Lögberg - 22.11.1917, Side 2

2
LOGBERG, FIMTUDAGINN 22. NÓVEMBER 1917
Huldir fjársjóðir
Gullið í Leirunni við Akureyri.
Þaö er ckki gullið í sjónum, sem
ná má á kemiskan hátt, né heldur í
hraunum Islands og móhellu, sem eg
á hér viö, né heldur málmblendingar
þeir, sem hér og iþar finnast í klettum
og mýrum og meöfram ám og fjörS-
um, né dýrmætir gknsteinar, sem
jarSeldar hafa steypt, og ei heldur
er þaS elfýriS (rafmagniS) í fossuwi
landsins og vindum, né radíumefni
í biksteini, og effi heldur auSlegS
sjávarins, sem hefir gefiS af sér ár-
lega um og yfir 100 milj. kr. virSi nú
á síSustu árum — en þaS er guövef-
urinn, sem geislar ljóss og ihita vefa
úr moldardufti jaröarinnar, og dagg-
ardropum himinsins, og getur huliö
margra mílna svæöi i dölum og á lág-
Iendi Island'S, og eins viö strendur
þess, meö gulgrænni ábreiöu af feg-
urri gerö, en dýrmætasta silki og
grænna en hreinasta simaragS. Þessi
svæöi má finna, eigi aS eins hér á
SuSurlandi, sem allir Reykvíkingar
}>ekkja, eigi aö eins á stórsléttunum
í Flóanum og i ölfussveit, né hér í
grend viS Reykjavík, þar sem hraun-
iö er oröiö aö túnum; þessi svæöi
finnast einnig NorSanlands, og eitt
þeirra er rétt sunnan viö Akureyri.
ÞaS er leiran, fram af Eyjafjaröará,
mynduS af ánni, sem um háfjöru er
þurir sandar og aurleöja, en annars
þakin sæ, sem hér er um aö ræSa.
Þetta svæöi er hér um bil 2)4 km.
á breidd frá austri til vesturs og lý>
—1)4 km. frá suSri til norSurs, eöa
ca. 4 ferkm, eöa 400 hektarar aö
stærS. Alt þetta svæöi, 1200 vallar-
dagsláttur, má gera aS bezta starengi,
sé aö eins sterkur grjótgaröur bygS-
ur þvert yfir, vib ytri brún leirunnar,
frá suöurhluta Akureyrarbæjar og
austur yfir, aö bœnunf VarSgjá. AuS-
vitaö verSa sveiflubrýr aS vera þar
sem álar eru, en þeir eru eitthvaö 5
aö tölu. Sé þetta gert, og flóögaröar
hlaSnir meöfram ánni, má þurka alt
þetta svæöi upp og eftir nokkur ár,
t. d. 10—15, n’tindi þaö vera oröiö aö
mjög grösugu engi. ÞaS er því eng-
an vegin í fyrsta sinn, aö þessi hug-
mynd kemur fram, aö byggja garö
yfir Leiruna, bæöi til þess aS verja
Akureyrarhöfn, sem alt af er aS
grynnast og rr.inka, heldur einnig til
þess aö breyta }>essu mikla flæmi i
ágætt graslendi og tryggja bænum
talsveröanágóöa af þvi, og eins þann
hagnaS, aS geta fóöraö alt aö þvi
400 nautgripi af því svæöi, sem nú
eru arölausar eyrar. Hugmyndin er
20 ára gömul eöa meir, aö þvl er
kúnnugir hafa sagt mér, en efnaleysi
og framtaksleysi bæjarbúa, og ef til
vill athugunarleysi verkfræöinga hef-
ir oröiö aöalorsök þess, aö ekkert
hefir enn veriö gert í þá átt aö nota
leiruna. og byggja garSinn, jafnframt
og fariö var aö brúa ána, en þaö eitt
mun kosta aÖ minsta kosti 100 þús.
kr., Iíklega talsvert meira, eins og
verö á byggingarefni er nú. Akur-
eyri hefir skirrzt viö aö færast hiÖ
stærra fyrirtæki í fang; hún hefir
látiS sér nægja, aö biSja um fé til aS
brúa ána, líkl. af ótta viS, aö féÖ
mundi eigi fást, og af vantrausti á ör-
lyndi sinna eigin auSmanna, sem vel
gætu lagt fram y2 milj. til aS byggja
garöinn, ef þeir aö eins vildu, því
Akureyri á nú 2 menn, sem teljast
miljónaeigendur, eftir útsvörum þeirra
aö dæma, og 3 eÖa 4 hálfmiijóna-eig-
endur, auk smærri stórmenna. Allir
þessir mógúlar hafa getaö horft á
þaö meö jafnaSargeöi, aö höfnin fylt-
ist smámsaman af sandi og leir, og
ekki boöiS bænuim svo sem % milj. af
auöi sínum, til aö verjast framburöi
árinnar, og ei heldur til aö byggja
granda fyrir utan Oddeyri, til aS
verjast hafísnum, sem hefir tilfinn-
anlega heimsótt Akureyri, eins og alt
NorSurland, fyrir skemstu. Bærinn
á því enn viS ramrnan reip aö draga
og þykrst líkl. lánsamur, ef hann
fær nægan styrk úr landsjóöi til þess
aS brúa Eyjafjaröará, þar sem hún
fellur í 4—5 kvíslum, eitthvaö 200
m. á breidd, eSa meira, rétt eins og
Rvík, höfuöborg íslands, lætur sér
nægja meö, aö byggja granda út af
Efferisey og þaðan í austur, sem
gefur ekki mikið yfir ferkm. aö
stærö, í stað þess aö byggja hafnar-
garö norður aö Engey, frá Effersey,
og annan vestur af Lauganesi, er
gæftt bænum höfn, sem væri meira
en 1 ferkm. aö stærS, líklega af lík-
unt ástæðum sem Akureyrarkaup-
staöur, vegna efnaskorts eða kulda.
Hver ástæöan er, verður ekki íhugaö
hér. heldur hitt. aS eins og Rvík þarf
ferfalt stærri höfn, en hún hefir nú,
til aö nægja verzlunarkröfum sínum
frantvegis, eins þarf Akureyri, nú
7-falt minni bær en Rvík, aö vernda
sína litlu, en ágætu höfn, Pollinn,
fyrir ofangreindri hættu og urn leiS
gera leiruna aö arSberandi graslendi.
Og eins og Akureyrarbúar unna Rvík
vaxtar og viðgangs nú og framvegis,
eins er víst, aB allur fjöldi Rvikur-
búa ntun unna Akureyri, höfuöstaS
NorÖurlands, hagsældar og heilla,
og verða fús til aö ilétta því starfi,
sem Akureyri megnar ekki ein — aö
minsta kosti gæti Rvík sparað henni
2 eöa 3 af sínum 16 eöa 17 ágætu
verkfræöingum, og Vona eg, aö eng-
inn verkfræðingur taki þetta illa upp,
eins og Akureyri sé nokkurs konar
Síberia eöa útlegöarland, því hvaö
fegurð snertir, sem margir listamenn
gangast fyrir og allur þorri alþýöu,
þá hefir Eyjafj. og Akureyri ekki
sist, sína töfrandi sumarfegurð að
bjóða. alt eiijs og Rvík, }wtt útsýniö
sé takmarkaðra en hér i Rvik, og
hvað auðlegö jarövegarins snertir, er
landið i kringum Akureyri fult eins
liklegt til að veröa gullnáma eins og
holtin hér í kringum Rvík. Báöir
þesisir bæir skarta hver sínu skrauti.
Rvik hefir stærri sjóndeildarhring og
fjöllin eru fjær, og fornhelgur sögu-
staöur í nánd, afl til ljósa, hitunar og
iöju fæsthér í ám og fossum, alt eins
og fyrir noröan og kveldsólin skrýö-
ir þessa sveit í purpuraskrúöa kon-
unglegrar hátignar um sumarkvöld-
in, er sólin kveður bæinn. En Akur-
eyri eöa brekkan þar fyrir ofan, sýn-
ist vera hápallur helgra landvætta,
sem eiga að gæta framtiöar íslands
og frelsis þjoðarinnar, og vaka ætiö,
einnig um miðnættisstund, þegar sólin
uppljómar skýjahvelfinguna og him-
ininn, sem gnæfjr yfir hinni jarö-
nesku Valhöll.
Eg hef ritaö þessar linur til aö
benda á auðlegð þá, sem felst enn á
einna 4 ferkm. svæöi rétt fyrir utan
ósa Eyjafjaröarár, og sem getur meö
5—600 þús. kr. kostnaði orðið á 10—
15 árum aö bezta graslendi og fóðrað
(á. 400 ha.ý 400 nautgripi, sem með
vanal. aröi nemur 80 þús. kr. á ári,
eöa 5% af 1 milj. 600 þús. krónum.
Væri jarögarður, 6 m. breiður, 2 m.
hár og 2200 m. langur bygður þar
yfir ásiamt sveiflubrúm, um 200 m.
löngum og flóðgöröum meSfram ál-
unum, sem ekki þyrfti aö kosta, meö
vanal. veröi, meira en 8—10 kr. ten.-
metirinn í göröunum eöa nál. 300 þús.
kr. alls og fvrir brýrnar og'flóögarS-
ana 2—300 þús. kr. fþ. e. alls 5—600
þús kr.), upphæð, sem meö vöxtum
yröi á 10—12 árum nál. 1 milj. kr.,
svo gæti hinn árlegi aröur af þes«u
svæöi, ntl 80 þús. kr. árl eöa 30 þú.
meira en renturnar af kostnaöarupp-
hæöinni, afborgaS allan kostnaöinn á
minna en 28 árum. Þetta er þaö,
sem eg vildi leiöa athygli hv. verk-
fr. hér i Rvík aö, einmitt nú, svo að
þeir og alþingi geti greitt úr þesisum
vanda áöur en í ótíma er komið, og
höfnin á Akureyri hefir oröiö fyrir
meiri skemdum af Leirunni. ÞaS er
brýn þörf á grjótgaröi þar til varnar,
og Leiran ætti aö gerast aö engi sem
allra fyrst, og ef mögulegt er um leið
og brú er bygö yfir Eyjafjarðará.
—Lögrétta.
Fossamálið.
* frumvarpsformi á alþingi.
Fyrir fáum dögum var útbýtt meðal
þingnnanna “frumvarpi til laga um
heimild fyrir landsstjórnina til aö
veita leyfisbréf til mannvirkja til
notkunar vatnsaflinu í Soginu”. —
Enginn vissi hvaöan það kom — en
hvert þaS fór var öllum ljóst. Prent-
aö v'ar það eins og stjórnarfrumvörp-
in, en “sem handrit”, og var af því
sýnt að það átti aö vera trúnaöarmál.
Nú er “uppkast” þetta orðið aö
reglulegu frumvarpi, lítið breytt, og
fram lagt í efri deild. Flutningsmenn
þess eru; Eggert Pálsson, Hannes
Hafstein og Magnús Kristjánsson.
Efni frumvarps þessa er í stuttu
máli þetta: Stjórninni veitist heimild
til að veita fossafélaginu “ísland”
leyfi um 99 ára skeiö til aö leiða afliö
úr Soginu til Reykjavíkur, eða annara
hafnar, í rafmagnsleiöslum. Félagiö
hafi heimilisfang hér og varnarþing
og meiri hluta stjórnar sinnar hér og
búsettan. íslending^r hafa forgangs-
rétt til aö skrifa sig fyrir hlutum í
félaginu í 6 mánuði aö stríðinu loknu.
Félagið þarf þó ekki aö biöja um
leyfisbréf fyr en einu ári eftir ófriö-
arlok. (í uppkastinu var forgangs-
réttur íslendinga miðaður viö þann
tíma sem leyfisbréf yrði veitt og 9
mánuöi þar frá. Er því efasamt aö
þessi breyting sé til bóta; hætt viö aö
menn veröi seinir til aö “skrifa sig”
meðan þeir vita ekki hvort félagið
teku nokkru sinni til starfa).
Leyfishafi er skyldur aö láta af
hendi í aflstöðinni rafmagn handa
einstökuni sveitaheimilum eöa hrepps-
félögum ('ekki bæjarfélögumj til ljósa
suðu, hitunar og smá iönaSar. við
veröi sem miðað sé viö framleiðslu-
kostnað aö viöbættum 10%, og meö
sörnu skilmálum rafmagn til regsturs
járnbrautar frá Reytkjavík austur um
suðurlandsundilendiö og ennfremur
iSnaöarafurðir sinar til eigin afnota
landsmönnum, meö svo vægum kjör-
um sem unt er.
Ef leyfi'shafi leggur járnbraut, skal
hann gera þaö í samráði viö lands-
stjórnina, um legu og gerð, og skyld-
ur að Iáta hana af héndi við lands-
stjórnina eftir 10 ár og á S^Lra fresti
úr iþvi, fyrir }>aö verð, sem ætla má
að slík járnbraut kosti þá af nýju,
meö hæfilegu tilliti til fyrningar. En
ekki skal félagið þó verr sett um
flutninga með brautinni en meöan þaö
átti hana sjálft. (Það mun þannig
ekki til þess ætlast, aö landsstjórnin
geti lagt 10% á reksturskostnaðinn
né neinn annan ágóöa af flutningum
fyrir félagiöj.
Leyfishafi er undanþeginn öllum
tollum, sköttum og gjöldum í lands-
sjóS, gegn því aö greiða 10% af
hreinum ágóða, þegar hæfilegur frá-
dráttur hefir verið gerður fyrir end-
urgeiðslu höfuðstólsins og fyrningar-
kostnaöi og eftir aö hluthöfum hefir
verið greiddur 5% arður af hluta-
fénu. úEkkert ákveðið um hvaö sé
hæfrlegur frádráttur fyrir endur-
greiðslu og fvrningarkostnaði). Og
þyki félaginti sér um of íþyngt meö
sveitarútsvörum eða bæjarsköttum,
liggur það undir úrskurð stjórnar-
ráðsins.
Landstjórninni er heimilt að skipa
mann til }>ess að rannsaka árlega alla
reikninga félagsins, en undirskrifa
skal hann eiðstaf um að hann skuli
halda Ieyndum fyrir öörum öllum rétt-
inætum leyndardómum félagsins og
öðrum eikamálum þess.
Eftir 55 ár á landsstj. rétt á að fá
sér afhent öH mannvirki félagsins og
réttindi. Skal kaupverð miöað við
hv'aö leyfishafi heíir borgaö fyrir
réttindin og hvers virði mannvirkin
eru. (En ekki hvað kostar aS koma
þeim upp af nýju, með hæfilegu til-
liti til fyrningar, eins og járnbrautin.
Er því nokkurt vafamál, hvort ekki
ber aö taka tillit til þess hve arðsamt
fyrirtækið er, þegar mannvirkin eru
metin til verðs).
—Vísir.
Misfellar á bannlöganum.
II.
í framkvæmdinni hefir það reynst
öröugra en viö var búist að hefta til
fulls vínsölu í landinu. Og ágöllum
bannlaganna var þar um aö kenna.
Einstaka auðnuleysingjar gera sér aö
atvinnu aö smygla inn víni. Drykkju-
löngunin er sterk hvöt, og ósvífinn
maöur, sem hefir vin á boðstólum,
getur selt það dýrt. Slík atvinna er
einna fjárvænlegust, en mest van-
sæmándi af allri þektri iöju. Atvinn-
an er bygö á því aö fótum troða lög
landsins. Tilgangur vínsalanna er aö
afla sér fjár meö þvi aS nota sér
drykkjusýki viljaveikra manna. Eig-
ingirni á lægsta stigi kemur fram i
breytni vínsalan? í bannlandi. Hann
metur svo mikils eigin gróöa aö hann
hirðir ekkert um þótt hann brjóti
lög landsins og leiði aöra menn á
glapstigu.
Meðhaldsmenn vínsins hafa komið
því svo fyrir, aö atvinna slíkra manna
er nú tiltölulega örugg. Þeir hafa aö
líkindum gert þaö til aö greiða fyrir
lögbrotunum, sem siðar myndi leiða
til þess, að bannið yrði afnumið og
drykkjufrelsiö lögleitt.
Nokkrir þingmenn í neöri deild
bera nú fram tillögu um breytingar
á bannlögunum. Þar er reynt aö bæta
út þessum ágalla. Þar er geröur
mpnur á tvennskonar lögbotum.
Fyrst aö neyta vins ólöglega og veröa
ölvaður. Við því er lögð lág sekt, en
}>ó svo aö líklegt er að hún hjálpi til
þess aö venja menn af drykkjuskap.
Hins vegar er gert ráö fyrir háum
sektum og jafnvel fangelsisvist fyrir
aS selja vín. Þar á engin uppgerSar-
miskunsemi að geta átt sér staö. Þeir
menn sem v'ilja gera sér aö atvinnu
eða gróöavegi eymd annara, verða að
sjá og skilja aö þjóöfélagiö vill ekki
leggja blessun sína yfir iöju þeirra.
Gróöafýknin leiöir smyglarana út í
lögbrotin. Og enginn kraftur nema
óttinn viö stórvægilegt fjármunalegt
tjón getur haldið slíkum mönnum i
skefjum.
Gott dæmi af þessu tagi eru Þórs-
málin. Þaö skip flutti svo sem
kunnug^ er svo smálestum skifti af
víni hingað til lands i vetur. Vegna
röggsemi Siguröar Eggerz og Magn-
úsar sýslumanns i Hafnarfirði, sann-
aöist sök á skipið. Vínflutningurinn
var í svo stórum stil, aö hér var ber-
sýnilega um gróöafyrirtæki aö ræða.
Ágóöinn myndi vafalaust hafa num-
iö tugum þúsunda, ef lögbrjótarnir
heföu getað verzlaö meö víniö.
Máliö er nú til lykta leitt. Hlutaö-
eigandi skipstjóri og einn eigandi
skipsins hafa gengið inn á hæstu sekt,
sein hugsanlegt er aö þeir yröu dæmd-
ir til aö greiða. Og sú sekt er 3000
krónur.
Til samanburðar má geta þess að
í einu bannríki í Ameríku tók veit-
inganiaöur einn sér fyrir hendur aö
verzla meö vín. Bráðlega komst upp
um hann, og var hann þá sektaður
undir eins um nokkur hundruö doll-
ara. Hann hélt samt áfram upptekn-
um hætti og v'ar Ioks sektaSur um
20,000 dollara. Þaö hreif. Þá sá
vínsalinn aö }>að var ekki gróðavegur
aö fótum troöa Iög landsins.
Málstaöur vínsalans er svo ógöf-
ugur, og svo horfinn öllum sæmileg-
um stuðningi, að ólíklegt er, að hann
eigi nú nokkra talsmenn í þjóðþingi
íslendinga. AÖ óreyndu er að
minsta kosti ómögulegt aö gera ráð
fyrir því. Það má þess vegna báast
viö þvj að sektir fyrir vínsölu verði
nú í surnar hertar svo aö }>essi mann-
skemmandi atvinnuvegur hverfi al-
gerlega úr sögunni.
Þá er skipabrennivíniö. Á þing-
inu 1915 beittust nokkrir menn, af
misskiiinni góövild við Eimskipafé-
lagið, fyrir því, aS fá fyrir skip þess
(og önnur íslenzk farþegjaskipj und-
anþágu frá bannlögunum. Var þvl
við boriö aö ef ekki væri vínsala á
íslenzku farþegjaskipunum, myndu
þau ekki geta staðist samkepni við
erlend skipafélög. En veigalítil er nú
samt þessi ástæða.
í fyrsta lagi eru tekjur skipa þess-
ara langmestar fyrir fluttar v'órur. en
ekki fargjöld manna. í öðru lagi er
að minsta kosti rúmur helmingur ís-
lendinga, sem ekki kærir sig um að
neyta víns, hvorki á skipum eöa ann-
ars staðar. Skipin yrðu )>es.s vegna
ekki farþegalaus, þó að þau væru vín-
laus. í þriðja lagi eru mjög margir
menn sem hcldur vilja ferðast með
skipi þar sem regla er, heldur en þar
sem víndrykkja er. í fjórða lagi ei
þaö alkunna aö úti i löndum eru mörg
skip og mörg gistihús starfrækt án
þess að vín sé þar haft um hönd —
og bera sig samt. Og í fimta lagi
er það nokkurn veginn auðgefiö aö
þjóð, sem er búin að afnema alla vín-
sölu i landinu sjálfu getur ekki sam-
kvæmninnar vegna, leyft skipum sin-
um að vera “fljótandi vínbúðir”. Sá
hafnaÖur sem Eimskipafélagið kann
aS hafa af þvi aö flytja á milli landa
drykkhneigöa feröalanga, getur orðiö
léttur á metunum, ef þaö hans vegna
lendir í ónáð við bindindissama
stuðningsmenn hér heima og í Ame-
ríku. Vestanhafs er hreyfingin gegn
skipabrennivíninu mjög sterk og fer
vaxandi. Sumir áhrifamestu hlut-
hafarnir þar vilja t. d. aS starísmönn-
um skipanna einkum yfirmönnunum,
sé bönnuð vínnautn meðan þeir eru
að starfi sínu. Sú skoðun er orðin
töluvert almenn, aö félágiö hafi
hvorki haft sæmd né peningahagnað
af víninu, þaö sem af er. Og ef
hvorki löggjafarvaldið eöa félags-
stjórnin vilja “þurka” skipin, hlýtur
vinsalan þar að valda miklum deilum,
unz hún verður afnumin.
Agnar.
—Tíminn.
Vinnuvísindi.
Eftir Gtiðm. Finnbogason.
Mannlegt hugvit finnur sífelt upp
nýjar vélar, eöa bætir þær sem áður
voru. Þannig eykst stöðugt notagildi
þeirrar orku, sem dregin er úr skauti
náttúrunnar. Því undarlegra má þaö
viröast, að til skamms tíma hefir svo
sem ekkert v'eriö gert af vísjjidanna
hálfu til að auka notagildi mannsork-
unnar, sem stýrir öllum þessum vélum
Vísndaleg rannsókn á vinnuaSferðum
er naumast eldri en 30 ára, og enn á
byrjunarskeiSi, óþekt af flestum.
Vinnuaðferöir viö hvert verk hafa
hingað til gengið að erfðum frá einni
kynslóð til annarar, þannig að hver
lærði af þeim sem honum var næstur.
Sjaldan eöa aldrei hafa vinnuað-
ferðir við algeng verk verið settar í
bækur, enda mundu jafnvel þeir sem
bezt vinna verkiö, ekki ætiö vera
færir um aö segja öðrum, hvernig
þeir færu að því. l;aö er því engin
furöa, þótt aðferöirnar verði margar
við hv'ert verk, þar sem hver hefir
þá sem hann af tilviljun hefir tamiö
sér, en yfirlit vantar yfir allar þær
aöferðir sem hafðar eru, og mæli-
kvarða til að meta þær eftir. Og
þótt einhver verkamaður fyndi upp-
virinubrögð er betri væru en allra
annara, þá er engin trygging fyrir því
að aörir læri þau af honum og noti
þau. Þeir hafa t. d. ekki aillir lært
að brýna ljáinn sinn vel, sem voru
samtíöa einhverjum sem kunni þaö.
Allþýðu manna er ekki ljóst, að neina
sérstaka vizku þurfi til þess aS vera
góöur verkmaSur, og aö þykja “eigi
hafa verkmanns vit”, er jafnt nú sem
á dögum Sneglu-Halla talin hin mesta
smán. Þaö er með öðrum orðum
gert ráð fyrir, aö hver meöalgreind-
ur maöur geti af sjálf síns hyggju-
viti séS hver aöferð er bezt til aö
vinna hvert verkið.
Þessi skoSun er eitt hiS bezta dæmi
þess, hvernig vaninn gerir menn
heimska. Af því að menn, kynslóð
eftir kynslóð og öld eftir öld, hafa
lært þá vinnuaðferðina sem þeir sáu
fyrir sér, finst þeim svo sem sjálf-
sagt, að þar sé engrar rannsóknar
þörf, iþar geti hver maður meö heil-
brigöri skynsemi sagt sér hvernig það
eigi aö vera alt saman. Og þó er
varla svo einfalt verk, aö unt sé að
segja hverni bezt sé aö vinna það,
fyr en eftir meir eöa minna flóknar
rannsóknir, sem fjarri fer að hver
maður geti gert.
Þetta eru menn loksins farnir að
skilja, einkum í Ameríku. Er þaö
sérstaklega að þakka manni sem
heitir Frederick Winslow Taylor.
Hann er fæddur 1850 í Germantown
í Philadelphiu. Bjó hann sig undir
háskólanám á einum bezta mentaskóla
í Bandaríkjunum, og ætlaöi aö stunda
nám á Harvardháskólanum, en varö
að hætta sakir augnveiki. Gekk hann
í þjónustu stálverksmiöju einnar í
Philadelphiu 1878. Varö hann þar
brátt verkstjóri og hækkaði stöðugt L
völdum, unz hann v'ar oröinn yfir-
verkfræöingpir verksmiðjunnar. Síöan
1889 hefir hann eingongu gefiö sig
viS því aö koma nýju skipulagi vi ýms-
ar iðjur, verksmiöjur, verzlanir o. s.
frv. og berjast fyrir skoðunum þeim
er eg nú skal minnast á. Hann hefir
gert ýmsar uppgötvanir og ritað
nokkrar bækur. Hann hefir og verið
formaður “Hins Ameriska VerkfræS-
ingafélags” (“Tht American Society
of Mechanical Engineers”ý.
Meöan Taylor starfaði viö stál-
verksmiðjuna, komst hann inn á þá
braut, aö gera ttlraunir meö vinnu-
aðferðir. Það varS upphaf þeirrai
hreyfingar, er síöan hefir vakið svo
inikla athygli og kölluö hefir veriö
““Scientific Management” ('vísinda-
leg verkstjórn). MarkmiS þeirrar
hreyfingar er í stuttu máli: að finna
vinnuvísindi og vinna samkvœmt þciir,
en vinnuvísindi kælla eg nákvæma
vitneskju um þaö, hver aðferð er
bezt viS hvert verkið.
Ráöin til aö finna beztu aöferöir.a
viS líkamlegt starf, eru talin þessi:
1. Að finna nokkra menn, t. d.
10—15, helzt sinn úr hverri áttinni,
sem eru sérstaklega leiknir í því starf;
sem rannsaka á.
2. Athuga nákvæmlega allar hreyf-
ingar og tilburöi hvers þessara manria
við verkið sem rannsaka á, svo og
verkfærin sem hann notar.
3. Athuga meö markúri tímann,
scm hver þessara hreyfinga tekur, og
velja sv'o úr fljótustu aöferöina viö
livert atriði verksins.
4. Fella niður allar rangar hreyf-
ingar, seinar hreyfingar og gagns-
lausar hreyfingar.
5. Þegar öllum óþarfa hreyfing-
um hefir ver'ið slept, þá er aö saín i
í eina heild fljótustu og hagkvum-
ustu hreyfingunum og beztu verktær-
unum.
ÞesSi nýja aöferð, sem hefir í sér
fólgnar fljótustu og hagkvæmustu
hreyfingarnar, kemur svo í stað
þeirra aðferða er áður voru hafðar.
Hún verður fyrirmynd, unz önnur
betri er fundin; verkkennararnir læra
hana fyrst, og kenna svo hinuni
verkamönnunum, unz allir kunna.
Kenslunni er hagaö svo, aö öll
áherzla er fyrst lögö á þaö, að nem-
andinn geri réttar hreyfingar, þar
næst á vinnuhraöann, og loks á vinnu-
gæðin. MeS því móti er taliS aö hag-
virknin verði mest og fljótust fengin.
Það niorgborgi sig, þó laga verði
verkið á eftir framan af. Vinnugæð-
in komi af sjálfu sér, þegar réttar
hrevfingar eru fengnar.
Á sama hátt er hvert verkfæri at-
hugað og ti'lraunir gerðar meö öll til-
brigði þess, til að sýna hvaða vinnu-
hraöa má fá með hverju þeirra. Síö-
an er smíöaö nýtt verkfæri, er sam-
einar i sér kosti hinnar og gerir léttar
en áöur. Þetta verkfæri verður svo
fyrirmyndir. þangað til annaö enn
betra er fundiö.
Aðalnýjungin í öllu þessu er tíma-
mœlingin. Meö því að mæla nákvæm-
lega meö markúri tímann fyrir hveria
hreyfingu er starfið hefir í sér
fólgna, er hægt aö reikna út, hve
langan tíma eitthvað tiltekið verk
muni taka, ef unnið er eftir fastri
reglu. Með athugunum og tilraunum
er fundiS, hve miklar hvíldir þarf við
verkiö, og hvernig þeim v'erður bezt
hagaö. Þar er margs að gæta, t. d.
þess, hve fljótt þreytan minkar og
hvernig maður stirönar og kappið
dvín, eftir því sem hvildin lengisfc.
Rannsóknir hafa sýnt, aS hvíld má
varla viö neitt verk vera minni en
12)4% a vinnutímanum, og verður oft
að vera yfir 30%, og stundum yfir
50% viö erfiöustu vinnu.
Þegar þessi þekking er fengin þá
er hægt aö ákveða það sem eg vil
kalla máilsverk á íslenzku.
Málsverk er starf af tilteknum
vöxtum og gæöum, sem rannsókn
hefir sýnt, a'S vinna má meö tiltek-
inni aöferö á tilsettum tíma.
Málsverk er hnitmiðað þannig, aö
verkamaðurinn geti unnið þaö dag
eftir dag, án þess aö veröa eftir sig,
og ár eftir ár, án þess aö spilla heilsu
sinni.
Málsverkshugmyndin er alls ekki
ný. Henni er eiginlega fylgt í flest-
um skólum. Nemendum er “sett fyr-
ir”, og meö því móti læra þeir meira
en ef þeim væri að eins sagt að lesa
eins mikið og }>eir gætu, en látnir
sjálfráðir um, hve mikiö þaö væri.
Sá sem á málsverk að vinna, veit á
hverri stundu hve langt hann er kom-
inn, kappið vex, og.hann hefir á-
nægju af því aö ná settu marki.
Hér má minna á “Búalögin” ís-
lenzku. Þau eru mjög gömul. Elzta
afskrift af þeim er á skinni, skrifuð
1460. Þau ákveöa meöalmannsverk,
en málsverkið er miöaö við eóðan
verkamann. Þegar íslenzk vir.nuvis-
indi koma, verður gaman aö bera
saman málsverkin, sem ákveðin verða
eftir þeim, og meSalmannsverkin
gömlu.
“VerSur er verkamaöurinn laun-
anna”. Þess vegna þarf það tvent
að fara saman: málsverk oð hækkuð
laun. Hver sem lýkur málsverki á
tilsettum tima, fær laun sín hækkuð
um 30—100% af venjulegum dag-
launum.
ÞaÖ er auðsætt, að vinnunni verö-
ur ekki hagað eftir slíkum reglum,
nema þar sem verkstjórinn er lífið og
sálin í henni. Verkstjórarnir veröa
að búa í hendur verkamannanna, leiö-
beina þeim og kenna þeim verkin. í
stórum verksmiðjum, þar sem fjöl-
breytt verk eru unnið, hefir sinn verk-
stjórinn eftirlit með hverju atriðinu,
og leiðbeinir verkamönnunum um þaö.
Þetta þrent, er eg nú drap á:
málsverk, ákveðiö með vísindalegri
rannsókn, verkstjórar, sem kenna
verkin og vaka yfir þeim, og rífileg
launahækkun fyrir málsverksmenn,
eru helztu afltaugar þessara nýju
vinnubragða. Þau hafa þróast í
Bandaríkjunum siðustu 30 árin, og
margar og fjölbreyttar iðjur þar
smámsaman tekiö þau upp. Aö minsta
kosti 50,000 verkamenn í Bandaríkj-
unum vinna nú meö þessu lagi og fá
30—100% hærri laun á dag en verka-
menn af líku tagi kringum þá. og fé-
lögin sem þeir vinna fyrir blómgast
betur en nokkru sinni áöur. Að meS-
ailtali hefir afrakstur manna og véla
hjá iþessum félögum tvöfaldast. öll
þessi ár hefir ekki v'erið eitt einasta
verkfall hjá þeim er vinna fyrir þessi
félög, og samvinna milli vinnuveit-
enda og verkamanna hin bezta.
Lítum svo á nokkur dæmi:
Eitt hið einfaldasta verk sem hugs-
ast getur, er aö hlaða bútajárni á
vagna; þaö er unnið verkfæralaust,
og er fólgið í því, að beygja sig, taka
upp járnbút, bera hann nokkur skref,
leg'g'ja hann frá sér í hlaöa.
JárnverksmiSja ein þurfti aö hlaða
80,000 smálestum af bútajárni á
vagna. Hún hafði til þess 75 manns,
san allir voru verkinu vanir, þóttu
góöir verkamenn, og höföu vanan
verkstjóra. Sporbraut var lögð meö-
fram bútajárnsh'lööunum, planka
hallað upp á v'agninn, og verkið í því
fólgið, að bera einn og einn bút upp
á vagninn. Hver bútur vcg um 42
kg. Reyndist það svo, aö hver
maður bar til jafnaðar 12)4 smálest
á dag.
Nú var farið að athuga, hve mikið
ætti að liggja eftir bezta verkamann
á dag, ef rétt væri aö farið, og niö-
urstaðan varö 47 smálestir. Þetta
var auðvelt aö reikna út, því rann-
sóknir höföu verið gerðar, er sýndu
hvaöa hlutfall væri hagkvæmast milli
hvíldar og áreynslu við ýmsa strit-
vinnu. Af þeim mátti sjá, aö viö burö
á 42 kg. þunga mátti bezti verkamað-
ur ekki vera lengur undir byrði en
43% af vinnudeginum, og varð að
ganga laus hinn tímann (57%). Hin s
vegar var auðvelt aö athuga, hve
langan tíma þurfti til aö taka járn-
bút og bera hann upp á vagninn.
Ný bók.
Gunnar Gunnarsison: Ströndin. Skáld-
saga. 1 íslenzkri þýðing eftir Einar
H. Kvaran.
Þessi bók er nýkomin út. Það er
lengsta og að mörgu leyti stórfeldasta
saga höf. Gerist í sjóþorpi hér á
landi og viðburöirnir miðaðir við á-
standið skömmu eftir aldamótin. Að-
al-söguhetjan er presturinn i sjóþorp-
inu, séra Sturla, mjög mikilhæfur
maður og valmenni, er verður fyrir
óláni og álasi. Hreppstjórinn, vinur
prestsins og bændaleiötogi, er annar
máttarstólpi sögunnar. En mótstöðu-
menn þeirra eru verzlunarstjóri þorps-
ins og héraSslæknirinn. Deilumálin,
sem lýst er, eru margvísleg: kepni
um þingmensku milli prestsins og
verzlunarstjórans og um kaupfélags-
stofnun milli hreppstjórans og verzl-
HEIMSINS BEZTA
MUNNTÓBAK
Kaupmannahafnar
Hefir góðan
keim
Munntóbak sem
endist vel
Hjá öllum tóbakssölom
unarstjórans. Annars er heimilislifiö
á prestsetrinu og sálarlíf séra Sturlu
þungamiðja sögunnar. Lýsingar úr
aiLþýÖulífinu eru margar, svo sem af
kvennfólki viö fiskiþvott og afstöðu
þess til verkstjóra verzlunarinnar,
landtöku sjóróöramanna í manndráps-
veðri, afstööu bænda til gamallar
selstöðuverzlunar o. s. frv. Þar er
lýst skipstrandi og björgun manna frá
því, íkveikju í húsi í sjóþorpinu og
bruna, sláturstörfum þar á haustdegi
o. fl. o. fl. Lýsing á einum manni,
sem ekki er nefndur hér á undan,
liinni svo kölluöu “huggun ekkjunn-
ar”, lífgar mikið upp í sögunhi. Merin
af hans tægi eru ekki algengir, en
allir kannast samt v'i'ð, að þeim bregö-
ur fyrir. Svo er ofið innan um viö-
burSi sögunnar lýsing á lífi og upp-
eldi tveggja barna.
Þetta er ein af yfirgripsmestu og
viðburðarríkustu skáldsögunum, sem
viö eigum, og enginn efi á þvi, að
mikiö veröur um hana deilt, bæöi
meöferð höf. á sögufólkinu og við-
burðunum. Dómar rnanna um þetta
munu ekki veröa á einn veg. En sag-
an hlýtur að vekja eftirtekt vegna
þess aö í henni er skáldskapur meö
kröftugum skoöunum og lýsingum.
Sagan er frumrituð á dönsku, kom
út í Khöfn 1915 og heitir á dönsku
“Livets strand” þStrönd lífsins). Geta
má þess, aö þrátt fyrir dýrtíð og erf-
iöleika á bókaútgáfu nú, er isienzka
útgáfan seld sama veröi og sú danska.
Bókin kostar í kápu kr. 4.80, en í
gyltu bandi kr. 6.00. Hún er prentuö
á mjög góðan pappír og útgáfan yfir
höfuð vönduð. Um þýöinguna mega
menn nærri geta, aö hún muni vera
í góöu lagi, þar sem hún er gerö af
Einari Hjörleifssyni Kvaran.
Önnur saga eftir G. G., “Vargur í
véum”, mun áöur langt um liður
koma út, og er hún til í íslenzkri
þýöingu.
Leiðrétting.
í seinasta “Lögbergi”, í grein Dr.
S. J. J., um myndirnar af Jóni forseta
og Gullfossi, hafa tvær vísur, sem
þar standa, misprentast svo, að þær
veröa óskiljanlegar, og eru því leiö-
léttar hér. Fyrri ví'san á að vera
svona:
“ísland á sér
a»fl í fossum,
borg í bergi
björk í holtum.
Mannvit, mannshönd
morgna nýrm.
óskheim íslenzkan
endurskapar.”
Og síðari vísan þannig:
“Eimskip íslenzkrar
auðnudisar
nægt og nytsemd
norðri flytji.
Ár og alfriður
eilíf-gæöi
lýðum lýsi
landið blómgi.”
Þar sem sagt er, að yfir myndinni
af Jóni Sigurðsisyni sé “opin bók og
söngur á”, á að vera: opin bók og
þandir vœngir.
Dómsmálaráðherrann.
Winnipegosis, Man.
Ritstjóri Lögbergs. Kæri herra.
Siöasta Lögberg færir okkur mynd
af Thomas H. Johnson, sem nú er
oröinn dómsmálaráðherra. Eg sem
aðrir gleðst vfir þeim heiöri. Þar af
leiðandi duttu mér i hug eftirfarandi
erindi til hans:
Fagna þinum mæta mentavini
móðurjörð með stuölabjörgin há.
RéttiÖ hönd aö höfðinglegum syni
Héðinshöfði, Lundey, Tjörnes-tá.
Tungugnúpur, þú rnátt ekki þegja
þinna vætta hreyfðu braga streng.
Knarrarbrekka, satt ef viltu segja
syngdu ljóö um þennan fræga dreng.
Lengi frægð þín lifi og metorö standi
lesin gegn um alda sagna-her
þú ert heiður þínu ættarlandi,
Þingeyingur! Tjörnes fagnar þqr.
('Héðinshöfði, fa^ðingarstaður T.
H. Johnson. Lundey, ey á Skjálf-
andaflóa, liggur undir Hööinshöfða.
Tjörnestá, yzti oddi á Tjörnesi.
Tungugnúpur, Fjall á Tjörnesi.
Knarrarbrekka, örnefni).
Virðingarfylst.
F. Hjálrnarson Tjörnesingur.
Mesopotamía.
Sigurvinningar Maude’s hershöíö-
ingja upp á síðkastið, eru farnar aÖ
kreppa alv’arlega að Þjóöverjum og
Tyrkjum í Mesopotamíu.
Hersveitir Breta hafa nýlega unnið
hvern sigurinn á fætur öörum norð-
vestur af hinni sögufrægu borg Bag-
dad. Næsta markmið þeirra rmtn vera
borgin Mosul; er hún stærst og þýö-
ingar mest í löndum Tyrkjans austur
þar. Áformað mun vera að sækja
borgina á þrjá vegu. Herlið Araba
viö Gaza, viröist benda til þess aö
opnuð verði Damaskus-leiðin þangað
noröur, áður en langt um líöur. Og
eftir þeirri braut ætla Arabar aö
senda liðsauka f rá Rauðahafinu;
hafa þeir þar fjölda hermanna, er
æföir hafa verið "undir herstjórn
Breta.
Ef aö Bretum hepnast aö ná Mosul-
borg á sitt vald, þá geta þeir auðveld-
lega komist i samþand við hinn rúss-
neska her, er hefir bækistöö sina hjá
Nereman, 50 mílur noröur af Mosul.
Aö vísu er þaö nú skoöun margra að
Rússar séu að miklu leyti komnir út
úr stríðin, en hvað sem er um það, þá
er þó hitt víst, að slavneski flokkur-
inn í Litlu Asíu, telur sig með öllu
óháðan atburðum þeim og óstjórn,
sem ríkir og ræður í Pétursborg. Rúss
neski flokkurinn í Nereman, er að
miklu samsettur af Kubamönnum og
K.ósökkum frá Teres, og'láta þeir sig
jafnan litlu skifta innanríkismál Rússa
heima fyrir. Þeir eru í marga liðu
svarnir övinir Tyrkja og hlifa þeim
hvergi ef færi gefst. Herlið þeirra
• Erzerum Trebizond, Bitlis og Nere-
man, er fyrirtaks v'el búið að vopnum
og vistum, og munu þeir 'einráðir í
aö flæma Tyrki brott úr Litlu-Asíu
fyr en síðar. Tyrkir eru á stöðugu
undanhaldi og mál þeirra mjög á ring-
ulreið. Og geti Þjóðverjar ekki
komiö þeim skiótilega til aöstoöar, er
útlit fyrir að draumar Þýzkalands-
keisara, um þýzkt, austrænt veldi.
rætist ekki á næstunni.
Red Cross.
Frá Mrs. C. Arngrimsson,
Mozart, Sask.............$100.00
ÓGjöf frá kvennfélaginu
“Viljinn”).
Frá Miss Jónasínu G. Stefán-
son kennara við Vestri sköla
Framneis, P. O., Man. arður
af kaffi sölu sem skólinn
stóð fyrir $11.50, arður af
blómasölu $3.50 og beinar
gjafir $10.00. AHs........... 25.00
Mrs. Ingibjörg Stephenson,
Gull Lake, Sask.............. 10.00
First Icelandic Unitarian
Churoh..................... 14.65
Samtals $149.65
T. E. Thorstcinson.
Jónas Jóhannesson
Þann 26. okfóber þ. á. andaöist hér
i bænum Jónas Jóhannesson, fæddur
18. desember 1859 að Örlygstöðum í
Helgafellssveit í Snæfellsnessýslu.
Foreldrar hans voru hjónin Jóhannes
Tónsson og Hólmfríður Jónsdóttir, er
þar bjuggu. Hann fluttist vestur til
ísafjarðar rúinlega tvítugur að aldri
og var þar i ýmsum stöðum i vinnti-
mensku og við fiskiveiöar, þangað til
hann fluttist hmgað til Ameríku 1888.
Jónas sál. átti fimm systkini, og af
þeim eru tvær systur hér vestan hafs:
Jóhanna, kona Kristjáns Kjærnested
og Guðrún, ekkja Vigfúsar Jósefs-
sonar, búsett aö Lundar P. O., Man.
Jónas giftist 6. apríl 1895 Ásdísi
Pálínu Sæmundardóttur, ættaðri af
ísafirði, .sem lifir mann sinn ásamt
þremur dætrun: Hólmfríði May, konu
Einars Guttormssonar aö Húsavík P.
O., Friðriku Elizabeth og Jóhönnu
Sæunni, sem báðar eru hjá móður
sinni. Auk þenra áttu þau einn son,
er dó tveggja ára, og hét Sæmundur
Hermann.
Þau hjón fluttust til Winnipeg
Beach fyrir 15 árum síðan og áttu
þar heima þangað til þann 17. sept.
síðastliðinn að þau fluttu hingað til
bæjarins, og ætlaöi hann að vinna hér
yfir vetrarmánuðina hjá C. P. R. fé-
laginu.
Jónas sál. var mikill dugnaðar og
ráðdeildarmaður, ástríkur eiginmaöur
og faðir og vinsæll af þeim, sem
höfðu nokkur kynni af honum. Er
hans því sárt saknað bæði af vanda-
mönnum og vinum.
Blessuð sé minning hans.
Kunningi.
Betra smjör íæst með því að brúka
T^e^^AOI£^SAlJ^CCUUI^TgDgj