Lögberg - 27.04.1916, Síða 2

2
LÖGBEKG, FIMTUDAGINN 27. APRIL 1916.
Eftir Ellu Wheeler Wilcox.
Á ríkismanns borði ræddust við
rommstaup og vatnsglas hlið við hlið.
Annað var rautt sem ólgandi blóð,
en annað tært eins og krystalls flóð.
Og vínguðinn mælti til vatnsins: “Á sögum
við skulum skifta frá liðnum dögum.
Ég man eftir veizlu með hlátri og hrópum,
ég var hyltur sem kóngur, ég réði lögum,
þá spekingar urðu að gjálfrandi glópum,
þá gerði ég volæði' úr sældar dögum.
Af kónga höfðum ég kórónu hleypti
og kóngum sjálfum úr hásæti steypti.
Og heiðarleg nöfn ég hlóð með vömm,
ég heiðrinum stal, en veitti skömm.
Ég hefi’ unglingsins freistað með einum dropa
sem áður en varði breyttist í sopa.
Á vegi til sæmdar ég varð honum töf
og veitti að lokum nafnlausa gröf.
Og vélarstjórans ég veikti þrótt
og velti lestinni’ um miðja nótt.
Og sökt hefi’ ég skipum á víðum ver,
og vein hinna deyjandi góð þóttu mér.
pví þau sögðu: “Sjá, þinn máttur er mikill;
þér frægð, styrkur, auðlegð og atgerfi
hneyga,
og alt sem þér lýtur, skal visna og deyja”.”
í1 Að lokum til vatnsins lét vínið mælt:
“Af verkum slíkum þér getur ei hælt.”
Og vatnið sagði: “Ég syng ei Ijóð
um sigraða kónga né örvita þjóð.
En varir hafa mér vilorð talað,
því veikum og þyrstum ég hefi svalað.
Ég hefi’ streymt um fjallið á ferð að unn
og falist í silfurtærum brunn.
Ég hefi skýfjötra rofið og fallið á fold
og flóð yfir engin og grætt upp mold.
Og dvalið hefi’ ég við dánarbeð manns
og dropið á skrælþura tungu hans.
Ég eyðimörk breytt hefi’ í blómsturreit
og blessun hlotið í hverri sveit.
Ég mylnunnar setti í hreyfing hjól,
til handa svöngum ég komið mól.
Og það sem var atað út af þér
var aftur þvegið hvítt af mér.
Ég hefi’ glatt og hjálpað og styrkt og stutt
og stúlku og pilti blessun flutt.
Ég fallins greiddi til gæfu stig,
og gott er öllum að þekkja mig.”
Á ríkismanns borði ræddust við
rommstaup og vatnsglas hlið við hlið. .
Og annað var rautt sem ólgandi blóð,
en annað tært eins og krystalls flóð.
F. H. Berg.
Saga New York.
(Framh.)
Hollendingar töldu Englendinga
hafa beitt sig hinu mesta ranglæti,
mótmæltu biturlega og sögðu Eng-
lendingum stríö á hendur. Ekki
fór Stuyvesant heldur varhluta af
ásökunum verzlunarfélagsins, fyrir
aö gefast upp aö öllu óreyndu.
“Eins og hann ehfði ekki sxðast
liðin fimm ár fengið vopn og skot-
færi og hermenn með hverju skipi
frá Hollandi,—jafnvel meira en fé-
lagið var fært um að bera. Svo
honum var ekki minna ætlandi en
að hafa virki og landvarnir í góðu
lagi, að hann gæti mætt nokkur
hundruð Englendingum og varið
lögmætar eignir félagsins.” — Hol-
lendingar keyptu landið af Indián-
um.
Stugvesant fór til Amsterdam, til
þess að verja gjörðir sínar, kom til
New York aftur og átti þar heim-
ili til dauðadags, og var tálinn
framkvæmdarsamur og 'ötull borg-
ari. Hann bygði stórt og vandað
hús með hollenzku byggingarlagi,
hafði stóran blóma og trjágarð í
kringum það og gróðursetti peru-
tré í garðinum sinum, sem hann
kom með frá Hollandi, sem óx þar
upp og liföi í 200 ár, blómgaðist og
varð til gagns og prj’ði. Stayvesant
dó 1672.*)
Hollendingar í New Amster-
dam, sem var fyrir neðan Wall
stræti á Manhattan, höfðu fátt af
nútíðar þægindum. En það er í frá-
sögur fært hversu kátir, glaðir og
nægjusamir þeir voru. Ofnar eða
eldstór, gólfteppi eða ruggu-
stólar þektust þar ekki. Vasaúi
eða klukkur ekki heldur, aðeins
stundaglös. Nokkur silfur úr voru
send þangað á síðustu árum hins
hollenzka tímabils, en þau biluðu
fljótlega, og þá kunni enginn að
gera við þau. Matkvíslir eða borö-
hnífar ekki til, keyrsluvagnar ekki
heldur. Aðeins einn fyrir nýlendu-
stjóra. Svo reiðhestar voru hafðir
til ferðalaga. Kvensöðlar voru eng
ir svo sessur voru notaðar í þeirra
stað. .Tvimentu oft karl og kona
saman, konan fyrir aftan.
Hollendingar voru gestrisnir. Eí
cinhvern bar að þeirra húsum, voru
honum veittar góðgjörðir. Kven-
fólk stundaði mikið hanflavinnu af
ýmsu tagi. Á hverju hausti var
haldin sölusýning, sem stóð yfir i
sex vikur. Var þar búpeningur
sýndur og verkfæri og húsmunir til
sölu, fóru þá og fram ýmsir leikir
til skemtana. Er getið um að m$nn
hafi verið handteknir fyrir að slá
knöttinn fknattleik) á strætum úti.
Hollendingar héldu marga hátíð-
isdaga*). Á jóladaginn óskaði
hver öðrum gleðilegra jóla. Eftir
það fóru ungir menn út á hinar
frosnu, íslögðu mýrar, ffrazen
svamps) að skjóta kalkúna
fturkeys). Nýjársdagur var mikill
gleðidagur. Þá heimsótti hver
annan og keptist þá hver við ann-
an að veita af sem mestri rausn,
vín og vistir, og hefir það haldist
við i New York til skamms tíma.
(On Paas Easter Mondey) annar
dagur páska var mikill gleðidagur,
sérstaklega fyrir börn og unglmga.
Mesti gleðidagur ársins var Sánkta I
Nikulásar dagur ('Santa Claus),
sem þá var hadinn 6. desember
*) There were several great festl-
vals: Christmas and New Years
Day, Pease or Passover (sbr. páska).
Most popular, however, among the
children was Santa Claus or St. Nich-
olas Day, December 6.
(síðar sameinaður 25. desember).
Sánti Nikulás var vinsælastur allra
í New Amsterdam á þeim dögum
Börnin hugsuðu sér ahnn kátan og
glaölyndan gamlan mann með æsku-
rósir i kinnum, fremur litinn vexti,
með lága blóma kórónu á höfði.
Með sleða hlaðinn allskonar vona-
og óskalands varningi, og hreindýr
gengu fyrir sleðanum.
Þótt Hollendingar væru sparsam-
ir, iðnir og atorkusamir, sem bænd-
ur og fiskimenn — veiðimenn og
hvað sem þeir tóku sér fyrir hend-
ur, þá verður því varla neitað með
sanngimi, að framfarir voru frem-
ur litlar, á því timabili sem þeir
höfðu yfirráð í New York. Land-
ið var líka óbygt með öllu af hvít-
um mönnum þegar þeir komu þang-
að. Nýlendustjórar voru heldur
ekki valdir sem lýðhollir stjóm-
málamenn, heldur aðeins til þess að
hafa saman sem mestar tekjur fyr-
ir félagið og verður ekki annað séð
en að þeim hafi tekist það sæmi-
Iega. Það er rétt að kannast við
það, að stjórnarskifti voru að
mörgu leyti heppileg fyrir New
York nýlendu. í staðinn fyrir að
vera ófrjálst útibú (þrátt fyrir bæj-
arréttindi á pappírnum) útlendrar
einokurnarv'erzlunar, umkringt af
óvinveittum nýlendum (enemy
oolonies), sem hver um sig var
voldugri að framförum og fólks-
fjölda. New York varð ein af fleyri
fylkjum undir sömu stjórn, sem öll
töluðu sama tungumál og sem höfðu
að miklu leyti sömu skilyrði. Fram-
farir og fólksfjölgun var hultfalls-
Iega miklu meiri undir stjórn Eng-
lendinga á hundrað og ellefu árum,
en á þeirri hálfu öld sem Hollend-
ingar höfðu þar yfirráð. Þó voru
framfarir ekki eins miklar undir
stjóm Englendinga eins og afstaða
og ástæður leyfðu, því stjómmála-
stefna hinna ensku nýlendustjóra
var eins mikið afturhald (conserv-
ative) og þeir þorðu að beita. Þeir
voru konungs fulltrúar.
Tuttugu konunglegir (royal)
landstjórar vom í New York á því
tímabili sem Englendignar höfðu
þar yfirráð, aðeins nítján eru nafn-
greindir.
Nöfn hinna ensku landstjóra í
New York og þeirra stjórnartima-
bil:
Richard Nicolls . . . . 1664—1668
Francis Lovelace .... 1668—1673
Sir Edmonton Andros 1674—1682
Thomas Dougan .. .. 1683—1689
Henry Sloughter .... 1691—
Benjamin Fletlher . . . 1692—1698
Earl Belmont.........1698—1701
Lord Combury .. .. 1702—1708
Lord Lovelace .. .. 1708—1709
Robert Hunter .... .. 1710—1719
William Burnet .. .. 1720—1728
Lord John Montgomery 1728—1731
William Cosby .. .. 1732—1736
George Clinton .. .. 1743—1753
Sir Danvers Osbome 1753—1753
Sir Charles Hardy . . 1756—1757
Robert Monckton . . . 1761—1765
Sir Harry Moore .... 1765—1770
Sir William Tryon .. 1771—
Deposed in the revolution. The
interregnum betveen several of
those dates was filled by lieutenant-
governors.
Á því tímabili voru átta kórónu
krýndir stjómendur Breta. Charl-
es JI., James II., William III. og
Mary Anna drotning og George-
amir af Brunswick.
Sem frjálslydnir stjórnmálamenn
eða mannvinir var meðaltal hinna
ensku nýlendustjóra ekki hátt.
Sumir voru gamlir hermenn eða
skipstjórar, sem stjórnin varð að
sjá um. Nokkrir voru ungir aðals-
manna synir, sem í embætti vom
skipaðir af þeim ástæðum. Þó voru
nokkrir þeirra skarpskygnir hæfi-
leika menn. Einn af þeim síðast-
töldu var yfirforingi Nicolls, fyrsti
umboðsmaður Englendinga í New
York. Staða hans varð erfið og
yandasöm, svo varlega varð að fara.
Sérstök lög varð að semja, og
mörgum, siðum og venium að
breita. Vann Nicolls það starf með
gætni og hyggindum. Lagabók var
samin, sem nefnd var hertogalög-
gjöfin, því hertoginn af York var
talinn Tigandi nýlendunnar. Vom
lög þau mikið frjálsari og sam-
vizkusamlegri en þvingunarlög
Stuyvesants (the iron directorj.
Dómnefnd var skipuð ('kviðdómur
—jury) og lögregluréttur í
bæum nýlendunnar. Einnig
gátu menn áfrýjað málum til
hæstaréttar (with right of appeal
to Courtof Sessions). Dauðahegn-
ing var lögð við landráð, manndráp,
guðsafneitun, mannaþjófnað og
fleiri glæpi. Þrælasala var leyfileg
með heiðingja og glæpamenn, sem
dæmdir höfðu verið til langrar
fangelsisvistar, sannkristnir undan-
þegnir. Verzlun við Indiánáa var
öllum stranglega bönnuð, nema með
sérstöku stjómar léyfi. Indiánum
var stranglega bannað kukl og sær-
ingar til kölska.*) Kirkjur voru
stofanðar og skyldi þeim við haldið'
eins og venja var til með ríkiskirkj-
ur, með ákveðnum gjöldum. Ekki
sést það neinstaðar tekið fram að
þeim gjöldum hafi verið jafnað
niður á alla eftir efnum og ástæð-
um,-en miklar Iíkur virðast til þess,
að kirkjugjöld hafi verið almenn
skyldugjöld, og kemur þar og í
hegningarlögunum fram að loforð
um alment trúarbragðafrelsi hefir
ekki verið haldið. “Engin trúar-
brögð rétthærri en önnur”. “Eng-
inn kristinn maður verður sektaður
eða í fangelsi kastað fyrir trúar-
skoðanir hans.” •
Einsog áður er getið um, höfðu
Englendingar sagt Hollendingum
stríð á hendur, og Frakkar gengið
í bandalag með Hollendingum.
| NicolLs nýlendustjóri taldi mjög
liklegt, að Hollendingar mundu gera
tilraun til að taka aftur New York,
af því þeir höfðu svo voldugan
skipaflota. En De Ruyter, hinn
vaski sjóliðsforingi Hollendinga
sigldi flotanum frá West Indium
til Englands, en kom ekkert við i
New York. Sló þegar í bardaga
milli hans og Englendinga, og varð
De Ruyter svo nærgöngull að hann
sökti skipum Englendinga á
Thames fljóti. Friður var saminn
1667, og héldu Englendingar ný-
lendum sínum í Ameríku. Meðan
ófri'ður þessi stóð yfir, geysaði
drepsótt óviðráðanleg í Lundúna-
borg, 100,000 manns létust á fimm
mánuðum. Litlu síðar kom upp
bruni, einn sá stórkostlegasti í sögu
borgarinnar, tveir þriðju hlutar af
allri Lundúnaborg brann til ösku.
(13,000 hús brunnu. Mark Pattison
sagnfr.). Landplágur þessar og
slys höfðu mikil og slæm áhrif á
New York, verzlun féll í kalda kol,
samgöngur og útflutningar frá Eng-
landi urðu mjög litlar.
1668 bað nýlendustjóri Nicolls
um lausn frá embætti, var Francis
Loveloce herforingi skipaður eftir-
maður hans. Eitt af helztu em-
bættisverkum hans var að stofna
póstsamband á milli Boston og New
*) To “pow-wow” or perform ln-
cantatloB to the devil. pess eru vtst
fá dæml, a8 Indlánar hafi veriS sak-
aSlr um galdra e8a særlngar.—Höf.
York ('1672). Lovelace var frem-
ur vinsæll stjómari, hrósar hann
fyrirrennara sínum í bréfi til Ar-
lington aðalsmanns: ‘N'icolls ný-
lendustjóra hefir hepnast frábær-
lega vel að stjóma fleiri þjóðflokk-
um, með gagnólíkum skoðunum, í
friði og spekt, og það á þeim tim-
um, þegar margar aðrar þjóðir bár-
ust á banaspjótum. Indiánum hef-
ir aldrei verið jafn friðsamlega
stjórnað.”
Á síðasta stjórnarári Loveloce
1673, lentu Hollendingar og Eng-
lendingar aftur í ófriði. New
York búar vissu ekki fyrri til, en
herforingjar Hollendinga Evertsen
og Binckes sigla herskipum inn á
New York höfn. Lovelace ný-
lendustjóri var fjarverandi, svo
þar var höfuðlaus her og lítið um
vöm. Tóku Hollendingar New
York eftir að hafa drepið nokkra
hermenn. En nú. héldu þeir ný-
lendu.nni aðeins nokkra mánuði.
Þegar friðarsamningar voru undir-
skrifaðir í Westminster, var þar
tekið fram, að Hollendingar aldrei
framar gerðu tilkall til New York
nýlendu.
Edmond Andros nýlendustjóri
kom til New York 1674. Hann var
fæddur aðalsmaður og hafði meiri
hluta æfinnar verið við hirðina
ensku. Faðir hans var hirðmeist-
ari Charles II. Lærður vel og hafði
miklar mætur á málaralist og gaf
sig allmikið við stjómmálum. En
var kaldur og drotnunargjarn og
óþiður að upplagi. Húsfreyja hans
Mary, var vel ment kona og hin
sköruglegasta.
Englendingar og hið ensku mæl-
andi fólk og einnig hinir frjáls-
lyndu Hollendingar í New York,
höfðu trúað því og treyst að þeir
nú mundu hafa frjálsari og fram-
gjamari stjóm en þeir höfðu haft,
undir hinu hollenzka kaupmanna
félagi. En þeim varð það fljótlega
ljóst, að það sótti í sama horfið
hvað það snerti að einn maður réði
öllu ("the one man power was still
paramount). Þeir höfðu skift
kaupmanna fulltrúa fyrir einvalds
sinnaða hertogastjóm. Að sönnu
hafði þeim verið veitt tilslökun ('con-
cession), en þrátt fyrir það höfðu
þeir engin áhrif—ekkert úrskurðar
vald í sínum eigin málum C“no
voice in their own affairs). Sum-
arið 1681 var samin bænarskrá til
James hertoga, og undirskrifuð af
mjög mörgum. Var forgangsmað-
ur John Younge, sýslumaður yfir
Löngu eyjunni (Long Island). Var
þar beðið um fulltrúa stjóm með
sama (efta. líku) fyrirkomulagi og i
öðrum pörtum Brezka ríkisins, en
sárstáklega látin í ljósi óánægja yf-
ir því að sköttum og inntektum ný-
lendunnar sé eytt og þeir hafi þar
ekkert vald yfir. Charles II. sagði
að fulltrúa þing væri nauðsynlegt
til þess að jafna niður sköttum
Cassembly must by granted).
William Penn Chinn frjálslyndi
mannvinur og átrúnaðargoð Indi-
ána i Pennisylvaniu nýlendu), sem
þá var staddur á Englandi, ráð-
lagði að New York nýlendu væri
veitt það fyrirkomulag (“his
system”), sem hann hafði dregið
upp og þá var samþykt.
James hertoga hafði boðist kaup-
andi og hátt verð fyrir New York
nýlendu, svo nú varð hann að ráða
við sig hvað gera skyldi, selja'eða
veita hin umbeðnu réttindi. afréð
hann að gera hið síðara. Kallaði
Edmond Andros heim og skipaði
nýlendustjóra Thomas Dougan, og
veitti hin umbeðnu réttindi að mestu
Ieyti—mestmegnis. Dougan var
frægur hershöfðingi og hafði verið
konungs fulltrúi í Afríku. Fyrsta
embættisverk hans, þegar hann kom
til New York, var að skifta nýlend-
unum í kjördæmi og skipa Tyrir um
kosningar. í sambandi við þessar
konsingar sést það að nýlendutak-
mörk að austan voru Connecticut
áin og Langa eyjan, Manhattan,
Vineyard og Nontuck.
Fyrsta fulltrúa þing í New York
kom saman 17. október 1683. Flest-
ir þingmenn voru Hollendingar eða
af hollenzkum ættum. Þingforseti
var kosinn Matthias Nicolls. Eftir
þrjár vikur var þingi slitið. Hin
fyrsta lagasamþykt, sem þing þetta
gerði, var stjórnarskrá sem veitti
aukin réttindi (“A Charter of
Liberties and Privileges”) eftir
kröfum nýlendubúa. Handrit af
þessari stjórnarskrá, dagsett 22.
apríl 1686, er til sýnir í bæjarráðs-
húsinu í New York. Hefir verið
farið eftir þeirri stjórnarskrá að
m"rgu leyti með nxxverandi stjóm-
ar fyrirkomulag New York borgar.
Cliarles II. andaðist 1684. Tók
þá við konungdómi eigandi New
York nýlendu, James Rex. Hans
fyrstu afskifti af New York voru
að neita að samþykkja stjómar-
skrána, þó gaf hann leyfi til að eftir
henni mætti fara, þar til að önnur
væri samin. New York búar sann-
færðust fljótlega um að James Rex
Ckonungur), var alt annar maður
en hertoginn af York. Það er al-
kunnugt að James II. var þröng-
sýnn trúarofstækismaður sem not-
aði vald sitt til þess að auka og reisa
aftur við kaþólsku kirkjuna í rík-
inu, en hann var fljótlega hrakinn
frá völdum.
Iðunn.
Margir brostu þegar þess var
getið að Iðunn gamla ætti að risa
upp aftur. Hún var svo vinsælt rit
fyrrum að ekkert hefir lengra kom-
ist. hún náði meiri alþýðuhylli en
nokkurt annað alþýðurit á íslandi.
Þess þótti lika full trygging feng-
in að hún yrði vel úr garði gerð í
annað sinn, þegar það sást hverjir
útgáfendur hennar voru. Jón Ól-
afsson, Einar Hjörleifsson og
Ágúst Bjamason eru allir svo víð-
þektir og velþektir rithöfundar að
ritið hlaut að verða gott frá þeirra
hendi; það hefir heldur ekki brugð-
ist. Ritið er bæði fjölbreytt, fræð-
andi og skemtilegt.
Einn kafli er í því, sem Vestur-
íslendingum hlýtur að þykja skemti-
legur; em það “Endurminningar
æfintýramanns” eftir Jón Ólafsson.
þar ber margt á góma, og leynir sér
ekki foma fjörið og eldurinn í rit-
hætti gamla mannsins. Hvert sem
menn eru Jóni samdóma í stjóm-
málum og öðru eða ekki, þá finn-
ast tæplega tveir menn með íslenzku
þjóðinni sem um það deili, að hann
sé einn hinna mestu rithöfunda og
skemtilegustu. Lögberg tekur upp
nokkra kafla úr þessum “endur-
minningum” og væntir þess að þeim
dálkum þyki ekki illa varið er til
þess fara.
Úr endurminningum œfintýramanns
Frósögn sjálfs hans.
Eftir Jón Ólafsson.
rpetta er hvorki œtlað til a8 vera
nein ævisaga, né samfeld frílsögn, held-
ur a8 eins meir og minna sundurlaus
brot af endurminningum, og nota eg
þær, þegar svo ber undir, fyrir umgerð
um sm&myndir af mönnum, viBburðum
eða háttum. — Höf.]
I.
Barnæska og uppeldi.
Vorið byrjar ýmist 20. eða 21.
marz. Mér er sagt, að árið 1850
hafi vorið byrjað 20. marz, og hafi
sá dagur verið fyrsti miðvikudag-
ur í einmánuði. Veður er mér sagt,
að hafi verið bjart, hjarn að vísu á
jörð, en glaða sólskin og hlýindi,
eftir því sem úm er að gera á þeim
tíma árs. Ekki býst eg við að eins
hafi viðrað um land alt, en svona
viðraði á Kolfreyjustað x Fáskrúðs-
firði þennan dag. Sé það ekki rétt
hermt, ber eg enga ábyrgð á því.
Eg man eðlilega ekkert eftir því,
því eg hafði annað að gera þann
dag, en að setja það á mig. — Eg
var nfl. að fæðast í þennan heim.
En eg hefi alt af verið heldur upp
með mér af því síðan, að fæðast
þannig vorsins bam, enda ekki leið-
um að líkjast, þótt ólíku sé saman
að jafna; því að þennan dag voru
þeir lrka á sinni tíð fæddir, Hora-
tius og Henrik Ibsen, og drottinn
veit, hve margir fleiri merkismenn
en við þrír. Móðir mín var rétt
tvítug þegar hxin átti mig, og er svo
að sjá, sem faðir minn hafi búist
við, að koma mín í þennan heim
mundi ekki ganga sem greiðlegast,
þvi að þótt hann fengist sjálfur
mikið við lækningar og hefði lækn-
inga-leyfi (veniam practicandi), þá
hafði hann þó verið svo forsjáll aö
senda eftir Gísla héraðslækni
Hjálmarssyni til að Ieiða mig x kór
í þessum heimi; enda sýnist ekki
hafa af því veitt, því að hann varð
að draga mig inn í heiminn með
töngum. Sáust tangamörkin á báð-
um gagnaugum mér nokkur ár á
eftir.
Það er siður, þá er menn vilja
vita deili á manni, að spyrja um for-
eldra hans og ættemi. Eg er nú
heldur fáfróður í þeim efnum, en
skal þó reyna að leysa úr þessum
spumingum eftir föngum.
• Faðir minn hét Ólafur, fæddur
17. ágúst 1796 á Borg í Skriðdal,
sonur Indriða Ásmundssonar bónda
þar. í æfisögu Páls bróður míns
framan Við 2. bd. Ljóðmæla hans
hefi eg skýrt frá ættemi föður okk-
ar svo sem mér er kunnugt.*) Móð-
ir mín hét Þorbjörg Jónsdóttir,
Guðmundssonar, gullsmiðs og1
söðlasmiös, þá á Vattarnesi, en síð-
ar í Dölum í Fáskrúðsfirði. Faðir
hans vaF Guðmundur Magnússon,
hreppstjóri á Bessastöðum í Fljóts-
dal, síðar bóndi í Fannardal í Norð-
firði.
Guðmund tel eg einn af merk-
ustu mönnum í þeim legg ættar
minnar, og verð eg að geta hans
dálítið nánara. Gámngar kölluðu
hann stundum “Lyga-Gvönd”,
þennan langafa minn. Þó sagði
hann að almanna rómi aldrei neitt
það ósatt, er nokkrum manni gæti
verið til meins eða miska. En hann
hafði gaman af að segja ótrúlegar
kynjasögur, sem ekki voru ætiaðar
til þess, að neinn maður tryði þeim,
heldur annaðhvort mönnum til
gamans, eða þá stundum til að
ganga fram af mönnum, sem voru
ýknir og skreytnir. Þæt sögur eru
til eftir hann, sem í engu standa að
baki Múnchhausens. T.d. þessi:
Guðmundur átti hest góðan,
brúnan, vakran vel, en fljótan með
afbrigðum á stökki. Guðmundur
KAUPMANNAHAFNAR
Vér ábyrgj-
umst það að
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimi.
Ljúffengt og
endingar gott
af því það er
búiðtil úr safa-
nikluenmildu
tóbakslaufi.
MUNNTÓBAK
lét einatt mikið af klámum og sagði
meðal annars einhverju sinni svo
frá flýti Brúns: — Eg var eitt sinn
á heimleið úr ferð og kom um kveld
í hlaðið á Brekku. Húsfreyja stóð
úti og bauð mér að koma af baki
og þggja eitthvað gott. Eg hafn-
aði þvi þó og sagðist vilja hraða
mér heim, því að veður leit ekki
tryg?úega út. Hún spurði þá,
hvort ekki mætti bjóða mér mjólk-
ursopa, þvi að griðkonur vom að
koma af stöðli. Aldrei kvaðst eg
mjólk hafna, og fór hún inn, en eg
sat á baki; kom hún út aftur að
vörmu spori með fjögra marka ask
fleytifullan af spenvolgri nýmjólk
og bauð mér. Eg setti askinn á
munninn og tók að þamba af hjart-
ans lyst. — Eg veit þá ekki fyrri til,
en að klárinn tekur viðbragð og
þýtur alt í einu á stað á harðasta
stökki; eg misti náttúrlega askinn
úr hendinni með því sem eftir var
í honum; en Brúnn þaut áfram ems
og elding og hægði ekki á sér eða
staðnæmdist fyr en heima í hlaðinu
á Bessastöðxxm. í því að kláráinn
stöðvaðist og ég ætlaði af baki,
dundi á mér sá harðasti haglbylur,
sem eg hefi út í komið. Svo hart
var haglið, að eg þoldi ekki við og
hafði engin önnur ráð með hestinn
en að kippa honum með sér inn í
bæjardyrnar til að spretta þar af
honxxm. En þá gekk nú heldur en
ekki fram af mér! Hesturinn var
alveg hárlaus að aftan, öll lendin
fram að hnakki, hárlausari heldur
en rökuð gæra. Þá fór eg að skilja
hvers kyns var; haglbylurinn hafði
skollið á lendinni á Brún, þegar eg
var að drekka úr askinum, en hann
þá brugðið snögt við á sprettinn, og
hann og vindurinn verið svo ná-
kvæmlega jafn-fljótir, að haglið
náði mér ekki fyr en Brúnn stað-
næmdist í hlaðinu á Bessastöðum;
en haglið hefir lamið altaf jafnt og
þétt á lendinni og lamið af honum
hvert hár, en þetta hefir gert Brún
eins östöðvandi og hann varð, þvi
að það hefir verið eins og hann
væri sífelt keyrður með svipu.
Fleiri sögur kunna menn enn á
austurlandi eftir Guðmundi. En
það yrði oflangt mál að telja þær
hér. Að eins skal eg geta þess, að
eitt sinn, er hann var að lýsa því,
hve stormasamt og illviðrasamt gæti
verið í fjallinu hjá sér, sagði hann
svo frá: Eg var einu sinni snemma
vetrar uppi x fjalli að huga að kind-
um mínum; þá skall á moldviðris-
bylur með fárviðris-stormi, svo að
eg sá ekki fótum minum forráð og
vissi ekki af fyr en eg steyptist
fram af sextugxun hamri, svo að
mölbrotnaði í mér hvert einasta
bein, og með mestu guðs mildi að
eg slasaðist ekki.
Þáð var segin saga, að Guðmund-
ur sagði sögur sínar með mesta al-
vörusvip, og lét sér þá aldrei
stökkva bros. — Hann hefir verið
kými-skáld í óbundnu máli.
Móðir xxxóður minnar hét Val-
gerður; hún dó hjá Ólafi syni sín-
um í Minnesota vorið 1894 og var
þá um nírætt. Faðir hennar var
Bjarní Oddson, skipasmiður og
bóndi í Kollaleiru í Reyðarfirði.
Hann minnir mig að væri á níunda
ári yfir nírætt, þegar hann dó. Eg
var þá i skóla. Hann var iiagleiks-
maður eins og öll sú ætt var. Hann
hafði svo góða sjón til æfiloka að
hann las gleraugnalaust. En h-yrn-
arlítill var hann síðari árin og þá
farinn að muna bezt það sem gerst
hafði í æsku hans. Ilann mundi
vei frönsku stjómarbyFinguna og
sagði vel frá.
Móðirætt mín er hin nafnkunna
Hákonarstaða-ætt, þeirra Pétranna,
hvers fram af öðrum. Svo sagði
móðir mín rné’r, að sú ætt væri hin
sama sem séra Péturs á Víðivöll-
um, föður Péturs biskups, og þá að
líkindum sama Péturs-nafnið.
Kunni hún að rekja það saman, þvi
að hún var ættfróð.
Frekari greinargerð ka^in eg ekki
á ætt minni að gera.
Faðir minn var tvíkvæntur og
átti við fyrri konxinni 4 böm, er upp
komust: Önnu, Pál, Ólaviu og
Þórunni. Anna systir min giftist
Siggeiri stúdenti Pálssyni, er siðar
varð prestur að Skeggjastöðum,*)
*) Indriði afi minn var sonur Ás-
mundar Helgasonar, brðður Jðns sýslu-
manns Helgasonar í Skaftafallssýslu.
Brððir Indriða var Hallgrímur Ámunds-
son í Sandfelli, gáfumaður og skáld-
Ólavia giftist Birni Péturssyni Cfrá
Valþjófsstað), er síðar varö alþing-
ismaður um nokkur ár, fór síðan til
Ameríku, misti þar konuna og
kvæntist aftur ameriskri konu, varð
kennimaður Únitara-safnaðar í
Winnipeg og dó þar**J. Þórunn
systir mín giftist Þorvaldi móður-
bróður mínum, svo að faðir minn
var bæði mágur hans og tengdafað-
ir’ €n Þau Þórunn og Þorvaldur
voru með öllu óskyld. Pál kannast
aUir vi» og hefi eg ritað æfiágrip
hans framan við 2. bildi ljóðmæla
hans.
Sv° sagði Páll mér, að faðir okk-
ar hef«i verið mjög strangur viö
börnxn 1 uppeldi, og eiginlega alt of
strangur svo að það hefði fjarlægt
þau honum of mikið, einkum sig og,
ef til vill, Ólavíu nokkuð, svo að
það hefði fyrst verið þegar þau
voru orðin fullorðin, að þeim hefði
orðið verulega hlýtt til hans; en upp
frá því hefði sér orðið æ betur og
betur við hann ár frá ári, eftir því
sem hann hefði þekt og : kilið hann
betur.
En svo sagði Páll mér, að þegar
eg hefði fæðst, hefði faðir okkar
alveg skift um uppeldisaöferð, og
fylgt annari stefnu við okkur seinni
konu börnin; hefði hann sagt sér
það fullorðnum, að hann heföi al-
veg skift um skoðun í því máli, og
sig iðraði þess mest, að hann hefði
verið of strangur áður við bömin.
— Við vorum að eins tvö síðari
konu börn, eg og Kristrún, fimm
árum og átta dögtmi yngri en eg,
og það er af mér að segja, að eg get
ekki hugsað mér ástúðlegri og blið-
ari föður, heldur en hann var okk-
ur, og sama mun um Kristrúnu að
segja. Mig skorti 16 daga á 11 ár
þegar hann dó, en Kristrúnu skorti
þá 24 daga til að vera 6 ára. Móð-
urástinni er við brugðið og flestir,
sem eg þekki, hafa elskað móður
sína meira en föður. Mér hefir
verið alveg gagnstætt farið; mér
var alt af faðir minn svo miklu kær-
ari en moðir min. Hxin var mæt
og merk fcona og prýðis vel gefin
bæði til sálar og líkama, og unni
hún okkur bömum hugástum aö
sjálfsögðu. Hún var ekki stórlynd
kona, en tilfinningasöm og nöld-
ursöm meöan vi'ö vorum á unga
aldri. Eftir að við óxum upp, var
hún barnaleg í því, að henni fanst
að sjálfsögðu að við ættum að fall-
ast á sinar skoðanir í þeim efnum,
þar sem við höfðum vitanlega miklu
betra skyn á. Þetta gerði skaps-
mUni hennar nokkuð þreytandi
fyrir okkur, því að þessi skaps-
munabrestur, kom aðallega fram
við okkur systkinin. Hún vildi okk-
ur alt hið bezta, og við Kristrún
vildum auðvitað hvort um sig, aö
henni liði sem bezt. Hún var hjá
okkur á víxl, en þreytti okkur og
þreyttist á okkur í víxl. Að því er
mig snertir, fann eg oft til þess,
að þetta væri að nokkru leyti mér
að kenna, og hefi eg þó annars yf-
irleitt komist vel af við alla menn,
sem eg hefi verið í sambúð við.
—Iöunn.
(Trh.).
mæltur. Dóttursonur hans er Sigmrður
próf. Gunnarsson I Stykkishólmi. Ann-
ar dóttursonur hans er Bjami Jónsson,
ritstjóri Bjarma. í þriðju lið frá Hall-
prrlmi er Gunnar Gunnarsson sagna-
skáld I Danmörku. Indriði afi minn
var tvíkvæntur; sonur hans af síðara
hjónabandi var Ásmundur, faðir Indriða
í SBljateigi, föður Helga I Skógargerði,
fóður Indriða rafmagns-iðnmanns ð.
Eskifirði; móðir hans er sonardóttir
Hallgrlms I Sandfelli.
*) Prjd af bSrnum þeirra komust
upp:_ Stefania, Bjarni og Malena.
Stefania kvæntist séra Sæmundi Jðns-
syni, og eru þeirfa synir: séra ólafur
I Hraungerði, Geir biskup á Akureyri
og Páll cand. phil. I Höfn.
**) Af þeirra börnum eru fjögur á
tífi: ólafur læknir I Winnipeg; Anna
gift Stlg porvaldssyni frá Kelduskóg-
um, kaupmanni á Hallson I N.-Dakota;
Halldóra, gift páli Bardal I Winnipeg
Og Sigrún, gift norskum manni I
Ameriku. Björn átti son utan hjóna-
bands, þann er Sveinn heitir; hann er
kvæntur Kristrúnu alsystur minni og
búa þau I Seattle, Wash., U.S., og eiga
bæði börn og barnabörn.