Lögberg - 01.03.1917, Blaðsíða 1

Peerless Bakeries
Heildsöluverzlun
Búa til beztu tegundir af aætabrauði. Ekkert sparað
til að hafa það sem Ijúffengast. Giftingar kökur búnar
•g prýddar sérstaklega vel af manni sem er meistari í þeirri
ðn. Kringlur og tvibökur einnig til sölu. Pantanir frá
verzlunarmönnum út um landið fijótt afgreiddar.
C. HJALMARSON, Eigandi,
1 1 B6-8 Inffersoll 8t. - Tals. G. 4140
W/NN/PEC'S PpfM/Ffí Laumdh^
55-59 Pearl St
Forseti,
Tals. Garry 3885
R. J. BARKER
Ráðsmaður, S. D. BROWN
30. ARGANGUR
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN I. MARZ 1917
NOMER 9
Stóri dómur.
Virðist það vera, sem Canadiska þjóðin er að kveða upp yfir
Conservatíva flokknum yfir leitt. — Kosningar fóru
fram í Nýju Brúnsvík á laugardaginn og unnu Liber-
alar þar.—Áður voru þar að eins þrír liberal þingmenn
af 48 en nú eru þeir 27.—prír ráðherranna féllu.—Hvert
fylkið af öðru kveður upp dauðadóm yfir fjárdrætti og
svikum: Manitoba 1915, British Columbia 1916 og Nýja
Brúnsvík 1917—og óefað alt ríkið í ár eða 1918.
Alvarlegar ákærur.
J. G. Turriff þingmaður í Ottawa
flutti ræðu 26. janúar 1917, þar sem
hann beindi athygli manna aö því að
stjórnin væri a<5 láta byggja þrjár
skotfæra verksmiðjur. Ein þeirra
sag6i hann að kostaSi $1,750,000,
önnur $2,000,000 og sú þriöja $2,250,-
000 eSa allar þrjár til samans $6,000,-
000 (sex miljónirj. Þessar sex mil-
jónir sagöi hann a'S yrSu teknar úr
vasa fólksins í Canada og Englandi.
Turriff kvaS þetta vera óforsvaran-
legt þegar þess væri gætt aS stjórnin
hefSi í eySi járnbrautarskála útbúna
meS allskonar vélum og áhöldum, til
þess a'S búa til skotvopn aS fáeinum
vélum undanteknum til þess aS búa
til kúlur. Til þess aS gera þessa skála
fullkomin verkstæSi hefSi ekki þurft
aS verja meira en í mesta lagi $250,-
000. En stjórnin hefir meS öllu neit-
aS aS þessir skálar fáist til skotfæra
verkstæSa, og einnig hefir hún meS
öllu neitaS aS nota þá sjálf, til þess
aS búa þar til skotfæri fyrir sann-
gjarnt verS fyrir canadiska herinn,
fyrir Englendinga eSa bandamenn yf-
ir höfuS.
Þetta segir Turriff aS séu þær
glæSur, sem fyr eSa síSar hljóti aS
koma stjórninni í koll, enda sé enginn
svo djarfur aS afsaka slíkt.
Blessun tollanna.
BlaöiS “Grain Growers Guide”
flvtur fró'Slega skýrslu um þá bless-
un,. sem tollarnir veita bóndanum.
BlaSinu farast þannig orö: Vernd-
artollarnir kosta meSalbóndabýli hér í
landi $200 til $250 á ári. Hér uni bil
$50 af því fara í fjárhirzlu rikisins,
en $150—$200 í vasa auSfélaganna,
sem stjórnin verndar. Hér um bil
200,000 bændabýli eru í Sléttufylkj-
unum og tollurinn sem á þeim lendir
nemur því inilli $40,000,000 og $50,-
000,000 á hverju ári. Réttur eSa
sanngjarn tollur væri ekki nema
lo,000,000 til $12,000,000. Bændurnir
i vesturfylkjunum tapa þvi á hverju
ári úr eigin vasa $30,000,000 án þess
aS tollar séu tekjur, nema þær 10 milj.
sem þeir borga í tollum til ríkisins.
Ef bændurnir í þessum fylkjum
borga þannig $30,000,000 af ósann-
gjörnum tollum, þá borga hinir ibú-
arnir allir til samans ekki minna en
aSrar $30,000.000 eöa alls $60,000-
000 á hferju ári í þremur fylkjunum.
Og þaS er ekki þar meS búiö. Bænd-
urnir tapa aS minsta kosti 5 centum
af hverjum mæli hveitis á því aS
þeim skuli bannaS aS hafa frjálsa
verzlun viö nágrannaþjóS vora —
Bandaríkin. ÞaS veröur á ári $10,-
000,000 til $15,000,000. Og þó er tap-
iS hlutfallslega hærra á ööru korni,
svo sem hör, byggi og höfrum.
Þannig er þaö sannaö aS teknir ervi
yfir $75,000,000 á hverju ári af pen-
ingum hændanna í þremur vestur
fylkjunum og því stungiö i v'asa hinna
vernduöu auöfélaga; og er þó ótaliö
alt þaö tjón, sem kaupmenn í þessu
fylki verSa fyrir v.egna verzlunar-
ófrelsis. Er ])jaS furSa 'þó fólkiS
flýi landiS ? er þaö furSa þótt bú-
skapurinn svari ekki kostnaSi.
Mikill útflutningur.
Frá 1. maí 1916 til 30. nóvember
fluttu 33,340 karlmenn frá Canada til
Bandaríkjanna. t desember sama
ár fóru héöan 27.000 karlmenn eöa
alls frá 1. maí til 1. janúar 60,340.
f janúar og þaö sem er af þessum
mánuSi er sagt aS fariö hafi enn þá
fleiri; sérstaklega i janúar.
ORPHEUM.
Vikan sem byrjar mánudaginn 5.
Marz veröur merkileg vika á Orphe-
l>nt. Alice Eis og Berth French eru
iíklega allra beztu dartsarar sem nú
l>ekkjast. Þær segja heilar sögur i
^ansinum og gera þaö svo vel að eng-
1,1 orö gætu jafnast viS. Svo er þar
’neÖ dans sem heitir Halloween”. Er
|>aÖ eiginlega Ieikur í þrem þáttum,
^eni sýnir allskonar hjátrú. Medlin,.
walsl 0g Towns koma fram á Orphe-
»m meö “The New President” og þar
veröur einnig sýnd “An Artists Stu-
dio.”
Hækkar í tignmni,
Dr^ Baldur Olson hefir veriö skip-
aöur yfirlæknir viö berklaveikishæli
í Balfour í British Columbia. Er þar
veriö aS breyta hinu mikla C.P.R.
hóteli í sjúkrahús og sér Dr. Olson
um þaö aS öllu leyti. Byggingin er
stórkostleg og fögur eftir því sem
sagt er, og landslagiö hiö ákjósan-
legasta. Um 100 sjúklingar komast
þar fyrir til aö byrja meS og verSur
bætt viö þaS innan skamms sv'o þaö
rúmi 200.
Er Dr. Olson settur aöalmaSur
þesasrar miklu stofnunar og hefir
þar full ráS. Sýnir þetta hversu mik-
iS traúst er boriS til hans.
Liberal klúbburinn
l>ar hefir orSiö uppihald á fundum
um tima vegna hinna mörgu sam-
kvæma aS undanförnu. Nú byrjar
hann aftur meö fullu fjöri og verSur
þar fundur í kveld (fimtudagj þar
sem fram fara fjörugar umræSur.
ÓskaS eftir aö sem flestir sæki.
0r boenum og grend.
Skemtifundur verbur haldinn í
“Bjarma”, bandalagi Skjaldborgar-
safnaöar næsta þriSjudagskvöld 6. þ.
m. _ Sig. Júl. Jóhannesson segir þar
soguna af Heröi Hólmverjakappa og
Helgu Jarlsdóttur konu hans, sem er
ein hin fegursta ásta og æfíntýrasaga
i íslendingasögunum. Engin íslenzk
kona hefir unniö annaö eins þrek-
virki og Helga, þegar hún synti til
lands meö báöa syni sína eftir aö
maður hennar, faöir piltanna, liaföi
veriö veginn meö svikum.
Jónas Jóhannesson frá Winnipeg
Beach kom hingaS til bæjarins á miS-
vikudaginn og fór heim samdægurs.
Hann var aS leita sér lækninga hjá
Dr. Brandson.
Samkoma sú, sem haldin var í
TjaldbúSarkirkju í vikunni sem 'leið
til styrktar 223. herdeildinni var á-
gætlega sókt og fór vel fram. Þau
Mr. og Mrs S. K. Hall, Fred Dal-
mann og Paul Bardal leystu öll hlut-
verk sín af hendi hvert ööru betur.—
Mrs. T. H. Johnson biöur þess^ getiS
að hún sé þessu fólki og öllum, sem
studdu samkomuna sérstaklega þakk-
lát fyrir hönd félagsins.
Þ. Þ. Þorsteinsson skáld hefir ný-
lega lokiö viö mikiS verk er hann
hefir haft meS höndum. ÞaS er mál-
uö mynd af Vilhjálmi Stefánssyni
eftir allra síöustu ljósmynd sem til er
af honum. Myndin er á stóru spjaldi
og fyrir neSan hana öunnr mynd af
Huldárhvammi, fæSingarstaö hins
fræga manns. Utan um þessar
myndir er rammi meö allsókonar
skáldskap og uppdráttum, þar á með-
al fjórum landnámum sinu i hverju
horni: landnámi Tngólfs, Eiríks
rauða, Leifs hepna og Vilhjálms. —
Þessu listaverki verður lýst betur í
næsta blaði. Það er skrautprentað
með littim élithographed) og verður
til sölu innan skamms. Þetta er
mynd, sem ætti aö komast á hvert
íslenzkt heimili.
ísledingur, sem Jóhannes Jónssott
heitir, er er sag'ður fallinn i stríöinu.
—Óskar SigurSsson héðan úr bænum
er sagðtir særöur.
Þorsteinn Ingjaldsson og Helga
Þorgeröur SigríSur Magnúsdóttir
voru gefin saman i hjónaband aS
heitnili foreldra brúöarinnar hjá
Hnausum 26. febr. af séra Jóhanni
Bjarnasyni. ,
Siguröur Vilhjálmsson fór norSur
til Riverton og Árborgar á miöviku-
dagin og dvelur þar um tveggja
vikna tíma.
. . Guilbaultkærurnar
fórtt þannig, aS allir í nefndinni,
bæði conserv'atívar og liebaralar sam-
þyktu á'ð þær væru á alls engum
rökttm bygðar og jafnvel Telegrám
kvaö nienn hljóta að þreytast á ann-
ai eins framkomu og hans.
Dýr liðsafnaður.
Séra W. J. Hindley sagSi frá þvi
í ræSu á mánudaginn að áriö sem
leið hefði 190. herdeildin innritaS
2,000 manns, en þegar til kom hefSu
aSeins 600 þeirra veriS herfærir. AS
afla þessara manna og æfa þá kvaS
hann landiS hafa kostað $400,000, eöa
nærri hálfa mijlón.
Konur á þingi.
N. W. Rowell leiStogi framsóknar-
flokksins í Ontario flytur frumvarp
á þinginu, sem heimili konum bæSi
atkvæðisrétt og kjörgengi til þings.
Er ekki ólíklegt aö frumvarp þetta
veröi samþykt; allir framsóknarmenn
verða því hlyntir og ntargir ihnna
einnig.
pjóðverjar láta herfanga vinna
við framleiðslu.
Sjötíu og fimm þúsund hefanga
hafa ÞjöSverjar við jarðrækt víös-
vegar um landiö, eftir þvi sem síöustu
fréttir segja og bæta viS þá tölu
jafnt og þétt.
Fáein orð enn.
1 síSasta blaði ritar Gísli Jónsson
enn á móti ritdómi vorum um bókina
“Út um vötn og v’elli”.
Vér skulum ekki vera langorðir viö
þeirri grein. Þess er ekki þörf.
AS orðið last geti naumast leitt til
annars en spilla, eins og G. J. segir
rná vera rétt; en að lofa og íasta að
verðleikum, eins og vér tókum fram
er allra ritdómara skylda. Þá er
lofiS sanngjarnt og lastiö líka. Ein-
tómt lof er enginn dómur nema um
alfullkomið verk, en af því höfutn vér
svo lítið yfirleitt.
Gísli Jónsson segir að öll orðin,
sem vér töldum upp, séu rétt stöfuS
í bókinni, en viðurkennir samt að
crskilegt hcfði verið að þau hefðu
flest verið á einn veg rituð. Þar er
hann oss alveg samdóma. Sum orðin
eru rétt stöfuö eftir blaSamanna rétt-
rituninni, sum eru rétt stöfuð eftir
gömlu skólaréttrituninni; með öðrum
oröum engri réttritun fylgt, heldur
rituö af handahófi. Þetta staðhæfð-
urn vér í upphafi og gerum enn, og
þetta viðurkennir hann nú.
Að margar villur finnist í því, sem
ritstjóri Lögbergs “gefur út” má vel
vera. En það raskar ekki sannleiks-
gildi í dómi vorum. HefSi enginn sið-
ferðislegt leyfi til bess aS benda á
g;alla hjá öðrum, nema hann væri
sjálfur óskeikull og alfullkominn, þá
yrðu aðfinslurnar fáar, sökum þess
að fullkomnu mennirnir eru fáir. AS
svara réttlátum aöfinslum með því
einu aö sá er aöfinslurnar ber fram,
sé sekur um eitthvaS lika, er aöeips
þeirra drengja siður, sem ekki þola
sannleikann.
•í sambandi við orSin hver og hvor
heldur G. J. þvi fram aö báðar mynd-
irnar hvjtr og hz'ör séu eins málfræði-
lega réttar, þótt eigi sé þeim leyft inn
í ritrnál nú á dögutn. Þaö aS þeim
er ekki Ieyft inn í ritmál nú á dögum,
er nægilegt til þess aö fordæma þær.
Um uppruna orðsins verslun fjöl-
yröir G. J. KveSur þaS orð ekki
koniið af verð, heldur af staðháttum
(verý. Kemur þar með orSið
“piracy”, sem hann segir að sé eins
til orðiö um ófriðarstörf og verzlun
um hin friðsamlegu viSskifti manna.
Þarna sannar hann aS orðið er
komið af verð. Piracy eða rán er
það þegar nienn taka muni með of-
beldi, án þess að verð komi fyrir;
verzlun aftur á móti er þaö, þegar
hlutir eru keyptir eða fengnir fyrir
verð.
Þá er eignarfallsmyndin als, sem
hann er að verja. Segist rita alls í
kajdkyni, en als í hvorugkyni. En
þetta er rangt Allur er lýsingarorS,
eins og hatin segir, og er í kvenkyni
öll og hvortigtkyn alt. “Eignarfallið
verður alls, allrar og als”, segir hann.
En eftir sömu reglu ætti eignarfall
af or'ðinu hallur, höll halt, að vera
halls, hallrar og hals, en slíkt er al-
gerlega rangt.
íVér nennum ekki að eltast viS
fleira. MálstaSur okkar beggja ligg-
ur fyrir augum lesendanna og geta
þeir dæmt um hvor hafi á réttu aö
standa.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Vestan um haf.
Þetta er i seinni tíð orSinn talsvert
algengur texti til að leggja út af, eða
þá eitthvaS sem bendir í sömu átt.
Þannig var í Lögbergi 15. þ. m. visa
eftir J. B. Hólm, og stóð á undan
henni að hún væri tileinkuð séra
Magnúsi Jónssyni. ÞaS er ljómandi
falleg vísa, ein af þeim fallegustu,
sem hér sést í blöSum, visa, sem lýsir
svo inniiegum kærleika til gömlu
móSur okkar norður og austur í haf-
inu. Mér datt í hug: “Já. hefði
Magnús Jónsson orðið var viö ntikiS
af líkum hugsunarhætti, og eins v'el
fram settum, þá hefSi fyrirlesturinn
orðið talsvert öðruvísi en hann er.”
Annars hafa dómarnir tim fyrir
lesturinn veriö talsvert vægari í
seinni tíð, ekki bara eintómt saurkast,
og ýmsir hafa látiö til stn heyra, sem
auösjáanlega hafa viljaö vera sann-
gjarnir, og á það sjálfsagt talsvert rót
sina í því, hve skynsamlega ritstjóri
Lögbergs tók í máliö, eins og vænta
mátti af gáfuSutn manni og vel ment-
uöum og ættjaröarvin. Þetta get eg
sagt um hann, án þess aS vera neitt
aS skjalla hann; og svo Iíka hitt, aö
eg felst ekki á alt, setn hann segir.
Eti baö er fleira í bessu áminsta
blaöi en vísan ein: . “Þú land minna
ljúfustu vona og landanna kærst”.
Þar er líka löng grein eftir herra
Árna Sveinsson. Þann sama víst,
sem alloft er á ferð í blöðunum, og
kallar hann greinina: “Athugasemd
viS fyrirlestur M. J., Vestan um haf”.
Þar finst mér kveða talsvert viS
annan tón, og tónninn ekki vera
hreinn né fagur.
ÞaS sem honum þvkir mest nauS-
syn aö gera “athugasemd” viö, er
ein grein i fyrirlestrinum, og sú
grein segir liann aS sé sv'ona: “ís-
lenzka þjóðin mun naumast hafa
gengið í gegn um snarpari eldraun en
Landar i Nýja-fslandi gerðu, þegar
bóluveikin gekk þar. Enda svarf þá
svo aö, að stjórnin varð aS skerast
í leikinn, til þess aS ekki hryndi nið-
ur úr hor og vesaldómi allur hópur-
inn. Þar á ofan bættist svo vesal-
dómar annara, svo aö Icelander f'ís-
lendingurj var orSið nokkurs konar
smánaryrði.”
Dómurinn, sem herra Árni Sveins-
son kveSur upp umlþessa grein, er
stuttur og laggóÖur og hljóöar svo:
“Þfessar setningar eru langt frá
þvt sanna.”
En hvaS segir liann svo sjálfur ttm
]>etta satna efni?
AuðvitaS ber hann ekki á tnóti því,
aS veikin hafi gengiö. Sjálfur kveöst
hann hafa veriS þar og legiö allþungt,
en ekki samt dáið; og af því aS hann
hafi haft sérlega góöa aöhlvnningu,
bá sé hann ekki með mikil bóluör.
Færri mnudu hafa dáið en raun varð
á, ef ástæöur hefðu veriö í góðu lagi,
en því ltafi ekki verið aS heilsa.
Húsakynni hafi VeriS léleg, kringum-
stæður erfiðar, og fólkiö útilokaö frá
öSrum mönntttn. Bólnsetningin heima
á fslandi hafi þó bjargaS sunntm.
Ekki ber hann heldttr á móti því,
að stjórnin hafi oröið aö skerast i
leikinn og leggja fólkinu styrk, en
bæfir þv' viö, aS Iitöi’ hafi órðiö aö
hjálpa sumum, þegar er þeir komu á
land i Ameríku í Quebee. Svo ósjálf-
bjarga vortt þeir.
Ekki neitar hann því heldur aö
nafniS “Icelander” hafi verið haft
sem smánarvrði, og hann bætir því
viö, að| stundum hafi verið skeyti
framan 'við það “darn” eða “dirty”.
Jafnvel hann sjálfur slapp ekki viS
þetta, og þó fékst hann viS þokkalegri
vinnu en flestir hinir, og hefir því
sjálfsagt veriö talsvert mannborlegri
aö sjá.
Hvor segir nú meira og lakara af
ástandinu, séra Magfnús eSa hr. Árni
Sveinsson ? Dómttrinn : “Þessar setn-
ingar eru fjarri því sanna”, finst mér
helzt að eigi aS þýða: “Höfundur
fyrirlestursins lætur ekki nærri nógu
illa af ástandinu”. Einkum þar sem
Iterra Árni bætir því enn við, aö þar
á eftir hafi komið vatnsflóS, sem rann
inn í kofana, og þá hafi hér um bil
allir flúið.
Engum lifandi manni dettur í hug
að álasa fólkinu, þótt sv'ona gengi til.
Hvað gat aumingja fóIkiS aS því
gert? ÞaS er aS eins veriö aö skýra
rétt frá sorglegum sannleika. AS því
leyti var því athugasemd herra Árna
óþörf.
Mikill hluti af grein herra Árna
kemur efninu lítiS eSa ekki neitt við,
eins o~ menn "eta séS, en sýnir aS
eins hans eiginn fróðleik og þekkingu.
Eg er ekki að segja, aS hann ætlist
til þess. En þetta hefir oröiS svona
ósjálfrátt, og skal eg ekki lengja þessa
grein meS því aS fara út í þaS. En
mig langar til aö taka upp nokkur
kurteisisorð, sem.hann hefir um höf-
und fyrirlestursins margnefnda.
Máske einhver átti sig þá betur á,
hvernig á að skrifa, og hvernig ment-
aðir menn gera þaS. Því mentaður
hlýtur herra Árni aS v’era. Svo hart
tekur hann á þeim, sem honum finst
ekki vera það.
Hann segir þá meöal annars: “Eg
vona, aS séra Magnús Jónsson kann-
ist nú viö villur sínar, skammsýni og
misskilning” ------- “Þyi að þrátt
fyrir allan barnaskap sinn, fáfræði og
misskilning hefir hann vakið eftir-
tekt manna — —■. “ýFyrirlesturinn)
veröur álitinn sem markleysa. En
hann sýnir prestinn í sinni réttu mynd
Sýnir fáfræði, skammsýni og skort á
allri praktiskri þekking”
“Ekki eru nú stóryrðin, en alt skilst
]>ó”. En er það nú göfugmannlegt
af herra Árna, meS sitt stóra pund,
að taka svo hart á þeim, sem ekki er
eins langt kominn og hann í vizku og
þekkingu ?
Undir lok greinar sinnar kemur hr.
Árni meS þessi eftirtektaverðu orð:
“VeriS getur að þetta gönuskeiS
verSi honuni samt til góðs, svo aö
hann framvegis taki sér tíma frá hinni
óvissu guSfræði og kynni sér betur
eðli og ásigkomulag mannlfsins frá
rótum og eðlislögmál yfir höfuS að
tala.”
Hvernig lízt mönnuin nú á? Sjálf-
■ur skilur hann víst hvaö hann fer.
Stefán Pétursson
prentarl
Fæddur 10. apríl 1867, dáinn 21. febr. 1917.
Hálfnuð sagan enduð. — fslenzk saga. —
Allir runnir dropar hjartablóðs.
Burt í fjarlægð fluttur ljómi daga
fögnuðs þess og gleði, er bað sér hljóðs.
— Hálfa sögu eg las þér síðsta sinni,
seinni helftin geymist framtíð hjá.
Hver mun dagur ? hvert það undra inni,
áframhaldið þegar lengja má?
Ofar geymist svarið sefafjöllum —
svarið — vissan. — Spá er alt um kring:
að úr lífs vors baugabrotum öllum
búum vér til nýjan sjónarhring —
lending sé við lífs og dauða gjögur,
landnám nýtt, sem skygt er jörðu frá.
Máske allar íslendinga sögur
eigi þar sín beztu lok að fá.-----
Trúi, dyggi, sanni samborgari,
sólskinsvinur, starfs og skyldu þjónn!
hreinum alt var hreint í þínu fari,
hugrenningin djúpur sannleikstónn.
peir, sem nánast þektu þig og skildu —
þeir, sem unnu langan dag með þér —
þeir, sem sömu menning með þér vildu
mega bíða unz fylt þitt skarðið er.
Fyrir þig, sem sefur, sáttur er eg.
sólar þó og lífs eg unni þér,
pá, sem lifa, fyrir brjósti ber eg,
burtför þína harmar vinur hver.
Einum færra, er okkar beztu drengja,
fslendinga, fyrir vestan haf,
sem að þrá þann ljóssins dag að lengja
lífi manns, sem frelsisandinn gaf.
Orðstír sá, sem liðinn munar mestu,
minning þinni hjartastaðinn kaus:
par sem alúð einlægninnar beztu
eldinn geymir skær og fölskvalaus.
par skín mynd þín ami vorum yfir,
ímynd þess, sem trútt var, satt og gott. —
Heill og sæíl í þökk, sem látinn lifir
ljósi dags, þótt farinn sértu brott.
P. P- P-
ÞaS skyldi maSur ekki efa. Og
sjálfur þekkir hann ugglaust “eSli og
ásigkomulag mannlífsins frá rótum og
eSlislögmáliS yfir höfuS aS tala”.
Þaö er sómi og heiöur fvrir hann.
En er þaö nærgætni af honum aö
heimta þessa þekkingu af manni, sem
hann er aS atvröa fyrir einstaka fá-
fræöi, barnaskap, skammsýni og
skilningsleysi ? ÞaS held eg aS hann
ætti ekki aS gera, en gleöjast má hann
af því, aS hann er sjálfsagt eini maö-
urinn í víöri veröld, sem þekkir þetta
til hlítar.
Séra M. J. vísar til blaöanna þeim,
sem vilja kynna sér menningar ástand
alþýöu hér. Og þaö er rétt, því blöö-
in eru meö réttu kölluö, mál þjóö-
anna. Þar heyrist, hvernig þjóöin
talar, um hv'aö hún vill helzt tala.
hve gott skyn hún ber á þaö, sem
hún talar um, hvaö vel hún kemur
orSum aS því, sem hún vill segja, og
hvernig hún vill aS talaö sé viö sig.
ÞaS er skemtilegt fyrir Landa hér,
aö eiga annan eins mann og herra
Árna Sveinsson, og aS hann er ekki
mjög tregur til aS láta til sín heyra.
Hjá fslendingum heima minkar ekki
álitiS á mentuninni hér viö þaö aö
lesa greinamar hans, einkum ef hann
vildi nú taka sér fvrir hendur aö
fræSa menn smátt og smátt dálítiö
um eöli og ásigkomulag mannlífsins
frá rótum og eölislögmáliö yfir höfuö
aö tala.
Já, væri þaS ekki dýrmætt?
J. O. Magnússon.
„Bóndinn á Hrauni“
Islenzko þjóðinni misboðið.
SíSastliSinn fimtudag og föstudag
var sýndur hér sjónleikurinn “Bónd-
inn á Hrauni” eftir skáldiö Jóhann
Siguriónsson. Þessi leikur var Vest-
ur-íslendingum ekki kunnur fyr af
ööru en afspurn, því þetta v'ar í fyrsta
sinn, sem hann var leikinn hér vestan
hafs. Sú afspurn mun hafa veriö
mjög glæsileg, því heima á íslandi
hefir honum í ræöum og ritum veriö
hrósaö frant úr hófi og talinn mjög
veigamikiS skáldrit. BæSi Danir og
Sviar bergmáluSu þaö lirós.
Eg býst því viö, aö þeir sem sóttu
leikinn þessi tvö kveld (sem vöru
mjög margir, því húsfyllir var bæöi
kveldiný, hafi búist viö aö fá þykkan
íslenzkan rjóma og þaö af beztu teg-
und, en hræddur ér eg um, aö flestir
hafi oröiö fyrir vonbrigöum: — ]>ózt
fá bláa undanrenningtt, t staö rjóm-
ans — því svo illa var fariö meö
leikinn af hálfu leikendanna. aö hann
misti algerlega gildi sitt.
Eg skal taka þaö frant, aö þótt
leikurinn hafi hlotiö þaS lof, sem aS
frantan er greint, þá er eg þeirrar
skoSunar, aS hann sé fremur efnis-
lítill og langt frá því aö hafa nokkuS
frumlegt aö bjóSa, nema ef vera
skyldi þaö, aS bóndinn er látinn
fremja sjálfmsorö fyrir þær ástæöur
aS dóttir hans neitar aö kvöngast rík-
um bóndasyni er hún ekki elskar, og
kýs ungan fátækan mentamann, sem
hún ann. Og vart veröur þaS dæmi
taliö fagurt. Áftur á móti erit marg-
ar gullfallegar setningar, en einmitt
þær veröa hvaS sárast fyrir misþyrm-
ing leikendanna. Eg hefi bæSi fyr
og nú lest’S leikritiö og þess utan séö
þaS. leikiö 5—7 siniium heima í
Reykjavík, en þó ekki getaö fundiö
verðskuldan þess mikla hróss.
Eg hefi veriS hér á mörgttm sant-
komum, og þar á meðal sjónleikum,
sem mér hafa fundist fara illa úr
hendi, en látiö þaö þó meö öllu af-
skifta laust og eins heföi eg gert nú,
ef ekki lægi hér til grundvallar
meiðsli, er eg álít að íslenzkt þjóðerni
hafi orðiö fyrir, og sem ekki ntegi
vera óátaliö.
Sveinungi, bóndinn á Hrattni, er
hniginn á efri aldur. Hann er af
höfundinum látinn vera lundstór og
stífur, vanafatsur úr hófi, framúr-
skarandi elju og dugaSarmaSttr, enda
stoltur af v’erkum stnum og býöttr
bæði ,gu8i og mönnum byrginn. Svein-
unga leikur Óskar Sigttrösson. ÞaS
er aðalhlutverkiS, og skiftir því miklu
hvernig nteS þaö er farið, en því miS-
ur mistekst þaS aö heita má alger-
lega. Limaburöir og allar hreyfing-
ar, látbragð, svipbrigði og geðshrær-
ingar er óeðlilegt — og hinar mörgu
kjarnyrtu setningar, sem þyrftu aS
segjast vel, eru flestar sagöar meö
óeölilegum hreim. Nokkrar undan-
tekningar eru þó á þessu, svo sem t.
d. þar sent hann í síðasta þætti talar
viS Ljót, og þar sem hann aö end-
ingu býr sig þreyjandi undir sjálfs-
tnorSiö.
Óskar er vanur leikari og hefir oft
leikið dável og ágætlega, þá hann lék
Skrifta-Hans í “Æfintýri á göngptför”
en þetta hlutverk virðist ekki hafa
verið hans meðfæri.
AnnaS aöal hlutverkiö, Jórunni
konu Sveinunga, leikur húsfreyja P.
Fjeldsted og leikur hennar er í fæst-
um orðum sagt aöeins skuggi þeirrar
rausnarkonu, sem Jórunn á að vera.
Framan af leiknuni segir hún þó
ýmsar setningar nteð réttum áherzl-
unt og skilningi, en allur síSari þát.t-
urinn mistekst henni algerlega. Höf-
undurinn virðist vilja láta Jórunni
vera ímynd Berg]>óru á Bergþórs-
hvoli, enda lætitr hann hana viShafa
söntu svör, er hún fylgir Sveinunga
bónda sínum inn í bæjarrústirnar og
meö því stofnar lífi sinu í hættu og
hún hafSi fBergþóraý, þá hún hafn-
aöi útgöngu og kaus heldur aö brenna
inni með Njáli "Hvað sem fyrir kem-
ur, þá skal eitt yfir okkur bæði
ganga”. Þessi sctning er af Jórunni
T'húsfr. Fjeldstedý sögð þann veg, aS
hægt væri að hugsa sér hana rétta
bónda sínunt kalt vatn að drekka, án
þess aö hann væri drykkjar þurfi, í
staS þess aS gefa honum fyrirheit unt
fvlgd út í opinn dauSann.
Þá ertt næstu hlutverkin, Sölvi
grasafræðingur fBenedikt ÓlafssonJ
°S Ljót heimey haris, sem er einberni
hjónanna ('ungfrú Hansína HjaltalínJ.
Þau voru bæði yfirleitt allvel leikin,
enda þótt ýmislegt smávegis mætti
finna að leik þeirra ef nákværalega
væri gagnrýnt. SvO sem t. d. vöntun
á geöshræringum, bæði í málróm og
hreyfingum og þó helzt þar sem þau
Ieika ástaræfintýriö í gjánni. Þau
eru bæöi fríS yfirlitum og vaxtar-
lagi, hafa mjúkar hreyfingar, fagran
málróm og tala hátt og skýrt — og
enn fleiri fagrir meSfæddir hæfileg-
leikar virðast vera þeim sameiginleg-
ir, svo ósjálfrátt finst mann’ þau í
virkileika vera Ljót og Sölvi AS sumu
leyti er íslenzku framburöi Hansínu
ábótavant, en lítiö mundi þess þó hafa
gætt, ef hún heföi ekki talaS eins
skýrt og snjalt, eins og hún geröi.
Sé þess gætt aö hún hefir aldrei kom-
ið fram á leiksvið fyr, þá leysti hún
hlutverk sitt betur af hendi en nokk-
ur hinna leikendanna.
Jakobína, gömul kona ('ungfrú
NelsonJ, var einnig yfirleitt v'el leik-
in og stundum ágætlega. Málrómur-
inn var nokkuS unglegur, og leiðin-
legt ósamræmi lýsti sér í því, áö
hendurnar skulfu sem strá fyrir vindi,
en höfuðið tenaSi ekki. Þetta hlut-
verk er lítið og skal ekki fjölyrt
frekar um það.
Þá hefi eg lauslega getiS um helztu
hlutverkin, og þótt hlutverk Óskars
og frú Fjeldsted væru eins illa af
hendi leyst sem aS framan er getið,
þá er þeim, hvaö þaS snertir, fyrir-
gefandi, því bæöi hafa aö Iíkindum
gert eins vel og þau gátu og upphaf-
lega gengiö út frá því, aS þeim auön-
aöist að leysa þau þolanlega af hendi.
— En þær aðfinslur, sem hér fara á
eftir, eru annars og verra eSlis og
þeim, sem fyrir þeim veröa, er langt
frá aö vera fyrirgefandi.
Einar ('Pétitr Fjeldsted) er aldraS-
ur maSur. Hann er járnsmiður, og
eölilegast er aö hugsa sér hann eld-
kvikan og fjörugan, skemtilegan og í
það minsta greindan í meðallagi, en
leikandinn gerir hann eigi að eins aö
líkamlegum ræfli, heldur einnig blátt
áfram aS fífli. Hann veltir svo mik-
ið vörigum, að eg get ekki hugsaö mér
aS nokkur niaöur meS heilbrigðri
skynsemi noti slíkan kæk. Tekur í
nefið á þann hátt, aö hann reigir
höfuöiS aftur á bak og treöur stútn-
um á tóbaksbauknum upp í nasirnar
og hellir þar úr Hónum ; og ]>etta gerir
hann meö nokkurra mínútna miíHbili.
Hann spýtir út úr sér á svo hranaleg-
an og viSbjóðslegan hátt, að slíkt
smekkleysi mun dæma fátt. ÞaS er
bersýnilegt að leikandinn gerir alt
sem hann gettír til þess að gera Ein-
ar sem allra Htilfjörlegastan, og slikt
er méð öllu ófyrirgefanlegt.
Þá eru þrjár vinnukonur og þrír
vinnumenn. .Vinnukonurnar eru all-
ar samtaka í því, að gera sig sem allra
druslulegastar; ’pg þegar þær koma
út á hlað,. hver af annari, til þess aS
sýna vinnumönnunum það sem hús-
móðirin hafi gefið þe’im úr kaup-
staðnum, er framkoma þeirra líkari
krakkalátum en fullorðinni ntanna siS.
— Vinnumennirnir eru þó hálfu verri
en nokkurntíma vinnukonurnar. Þeir
eru ungir að útliti, en þó niöurhang-
andi fjörlattsar druslur og jafnframt
kjánalegir. Einn ]>eirra (]6n) á að
vera kendur, en þess gætir eigi.
Skyldi L <1. nokkurntíma hafa sést
til ttokkurs íslendings aðrir eins til-
bttrðir og hjá IndriSa, þegar hann
lyftir pokanum ■ á Helga, eöa Helga
þegar hann fer út nteS pokann á bak-
inu; eða þá, þar sem þeir allir þrir
ertt aS skoða gjafir vinnttkonanna. —
Sorglegt skilningsleysi lýsir sér hjá
þeint, þar sem þeir altaf stööugt ertt
með olnbogaskot, flyss og kjánaskap.
þegar sem allra mestttr alvöru og
hrygöarblær á að hvíla yfir leikend-
unum. Helgi er meS bjart hár, sent
hangir ógreitt niður á enni, en með
svart vfirvaraskegg, en höfuögerfi
IndriSa er svo ógeðslegt að hann lík-
ist ófríSustit “Göllum”.
Gjafirnar, setn húsfrevjan er látin
gefa vinnitkonttnum eru litlir fer-
kantaöir léreftsbútar úr litarljótu og
auöviröilegu efni, sem ekki ntundi
eintt sinni þykja notandi í barna-
rýjtt hvað þá annað. Býsna veglegar
gjafir frá rattsnar-konu !!
Þessi sjónleikttr, sem er alíslenzk-
ur á að sýna nútíöar svip íslenzktt
þjóðarinnar, og sé réttilega meö fariS,
þá þurfum vér sannarlega ekki aö
skammast okkar fyrir þjóðareinkenni
vor; en í meöferö leiksins er íslenzku
þjóSinni svo sorglega misboðiö, aö
það hlytur að vekja sársauka og
grentja hvers þess fslendings, sem
þekkir til, og sem hefir nokkra þjóö-
ernis tilfinning.
Það er eigi allsjaldan, sem eg hefi
átt í hörSum deilum viö canadiska
íslendinga, setn sakir þekkingarleysis
hafa nítt bæSi land ('ísl.J og þjóS;
og eg hefi sannfærst um það aS van-
þekkingin á Islandi og þvi sem ís-
lenzkt er, er mikið meiri en fjöldinn,
bæði hér og heima, gerir sér grein
fvrir. ÞaS fólk, sem fluzt hefir hing-
að fyrir tveimur til þremur áratug-
uin. getur ekki einu sinni, þótt þaS
yilji, sett sig inn í þær miklu breyt-
ingar, sem til batnaðar hafa átt sér
stað heima á síSastliSnum árum.
Þessa vanþekkingu þarf aö uppræta,
og þaS að fullu, því fyr en þaS er
gert, nýtur þjóöarbrotiö hérna megin
hafsins, ekki til fulls, þess sem aS
heiman kemur. — Og nú þegar þjóö-
fraegi leiktirinn "Bóndinn á Hrapni”
er leikinn, er vanþekkingunni gefinn
byr undir báða veengi,
Guðm. Sigurjónsson.