Lögberg - 19.12.1918, Blaðsíða 1

SPIERS-PARNELLBAKING CO.
ábyrgjast yður
fulla vigt, beztu vörur fyr-
ir lœgsta verð sem verið
getur. REYNIÐ ÞAI
TALSÍMI: Garry 2346 - WINNIPEG
iileti.
Það er til myndasmiður
í borginni
W. W. ROBSON
490 Main St.
Garry 1320
31. ARGANGUR
WINNÍPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN 19. DESEMBER 1918
NUMER 51
I.
Hin rnikla ráðgúta.
Lítil stú'lka gekk með aía sínum í sumar<iýrðinni um
fagran skóg. Afinn var lærður maður og íhafði kent vísindi
og heimspeki við Iháslkólann um f jölda mörg ár. Og nú var
íhann að Ihugsa um ýmsar þær ráðgátur, sem mannsandinn
hefir verið að glíma við um margar aldir. En litla stúlkan
hafði attan hugann við blórnin og fuglana, sem hún sá í skóg-
inum.
“purna situr undur fallegt fiðrildi, afi minn”, sagði litla
stúlkan; “eg ætla að ná því.”
“Láttu það vera, Lóa mín,” sagði afinn.
“Finnur fiðrildið til, ef eg snerti á því, afi minn?”
“Já, alt sem hefir líf, finnur ti'l.”
“Hefir steinninn þama líf, afi minn ?”
“Nei.”
“Vaxa steinarnir þá aldrei, afi minn?”
■ “Nei, bam. — En dýr og fuglar, og fiskar og ormar
vaxa.”
“En vaxa ekki biómin og trén og all'ar jurtir, afi minn ?”
“Jú vissulega, bam.”
“Eru þá ekki blómin og trén og allar jurtir líka lifandi,
minn,”
“Jú, barn, jú!” sagði afinn og fór aftur að hugsa um ráð-
gátur tilverunnar. Og hugur hans sveif langt út á hið lygna
haf liðinna alda, og athug-aði tilgátur hinna miklu heimspek-
inga og vísindamanna — tilgátur, sem flutu þar elns og smá-
dnfl i eækyrrunni. En, ef hugur hans tyiti sér niður á þessi
smádufl, þá voru íþau sokkin á augabragði:
“Afi minn.” sagði litla stúlkan. “pú steigst á fífiL
Hann finnur til.”
“Um-hum.” sagði afinn og leit niður fyrir sig. Og hugur
hans var undir eins kominn aftur á brunandi gandreið alla
leið frá pales hinum gríska til Arrheniusar ihins sænska. En
hann fékk þar hvergi augnarbliks-,hvíld — jafnvel ekki hjá
þeim Descartes, Looke og Leibnitz.
“Afi minn.” sagði litla stúlkan alt í einu. “ósköp held
eg að það finni tij, fallega tréð, sem svarti karlinn er að
höggva þama yfir frá. Eða finna ekki Mka stóru trén til ?”
“Eg veit það ekki, Lóa mín”, sagði afinn og eins og
vafcnaði af draumi.
“Eg hélt að þú vissir það, afi minn; því þú sagðir það
áðan, að alt, sem vex, hafi líf, og að það, sem hefir líf,
finni til.”
“Já, eg sagði eitthvað á þá leið, barnið gott”, sagði
afinn; “en samt veit eg hreint ekki, Iwort grösin og blómin
»g trén finna til, því að vísindin og heimspekin hafa aldrei
avarað þeirri spumingu, — að líkndum fyrir þá sök, að
apumingin hefir aldrei verið lögð nógu bamalega fyrir þau.
— Og enginn maður veit, hvað LÍFIÐ er.”
II.
Maðurinn og eikin.
r
Maður nokkur bygði sér hús sunnan undir hárri og tígu-
legri eik, sem stóð ein og afskekt á háum hól.
“Leyfðu mér að standa ihéma í ró og næði”, sagði eikin;
•‘eg skal ekki stíga á neins manns tær.”
Maðurinn svaraði ekki.
“Hann samþykkir með þögninni”, hugsaði eikin.
En iþegar húsið var fullgjört, gekk maðurinn til eikar-
iauoar og hélt á öxi.
“pú verður að fara héðan undir eins”, sagði máðurinn.
“Eg get ekkert komist”, sagði eikin, “því að eg er hér
rótföet.”
“pá verð eg að Ihöggva þig upp með rótum”, sagði
maðurinn.
“Nei, gjörðu það ekki,” sagði eikin; “leyfðu mér heldur
að standa héma til skjóls og prýðis.”
“Eg get haft þig til eldsneytis í vetur”, sagði maðurinn.
“Einmitt það”, sagði eikin. “Nú veit eg hvað þú hefir
á bak við eyrað. pað er ágirnd og eigingimi. Og þá er til
Ktils ifyrir mig að malda í móinn.”
Maðurinn tók til verka og hjó eikina þannig: að hún
hlyti að falla til austurs eða vesturs. En þegar eikin var
fcomim að því að falla, kom sterkur vindlbýlur af norðri og
kastaði ihenni á húsið.
“Skamma stund verður hönd höggi fegin”, sagði eikin
og bnaut húsið í spón.
III.
Lávarðurinn og biskupinn.
Einusinni fyrir mörgum öídum var lávarður, sem dams-
aði af svo mikilli list, strax á æisku-árum, að enginn maður í
öllu landinu þótti hans jafningi í þeirri íþrótt. pegar hann
var fimtán ára gamall, kom biskupinn ti'l hans og mælti:
“pú stígur vel dansinn, sonur minn; dansinn er fögur
íþrótt; en þú leggur of mikla rækt við hann. Á þínum aldri
sitja aðalsmanna-synir á skólabekk og stunda námið af
kappi.”
“Eg dansa ekki fyrir aðra”, sagði hinn ungi lávarður
þóttalega; eg dansa fyrir sjálfan mig;og eg dansa mér til
skemtunar og heilsubótar.”
“Mianni leiðist öll fánýt skemtun á endanum”, sagði
biwkupinn og gekk í burtu hryggur.
lEn lávarðurinn hélt áfram að dansa.
Og nú liðu sex ár. pá kom biskupinn til lávarðarins á
ný og mælti:
“pú ert nú kominn á lögaldur, ungi herra, og nú ættir
þú að huigisa um f járhag þinn og heiður ættar þinnar; en þú
stígur enn þá dansinn af ofurkappi og hugsar um ekkert
annað.”
“Eg dansa ekki fyrir ætt mína”, sagði lávarðurinn drýld-
inn mjög; “eg dansa fyrir sjálfan mig; og eg dansa til þess,
að svæfa harma mína og raunir.”
“Raunir hins unga hrauista manns hverfa jafnan sjálf-
krafa einis og vordögg fyrir sólu, því aðíþær eru oftast ímynd-
aðar að mesitu”, sagði biskupinn með raunasvip og kvaddi
wn leið.
En lávarðurinn hélt áfram að dainsa.
Svo liðu fulil tuttugu ár. pá kom biskupinn á ný, og vaf
ná hvítur fyrir hærum.
“Á þínum aldri Ihafa flestir snúið sér frá villu sinna
vega”, saigði biskupinn við lávarðinn; “og á þeim aldri hugsa
iiiDir aðatemenn eingöngu um heill og framfarir ættjarðar
sinnar. En þú stígur dansinn án afláts bæði daga og nætur.”
“Eg dansa ekki fyrir ættjörð mína”, sagði lávarðurinn
með miklu drembilæti; “eg dansa fyrir sjálfan mig; og eg
dansa til þess að gleyma æskusyndum mínum og yfirsjónum”
“Drottinn hjálpi þér, herra lávarður!” sagði biskuplnn
og brýndi raustina ofurlítið: “Veistu það ekki, að æsku-
syndimar em einu syndimar, sem aldrei verður bætt fyrir og
aldrei verður gleymt!”
Og biskupinn bandaði frá sér og gekk snúðugt í burtu.
En lávarðurinn hélt áfram að dansa.
. Magnús Bjarnason.
Fáein atriði úr s'igu læknisfrœðianar.
Erindl flutt á. stúdentafélagssamkomu í Winnipei; af
Dr. B. J. Brandson.
Eflaust er Jæknisfræðin ein hin
allra elsta fræðigrein mannanna.
petta er öldungis eðlilegt, þegar
maður tekur það til greina að
eins lengi og mennimir hafa ver-
ið til, þá hafa líka verið til hin |
ýmsu mannlegu Ibö'l og heilsu-
brestir, sem menn þjást af. Menn
finna meira eða minna til af hinu
margvíslega, sem Ihindrar það að
líf þeirra yfirleitt geti verið far-
sælt, en aMrei finna þeir eins
fljótt til þess, sem takmarkar
farsæld þeirra eins og þegar um
mátti breyta út af. Ef þeir, sem
við læknisstörf fengust gátu ekki
hjálpað sjúklingnum með iþví að
fylgja 'hinum fastsettu reglum,
þá var þeim ekki um kent, en ef
breytt var út frá þessum reglum
og sjúklingurinn svo dó, þá lá
dauðahegning við. pað má strax
siá, að með þessu fyrirkomulagi
var reistur nær því ókleyfur
þröskuldur fyrir allar framfarir.
Af fornþjóðunu:'i komust
Grikkir lengst í læknisfræðislegri
þekkingu. Hér, ekki siíður en á
eitthvert Mkamlogt mein er að sviði listanna, skara þeir fram úr
ræða. pótt tilraunir þeirra til að samtíðarmönnum sínum, og voru
ráða bót á þvi, sem krafist hefir um langan aldur lærifeður heims-
lagfæringar hafi oft verið líkar ins. í Illionskviðu Homers er
tilþrifum manna í myrkrinu, þá
hafa tilraunimar ávalt verið
gjörðar. pótt árangurinn í hverju
einstöku tilfelli hafi oft verið lit-
ill, þá hefir reynslan ávalt kent
mönnum, svo framarlega sem
þeir hafa verið þess megnugir að
færa sér hana í nyt. Hvað lækn-
isfræðinni viðvíkur þá má með
sanni segja um hana það sem
Caslyle sagði um mannlega starf-
semi yfir höfuð, að hún sttandi á
herðum Mðinna alda. Undirstöð-
urnar eru lagðar fyrir mörgum
öldum, svo mörgum öldum, að
’hinar fyrstu þeirra eru faldar í
hinum óskráðu tímabilum mann-
kynsins, þar sem þoka tímans
hilur byrjunina sjónum vorum.
pegar mennimir fyrst fóru að
færa þekkingu siína í letur, þá var
talað um lækna og lælkningar á
þann hátt, að iþað er auðséð að sQ
fræðigrein Ihafði á þeirri öld náð
töluverðum þroska. Hjá flestum
fomþjóðum var læknislistin að-
allega í höndum prestastéttarinn-
ar, en hjá Grikkjum virðist þetta
ekki hafa verið þannig uppmna-
lega, þótt síðarmeir að presta-
stéttin ihefði töluvert að segja í
pessum efnum. Samt var Qosu-
lapius, einn af elstu læknum þjóð-
arinnar, tignaður sem guð, og
mörg musteri reist iionum til
dýrðar. Prestar, þ :im muster-
um tilheyrandi, gá Hi sig sérstak-
lega við lækmngum, og var með-
ferð þeirra á sjúklingunum bland
in allskyns ihjátrú og hindurvitn-
um. En aðalmerkisteinninn í
sögu læknisfiæðinnar á meðal
læknisfræðin þegar komin svo Grifckja er Hippocrates og Mfs-
iangt að vera viðurkend sem ein
aðal-þekkingargrein mannanna.
pað er öldungis óhugsandi, að
rekja sögu læknisfræðinnar í
einu stuttu erindi á einni kvöld-
stundu. SagaA er alt of löng og
yfirgripsmikil til þess. Eg verð
þvá að láta mér nægja, að benda
starf hans. Starf hans hafði
ómetanleg áhrif á starfsviði
læknisfræðinnar, ekki einungis
fyrir hans eigin þjóð, heldur
fyrir allar þær (þjóðir, sem
komust undir áhrif grískrar
menningar. f nær tvö þúsund ár
var hann Ihið stóra ljós stéttar
með örfáum orðum á nofckur (smnar’ s?m varPaði birtu yfir
helstu atriðin, að minnast sufct- > eftirm'anna hans. Hann
lega á fáeina merkssteinana, sem
hafa táknað fnamfarimar frá
fyrstu tímum sögunnar alt til
þessa dags. Á gömhim þjóð-
brautum, sem liggja milM
tveggja borga, eru oft reistir
merkisteinar (eða svo kallaðir
Milestones), sem sýna mönnum
hve langt þeir eru komnir áleiðis
í þá átt, sem þeir stefna. Slíka
merkisteina á hver ein vísinda-
lagði flesta sfceinana í undirstöðu-
una, 'sem síðar hefir verið hygt á,
og áhrif hans eru áþreifanleg
enn í dag.
Hippokrates var fæddur um
460 f. K. og dó ári 377 f. K. Hann
lifði iþannig og starfaði á hinni
sönnu gullöld þjóðarinnar. Sam-
tíðarmenn hans voru Socrates og
Plato, Herodotus og Thucidiles,
Aesdhylus og Soplhooles, Pericles
grein í sögu sinni. Hver og ein og Euripedes, eða með öðrum orð-
uppgötvun, sem hefir varanlegt uim, mörg ef þeim stórmennum,
gagn fyrir komandi kynslóðir, er i sem hafa varpað dýrðarljóma yf-
sMkur merkisteinn. Merkisteiiv ir sögu þjóðarinnar og gjört
amir á leið læknisfræðinnar á hana dýrðlega. Hann var af
gegnum aldimar em margir, og j presfca og læknis ættum, og naut
verða eflaust margir fleiri áður allrar þeirrar uppfræðslu í lækn-
en takmarki sannrar fulkomnun-
ar er nokkuð viðunanlega náð.
Af hinum elztu bókum Gamla-
testamentisins má sjá að Fom-
Egyptar höfðu töluverða læknis-
fræðslega þekkingu. Auðvitað
var ihún í flestum tilfelium ófull-
komin, vegna þes® að þekking á
Mkamsbyggingu mannsins var
ennþá mjög ófuillkomin. peir
smurðu lík hinma framliðnu, og
til þess útheimtist ofurlítil þekk-
ing á eðli hans og byggingu. Líka
isfræðinnar, sem sú öld, er hann
lifði á, gat veitt. Sú öld var
andríkasta og framfaramesta
öldin í sögu iþjóðarinnar. pjóð-
in var óðum að brjóta af sér
hlekki gamallar hjátrúar og hind
urvitna, og brjótast iwn á nýjar
andans brautir. Hiann varð líka
til þesis að opna nýjar brautir í
læknisfræðinni, leysa hana úr
f jötrum hjátrúarinnar, og grund-
valla hana siem fræðigrein á heim
spekilegum grundvelli. pekking
hefir fundist safn rita í fomleif- hans var ótrúlega váðtæk og
um þessarar þjóðar, er lýsir skarpleiki hans fram úr skarandi
mörgum sjúkdómum með ná- mikill. pekking Ihans á bygg-
kvæmni, og gefur einnig bend- ingu Mkamans og eðlisfræði, var
ingar um meðferð þeirra. pað samt mjög takmörkuð, aðallega
var siður Egypta og einnig Babi- vegna þess að Mkskurður var
loníumanna, að láta þá veiku vera ekki leyfður á rneðal Grikkja,
ingu. Hann innrætti einnig hjá
eftirmönnum sínum hinar göfug-
ustu hugsjónir læknislistarinnar,
hugsjónir, sem ríkjandi em þann
dag í dag hjá öllum þeim, er til-
heyra þeirri stétt af óeigingjöm-
um ihvötum.
Fjölda mörg af ritum Hippo-
cratesar hafi varðveizt alt til
þesa dags, þófct mikið af þeim sé
nú glatað. ÖH bera þau vott um
ótrúlega mikla þekkingu, miklu
meiri en von var á frá þeim tím-
um. Af öllum mönnum fyr og
Síðar hefir hann getið sér stærst-
an orðstýr á sviði læknisf ræðinn-
ar, og allt til íþessa dags er hann
kallaður alment faðir hennar.
Hann lagði fram grundvöll, sem
bygt var á í nær tvö þúsund ár;
og þótt flest af því, siem eftir-
menn íhans bættu við á nær tutt-
ugu öMum, hafi síðan verið
hrundið sem gagnslitlu, þá stend-
ur aðalgrundvöllur hans á mörg-
um stöðum óskentur og traustur
aJt til þesa dags.
Á þeim öldum, þegar Rómverj-
ar réðu lögum og lof um um hinn
þá þekta heim, voru framfarir í
læknisfræðinni tiltölulega litlar.
pekkingu sína í iþeiri grein fengu
þeir aðallega frá Grikkjum, og
aðallæknar þjóðarinnar létu sér
nægja að feta í fófcspor Hippo-
cratesar og lærisveina hans, án
þess að bæta nokkru verulegu þar
við. Sá maður á meðal þeirra. er
mest liggur eftir, er Galen, sem
næst Hippocrates hefir haft á-
hrif á þá fræðigrein af öllum
mönnum fomaldarinnar. pekk-
ing hans á líkamsbyggingu
mannsins var miikið fullkomnari
en Hippocratesar, vegna þess að
hann æfði líkskurði með mikilli
höfðu þau áhrif að hvetja alls-
kynis vísindalegar rannsóknir.
Um leið fóru menn að veita sjúk-
dómum meiri eftirtekt, og fundu
þá að til voru margir sjúkdómar,
sem hinir gömlu lærifeður höfðu
öldungis ekki þekt. Líka fundu
menn mörg meðul; hið markverð-
asta Kínabörk, eða quinine, sem
fyrst fluttist frá Suður-Ameriku
til Spánar árið 1640. Ekkert eitt
meðal hefir orðið til meira gagns
í heiminum en þetta, þar sem það
hefir bjargað ótal þúsundum
manna frá langvarandi veikind-
um og dauða. Fjölda margir
stórgáfaðir menn, sem uppi voru
á þessari öld, eftirskildu mörg
ritsmíð um ýms læknisfræðisleg
efni. En fá af verkum þeirra
höfðu varanlegt gildi. prátt fyr-
ir það, iþá miðaði mönnum stöð-
ugt áfram, þótt Harvey væri sá
eini, sem verulega stórmerkilega
vísindauppgötvun gjörði .Á þess-
ari öld fóru menn fyrst að kenna
læknisfræðina á þann hátt, að
stúdentum gafst verulegt tæki-
færi tiil iþess að kynnast sjúk-
dómum og meðferð þeirra, eftir
því sem menn bezt þektu til.
Markverðasta sporið, sem stig-
ið var á 18. öldinni, var uppgötv-
un Jeners á bólusetningu við bólu
Til jólabamanna.
Ei við tefur alda hjól.
Upp eru runnin heilög jól.
Lífsins sunna Ijómar skær,
ljósi á alla jörðu slær.
Frelsara vom þvi fæddi mær.
Biksvört þynnast bölvaský,
blessan Drottins læður því.
Frið á jörðu fögnum vér;
fagna jólum öllum ber.
Frelsarinn vor þá fæddur er.
öll um síðir endar þraut,
oss nú gleði berst í skaut;
syngjum fögur sigurljóð,
sérhver gleðjist kristin þjóð.
Frelsarinn allra mýkir móð.
Kláus gamli kominn er,
kynstur mestu af gjöfum ber.
Honum bjóða allir inn,
er hann börnum velkominn.
og gefur þeim margan glaðning-
inn.
veikinni, sem þá var algengur
sjúkdómur og sem kostaði líf j Hress er karl og hýr á brá,
fjölda manna á hverju ári. pað
er sorglegur vottur þess, hve
sannleikinn er oft lengi að ryðja vel sitt nota d
ser til rums, að þratt fyrir svoL
sterkar sannanir. að hver, sem er j <****. >a lan og gull i mund
viljugur til að sannfærast, hlýt-
ur að viðurkemna verðmæti þess-
ara lækningaraðferðar, þá em
enniþá til fjöldi manna, er neita
að bólusetning sé annað en hættu
eljtu, þar ems Hippocrates hafði leg vilia, sem oft hafi dauða og 1111 ng æ 1 nafni hans-
hann vill líka bömin sjá
glöð í anda, Ijúf í lund,
Gleðjist þið nú, góðu böm,
Guð sé yðar hlífð og vöm;
fagnið komu frelsarans,
fagran stágið jóladans,
ekki haft tækifæri til þeirrar
iðkunar. Hann skrifaði margar
bækur um læknisfræðisleg efni,
og reyndi til að sameina skoðan-
ir manna á einum sameiginiegum
eyðileggingu í för með sér. Samt, . , , . *
er enginn efi á að Sir William ; Vanstætiðvont hvað er,
Osler hefir rétt að maéla, þar sem : ynrisLfreistmgamia her,
hann segir að ef bólusetning væri Leitist við i lif og bloð
réttilega notuð í ein tíu ár, þó!^tvarnaðgeð.iastþjóð»
gumdvelM; iþeim grundvelli, er ekki væri lengur, þá væri það vt>>ni a ra wiyk.ia moð.
Hippocrates hafði lagt. petta nægilega langur tími til þess að
tókst honum furðu vel, því alt útrýma þeim sjúkdómi algjör-
fram á 17. öld voru rit hans næst lega í öllum löndum, þar sem
Hippocratesar, aðal-uppspre ttan,
er ausið var af þegar um læknis-
fræðisleg efni var að ræða.
pegar hin dimma þoka miðald-
anna grúfði sig yfir löndin, var
ekki nema eðlilegt þótt um fram-
farir væri ekki a ðræða í læknis-
menn þannig vildu hagnýta sér
meðaMð. pótt læknisfræðin kæm-
ist lengra áleiðis á þessari öld
en nokkru sinni fyr, og fjöldi
mikilhæfra manna legðu sinn
skerf til framfaranna, þá var
hún að eins sem morgunroðinn,
boðaði hinn sólbjarta dag,
Ætíð reynist öllum vel,
óttast svo ei þurfið hel.
Eftir þetta Mf er líf, .
laust við allskyns böl og kíf.
Frelsarinn sinna helg er hlíf.
fræðinni, fremur en á öðrum !sem ftinnu so]b-iaiía,
starfssviðum mannsandans. _jsemþavarfynrh^di. pvuþott
Margt af því, sem Hippocrates og! ]9‘ oI,dm væri storkostleg fram-
Gailten ihöfðu kent, féll í gleymsku l farao d a, ollnm sbarfsvibum
og margar heimskulegar viltur mannl^a framkvæmda, þa hafa
ruddu sér til rúrns í þess stað.1 r framfari\86111 a ^ f]mablb
Sú þjóð, er mest lét til sín taka í!attu f ,rstað’ hver^ Y®**® mein
læknisfræðilegum efnum, voru en 1 læknisfrfðmni- Pekkingin
Arabar. Vegur þeirra stóð sem 'befir margfaJdast næstum því o-
hæst f rá áttundu til elleftu aldar. j trule^a ’°* um leið O***11*111
Á þeirn öldum höfðu þeir mikil á-1 befir rutt ser braut, hafa gamlar
á opinherum stöðum, til iþess að
ef einhver, sem þar kynni að
koma, hefði reynsluna fyrir sér í
slikum tilfellum, gætu gefið góð
ráð sem bættu sjúklingnum mein
hans. Allir, sem svo fengu bót
meina sinna á einhem hvátt, voru
svo iátnir fara tál musteris sinn-
ar borgar, og skrásetja þar sjúk-
dómslýsingu sína, og um leið þann óvin, sem um stundar sakir
hvað hann áleit að hefði orðið hefði tekið sér bólfestu hjá hon-
honum meina bót, og með þessu um, og þess vegna þyrfti aðeins
móti safnaðist töluverð þekking að hjálpa honum til þess að beita
á sjúkdómum og meðferð þeirra. sínum eigin vopnum viturlega, til
petta leiddi til þess að vissar þess að sigurinn væri viss. petta
reghir voru staðfestar i læknis- er einmitt sú kenning, er nú hef-
fræðislegum efnum, sem emgiiwi i ir hlotið aJimenma viðuurkenn-
vegna þeirrar lotningar, er þeir
báru fyrir hinum framliðnu.
Hann kendi fyrstur manna að að-
aíhlutverk læknisins ætti að vera
að ihjálpa náttúrulögmálinu að
ganga sína réttu leið. Að Mk-
aminn hefðu í flestum tilfellum
í sér fólgin og iþau vopn er gjörðu
honum mögulegt að yfirstíga
hrif 1 mörgum greinum á ná-
grannaþjóðir sínar, sem ekki var
að fu.rða, þar sem þeirra andlega
líf stóð í sínum mesita blóma, en
hið gagn^tæða átti sér stað hjá
þeirra kristnu nágrannaþjóðum.
Samt er ekki hægt að segja, að
nein stór framfaraspor hafi verið
stigin af Aröbum, Iheldur aðeins j
hafi þeir hjálpað til að halda
möninum á hinum upprunalega
Hippocratiska grundvelU.
pegar sú endur\rakning manns-
andans, sem vanalega er kölluð
“revival of leaming”, hófst á 15.
öld, þá var ekki nema eðlilegt að i
einnig yrði endurvakning á sviði
læknisfræðmnar. Eitt af því,
sem einkennir þá endurvakning-
aröld, er lotning fyrir listum og
bókmentum fomaldarinnar. —
Menn vöknuðu til meðvitundar
um, að hinir gömlu fjársjóðir,
sem höfðu fallið næstum í
gleymsku, voru mikið meira virði
en alt það léttmeti hjátrúar og
villu, sem hafði um margar aldir
verið andleg fæða þjóðanna. Nú
fóru menn að skipa Hippocrates
og Galen í sín réttu sæti, og
varpa af stokki hjátrúnni og
kreddunum, siem lengi höfðu
skipað öndvegi. pótt engar
vemlégar framfarir væru í fljótu
bragði sjáanlegar, þá voru það
að vissu leyti framfarir, og það
meir én litdar, að nú byrjuðu
rannsóknir samkvæmt heimspeki
legum reglum. pað var ekki
lengi að bíða þess, að um vemleg-
villur og misskilningur orðið að
víkja. 18. öldin var í mörgum
tilfellum það tímabil, þegar fræ-
korninu var sáð, sem aíðar átti
eftir að bera ríkulegan ávöxt.
Fjöildi mikilhæfm manna starf-
aði á þessari öld, og komst lækn-
isistéttin hærra en nokkru sinni
f yr. Líka ávann hún sér alment
meiri tiltrú og virðingu, en hing-
að til hafði átt sér stað. Var
| það aðallega a ðþaikka því, að
menn sáu að leiðtogar stéttarinn-
ar störfuðu að almennmgsheill af
óeigingjömum hvötum. Menn
lærðu að meta hinar göfugu hug-
fijónir, sem ríkjandi voru yfirleitt
á meðal þeirra er sérstaklega
létu til sín taka í starfi stéttar
sinnar, og með því óx og þroskað-
ist tiltrú og virðing til þeirra hjá
mönnum yfirleitt.
pegar um framfarir á 19. öld-
inni er að ræða, þá fer efnið að
verða margfált
| Virðið einlæg vinahót,
varist hatur, kals og blót.
Aumkið þá, sem eiga bágt,
eða standa virðast lágt.
Verið fús á frið og sátt.
ókomna um æfistund
yður styðji Drottins mund;
hljótið sannan heiðurs krans,
haldið boðorð kærleikans.
Fylgið dæmi fretearans.
S. J. Jóhannessan.
Staka.
Upp rann friðar-öM á ný,
opnaðist gleðiskólinn.
Brosir við oss björt og hlý
Blessuð jólasólin.
S. J. Jóhannessöi).

fyrst viðhafði við lungna- og
hjartasjúkdóma, nefnitega hlust-
arpípur. Með hlustarpípunni
opnuðust nýir vegir, og margt af
því. sem áður hafði verið hnlið.
varð nú skiljanlegt. Lungna-
og hjartasjúkdómar voru nú
miklu auðslrildari en áður, og á
I fám árum komst þekking manna
á þessum sjúkdómum á margfalt
æðra stig en fyr. Ekkert fram
yfirgripsmeira ffnaspor hefir haft meiri þýðingu
og erfiðara að lýsa í stuttu máli, bvað þekkingu margra hirrná al-
en þegar um sögu læknisifræðinn-1 gengnstu sjúkdóma við kemur.
ar er að ræða alt fram til þess Nú fóru menn tíka að nota hita-
tíma. Á þeirri öld fyrst verður mælirinn til iþess að mæla með
iæknisifræðin svo viðtæk fræði- blóðhitann; og þótt þetta væri
grein, að engum manni er fært stórt. framfarspor, þá hafði það
að kynna sér til htítar hinar
ýmsu deildir hennar, og þess
vegna hafa margar þeirra orðið
að sérfræðigreinum. Hver og
ein af þessum sérfræðisgreinum
hafa tekið næstum ótrúlegum
framförum á síðari árum; og eft-
ir því sem (þekkingin eykst og
sjóndeildarhringurinn stækkar,
ekki Mkt eins mikla íþýðingu og
notkun hlustarpípunnar. Ann-
að stórt spor var stigið, þégar
sjónaukinn var 'þannig endur-
Jaættur, að með honum mátti
margfálda mörg hundruð sinn-
um stærð þess efnis, sem verið
var að skoða, og myndin samt
skýr og rétt í alla sfcaði. Nú var
ar farfarir væri að ræða, og þær iþá fjölga iþessar sérfiæðisgrein- blóðið rannsakað til htítar. otr þar
hafa verið meiri
fraimfarir
meiri alt til þessa dags. Hver
öld hefir lagt fram sinn skerf,
þótt frafarirnar á 19. öldinni
væru meiri en á ölhim öðrum öld-
um til samans.
Stærsta framfarasporið, sem
stigið var á 17.' öMinni, var þar
sem Harvey fann og útlistaði
leyndardóm blóðrásarinnar. Um
það leyti voru einnig miklar fram
farir í öðurm vísindagreinum, er
og | ar a hinum almenna allsherjar-
stofni læknistfræðinnar. Hlutverk
mitt, þegar um 19. öldina er að
ræða, verður því meira en áður
aðeins að benda á nokkra merki-
steinana, sem tákna aðalframfar-
irnar, þótt með iþví verði þráður
frásögunnar ef til vill dálítið
sundurslitinn.
á meðal uppgöfcvana á önd-
verðri 19. öld, sem stórkostlega
þýðingu hafði, var sú sem Laenec
næst bygging hvers eins Mffæris
fyrir sig. Án stæklcunarg'Iersins
í þess nútiðar fuílkomnun, hefðu
margar af hinum markverðustu
uppgötvunum læknisifræðinnar
verið ómögulegar. Stækkunar-
glerið er það auga, sem opnað
hefir hina teyndustu afkvma
mannlegs líkamta, og uppliómað
þá þannig, að það sem áður var
algjörlega hulið, er nú ekki neinn
Framhald á 12. bls.