I umbótunum er snerti hið
borgaralega félagslíf kvaðst hann
eins og kunnugt væri, oft hafa
látið skoðun sína i ljósi, og enn
hefði hann sömu grein að gera
fvrir áliti sínu nú og áður fyrri,
sem væri að koma þeinr auðæfum
í ló, sem landið geymdi enn ó-
framleidd, svo og að yrkja og
bæta landið sjálft, styrkja bændur
og búnaðinn, og enn fremur að
bæta kjör daglaunamannanna, og
sjá hinum mikla sæg atvinnuleys-
ingja fyrir vinnu með meiri nær-
gætni og hugulsemi, en verið hef-
ir, kappkosta að gera landið frem-
ur að fjárforðabúri, er þjóðin nýt-
ur góðs af í heild sinni, en að
gróðabrallsstöð, þar sem auðkýf-
ingarnir héldu uppi fjárbrellum
sínum ómannúðlegum.
I sambandsmálum lét hann í
ljósi með ótvíræðum orðum það á-
lit sitt, og hét því fylgi sínu, að
meta jafnan hag brezka ríkisins í
heild sinni framar, en hagnað
nokkurs einstaks flokks eða
flokka þjóðfélagsins. Á þ.vi kvað
hann velferð og framtíðarheill
hins mikla þjóðlíkama hvila, og
hvert þing, sem sannri þjóðarvel-
megun vnni, hlyti að byggja að-
gerðir sínar á þeim grundvelli.
Að síðustu sneri hann sér að
verzlunarfrelsismálinu, sem hann
kvað verða að sjálfsögðu snemma
á dagskrá næsta þings. Kvað hann
það gleðja sig að frjálslyndi flokk
urinn væri óhikandi og sjálfum
sér trúr í því máli. En nær sem
tollvernduninni væri gefinn laus
taumurinn, þá væri um leiö loku
skotið fyrir allar þeer umbætur og
hagfræðislegu áform, sem allra
augu mændu nú eftir að næðu
fram að ganga. Því um leið og
barist væri fyrir verzlunarfrels-
inu, og þar af leiðandi ódýrum
matforða og óunnum efnum, sem
undirstaða væri undir velmegun
landslýðsins, og blómgun verzlun-
arlífsins, þá væri og barist gegn
ofurmagni einkaréttinda, ranglæt-
is og einokunar þeirrar.er stöðugt
reisti rönd gegn öllum framgangi
frelsis og þjóðheilla.
Hann kvað sér vera það vel
ljóst að andstæðingarnir væru
bæði auðugir og voldugir, og
mundu esigra bragða láta ófreist-
að, til þess að kollvarpa verzlunar-
frelsinu, en hann kvaðst skora á
hina núlifandi niðja forfeðranna,
sem unnið hefðu og eftirskilið af-
komendum sínum þenna dýrmæta
frelsisfjársjóð, að kosta kapps um
að geyma hans og gæta, og eng-
inn sem eigi vildi ættleri heita gæti
Ieitt hjá sér að leggja fram sinn
skerf til viðhalds þessa lifandi
minningarmarks fornrar frægðar.
(
Þótti ræða þessi,sem hér eru að
eins tilfærðir helztu drættir úr,
vera i heild sinni bæði lofleg og
viturleg, enda var eigi við öðru að
búast, því að óefað má fullyrða
að liberalar hafa til forystu, þar
sem Bannermann er,einn hinn öt-
ulasta, sanngjarnasta og bezta
leiðtoga, sem völ voni á.
Ofriöarský.
Síðan um 1870 að síðasta ó-
friðnum milli Evrópu stórveld-
anna, Frakklands og Þýzkalands,
lyktaði með þeim friðarskilmál-
um, að Frakkar urðu að láta af
liendi fylkin Elzas og Lothringen,
hefir aldrei um heilt gróið milli
þjóða þessara. — Á þeim þrjátíu
og fimm árum, er liöin eru síðan
hefir oft verið við búið, að þjóð-
um þessum lenti saman, en aldrei
hefir útlitið verið ófriðvænlegra
en á þessu síð. ári, því að Þjóð-
verjar hafa nú gert alt sitt til, að
byggja Frökkum út í Norður-
Afríku, og draga úr völdum og á-
hrifum þeirra í Morokkólandi.
Land þetta hefir að þessu staðið
að nokkru leyti undir umsjón og
vernd Frakka, og af því hefir leitt
að þeir hafa notið viðtækari hlunn
inda í verzlunarviðskiftum við
Morokkómenn, en aðrar þjóðir og
það þola Þjóðverjar ekki. Síð-
astliðið sumar gerðu Þeir margs-
konar tilraunir, til að bægja
Frökkum þaðan, og eyðileggja
verzlunarviðskifti þeirra við lands
menn, og Vilhjálmur keisari gerði
sér meira að segja ferð á hendur
þangað, til að koma sér í mjúkinn
hjá þjóðinni. Eftir að ríkin höfðu
stritt um þetta, og beitzt öllum
mögulegum stjórnkænskubrögð-
um um langan tíma, kom þeim
loks saman um að halda sameigin-
legan þjóðfund um Morokkómál-
ið, og skyldi þar verða fastákveð-
ið vald og réttindi Frakka i Mor-
okkólandi, gagnvart Þjóðverjum,
og afskiftum þeirra þar. Því nær
sem fundinum hefir dregið, 'því
öflugari hefir æsingurinn orðið
milli þjóðanna, og því gleggri ó-
friðarlikurnar.
Þó lítið hafi á borið, hafa báðar
Þjóðirnar kepst við að búa her
sinn, síðari hluta ársins, sem leið,
til að vera við öllu búnar, ef til ó-
friðar kæmi. Er það hald manna,
að Vilhjálmur keisari muni ekkert
hafa á móti því að láta Þjóðverja
sýna vaskleik sinn i hernaði og
þar sem næst liggi að veitast að
Frökkum, og ófriðarefnið Mor-
okkodeilan er við hendina, þá vilji
hann ekki sleppa því tækifæri.
Aftur á móti er útlit á því, að
Slpánverjar muni gera alt sitt til
þess, að Morokkófundurinn lykti
friðsamlega, og stuðla að því, að
málið verði lagt í gerðardóm, er
Bandarikin ráði til lykta.
Eigi er enn þá auðvelt að gera
sér hug'mynd um, hve heimtufrek-
ir Þjóðverjar muni verða í þessu
máli. I nýársræðu þeirri, er
keisarinn hélt hernun irtist eigi
kenna neinnar ófriða' vuuar,en lít-
ið mark þarf samt á að taka,
þar sem ríkiskanslari von Bulow,
stm eins og kunnugi < r trún-
aðarmaður og eitfk;* keisar-
ans, hefir með ótvíræðum orðum
látið í ljósi, að fullnaðarúrslit
Morokkómálsins muni mjög erfitt
að framkvæma svo, að Þýzkaland
fái kröfum sínum fullnægt, án
þess að afleiðingarnar verði hinar
alvarlegustu.
Það sem mestu hlýtur að ráða í
úislitum þessarar deilu er auð-
vitaö það, hvernig Englendingar
snúast í málinu, og lítill efi virðist
leika á því, að þeir veiti Frökkum
ef á liggur. Á síðustu áratugum
hefir óneitanlega verið grunt á því
góða milli Þjóðvefja og Englend-
'nga, Þó að alt hafi verið kyrt ofan
á. Báðar eru þjóðirnar ríkar og
voldugar.og eins og oft vill verða,
hvór um sig kept um, að ná sem
mestum yfirburðum og áliti í aug-
um nágrannaþjóðanna.
Það er ekkert efamál, að Mor-
okkófundur þessi ber í skauti sínu
marga atburði, sem enn eru duld-
ir. Frakkar munu að sjálfsögðu
næsta ófúsir til að sleppa nokkru
af þeim réttindum, er þeir hafa
haft í landinu áður árum saman,
og selja Þau i hendur Þjóðverj-
um. En skilyrðið fyrir því, að
Frakkar geti haldið fram þeirn
réttindakröfum, er það, að þeir
eigi vissa von á stuðningi mála
sinna, þar sem Englendingar eru.
Það bandalag, sem lengi hefir
staðið milli Frakka og Rússa, er
eins og menn vita nú einskisvirði
eftir japanska ófriðinn, svo að
þaðan geta Þeir engrar hjálpar
vænst, enda ástandið á Rússlandi,
þó eigi hefði nein snurða á sam-
band þjóðanna hlaupið, eigi þess
eðlis, að Rússar hefð'u nú getað
snúist við því að aðstoða banda-
menn sína.
Á Þýzkalandi aftur á móti er
svo ástatt, að þar er öflug og
voldug sveit manna, sem rær að
því öllum árum, að auka veldi rík-
isins,með stofnun þýzkra nýlenda
hvar sem hægt er að koma þeim á
fót. Er Morokkódeilan af þeim
rótum runnin að nokkru leyti.
Vitanlega kemst landið aldrei í
nýlenduformi undir Þjóðverja, en
það eykur þeim samt styrk til að
færa út kviarnar í Afríku. Þjóð-
verjar liafa sýnt það á atferli sínu,
bæði í Suður-Afriku og Suður-
Ameriku, að Þeim er mjög hug-
leikið, að ná sem mestum yfirráð-
um i báðum stöðunum. I Suður-
Ameríku hefir nýlendustofnunin
gengig fremur stirt fyrir þeim, og
tilraunir þær, sem gerðar hafa
verið af þýzku stjórninni, til að
koma á fót þýzkum nýlendum i
Brazilíu og Argentina, hafa held-
ur eigi sem bezt tekist, enda bæði
Bandaríkjastjórn og Englending-
ar verið þröskuldar í vegi. I Suð-
ur-Afriku eiga þeir töluverðar
nýlendur, en, kostnaðarsamar
hafa þær orðið Þjóðverjum í
seinni tið, og eigi hafa Englend-
ingar heldur greitt þar fyrir Þjóð-
verjum, en miklu fremur haldið i
við þá, svo að þéir næði þar eigi
meiri yfirráðum, on góðu hófi
gengdi.
1 ófriðnum mill: :iku og
Spánar, þ£ reyndu Pjoðverjar að
fá aðrar þjóðir í Evrópu til að
ganga í samband og veitast að
málum gegn Bam vikjunum, en
Englendingar voru pví andvigir,
og fengu því t‘I -e-ar komið, að
ekkert varð úr þv} sambandi.
Þetta og ými.degt fleira er nóg
til að sýna það, a.ð eigi hefir verið
laust við, valdaríg og nábúakrit
milli ríkjanna, Englands og
Þýzkalands undanfarið, og þó að
þau liafi jafnað sakir milli sín stór
slvsalítið hingað til, er það aðal-
lega sprottið af þrí, að hvorugt
ríkjanna hefir enn haft í fulln tré
að byrja ófrið gegn hinu, þar sem
engar knýjandi ástæður eða beint
tilefni hefir heldur legið fyrir til
þess að hefja herskap.
Sennilegast er nú eftir öllu út-
liti að dæma, aö Þjóðverjar ráði
á Frakka, ef eigi komast sættir á
í Morokkómálinu, Frakkar munu
þá kalla Englendinga til hjálpar
sér, því að engin líkindi eru til
þess að þeir geti mætt Þjóðverj-
um með jöfnum herafla á vígvell-
inum. Bæði fyrirsjáanleg eyði-
legging og tjón Frakklands, svo
og hið nýtrygða samband þess
við England og metnaður síðast-
nefnds ríkis gegn Þýzkalandi,
gerir það öldtingis áreiðanlegt að
Englendingar skerast í rnálið til
þess að sjá við þeim leka, að
Þjóðverjar verði ofjarlar bæði
þeim sjálfum og öðrum Evrópu-
þjóðum.
Fjórða ríkið, sem líklegt er, að
blandist inn í ófriðinn, ef til kem-
ur, er Svissland. Því er svo í
sveit komið að það Hggur milli
frakklands að austan, en Þýzka-
lands að sunnan og vestan. Má
því ganga að því vísu. að það
mundi sjálfkjörinn vígvöllur ó-
friðarins, að meira eða minna
leyti, enda eru Svisslendingar
teknir að búa her sinn, til þess að
vera við öllu búnir, og verja land
sitt og réttindi fvrir erlendum ó-
friðarseggjum.
En sannarlega væri þess ósk-
andi að Frakkar og Þjóðverjar
gætu bundið enda á þetta misklið-
arefni á friðsamlegan hátt, því
hörmulegt væri það nú á tuttug-
ustu öldinni, ef þjóðir þær, sem
heita mega máttarstoð ir menn-
ingarinnar í hinurn gamla heimi,
skýldu saman svífa í blóðugann
bardaga út af fornu sjóræningja-
ríki suður í Afríku.
Stjórnvizka J. lanussonar.
1 síðustu Heimskringlu er John
Jfanusson í Sasktchewan aftur
tekinn til þess að barma sér, enn
ákafari og æstari en áður, út af
kosningunum og lagateysinu þar
vestra.
Lögbergi datt ekki annað í hug
þegar fyrri grein hans birtist, en
að hann héldi því fremur fram af
illum hvötum en óvizku og rata-
skap, að fylkið hefði engin gild-
andi grundvallarlög eftir að fara,
og fór því dálítið harkalega að
grpinaxhöfundinum, sem auðSjá-
anlega hefir tekið sér það talsvert
nærri.
1 síðari grein hans fer hann
hinu sama á flot. sýnilega í þeirri
góðu trú og fullvissu, að hann
hafi rétt fyrir sér, og lítur helzt
út fyrir, að einhver miður góð-
gjarn flokksbróðir hafi lagt þessa
flugu í munn Jóni, en hann verið
nógu einfaldur til að gleypa hana,
og bera svo opinberlega skellinn
af þeirri heimsku, sem hann hefir
narrast til að birta á prenti út af
þessu.
Þar sem honum hefir verið
komið til að trúa því, að grund-
vallarlög fylkisins væru sarna
eðlis og sama sem frumvarp til
laga, skulum vér góðfúslega
skýra það fyrir honum, að langt
er frá því að svo sé.
Við frumvarp til laga er hér,
sem hvervetna annars staðar skil-
in lagasetning, sem ósamþykt er
og alls eigi bindandi fyrir neinn
sem lög. Grundvallarlög fylkj-
anna hér í Canada eru aftur á
móti laga ákvæði þau, sem eru
hin stjórnarfarslega undirstaða
og reglur, sem fylkisstjórnin er
bundin við cftir að fara í fylkis-
n?álum; þau hefir sambands-
stjórnin samið, og um leið og
fylkið kemst inn í sambandið,
verður þaö, — eins og hver mað-
ur getur skilið—, eigi síður en
hin fylktn, háð grundvallarlögum
þeim, er sambandsstjérmn setur