Lögberg - 02.02.1922, Blaðsíða 4

Bls. 4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 2. FEBROAR 1922

Gefið út hvern Fimtudag af The Col- umbia Pre*$, Ltd.,iCor. William Ave. & Sherbrook Str., Winnipeg, Man. Talsimart N-632T N-6328
Jón J. Bíldfell, Editor
UtanAskrift til blaðsins: THI eOtUHBIá PRESS, Ltd., Box 3172. Winnipsg, Utanáskrift ritstjórans: EDIT0R L0CBERC, Box 3172 Winnlpeg, ^an.
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press, Limited. ín the Columbia Block, 853 to 867 Sherbrooke Street. Winnipeg, Manitoba.

Yfirlit ársins 1921.
IX. Svíþjóð.
Svíar urðu fyrir sárum vonbrigðum á ár-
inu í sambandi við Álands-eyjarnar. Eins 02
meun muna, þá lögðust eyjar þær undir Rúss-
land með Finnlandi árið 1808, en áður heyrði
hvorutveggja S\dum til.
Ilér um bii fjórum mánuðum áður en
Finnar sögðu sig úr lögum við Rússa 1917, sam-
þyktu Álandseyja búar, að þeir kysu að heyra
Svíum til, og er í þeirri yfirlýsingu tekið fram,
«ð þeir kjósi sér það helzt málsins vegna, því
um náutíu og sex af hundraði af eyjaskeggjum
tala sænsku.
Finnar vildu fá eyjarnar og var málinu
skotið til nefndar alþjóðaþingsins til úrskurð-
ar; var sá úrskurður gefinn 10. maí 1921, og fer
hann þvert ofan í vilja eyjaskeggja. Dómendur
málsins komust að þeirri niðurstöðu, að milli
eyjanna og meginlandsins á Finnlandi, sé ó-
síitinn skerjagarður og því sé ómögulegt að á-
kveða um landamerkjalínu á milli Finnlands
og Alandseyjanna, og skuli þær Iþví tilheyra
P’innlandi, með þeim skilyrðnm, að eyja-
? keggjar séu frjálsir að þroska sína eigin menn-
ing, kenna, vernda og tala sitt eigið mál, eigi
sjálfir kauprétt að eignum, sem útlendingar
halda á eyjunum o.s.frv.
Oegar þessi lirskurður var gefinn út, neit-
uðu Svíar að taka hann til greina, og sum
helztu blöð í Svíþjóð lýstu yfir því, að ef hann
vrði látinn tanda, þá mundi liann gera út af
\ið tiltrú S\na til sanngimis meðvitundar al-
þjóðasa.ntbandsins. Síðar breyttist afstaða
Svía ti'l málsins.
í byrjun og framan af árinu 1921 gerðu
Bolshevikimenn fiá Rússlandi með aðstoð hinna
a'stari Sósíalista í Svíþjóð, all ýtarlegar til-
naunir til þess að koma ár sinni fvrir borð í
Svíþjóð. En þó nokkur óþægindi hafi stafað
af ]>eim athöfnum Bolshevikimanna, þá tókst
stjórnarvöldum að stíga á hálsinn á þeirri
hreyfingu, og voru leiðtogar hennar dregnir
fyrir lög og dóm í Stokkhólmi. Engan beinan
þátt tók Sovietstjórnin á Rússlandi í þeim mál-
nm, svo menn viti, nema ef hún hefir lagt fram
fé til varnar talsmönnujm sínum. En á meðan
þau málaferli stóðu yfir í Stokkhólmi, fóru um-
boðsmenn hennar um landið og keyptu upp alt
korn, sem þeir gátu náð í, og er ekki ósennilegt
að þeir hafi gjört það eins mikið til þess að
hafa áhrif á almenningsálitið sér í vil, eins og
til þess að ná haldi á kornvörunni, og ekki sízt
þegar sænska stjórnin var búin að lýsa yfir því,
að hún ætlaði sér að taka í taumana á þeirri
hrevfingu með því að banna útflutning koms.
í verzlunarmálum sínum hefir Svíþjóð
verið sérstaklega heppin á árinu, og þó þjóðin
hafi ekki alveg komst hjá verzlunardeyfð þeirri,
sem þrengt hefir ,svo tilfinnanlega að flestum
þjóðum síðan stríðinu lauk, þá virðist að sú eld-
iaun hafi nálega farið fram hjá Svíum. Iðn-
aður landsins hefir haldið sér mjÖg vel, þótt
verksmiðju framleiðslan hafi farið nokkuð
þverrandi á síðast ári, þá hafa samt aldrei á
árinu verið fleiri en 70,000—80,000 iðjulausra
manna í Svfþjóð.
Erfiðustu keppinautar Sváa á árinu liðna
voru Þjóðverjar. Deir framleiddu og buðu alls-
konar vömr á sænska markaðinum fyrir lægra
verð en Svíar sjálfir gátu framleitt þær. En
]»á hefir verzlunar ástandi Svía og verzlunar-
samböndum þeirra á síðasta ársfjórðungi far-
ið svo fram, að útlitið er betra nú í þeim efnum,
en það hefir verið síðastliðin þrjú ár.
St,jórnarskifti urðu í Svíþjóð á árinu.
Sydowstjórnin sagði af sér í október, og í kosn-
ingunuim sem þar fóm fram unnu SósíaJ-Demó-
kratar mikinn sigur. Var Iljálmar Branting
kjörinn til þess að mynda nýja stjóra, og gjörði
'hann það.
Þííssí snögga breyting frá íhaldssemi á
meðan þjóðinni stóð hætta af Communista stefn
unni, til Sósiíalista stefnu, undir eins og búið
var að taka fyrir þá hættu, hefir slegið nokkr-
um óhug á þá, sem íhaldsstefnunni fylgja, og
hefir sá ólmgur gert nokkuð vart við sig í verzl-
unarmálum þjóðarinnar. Til dæmis má benda
á. að sænskir skipaeigendur hafa síðan leigt
Þjóðverjum verzlunarskip, sem til samans em
55,(MK1 smálestir, og bíða eftir leyfi frá Brant-
ing stjórninni að bæta við þann leigu skipa-
stól 20,000 smálestum, því nú sé svo þröngvað
kosti þeirra, að sjálfir geti þeir ekki látið
skipin borga sig.
AU-ýtarlegar tilraunir hafa Rússar gjört
til þess að ná verzlunarsamningum við Svía á
árinu, en slíkum samningi hefir fylgt sú krafa
frá Rússa hálfu, að Svíar viðurkenni stjómar-
íyrirkomulag Rússa. En að þeim kostum hafa
Svíar ekki viljað ganga, með því að Rússar
hafa ekkert til útflutnings nema gull, en af því
hafa Svíar nóg.
X. Noreg'ur.
Noregur hefir ekki farið varhluta af erf-
iðleikum þeim, sem iþjóðimar yfirleitt hafa
orðið að mæta á árinu liðna, þó erfiðleikarnir
hjá öllum þjóðum ihafi ekki verið 'þeir sömu, þá
hafa þeir í flestum tilfellum verið nokkuð
skyldir.
Tveir erfiðleikar eru það sérstaklega, sem
norska þjóðin hefir átt við að stríða á árinu
liðna. Það er stjóraleyis eða Bolsheviki ald-
an, sem valt inn á Noreg í byrjun ársins og
hreif með s^r ákveðinn meiri hluta af verka-
lýð landsins. Þar svo sem annars staðar kom
sókn þessarar hugarstefnu fram í verkföllum,
tilraun gjörð til þess að taka fyrir allan flutn-
ing með jámbrautum landsins. En eins og
menn vita eru jámbrautirnar lífæðar land-
anna. I Noregi eru þær önnur aðal lífæð þjóð-
arinnar, því Norðmenn, eða réttara sagt Nor-
egur er svo settur, að hann getur notið flutn-
inga á sjó mörgum öðrnm löndum fremur.
Sjálfsagt hefði iþessi tilraun rússnesku Com-
munistanna hepnast að meiru eða minna leyti,
ef 'borgaramir, sem heilbrigðir voru að hugs-
un, (hefðu ekki tekið sig saman og bjargað mál-
unum með því mynda borgaralið, og taka upp
verkin, sem hinir lögðu niður, og þannig bjarga
við iðnaði og samgöngum þjóðarinnar. Hitt
\ andræðamálið, sem Norðmenn höfðu við að
stríða, var vínbannsmálið.
A stríðsáranum vora leidd í gildi í Noregi
lög, sem bönnuðu innflutning á vínföngum. sem
hefðú meira en 12 gr. af vínanda. En fyrir
skömmu síðan urðu Norðmenn að ganga inn á
að færa það upp í 14 gr. til þess að geta kom-
ist að verzlunarsamningum við Frakka. Nú í
sunnar hafa Spánverjar og Portúgalsmenn ris-
ið upp og krafist þess, að Norðmenn opnuðu
land sitt fyrir vínvöm þeirra, ef þeir eigi að
kaupa fiskinn af Norðmönnum, og til þess að
sýna, að þeim væri alvara, lögðu Spánverjar
50% auka innflutningstoll á norskan fisk, og
Portúgalsmenn færðu upp hafnargjald á skip-
um frá þjóðum þeim, sem ekki keyptu vínföng
þar í landi og lögðu jafnframt auka toll á allan
innfluttan vaming frá þeim þjóðum. Þetta
gjörði Norðmönnum ómögulegt að selja fisk
sinn til Spánar eða Portúgals, en það var aðal-
fiskimarkaður þeirra. Afleiðingaraar heima
fyrir urðu þær, að fiskimenn urðu æfir og upp-
vægir og hótuðu stjórninni að snúast í lið með
C'omimunistum, ef hún ekki lagaði þetta tafar-
laust.
A hinn bóginn er sterkur vínbannsflokkur,
sem heldur máli sínu fast fram og krefst, að
stjómin geri alt áfengi útlægt úr landinu, án
nokkurs tillits til atvinnuvegs þjóðarinnar. En
á meðan þetta þóf stendur yfir, koma menn
með hvern skipfarminn á fætur öðrum frá Dan-
mörku, Frakklandi og Þýzkalandi og flytja þá
óleyfilega inn. Og sökum hinnar löngu og vog-
skornu strandar landsins, sem illt er að verja
sem skyldi, hefir stjórnin neyðst til þess að færa
landhelgis línuna, sem var að eins þrjár mílur
undan ströndum landsins, sjö m’ílum lengra út,
svo nú er hún í tíu mílna fjarlægð. Og samt
hefir stjóminni reýnst ofurefli að etja við þá,
sem þessa óleyfilegu vínsölu stunda. Og .svo
fast er þessi iðnaður sóttur, að dæmi eru til að
í ilt bafi lent á milli varðsnekkja stjómarinnar
og skipa þessara, svo að menn hafa særst af
skotum og jafnvel beðið bana af.
Eitt stórvirki luku Norðmenn víð á árinu.
Það er járabraut, sem kallast Dofrabraut. Ligg-
ur hún frá Kristjaniíu og til Þrándheims, yfir
Jlofrafjöll. Fyrir nokkru síðan var búið að
byggja brautina til Þrándheims, en viðbótin
irá Þrándheimi til Dombass, er alveg ný, og
Iiggur sá partur henmar í gegn um Dofrafjöll-
in þar sem þau eru 'stórkostlegust og erfiðust
vfirferðar. 1 Dombass er brautin tengd við
brautina, sem áður var bygð frá Dombass í
gegn um Guðbrandsdalinn og til Kristjaníu.
Er iþetta lengsta járnbraut, sem Norðmenii eiga
og talið víst að hirin nýi partur hennar, sem í
gegn um Dofrafjöllin liggur, muni draga til sín
ferðamenn frá öllum löndum.
Þegar þessi járnbraut var vígÖ til ofnota
17. sept. síðastl., fór Hákon konungur og Ólaf-
ur krónprinz með fyrstu lestinni fil Þránd-
heims; tókst sú ferð vel og var komumönnum
fagnað í Þrándheimi með mikilli viðhöfn Kon-
ungur og Ólafur . sonur hans voru um nótt-
ina í Þrándheimi, en lestin fór til íbaka um
miðnætti, rann út af sporinu og valt um koll.
Sex menn dóu og fleiri imeiddust.
Verzlunarsamninga hafa Norðmenn gert
við Rússa á árinu Jiðna. Líkjast þeir fremur
samningum Rússa og Þjóðverja, en samning-
um Englendinga og Rússa. Út úr þeim samn-
ingum varð nokkur óánægja í Noregi. Var
stjóminni borið á brýn, að hún hefði slept kröf-
rnn Norðmanna um 200^000,000 króna skaða-
bætur fyrir eignir Norðmanna í Rússlandi, sem
fcoviet stjórnin þar hafi lagt undir sig.
Undir þessum kringumlstæðum gætu menn
búist við slæmu verzlunar ástandi í Norvegi,
og í sannleika var það slæmt, rnestan part af
árinu 1921. 1 júlí hafði norska krónan fallið
svo tilfinnanlega, að þegar kaupgildi hennar
var borið saman við það sem það var árið 1913,
þá hafði vöruverð hækkað um 292.5 af hundr-
aði. Undir áramótin fór þetta að lagast svo
að útlitið með verzlun Norðmanna er nú betra,
en það hefir verið í langa tíð.
Akveðið var á fúndi í Noregi 10. des., að
veita þeim Hjálmari Branting, forsætisráð-
lierra Svía, og Christian L. Lange í Noregi,
Nobels friðar verðlaunin fyrir árið 1921.
Norðmenn hafa neitað eignarrétti Dana
• til Grænlands, segja að Norðmenn hafi ihaft
veiðirétt þar í langa tíð, sem enginn hafi rétt
til 'þess að taka af þeim, hvorki Danir né aðrir.
Bókafregn.
XOV. árgangur Skírnis, tímarit Iíins ísl.
Bókmentafélags, Ihefir oss borist nýlega. Er
það all-stór bók, um þrettán arkir, þó hún sé
talsvert mikið minni heldur en hún var í fyrra,
og er því engum blöðum um það að fletta, að
menn fá minna fyrir peninga sína en þeir áður
gerðu, á meðan að ritið kom út þriggja mán-
aðarlega. En þó lesmálið sé minna, þá er engan
veginn sjálfsagt að það sé verra; því þegar um
blöð, tímarit og bækur er að ræða, þá ber ekki
að meta gagn þeirra eftir stærð, heldur eftir
nytsemi þeirra. S'kárnir hefir verið eitt af
beztu ritum íslenzku þjóðarinnar og menn
hafa heiíisað því sem góðum gesti; enda er það
ekki að furða, því í það hafa ritað oftast rit-
færastu menn þjóðarinnar.
Þetta hefti er og vel úr garði gjört. Efnið
fjölbreytt, þó oss finnist það fremur veiga-
llítið sumstaðar og enda ljótt, eins og sagan
um rauðu kúna, sem, þótt 'hún væri sönn, gerir
(kkert annað en kasta skugga á minning lát-
ins manns.
Þróttmesta ritgerðin í þessu hefti er að
voru áliti sú “Um innlenda menning og út-
lenda”, eftir ritstjórann, Árna Pálsson, og
birtum vér hana í þessu blaði.
Innihald ritsins er sem fyligir:
Mattlhías Jochumsson, 11. nóv. 1835—18.
nóv. 1920: Erfiljóð eftir Guðmund Friðjóns-
son og Siigurð Sigurðsson; ræða eftir Einar H.
Kvaran; Tvö bréf frá séra Matthíasi til Jóns
Sigurðssonar; skýrt frá fyrstu prentun Úti-
legumannanna.
Lærðiskólinn, eftir Pál Sveinsson.
Ynglingar, eftir Mattías Þórðarson.
Rauða kýrin, eftir Theodora Thoroddsen.
Vísur.
Um hreinlæti, eftir Guðm. Hannesson.
Úr fórum Gríms Thomsens.
Eiríkur prófessor Briem, eftir Þorl. H.
Bjamason. — Búskapar vísur gamlar.
Snorri goði, kvæði eftir Jak. Thorarensen.
Um innlenda menning og útlenda, eftir
Áma Pálson..
Ritfregnir, eftir Áraa Pálsson og Einar
Stefánsson.
Skýrslur og reikninigar Bókmentafélagsins
1920—í, xxxvi.
------o------
Ársskýrsla
Sparibanka Manitoba-fylkis.
Skýrsla yfir starfrækslu Sparisjóðs stofn-
unar þesarar, sem lögð var ifram á þinginu fyr-
ir nokkrum dögum, hlýtur að vekja almenna
ánægju meðal fólks víðsvegar um Manitobafylk,i
þar sem stofnuninn er almennings eign og kem-
ur þessvegna öllum jafnt við. Af jafnaðarreikn-
ingnum fyrir fjárhagsárið, sem endaði þann 30.
nóvember, 1921 og yfirskoðaður var af Price,
Waterhouse & Co., löggiltum yfirskoðunar-
mönnuin, má sjá hreinan ágóða, er nemur
$8,937.29. Sparisjóðseignir nema $3,207,-
462, en tala viðskiftavina er 8,052. Viðskifta-
vinir stofnunarinnar, eru menn og konur af öll-
um stéttum, einkum þó það fólk, er vinnur fyr-
ir algengum viku eða mánaðarlaunum. Meira en
helmingur þess fjár, er fylkisféhirslan lagði
fram til þessarar sparisjóðsstofnunar, hefir nú
verið endurgreitt, og hefir bankinn þó ekki
verið starfræktur nema rétt um sextán mánuði,
en til viðskiftavina liafa greiddar verið $20,000
meira, en þeir annars hefðu fengið, ef bankinn
hefði ekki verið til, og liggur slíkt í vöxtunum,
sepi eru mun liærri en viðgengst, þegar um
aðrar slíkar stofnanir er að ræða.
Eins og kunnugt er, var sparibanki þessi
stofnaður með það fyrir augum að afla sveita-
lánsfélögunum nægilegs starfrækslufjár, og nú
á liðnu ári, hefir hann gert meira en fullnægja
þeim kröfum,
Nú í byrjun yfirstandandi árs, eru sparisjóðs-
innlög bankans komin upp í $ 3,550,000, en tala
viðskiftavina orðin 9000.— 1 síðastliðnum des-
eniber mánuði bættust bánkanum 755 nýjir við-
skiftamenn, en þann 3. janúar, eða fyrsta starf-
iteksludaginn á yfirstandandi ári, opnuðu 100
uýir viðskiftavinir reikning við stofnun þessa.
Tryggari sparistofnun, en Province of Mani-
tpba Savings Office, er ekki unt að hugsa sér,
eins og gefur að skilja, þar sem fylkið aTt í heild
sinni ábyrgist hvem einasta dlollar, sem inn er
lagður. Af þessari ástæðu töpuðu viðskiftavin-
ir bankans ekki einu einasta centi við innbrotið,
sem framið var á útiibúi bankans í Norður
Winnipeg fyrir skömmu, sem flestum mun
kunnugt.
Á yfirstandandi tímum, jafnvel frekar en
nokkru sinni fyr, er brýn þörf á að hvetja fólk
til sparnaðar. Þessi nýja stofnun, sem er að
öllu leyti eign fólksins sjálfs, hefir á sínum
stutta starfstíma, átt drjúgan þátt í að styrkja
í meðvitutid almennings gildi sparseminnar,
sem er ein af höfuðdygðuim mannanna.
Þess er vert að geta, að sparil>anki þessi
greiðir viðskifatvinum sínum að einum þriðja
íliærri vexti af sparisjóðsfé, en alment gerist um
slíkar stofnanir.
Sparibanka Manitoba-ifylkis hefir verið
stjórnað framúrskarandi vel frá byrjun, eins
og bezt sézt af hinum árlega jafnaðarreikningi,
sem prentaður er á öðrum stað hér í blaðinu.
íbúar Manitoba fylkis hafa gilda ástæðu
til þess að vera upp með sér yfir þessari stofn-
un þeirra sjálfra, seim á jafn skömmum tíma
hefir unnið annað eins nytja starf til almenn-
ings þrifa.
Það er skylda þín að spara.
Maðurinn með sparis jóðsreikninginn þarf ekki
að sýta út af framtíðinni.
Sparnaður, sem einbeittur vilji stendur á bak
við, er ánægjulegur vani og heilbrigður.
9
Sparisjóðisdeild í öllum útibúum vorum
THE ROYAL BANK
OF GANADA
Boriraður höfuðstóll og viðlagasj..... $40,000.000
Allar eigmr ..................... $483,000,000
Um innlenda menning
og útlenda.
Fáeinar athugasemdir.
Eftir Árna Pálsson.
Hefir ísiland loksins hitt á
óskastundina á vorum dögum?
Að líkindum verða flestir tregir
til að svara þeirri spurningu ját-
andi. En þó er víst um það,
að á tveim hinum síðustu áratug-
um hafa margir vonir þjóðarinn-
ar ræst, og margir þeir draumar,
sem ihún tæpast reyndi að trúa á,
reynst sannspáir. Við höfum
komist í símasamband við aðrar
þjóðir. Við höfum hrundið öflug-
um íslezkum hafskipastól af stokk-
unum. íslenzk verzlunarstétt
hefir komið undir sig fótunum, og
'i.slenz'kur kaupfélagsskapur hefir
eflst og blómgast. Fullveldi
landsins hefir verið viðurkent.
Hið æðsta dómsvald er nú í hönd-
um landsmanna sjálfra. Og við
höfum stofnsett íslenzkan háskóla.
Svo að því mun ekki verða neitað,
að við, sem nú erum uppi, höfum
lifað mikil og furðuleg tímamót.
Og allir höfum við ríka tilhneig-
ing til þess að trúa á það, að öll
þessi tákn tímanna bendi fram, j
en ekki aftur, upp, en ekki niður.
En þó er það mála sannast, að í
huga margra felst þungur grunur j
um, að ísland sé í miklum vanda
statt, að þjóðin hafi ef til vill
reist sér hurðarás um öxl, og að
enn þá sé vanséð, hvort hún hafi
burði til þess að komast yfir það
torleiði, sem menn óttast, að
íramundan sé.
Hér verður nokkuð minst á eina
af höfuðnýungum þessara síðustu
ára, stofnsetning háskólans. Ekki
er það þó tilætlunin að ræða um
háskólann sjálfan, eða um það,
hvernig oss hafi tekist að gera
hann úr garði í upphafi, heldur
um hitt, hverja stefnu þjóðin hafi
markað sér í mentamálum sín-
um með því að ráðast í að sjá
æskulýðnum fyrir hinni æðstu
skólamenningu hér innanlands.
pví sú stefna er eitt hið mesta
nýmæli þessara síðustu tíma. Rétt
er þó að geta þess nú þegar, að
hún var að sumu leyti knúin fram
af nauðsyn, enda er langt frá að
eg sé henni andvígur, ef henni er
ekki beint út í öfgar. En til
þess að lýsa skoðun minni á þessu
máli, tel eg heppilegast að drepa
á nokkur höfuðatriði, sem varða
afstöðu innlendar og útlendrar
menningar bæði fyr og síðar, en
en þó sérstaklega á lýðveldistím-
anum. -----
í sögu íslands og allra Norður-
landa hefir það lengi verið ein
torráðnasta gátan, hverju það
sætti, að hinar fornu íslenzku
'bókmentir s,pruttu hér upp í þessu
l útskeri. í fljótu bragði virðist
þó, að -víðast hvar hafi verið
frjóvari jarðvegur fyrir 'bókmenta-
legan gróður, andrúmsloftið holl-
ara fyrir andlega starfsemi, qg
yfir höfuð meiri von til þess fyr-
ir flestra hluta sakir, að hæfileik-
ar manna og andlegt atgerfl gæti
þrifist og notið sín. og hverju
sætir það þá, að 'bókmentir fs-
lendinga hinna fornu bera svo
mjög af bókagerð annara Norður-
landaþjóð um sömu mundir sem
frumskógur I af kjarri. Utan
Nprðurlanda eru að vísu um þetta
leyti þjóðlegar bókmentir að lifna
við sumstaðar, en þó er óvíða um
annað að ræða en mjóan vísi til
mi’kils gróðurs. En þá voru
bækur færðar í letur á fslandi,
sem nú teljast einstakir gimstein-
ar heimsbókmentanna. Og hversu
mátti það verða? Margir fræði-
menn hafa fjallað um þetta mál,
og eru svör þeirra við þessum
spurningum mjög margvísleg og
sundurleit. Á hinum síðustu
áratugum hafa 'kenningar þeirra
Sophus’ og og Alexanders Bugge*
haft allmikinn byr meðal sumra
útlenda vísindamanna. Héldu
þeir feðgar því fram, að hlýir og
frjóvir menningar straumar hefðu
borist til Noregs og íslands vest-
an um haf, og þó einkum frá ír-
landi. Reyndu þeir að sýna og
sanna, að andleg starfsemi fs-
lendinga (og Norðmanna), bæði
ljóðagerð þeirra og sagnaritun,
ætti þangað rætur að rekja. pess-
ar kenningar sínar hafa þeir rök-
stutt af miklum lærdómi og laus-
beisluðu ímyndunarafli, en síður
af skynsamlegu viti. Ályktanir
þeirra eru oft af slíku gerræði og
handahófi gerðar, að undrun sæt-
ir. Enda hafa á síðustu árum
margir útlendir fræðimenn tjáð
s:g með öllu fráhverfa skoðunum
þeirra, og nýlega hefir Finnur
prófessor Jónsson gefið út merki-
legt rit, sem getið mun verða uip
á öðrum stað hér í "Skírni”. Fjall-
ar rit þetta um upphaf íslenzkrj
(og norskra) bókmenta, og er
höf. ærið þunghendur á margvís-
legu "víísindalegu” hrófatildri
nokkurra útlendra fræðimanna,
en þó einkum á hinum keltnesku
kenningum þeirra feðga. Má
ætla, að þær beri aldrei upprétt
höfuð eftir þá meðferð, og er því
vonandi að bér eftir dragi talsvert
úr þessu írafári. —
En þó að mjög hafi verið deilt
um orsakirnar til þess mentalífs
og til þess mikla bókmentagróðurs,
sem spratt upp hér á landi í forn-
öld, þá munu þó flestir fræðimenn
hafa verið á einu máli um það,
að einangran hins íslenzka þjóð-
lífs hafi átt drjúgan þátt í and-
legu sjálfstæði og þroska hinna
fornu bókmenta. par að auki
hefir mönnum orðið mjög tíðrætt
um skammdegið, — hin löngu
vetrarkvöld hafa verið svo vel
fallin til bóklegra starfa. Nú
kemur mér ekki til hugar að neita
því, að þetta tvent hafi sett sitt
mark á foókmentastarfsemi voTa
bæði að fornu og nýju. En þó verð
eg að játa, að eg get ekki trúað
á einangrunina og langnættið a
sama hátt sem margir fræðimenn
hafa gert. Víðar en á íslandi var
fásinnið mikið og skammdegið
bæði langt og svart. Og hvers
vegna urðu þá ekki t. d. Háleygir
andlegir forystumenn norrænna
þjóða í fornöld? Hitt mun sann-
ara, að einangrunin hefir sjaldn-
ast reynst lífgjafi eða ljósgjafi,
heldur hefir hún þvert á móti
sogið þjóðum og einstaklingum
merg úr beinum og fóstrað and-
lega örbirgð, einræni og skamm-
sýni. Svo það er í rauninni ó-
trúlegt, að hún hafi reynst hér
)slík hpálparhella} og heilsulind
sem orð hefir verið á gert.
Hér á landi hefir það lengi ver-
ið rótgróin þjóðtrú, sem ekki ein-
göngu allur almenningur hefir að-
hylst, heldur einnig margir skólap
gengnir menn, að hin forna ís-
lenzka menning hafi hafist af
sjálfri sér, án nokkurs stuðnings
eða nokkurra áhrifa utan að. pessi
skoðun nær vitanlega engri átt.
Ekki þarf annað en líta á, hverjir
menn það voru, sem land þetta
námu í upphafi. pað voru eng-
ir heimaalningar, heldur menn
sem höfðu slitið af sér átthaga-
böndin og steypt sér út í straum-
iðu heimslífsins. Margir þeirra
komu hingað til lands beint úr
hryðjum Víkinga-aldarinnar. peir
höfðu lifað ein hin mestu siða-
skifti, sem nokkurntíma hafa
yfir Norðurlönd gengið. peir
höfðu séð gömul ríki hrynja i rúst-
ir og önnur ný rísa upp. peir
höfðu fengið kynni af margvísleg-
um nýjungum í löggjöf og land-
stjórn, og ekki allfáir þeirra
höfðu algerlega foafnað fornum
átrúnaði. Margir meðal land-
námsmannanna hafa vafalaust
verið einhverir bezt mentuðu menn
irnir, sem þá voru uppi á Norður-
löndum, — víðsýnustu, reyndustu
og þroskamestu mennirnir.
Útþráin var þeim í blóðið borin,
æfintýralundin var eitt höfuð-
einkenni þeirra. Eg gæti trúað
að orðið “heimskur” hafi á vík-
ingaöldinni fengið þá merkingu,
sem það síðan hefir haft i voru
máli. Og eftir að þeir höfðu
sest að hér á íslandi, bættist það
við, að þeim var lífsnauayn að
hafa sem örastar samgöngur við
aðrar þjóðir, því að landið var
hvorki kornland né skógarland.
Um utanfarir íslendinga á sögu-
öldinni er óþarft að fjölyrða hér,
og nægir að geta þess, að næstum
því hver einasta íslenzk saga gerð-
ist að meiru eða minna leyti í út-
löndum. Leiðir íslendinga lágu
þá víðsvegar um álfuna, um ölí
Norðurlönd, um England, Garða-
ríki, alt suður í Miklagarð o. s.
frv. Seirina hófust pílagríms-