Lögberg - 26.08.1920, Blaðsíða 2

his. 2
LÖGBERG FIMTUADGmN 26. ÁGÚST 1920.
Hættulegir fiskar í sjó
og vötnum.
Eins og menn vita, eru hættur
hafsins margar og margvíslegar.
Hættur, sem öllum sjómönnum og
sjófarendum eru kunnar, af völd-
um veðra og dýra.
En oss hefir verið kent að hugsa
um hin stærri sjávardýr sem
hættulegust, enda þótt það muni
vera nokkuð misjafnt og fari eft-
ir því hvar í heiminum menn eru
staddir, hvaða fiska elða sjódýr
menn óttast mest.
Vér íslendingar (höfum ekki
vanist neinni sjódýrategund, er
hættuleg sé fiskimönnum, nema
ef vera skyldi hákarlinn.
En það eru ekki allir jafn hepn-
ir. Við strendur Englands og í
vötnum og ám er fiskitegund sú,
sem pike nefnist. Fiskur sá hef-
ir langar og skarpar tennur og
getur orðið feikilega stór, og er
einkennilegur fyrir hve grimmur
hann er; til dæmis er það haft á
orði, að eitt sinn hafi náttúru-
fræðingurinn Chalmonilley-Pen-
nell verið við veiðar að gamni
sínu í Tihames-ánni, og einn af
þessum fiskum, pike, festi sig á
öngli hans, og eftir að þeir voru
búnir að eigast við all-lengi, og
fiskurinn var kominn upp á þurt
land, stökk hann í loft upp og
læsti tönnunum í læri veiðimanns-
ins fyrir ofan hné, og hélt því
taki unz kjaftur hans var sp$nt-
ur s^ndur með verkfærum.
Annar fiskur er það sem brezk-
ir sjómenn varast að inníbyrða án
þess að rota hann fyrst, en það er
hinn svo kallaði Conger áll; hann
hefir hvassar tennur, og er svo
sterkur í kjaftinum að furðu sæt-
ir, og þar á ofan er hann svo
fljótur til að rífa og liðugur í öll-
um hreyfingum, að mjög ilt er að
eiga við hann, og er líklegur til
þess að gjöra stórskaða áður en
við verður gert, ef honum er gefið
tækifæri til þess.
Eins grimmur og Conger állinn
er, þá er hann þó meinleysið sjálft
hjá annari ála-tegund, sem nefnd
ei Green Moray. þeir eru fagur-
grænir á lit, hausinn er langur
og fremur mjór og úr augunum,
sem eru nokkuð stór, starir svo á-
kveðin grimd að furðu sætir. Enda
er Moray állinn ein af allra
grimmustu tegundum sjódýra, og
er einkum að finna sunnarlega í
Norður Atlanzhafi, nálægt Ber-
muda eyjum.
Einu sinni var Bandaríkjamað-
ur ásamt svertingja á litlum bát
að veiða á stöng skamt frá landi
í feermunda, og fékk hann einn af
þcssum Morayálum á öngul sinn,
en undir eins og állinn rak haus-
inn upp úr sjónum og svertinginn
kom auga á hann, greip hann hníf
og ætlaði að skera á færið hjá
Bandaríkjamanninum, og þegar
þann fékk ekki að gera það, ætlaði
hann að ganga af göflunum af
hræðslu. Bandaríkjamanni tókst
að jnnbyrða skepnu þessa, en
hann hafði ekki fyr slept álnum í
bátinn en hann hringaði sig og
ætlaði sér víst að ná í eitthvað
ætilegt í bátnum, en klipti stykki
úr sjálfum sér. En Bandaríkja-
maðurinn beið ekki eftir að hann
léti meira til sín taka í bátnum,
grípur. broddprik, stingur því í
varg þenna og kastar honum út-
byrðis
Fyrir fimtán árum rak einn af
þessum Morayálum á land í At-
lantic City, eftir ofsaveður. Mað-
urinn sem fann hann hélt að það
væri sjóormur, sem menn þykjast
vita að til sé höfunum. Hann var
tólf feta langur með tvær raðir
af tönnum í skoltinum, sterklegum
og hárbeittum.
Við Vestur India eyjarnar er
fiskur, sem Barracoutá nefnist,
langur og mjór. Hann er bláleit-
ur á bakinu en grár á kviðnum og
er svo fljótur í förum að furðu
■sætir. Sagt er að fiskur þessi ráð-
ist á fólk í baðstöðum og á sundi
og veiti því ægilega áverka, enda
eru eyjaskeggjar mjög hræddir
við hann.
Margar fleiri fiskitegundir
! mætti telja upp, svo sem stóra
Rayfiskinn, sem er í lögun eins og
skata, með tvö horn undir augun-
um, sem eru græn á lit, halinn er
sem spjót í laginu, og leggur fisk-
urinn með honum til þess, sem
hann vill yfirvinna, og er sár það
í flestum tilfellum banvænt. —
Fiskur þessi, sem verður mjög
stór, heldur sig á sandblettum
irnan um hraunsnaga, og í góðu
veðri kefflur hann oft upp úr
sjónum og skellir sér svo á hann
aftur, og heyrist buslið í honum
oft langar leiðir.
Allir hafa heyrt talað um sverð-
fiskinn, sem getur orðið stór og
hættulegur þegar hann rennir sér
á eitthvað, eins og sjá má í safn-
húsinu brezka í Lundúnum, þar
pem sýndur er eikar.planki af
vanalegri þykt, sem einu sinni var
í skipsbotni, og sverðfiskur rak
sig á, og stendur sverðið í gegn
um plankann þann dag í dag, til
merkis um hættuna, sem af þess-
ari skepnu hafsins getur staðið og
því feykilega afli, sem henni er
lánað.
En hið ægilegasta af öllu ægi-
iegu, sem í hafinu býr, er þó átt-
ungurinn (Caphalopoda), Djöful-
fiskurinn, eins og margir kalla
hann. Um þennan fi^k eða þessa
skepnu hafa margar sögur verið
þeirra hafa þó skýrt frá honum
eins og hann er.
Arið 1897 rak part af einni
þessari skepnu á land nálægt St,
Augine, Florida, og var þessi
partur veginn og reyndist að vera
sex tonn á þyngd, sem er helm-
ingi þyngra en fullvaxinn fíll af
vanalegri'ietærð. pessi áttungur
hefir hlotið að hafa um sjötíu og
fimm feta arma, eða geta teigt
sig yfir 150 feta breitt svæöi.
pað eru ýmsar tegundir af þess-
ari sjóskepnu, alt frá hinum al-
þekta áttung, sem oft veiðist við
vesturströnd Ameríku og sem er
sýndur á mörgum sýningastofnun
um, og til hinna ægilegu djöful-
fiska, sem eru í líkingu við þann,
sem rak á land í Florida.
Sjódýr þetta er að finna í öll-
um höfum, nema í Norður Atlanz-
þafi, og þarf ekki að vera mjög
stórt til þess að vera afar hættu-
legt.
Margar sannar sögur eru til um
viðureign manna við áttungana.
pað var til dæmis við Melbourne
árið 1879, að kafari einn í stjórn-
arþjónustu var að verki sínu á
mararbotni þar sem áin Moyne
rennur í sjóinn, þegar einn af átt-
ungum þessum læddi einum af
örmum sínum, sem alsettir eru
sugum, er festast í holdi manns,
aftan á háls honum og yfir annan
handlegginn, svo hann mátti
hvergi hræra hann. 'Með lausu
hendinni gat maSurinn náð í járn-
karl lítinn, sem hann hafði við
vinnu sína, og lét hann ganga á
áttungnum sem hann gat, en það
kom fyrir ekki, og ekki gat hann
losað sig fyr en hann hafði rist
áttunginn nálega i sundur meS
hnífi, sem honum tókst að ná í.
Árið 1873 voru tveir fiskimeHn
við veiðar í Conception firSi við
Newfoundland á bát; sáu þeir þá
hvar lá í sjónum skamt frá þeim
eitthvað, sem þeir héldu aS væri
rekald af skipi, og réru í áttina til
þess. En þegar þeir komu nær,
sáu þeir glampa í hin ægilegu
augu áttungsins, sem þar lá í
vatnsskorpunni og hafði ekki aug-
un af þeim. Mennirnir urðu mjög
skelkaðir og ætluðu aS reyna að
snúa við, en aður en þeir fengu
svigrúm til þess reis einn af örm-
um djöfulfiskjarins upp úr sjón-
um og vafði sig yfir bátinn. í
einhverju ofboði greip annar mað-
urinn sem í bátnum var, exi og
hjó á arm dýrsins og tókst að
höggva hann í sundur; lét þá
fiskurinn bátinn lausan, en spýtti
frá sér svo miklu af biksvörtum
lög, að sjórinn umhverfis varð
allur svartur. Mennirnir náðu
þessum parti af armi fiskjarins,
sem þeir hjuggu af, er var nítján
úrugripasafni í Newfoundland.
Árið 1899 voru nokkrir Tatoosh
Indíánar við fiskveiðar í Neah-
firðinu á Kyrralhafsströndinni.
þeir höfðu hvorki net né öngla til
veiða, heldur broddstafi, er þeir
stungu fiskinn með, og voru
stafirnir stórir eða smáir eftir því
hvaða tegund fiskjar veiða átti.
Eftir að þeir höfðu setið stundar-
Jcorn við veiðarnar, sá einn af
þeim til fiskjar, sem hann hélt að
væri ungur hvalur, og benti fé-
lögum sínum. Stærsti veiðibát-
urinn í förinni, sem var fjörutíu
fet á lengd, gaf sig fram til þess
að ná ihvalnum, og réri í áttina til
hans. En þeir höfðu ekki farið
langt áður en einn af skipverjum
kallaði upp: “Djöfulfiskur.” peir
stönzuðu bátinn tafarlaust, en
þorðu ekki að snúa við, svo þeir
ihöfðu aftur á, sem ekki varð held-
ur til neins, því skrimslið kræktf
einum af örmum sínum yfir bát-
inn o'g muldi hann í spón. Menn-
irnir köstuðust allir í sjóinn; tvo
þeirra náði djöfulfiskurinn í og
dró undir sig, en hinir sukku.
Pegar hinir fiskimennirnir sáu
hvað fyrir hafði komið tóku þeir
sig upp og réru allir að djöfulfisk.
inum eða eins nærri og þeir
þorðu, og létu stingina ganga á
skrokk hans og tókst um síðir að
vinna á honum og ná honum til
lands. Hann var fimtíu fet á
breidd og vóg 2500 pund; og á
hverjum armi hans eða rana voru
350 sugur misjafnar að stærð,
sumar eins stórar og undirbolli,
en aðrar á stærð við títuprjóns-
haus. —
(Lausl. þýtt.)
------o------
Þjóðrœkni.
LÆKNAÐIHÖF-
UÐ-VERKINN
MARGRA ÁRA pJÁNING LÆKN-
AST MEÐ “FRUIT-A-TIVES”
112 Hazel St., St. John, N. B.
“Með stórri ánægju rita eg
þetta til þess að láta yður vita
bve mikla blessun eg hefi hlotið
af meðali yðar, “Fruit-a-tives”
unnu úr ávaxta safa. Eg þjáðist
árum saman af stýflu og höfuð-
verk og ekkert ugði, fyr en ‘Fruit-
a-tives’ komu til sögunnar. Eftir
að hafa lokið úr fáeinum hylkjum,
var eg gersamlega láus við kvilla
mína og hefi aldrei kent mér
meins upp frá því.”
Miss Annie Ward.
50c. hylkið, 6 fyrir $2.50, og
reynsluskerfur 25c. Fæst í öllum
búðum, eða gegn fyrir fram borg-
un beint frá Frúit-a-tives, Limit
ed, Ottawa.
sagðar og skráðar, en fæstar feta lan8ur og er til sýnis á nátt-
(Eftir Lögréttu.)
íslendingar vestan hafs hafa
fyrir nokkru stofnað með sér fé-
lag, sem þeir kalla pjóðræknisfé-
lag. Tilgangi þess félags er þann
vevg lýst, að það eigi að stuðla að
því, af fremsta megni, að íslsnd-
ingar megi verða sem beztir borg-
arar í þjóðlífinu vestan hafs, og
ötyðja og styrkja íslenzkar bók-
mentir í Vesturheimi, og að efla
samúð og samvinnu milli íslend-
inga austan hafs og vestan. Hér
heima hefir svo aftur verið stofn-
að annað félag, sem heitir íslend-
ingur, og á það eftir föngum að
vinna með hinu félaginu a nán-
ari samúð og samvinnu íslendinga
austan hafs og vestan.
pessi félagsskapur mun þó hér
heima vera fremur lítið útbreidd-
ur nema í Reykjavík, og athygli
manna og áhugi á honum ekki
mikil alment. Sumir, sem teljast
vilja leiðtogar og lærifeður og
manna mesta ánægju hafa af því
að tala m frelsi og föðurlandsást,
hafa jafnvel þurft að senda þess-
um samtökum hnjóðsyrði og hnút-
ur. En þeir eru fáir. Hinir eru
miklu flestir, sem sýnt hafa þeim
kæruleysi og afskiftaleysi. Fé-
lagsskapurinn ,er borinn hér uppi
af tiltölulega fáum mönnum, enn
gem komið er. pó hefir hann ekki
verið aðgerðalaus. Góður maður,
séra Kjartan Helgason, hefir ver-
ið sendur vestur til fyrirlestra-
halds. En vestra virðist félags-
skapurinn fjölmennur og áhugi
manna almennur.
pað gerir gæfumuninn.
hefir þar orð fyrir féláginu um
framtíð i íslenzks þjóðernis í Ame-
ríku, í grein sem hann kallar
þjóðararf og þjóðrækni. Aðalvand-
inn, sem Vestur-íslendingar eiga
við að stríða í þessu efni, er sá,
hvernig þeir geti komið því við að
vera í senn góðir íslendingar og
góðir borgarar þess lands, sem
þeir hafa fluzt til, meðan þeir eru
þar á annað borð. pví það er
-Vestur-íslendingum nærri því ó-i
kleift — og væri*varla æskilegt —;
að “girða í kring um íslenzka hóp-
inn hér — gera sjálfa oss og niðja
vora að eilífum útlendingum í
þessu landi”, eins og G. G. kemst
að orði. Hann bendir fíka á, að
þessi einangrunar tilhneiging geti
gert út af við sjálft íslenzka við-
haldið og er það sjálfsagt rétt.
En hann bendir líka á annað, sem
hinum flokknum hættir við, sem
sleppa vill alveg hendinni af þjóð-
ernissamtökunum, og vill reyna
að renna undir eins saman við
enskt þjóðlíf, og það er, “að svo
hvimleitt sem það et að ala upp
þjóðernisgorgeir í sjalfum sér, þá
er þá hálfu verra að beygja sig
undir þann löst, þegar hann lýsir
sér í fari innlendra.”
Ef til vill fer svo, að einhvern
tíma í rás aldanna verði íslend-
ingar og aðrar innflutningsþjóðir
að láta þjóðerni sitt í Vesturheimi.
)En það er hvorki tími né ástæða
pú til þess að gera sér leik að því
að glata þjóðerninu. Og þess
vegna eiga íslendingar vestra að
halda því, á grundvelli pjóðrækn-
isfélagsins, og lslendingar eystra
að styrkja þá til þess.
Öll þjóðernismál eru viðkvæm
vandamál. pau eru viðkvæm af
því, að það er skiljanleg mannleg
tilfinning, að vilja vernda og vera
sárt um það þjóðerni og þá tungu,
pem maðurinn sjálfur hefir erft
og alist upp við, sem hefir mótað
hann og hefir mótast af honum —
sem hann hefir lifað og hrærst í.
pau eru vandamál af því, að þjóð-
ernin eru mýmörg og margvísleg,
en geta þó ekki einangrast hvert
frá öðru — heldur verða að hafa
meiri og minni samskifti. En
vandinn er að koma þeim sam-
skiftum þannig fyrir, að allir að-
iljar hafi fullan hag af, án þess að
gengið sé á það, sem hver um sig
mundi kalla þjóðernislegan rétt
sinn. Allir þeir, sem eitthvað
kunna i almennri sögu vita það,
hvaða áhrif þjóðernisdeildirnar
hafa haft á sambúð þjóðanna oft
og einatt. Fáum málum hefir ef
til vil verið eins misbeitt eins og
þjóðernismálunium, fáar tilfinn.
ingar verið þyfitar eins t í vatns-
graut innantómra orða og svo-
pað hefir verið rætt og ritað
mikið um ameríkuferðirnar og út-
flutning íslendinga. Einu sinni
orti t. d. Ben. Gröndal um það:
pó örvænti margir og uppgefn-
ir sé
og Ameríka þylji um gnóttir
og fé
hver vill því skeyta og skapa
sér tár
og skera úr sér ihjartað, sem
sló í þúsund ár.
Margir hafa legið þeim á hálsi,
sem “svikið hafi landið”, hér væri
“nóg um björg og brauð,” ef þeir
hefðu nent að vinna hér, það
sama og þeir vinna þar. Margt er
sjálfsagt rétt í þessu og líka all-
mikið af ósanngirni. Sérstakar á-
stæður voru ihér, þegar vestur-
flutningarnir voru mestir, og síð-
^n alla tíð verið geyt lítið til að
laða menn ihér að landinu og at-
vinnuvegum þess. En hvað sem
um það er, þá er það sjálfsagt
fétt, sem séra Rögnvaldur segir í
annari grein í tímaritinu um þjóð-
ræknissamtök íslendinga í Vestur-
heimi, áð útflytjendurnir hafi ekki
haft þjóðernisleg fataskifti um
Jeið og leystar voru landfestar né
gengið úr ætt, eiris og sauður
gengur úr reifi. Og greinilegt
tákn þess, að þeir vilji það ekki
heldur hér eftir, er einmitt stofn-
un pjóðræknisfJlagsins. ‘
En á þá stofnun pjóðræknisfé-
lagsins nokkurt erindi til íslend-
inga hér heima — snertir það
nokkuð þá sérstaklega? Ef marka
ætti það eftir þeim undirtektum,
sem félagsskapurinn hefir fengið
hér heima — mætti ætla að það
væri harla lítið, sem Austur-ís-
nefnd ættjarðarást og frelsisþrá. I lendinga varðaði um þetta,
íslendingar hafa auðvitað ekki
farið varhluta af þessu, — hvor-
ugu megin hafsins. pað er þess
vegna einkennilegt, að taka eftir
þeim anda, sem ræður í rithætti
hins nýja tímarits þessa pjóð-
ræknisfélags og þeim skoðunum,
sem þar koma fram á þessum
málum. Og af því er ekki ástæða
til að ætla annað, en að ef félög-
unum tekst að vinna á borði í
sama anda og þar kemur fram 1
orði, þá megi fslendihgar beggja
megin hafsins vel við una og þjóð-
ernisálunum séður sæmilegur far-
borði.
Séra Guttormur Guttormsson
harla líti,ð, sem þá varðaði um það
hvað yrði um hér um bil fimtung
allrar þjóðarinnar. Nágranna-
þjóðir okkar, bæði einstaklingar
og ríkin, verja stórfé árlega til að
halda við sambandinu við útflytj-
enda nýlendur sínar í öðrum löfid-
uín og álfum.
En hér er ekki aðhafst.
pað, sem hér’ vantar í þessu
máli, er almennur skilningur
manna um alt land — og víðar en
rétt í Reykjavík — á því, að sam-
vinnan á milli íslendinga beggja
megin hafsins sé nauðsynleg og
féttmæt. pví það er hún. pegar
sá skilningur er fenginn, getur
Copenhagen
Vér ábyrgj
umst það aí
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimi.
Ljúffengt og
endingar gott,
af því það er
búið til úr safa
miklu en mildu
tóbakslaufL
MUNNTOBAK
fyrst vaknað sá áhugi, sem einn
getur komið einhverju hagnýtu
/Og varanlegu í framkvæmd í þessu
,máli. Og verksviðið er nóg. pjóð-
ernisfélagið gæti látið mörg mál
til sín taka vestra og margt bætt
t.d. í bókmentum og iblaðamensku,
og sent ýmsa strauma hingað
, heim, frá þeirri pienningu, sem því
er þar næst. Og íslendingar heima
geta veitt þeim ýmsan styrk —
og haft sjálfir gagn af því um
leið. Hreyfingin má bata ekki
kafna í fögrum loforðuiÁ og fag-
urgala. Hún er ekki sköpuð til
að skrifa og skrafa — heldur til
að lifa og starfa.
Hún er íslenzkt menningarmál.
Austur Afríka gerist
Brezk nýlenda.
Landsvæði það í Austur-Afríku,
sem Bretar ,hafa haft hliðsjón
með, hefir nú gerst hluti hins
brezka veldis.
Ef til vill kemur þetta undar-
lega fyrir sjónir þeim sem ’héldu
að British East Africa væri í raun
og sannleika partur hins brezka
ríkis, en» það var misskilningur,
því Bretar höfðu að eins vernd-
unarrétt til þess.
En eftir að íbúum landsvæðis
þessa frá Evrópu fjölgaði til
muna, fóru menn að finna til
þess, að ákveðið samband við
Bretland var hagkvæmara en að
eins verndunarréttur.
pessi hluti Austur-Afríku er nú
kominn á þann rekspöl, er Örugga
og ákveðna stefnu þarf að taka í
öllum framfaramálum, ekki sízt
þeim verklegu, og er það auðveld-
ara, þegar framkvæmdarvaldið er
komið óháð í hendur heima-
manna.
Hluti sá, er Evrópumenn hafa
bygt af þessu nýlendusvæði, er
ekki stór, borinn saman við heild-
jna, en samt er hann fyllilega eins
ptór og Wales, og tala íbúanna er
um 10,000 hvítra manna, en um
20,000 hinna blökku.
Verzlunar viðskifti þessa fólks
hafa numið $20,000,000 árlega og
framleiðir það til útflutnings
margar tegundir af nauðsynja-
vöru, svo sem hamp, kaffi, kart-
öflur o. s. frv.
Lítið er um vegi og járnbraut-
ir þar syðra, eg er það lífsspurs-
piál að bæta sem fyrst úr því, enda
á allstór hluti af $25,000,000 láni,
sem nýlenda .þessi er að taka, að
ganga til þess að bæta úr þeirri
þörf.
Nafn þessarar nýju nýlendu er
ekki British East Africa, eins og
lá næst að 'halda, heldur Kenya.
og er það nafn dregið af hinu ein_
kennilega fjalli í Afríku, sem ber
það nafn. Fjall það er 17,007 fet
á hæð, þar sem það er hæst, en
rætur þess eru skógivaxnar og
þaktar hinum fjölbreytta og fagra
gróðri hitabeltisins.
Ofur lítil spilda af landi með-
fram strönd nýlendu þessarar, 10
mílur á breidd, var undanskilin
þegar nýlendan gekk inn í sam-
bandið, og er sú spilda undir um-
sjón stjórnarinnar í Kenya. ,
BLUE MBBON
TEA
Það er auðvelt að segja eitt-
hvað vera gott, eu það er annað
að sanna það. Blue Ribbon Te
stenzt reynsluna.
REYNIÐ ÞAÐ.
Leggið peninga yðar
inn á
PROVINCE OF MANITOBA
SAVINGS OFFICE
Með þvLað skifta við Sparisjóð Fylkisstjórnarinnar
fáið þér 4% í vöxtu—einum þriðja meira en vana-
legt er.
Öll Innlög Ábyrgst af Stiórninni
pagnarskyldu stranglega gætt—enginn annar fær
að vita um viðskifti yðar.
Má Taka Út Peninga Nær Sem Er,
Stjórnin stofnaði þessa Sparisjóði yður til hjálpar.
í þessum stofnunum er Dollariíín avalt Hundrað
(100) Centa virði.
Lejtið upplysinga hjá fyrstu Sparisjóðs-
deildinni, sem stofnuð var að
872 Main Street, Winnipeg
(Milli Dufferin óg Selkirk Sts.)
Opin skrifstofa: frá 10 f.h. til 6 e. h., en*
á laugardögum til kl. 9 e. h.
Aðrar skrifstofur að
335 Garry Street
274 Main Street
Ef þér eigið heima utan bæjar, þá skrifið eftir
bæklingnum: “Banking by Mail’”
Utanáskrift:
PROVINCE OF MANITOBA SAVLNGS OFFICE
335 Garry St., Winúipeg
/