Lögberg - 14.12.1916, Síða 1

Peerless Bakeries
Heildsöluverzlun
Búa til beztu tegundir af sætabrauði. Ekkert sparað
til að hafa það sem Ijúffengast. G.ftingar kökur búnar
og prýddar sérstaklega vel af manni sem er meistari íþeirri
ð i. Kringlur og tvíbökur einnig til sölu. Pantanir frá
verzlunarmönnum út um landið fljótt afgreiddar.
C. HJALMARSON, Eigandi,
1156-8 Ingersoll 8t. - Tals. G. 4140
29. ARGANGUR
Jón Jónsson. snírnfr »‘ðlnu:iir.
Halldór Hermannsson,
bókavörður.
“A8 veita heilnæmum straumum
heim og a’S heiman, þa8 er aS vera
sannur sonur þjóðar sinnar.” H. H.
Eitt af því sem Jrjóð vorri
heima hefir staðið stórkostlega
fyrir þrifum, er það, hversu
hún hefir verið lítið kunn er-
lendis. Sjálfir hafa íslendingar
vitað það, að þefír áttu gull og
gimsteina í bókmentum sínum;
sjálfir hafa þeir vitað það, að
þeir stóðu ef til vill engri þjóð
að baki mentunarlega í vissum'
skilningi. En umheimurinn
hafði lítið af því að segja. Ljóð
vor og bókmentir voru ekki til
á öðrum tungum en vorri eigin |
og hana skildu engir nema vérl
sjálfir. f síðari tíð hefir þetta;
mjög breyzt. Nú er farið að
þýða margt af voru máli á ann-
ara og vér þannig farnir að
kynnast. Heimurinn er farinn
að vita af því, að vér erum til.
Einn þeirra manna, er í síð-
ari tíð hefir unnið meira að því
en nokkur annar að gera bók-
mentir vorar kunnar erlendis,
er Halldór Hermannsson í New
York.
Hann er fæddur 6. janúar 1878
að Velli í Rangárvallas., sonur
Hermaníusar, er var sýslunjað-
ur þar og konu hans. Hann kom
til lærðaskólans í Reykjavík
1892 og útskrifaðist þaðan árið
1898 með ágætum vitnisburði.
Sigldi hann samsumars til há-
skólans í K.höfn og byrjaði þar
á laganámi.
Rétt eftir að hann kom þang-
að vildi það til, að fslandsvinur-
inn Fiske þurfti að fá tvo menn
til þess að fara með sér til Flor-
ence á ítalíu og fá þá til að
semja skrá yfir bókasafn sitt.
Var þar í stór deild af íslenzk-
um bókum og þurfti hann því
íslenzka menn. '
Til þessa verks valdi hann tvo
stúdenta, þá Bjarna Jónson nú-
verandi bankastjóra á Akureyri
og Halldór. Við þetta starf voru
þeir í heilt ár, 1900—1901. Að
því loknu talaðist þannig til, að
Halldór varð hjá Fiske áfram
við ritstörf og ýmsar bókmenta
legar rannsóknir; ferðaðist hann
méð honum um ýms lönd, svo
sem pýzkaland, ftalíu og víðar.
Árið 1904 andaðist Fiske.
Hafði hann svo ráð fyrir gert,
að bókasafn hans yrði flutt til
Comell háskólans í New York
og íslenzkur maður skyldi verða
þar bókavörður. Var Halldór
sjálfkjörinn til þess og hefir
gegnt þeim starfa síðan.
pegar safnið byrjaði, voru
þar 8,500 bindi íslenzk, og hafa
öll íslemzk blöð og tímarit og
allar bækur, sem út hafa komið
verið keypt þar síðan, auk afar-
margra rita gamalla og stór-
merkilegra.
Auk þess sem Halldór gegnir
bókavarðarstörfum, sér hann
um útgáfu ársrits á ensku um
íslenzkar bókmentir; er það
stórt rit og vandað og orðið
stórmikið safn. Er því valið
nafnið “fslandica”, og hefir
Halldór skrifað það alt frá upD-
hafi til enda. Mundi það hafa
verið sumum nægiegt æfistarf,
þótt lítið annað hefði gert, því
safnið er þess eðlis, að nákvæma
og ítarlega vandvirkni þarf við
að hafa, svo að fádæmum sætir,
þar sem það eru mestmegnis
fróðlegar skýrslur.
Auk þessa hefir hann skrifað
margar merkar ritgerðir bæði í
íslenzk tímarit og ensk og er/
hann jafnvígur á bæði málin,
ritar þau bæði afburða vel.
pað er flestra manna álit, að
sú staða sera þessi landi vor
nú skipar, sé einhver sú þýðing-
armesta sem til sé erlendis,
með því að sá er hana skipar
hefir takmarkaaust tækifæri
til þess að voita straumum heim
og að heiman og hafa á aðra
hönd áhrif á þjóð sína með
þeirri þekkingu er hann fær er-
lendis, og hins vegar að opnu
augu umheimsins f> rir þeim
sannleika, að til er þjóð, sem fs-
lendingar nefnast og er þess
virði að henni sé gaumur gef-
inn. Og það mun flestra
manna mál, að tæplega gæti
þetta starf verið í hæfari
manns höndum, en þáð er nú.
Halldór er mikill maður á
velli, fríður sýnum og gerfileg-
ur, bjartur á brún og brá, og
höfðinglegur með afbrigðum.
Jón Jónsson,
saRnfræðingur.
“Bf hver einstaklingur hefir það
hugfast, aS verða ekki ættleri, þá er
þjó'Binni borgið.”-—J. J.
Fáir eru þeir bræður vorir
heima, sem menn þekkja hér
betur án þess að hafa séð þá, en
Jón Jónsson sagnfræðingur. Og
fáir eru þeir þar, sem meiri og
varanegri áhrif hafa haft á
hugi vor Vestur-íslendinga og
opnað oss betur útsýni og inn-
sýni í líf forfeðra vorra en hann.
Að undanteknum sumum
ljóðabókum hefir víst ekkert
rit, sem að heiman hefir kom-
ið, mótað sig eins óafmáanlega
í hugskot vor og sumar bækur
hans, t.d. “fslenzkt þjóðerni”,
“Skúli landfógeti”, “Oddur lög-
maður” og “Gullöld fslands.”
Hversu mikil áhrif hann hafi
haft á oss hér verður aldrei
talið né mælt og þó eru áhrif
hans óendanlega yfirgripsmeiri
og dýpri á ættjörðu vorri.
Sá eldmóður sem hann hefir
kveikt í hugum yngri manna og
kvenna þegar hann hefir kallað
forfeður þeirra og fornmæður
fram í nutíðarlífið og látið þau
mæla upörfunarorðum—sá eld-
móður á ekkert til að mælast
við af sama tagi sem þjóðinni
tilheyrir.
pað er eitt af kraftaverkum
19. aldarinnar á íslandi að vek.ja
þar upp mann, er önnur eins á-
hrif hefir haft með ritum sín-
um og Jón Jénsson. Hann
verður ávalt í sögu vorri talinn
meðal hinna stajrstu spámanna.
Jón Jónsson er fæddur 25.
apríl árið 1869 í Mýrarhúsum á
Seltjarnarnesi; k;om í latínu-
skólann 13 ára gamall; útskrif-
aðist árið 1889; sigldi til háskól-
ans í K.höfn og byrjaði þar á
læknisfræðisnámi; hætti því
brátt og tók að lesa sögu Norð-
urlanda— sérstaklega fslands;
en aldrei tók hann háskólapróf.
Síðasta verk hans í bókment-
um og ef til vill það allra merk-
asta, er saga íslands, skrifuð á
,svo aðgengilegu máli, eins og
öl hans rit, að unun er að esa.
Jón er kennari við háskólann
og nýtur þar mikils álits bæði
fyrir þekkingu sína og prúð-
mensku. Hann sat á þingi um
eitt skeið fyrir Reykjavíkurbæ,
en ekki kvað þar eins mikið að
honum og við bókmentimar. í
Jón verður ein þeirra stjama
er alt af skín bjart á bókmenta-1
himni íslands.
l
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN 14. DESEMBER. 1916
Oskasynir Islands
heima og erlendis
Lögberg flytur í þetta skiftj
myndir af fáeinum ágætismönn-
um ættjarðar vorrar; er það ekki
ofsögum sagt, að þeir allir skari
fram úr hver í sinni grein.
Guðmundur Björnsson,
landlæknir.
“Hver stund sem vér llfum í ISju-
leysi, er stolin tir fjársjóSi lands og
ÞjóSar.”—G. B.
peir eru allmargir, sem geta
verið bæði stórvirkir og vel-
virkir í einhverju einu; þeir eru
nokkrir, sem geta verið góð-
virkir og mikilvirkir í tvennu
eða jafnvel þrennu; en þeir eru
hreinasta undantekning, sem
bæði eru vandvirkir og afkasta-
miklir í mörgu.
Elnar Hclgason, jarðyrkjumaður.
Einn þessara örfáu manna er
Guðmundur Bjömsson, land-
læknir á íslandi. 0
Guðm. Björnsson er fæddur
12. október 1864 í Gröf í Víði-
dal í Húnavatnssýslu; er hann
sonur Bjöms bónda Guðmunds-
sonar og porbjargar konu hans
Helgadóttir á Marðarnúpi
Hann útskrifaðist af lærðaskól-
anum í Reykjavík árið 1887 og
tók læknisfræðispróf við há-
skólann í Kaupmannahöfn árið
1894. Var hann þá þegar sett-
ur héraðslæknir í Reykjavík, en
fékk veitingu fyrir því embætti
skömmu seinna. Hélt hann því
þangað til árið 1906; þá varð
hann landlæknir á fslandi.
Hafði hann aflað sér óvenju-
lega mikillar mentunar auk
hinnar venjulegu skólafræðslu
og var því sérlega hæfur fyrir
stöðuna. pannig ferðaðist hann
til Noregs fyrir stjórnina árið
1896 til þess að kynna sér lækn-
ingaaðferð Norðmanna og vam-
ir þeirra gegn holdsveiki. peg-
ar hann kom heim bjó hann út
frumvarp er lagt var fyrir þing-
ið um það mál, og var sérstak-
lega orð á því haft, að aldrei
hefði frumvarp verið betur og
vandvirknislegar úr garði gert.
pegar Guðmundur var í skóla
bar snemma á því, að hann var
starfsamur framkvæmdamað-
ur og eftir því sem honum óx
þekking og tækifæri, kom það
fram betur og Ijósar með ári
hverju, hvílíkum heljarkröft-
um hann átti yfir að ráða.
pað var því ekki að óvæntu,
að hann lét til sín taka, þegar
honum var fengin í hendur ein-
hver vandasamasta og mesta
trúnaðarstaða þjóðarinnar —
það að vaka yfir heilsu hennar
og lífsskilyrðum.
Hann tók sig til svo að segja
umsvifalaust og hóf hlífðar-
lausa baráttu gegn berklaveik-
inni á íslandi, sem áður var sá
vágestur, sem þjóðinni stóð af
hinn mesti voði. Ritaði hann
hverja greinina á fætur annari
um það mál í blöð og tímarit;
flutti um það fyrirlestra og rit-
aði um það bækur. Hafði hann
lag á því að koma þannig orðum
að því sem hann hafði að segja
um þetta mál, og alt annað, að
öll þjóðin hlustaði þegar hann
talaði. Og nú er á fslandi eitt
með beztu berklaveikishælum,
sem til eru í Evrópu.
pá sneri hann athygli sinni
að öðru máli, er embætti hans
snerti; það var geðveikramálið.
Var það að mestu leyti fyrir
hans óþreytandi dugnað að
bygt var geðveikrahæli á íslandi
og var það ein hin þarfasta
stofnun, sem þar hefir komið
upp. Ritgerðir Guðmundar um
það mál verða þjóðinni ávalt í
fersku minni og honum til ævar-
andi sóma.
priðjastórmálið heima í heil-
brigðisáttina, sem hann berst
fyrir, \er landsspítali. Flytur
hann n\i hverja ræðuna á fætur
annari um það mál og skrifar
um það í blöð og tímarit með
þeim sama eldmóði, sem hef-
ir einkent starf hans frá því
fyrsta.
Skylt þessum störfum var
það, þegar hann í félagi við aðra
stéttarbræður sína byrjaði á því
að gefa út alþýðlegt íæknablað
á fslandi; var það nefnt “Eir”
og flutti margar leiðbeiningar
og ógrynni af fræðslu.
En Guðm. Bjömsson hefir
ekki látið sér nægja að skara
fram úr sem læknir að dugnaði
og framkvæmdum. Hann hefir
auk síns yfirgripsmikla starfs
gefið sig meira við opinberum
málum en flestir aðrir núlif-
andi menn á fslvodi.
Hann var í bæjarstjórn R.vík-
ur í sex ár (1900—1906) og
reyndist þar frábærlega starf-
samur. Barðist hann þar ó-
trauðlega fyrir vatsnveitu, lét
gera uppdrætti of bænum til
vatnsleiSslu og margt fleira.
Ekki var laust við að hann
þatti of stórstígur og fékk hann
stundum allharða mótstöðu; en
slíkt láta mikilmenni aldrei á
sig bíta, enda hélt hann jafnt
fram máli sínu fyrir það, hvort
margir voru með eða móti.
Á þingi hefir Guðm. Björns-
son verið hvað eftir annað og
gegnt þar ýmsum trúnáðar-
störfum, enda verið þar flestum
atkvæðameiri. Nú í haust var
hann kosinn á þing við lands-
kosningarnar.
Eitt mál er það á íslandi, sem
flesti^m öðrum málum hefir
verið meira barist um og nú er
farsællega til lykta leitt; það er
bindindismálið. Hjá því gat
tæplega farið, að annar eins
starfsmaður og hann legði þar
hönd á plóg; enda hefir hann í
síðastliðin 20 ár verið einn hinna
allra áhrifamestu framsögu-
manna þess. J?eir eru víst fáir
á íslandi, sem bindindismálið á
meira að þakka en honum.
í upphafi sögðum vér, að
hann væri einn hinna fáu, sem
un’nið gæti að mörgu og gert alt
vel. Sannleikurinn er sá, að
Guðmundur Bjömsson skiftir
sér svo að segja af hverju ein-
asta máli, sem á dagskrá kem-
ur heima fyrir, og það sem ó-
skiljanlegast er, er það, að hann
fjallar um þau öll hvert fyrir
sig eins og hann væri sérfróður
í því sem hann vinnur að í það
og það skiftið.
Heilbrigðismál, mentamál,
bindindismál, skáldskap og bók-
mentir, íþróttir, siðbótamál,
IlaHclór Herniaiinsson, bókavörður.
stjómmál og atvinnumál. Um
alt þetta fer hann höndum sér-
fræðingsins með hinni mestu
þekkingu og nákvæmni. Og
starfsþrekið og áhuginn er ó-
venjulega mikill.
Æfisaga Guðmundar Björns-
sonar ver^ur svo merkileg þeg-
ar hún verður rituð með sann-
gimi, að hún verður alveg ein-
stök í sinni röð, ekki einungis
sökum þess, hversu pundið hef-
ir verið stórt, heldur einnig og
öllu heldur fyrir þá sök hversu
afar vel það hefir verið ávaxtað.
Jóhann Sigurjónson,
skáld.
“Taktu eldinn úr hlóSunum,
|>& er húsiS kalt;
taktu hitann úr ljóSunum,
þá er hel yfir alt.”—J. S.
NÚMER 50
( Guðniundur Björnsson landlæknir.
Tæplega munu Jæss dæmi, að
jafnungur maður og Jóhann
Sigurjónsson er, hafi náð eins
mikilli festu í bókmentaheimin-
um yfirleitt og hann. Jóhann
er ekki einungis talinn meðal
allra fremstu skálda íslands og
langfremsta leikritaskáld þióð-
ar vorrar, heldur er hann viður-
kendur um öll Norðurlönd og
jafnvel um alla Norðurálfu, auk
þess sem nafn hans stækkar
með hverju árinu sem líður
meðal Ameríkumanna.
Tímaritið “Scandinavian Re-
view” gefur Jóhanni Sigurjóns-
syni tignarsæti og stærra en
flestum öðrum skáldum Norð-
urlanda.
Jóhann er að eins 36 ára gam-
all. Hann er fæddur 19. júní
I 1880, sonur Sigurjóns bónda á
I Laxamýri í Suður pingeyjar-
sýslu og konu hans. Gekk Jó-
hann í 2. bekk lærðaskólans ár-
ið 1896 og var þar þangað til
hann tók fjórða bekkjar próf.
pá sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar 'og byrjaði á dýralækn-
inganámi , við háskólann, en
hvarf frá því eftir að hann
hafði lokið fyrri hluta prófs
með ágætis vitnisburði.
Var hann þá farinn að gefa
sig svo við bókmentum, að hann
ákvað að helga þeim krafta sína
heila og óskifta.
Jóhann var snemma atkvæða-
maður mikill ;tók hann flestum
öðrum meiri þátt í félagsmál-
um þegar hann var í skóla, og
hverju máli sem hann fylgdi,
kynti hann þá elda, sem bæði
lýstu og hituðu. Hann er til-
finningamaður í mesta lagi og
hélt fram þeirri stefnu þegar í
æsku, að eins og hitinn væri öllu
viðhald í hinu líkamlega lífi,
þannig væri hann það einnig í
hinu andlega.
Fyrstu merki þess að Jóhann
var efni í skáld, var kvæði er
hann orti fyrir Dagskrá 1898,
með fyrirsögninni “Reynitrén”.
pað kvæði vakti mikla eftirtekt
og er það einkennilegt, að þar
byrjar Jóhann á þeirri skáld-
skaparstefnu, sem hann hefir
jafnan fylgt síðan. Hún er sú,
að taka eitthvað úr hinni merki-
legu þjóðarsögu fslendinga,
færa það í frambærilegan bún-
ing og gefa því vængi skálds-
ins til þess að það geti flogið
inn í sál þjóðarinnar, sem það
upphaflega kom frá, og fundið
þar sitt rétta heimkynni. petta
er stefna Jóhannns og honum
hefir tekist svo að kraftaverki
er næst.
Fj alla-Eyvindur og Galdra-
Loftur eru þau skáldverk, sem
jaldrei deyja á meðan einhver
snefill er eftir af íslenzkum
'hugsjónum.
í þessum ritum hefir Jóhanni
tekist að sýna eina hlið af þjóð-
lífi íslendinga í alveg nýju ljósi.
Olnbogabömin í fomum munn-
mælasögum eru þar leidd fram
fyrir þjóðina—móður sína—og
hún látin sjá það og finna, iðr-
ast þess og viðurkenna það, að
hún hefir ekki veitt þeim það
uppeldi, sem hún skuldaði þeim.
Jóhann Sigurjónsson er yfir
höfuð einkennilegur maður.
Hann er lausari við allan tepru-
skap en menn eru alment; hvort
hann flytur lof eða last, hvort
hann er í minni hluta eða meiri
hvort það líkar betur eða ver,
þá gefur hann hugsun sinni orð
á þann hátt sem honunm sjálf-
um finst við eiga. Hann kallar
lýgina lýgi og syndina synd, al-
veg eins fyrir það, þótt einhver
vilji kalla það eitthvað annað,
og þótt það þyki ekki láta vel í
eyrum.
Einar Helgason,
jiirðyrkjufracðiiíí'ur.
“HvaS er þaS,
sprottiS á lslandil
hlynt?”—E. H. '
sem ekki getur
ef vel er að þvf
fslendingar em ríkir af bók-
mentum, ríkir af skáldskap,
nkir af hugsjónum, ríkir af alls
konar andlegri auðlegð; en þeir
hafa verið eftirbátar annara
W'oða í ýmsum praktiskum
framförum til skamms tíma.
Skógar hafa verið höggnir upp
með rótum þar sem þeir voru,
lyngið rifið upp; landinu hafá
verið veitt ótal sár en lítið gert
til þess að græða þau; flíkumar
hafa verið rifnar af því, en lítið
gert til að klæða það.
í seinni tíð hafa þó stórkost-
legar framfarir átt sér stað,
ekki í einu heldur öllu.
Meðal þess sem mætir aug-
anu, þegar til íslands er komið,
nú í seinni tíð, er það, að þar er
nú margskonar jarðargróði, sem
eki þektist fyr.
Meðfram götum í Reykjavík
eru blómlegir mnnar, þmngnir
þroskuðum berjum á vissum
tíma ársins, og hefðu menn ekki
trúað því í gamla daga, þótt
einhver hefði spáð því að slíkt
gæti orðið.
Víðsvegar um land eru nú
skógarræktun, blómreitir, kom-
blettir og alls konar gróður, sem
vaxið hefir upp í skjóli sívak-
andi hugsana og sístarfandi og
hlúandi handa.
Sá maður, sem allra mest
hefir að þessu unnið, er Ein-
ar Helgason. Hann er fæddur
15. júní 1867 á Kristnesi í
Garðsárdal í Eyjafirði
Einar hefir varið öllum sín-
um kröftum í þjónustu þess að
“klæða” landið og “græða.”
Mesta þrekvirki hans í þá átt
er gróðrarstöðin í Reykjavík.
Hún var byrjuð árið 1900 með
14 dagsláttum lands rétt hjá
höfuðstaðnum. Er þar rejmd
allskonar trjárækt, blómarækt,
matjurtarækt og komrækt; sér-
staklega blöndun grastegunda,
og er nú selt þaðan allskonar
fræ út um alt land.
Fyrsta tré var gróðursett þar
1900; gerði það H. Kr. Frið-
riksson forseti búnaðarfélags-
ins; var það björk og nefnd
Halldóra, í höfuðið á Halldóri.
Er það tré nú orðið allhátt og
þriflegt. par eru stórir og
miklir rauðberjamnnar og önn-
ur berjatré.
Við stöðina vinna og læra
margir ungir menn og konur og
samskonar stöðvar hafa þegar
verið byrjaðar víða um land í
smærri stíl, þar á meðal á út-
skálum, í pjórsártúni, í Birt-
ingaholti, á Hvanneyri. á Sauða
ein, á Selfossi og í Deildar-
tungu.
Einar er einn hinn allra þarf-
isti sonur ættjarðar vorrar og
‘rumkvöðull hrejrfingar, sem
Víinar nýtt tímabil í sögu
þjóðarinr'ar.