Lögberg - 09.12.1926, Blaðsíða 7

LOGRFTRG FIMTLDAGENN,
9. DESEMBER 1926.
Bls. 7
Málfrelsi.
Frh, frábls. 2
sem fleirj orð eru sameiginleg.
Og miklu fleira mætti fram færa
gegn íslenzkunni í slíkum mál-
jöfnuði, þótt hér sé hvorki rúm né
ástæða til.
Eitt má enn telja íslenzkunni
til gildis, þótt ekki sé það bein-
línis kostur á málinu sjálfu. Að-
alafrek þessarar þjóðar á síðari
öldum er að hafa varðveitt órofið
samhengið í tungu sinni og bók-
mentum. Fyrir því eiga íslend-
ingar beinan aðgang að miklu
eldri bókmentum en nokkur önnur
germönsk þjóð og hafa getað gert
greiðari braut annara þjóða til
skilnings á fornum ritum og
fornri hugsun. Á þessum grund-
velli er reist menning vor heima
fyrir og álit vort út á við. Það
má því kalla bæði metnaðar mál
og nytsemdar að geyma þessa
samhengis áfram, en það verður
ekki gert nema með því að halda
málinu hreinu. Undir eins og vér
í málfari voru fjarlægjumst forn-
öldiina, bresta skilyrðin til þess að
skilja hana. Yér megum og muna,
að tungan er oss hlutfallslega
enn meira virði en öðrum þjóðum.
— Þær eiga fornar byggingar,
lístaverk, rúnasteina og bauta-
steina, gripi hverskonar og mann-
virki. ísland lítur út eins og ný-
lenda, sem bygð hefir verið ein
50 ár, og verkin mannanna bæði
fá og af vanefnum ger. Tungan
ein tengir oss við fortíðina. Hún
er einasta fornleif vor, hennar list
vor einasta þjóðlist. Að henni
hefir þjóðin beint öllum sínum
kröftum, enda orkað furðu miklu.
Mörgum mun þó ekki finnast
þessi kostur vega upp á móti þeim
annmarka, að tunguna skilja ekki
nema hér um bil 120,000 manns.
Þeir myndi fúsir vilja skifta á
sálufélagi við hina dauðu, ef þeir
fengi í staðinn sálufélag við fleiri
lifendur. Það er svo mikið písl-
arvætti fyrir þann, sem hljóta vill
fé og frama fyr'ir verk sín, að eigh
svo fárra lesenda von, að nær
því árlega gerast framgjarnir ís-
lenzkir æskumenn til þess að
reyna að nema sér víðar lönd með
því að riita bækur já erlendu máli.
Þó er þeim það áreiðanlega ekki
sársaukalaust, því að öll ritstörf
eru móðurmáli höfundar samgró-
in, en allra* helst skáldskapurmn.
En af tveim kostum taka þeir
þann, sem þeim þykir skárri.
H.
Eignarhald íslendinga og annara
Norðurlanda þjóða á tungum
sínum. Málstreitan í Noregi og
Finnlandi er stéttabarátta.
Samt erum vér þarna á réttri
leið. Afburða íslenzkunnar fram
yfir aðrar tungur verður ekki
leitað í tungunni sjálfri (um slíkt
má deila endalaust), heldur í
sambandi þjóðar og tungu. ís-
lenzkan er eina mál, svo að eg viti
til, sem hefir það tvent til síns á-
gætis: að vera ræktað menning-
armál og óskift eign allrar þjóð-
arinnar. ,Hér á landi eru engar
mállýskur, engin stéttamál, ekk-
ert almúgamál, ekkert skrílmál.
Nærri má geta, að ekki# hefir
tungunnji verið að fyrirhafnar-
lausu komið{ í þetta horf né hald-
ið í því. Einstakur málsmekkur
hefir þroskast hér í fornöld, í
skjóli bókmentalífsins og einkum
hins búndna stíls, og aldrei horfið
s:$an, þótt misjafnlega vakandi
hafi verið. Bækur og numin
kvæði hafa verSð mælikvarði á
mælt mál, er alþýðu var jafnan
tiltækur. — Latmælin fengu ekki|
að vaða uppi. Menn skildu svo'
talshætti tungunnar, að ambögu-
legri hugsun var illa vært. Þessi
rækt almennings við málfar sitt
hefir verið aðal uppeldi ótaldra
kynslóða. Af íslenzkunnli hafa
þær lært það, sem þær kunnu í
sálarfræði, rökfræði og fagur-
fræði.
|Vér hugsum ekki um, hve vel
vér erum farnir í þessu efni,
skiljum það ekki nemja með því að
bera oss saman við aðrar þjóðir.
• Ekkert almúgamerki er afmáan-
legra en málfærið. Almúginn er-
lendis ta'Jar ekki 'einungjis mál-
lýsku, með öðrum framburðf,
beygingum og orðavali en viður-
kent er í ríkismálinu, heldur
fylgja mállýskunum einatt ýmsir
málkækir: menn eru liefmæltir,
skrækróma eða hásir, muldra og
stama. Og þó að almúgamaður
sé til menta settur, og læri bók-
málið ágætlega, á hann bágt með
að losna nokkurn tíma við þessa
kæki, ef hann hefir haldið þeim
fram yfir fermingu. Og þeir sora-
marka hann æfina á enda. Eng-
londingur, sem hefir hi framan við
orð, þar sem það á ekki heima, og
sleppiir því þar sem það á að vera
(segir t. d.: hall appy, í stað: all
happy), verður aldrei talinn gen-
tleman. Ekkert1 frjálslyndi, eng-
in skynsamleg hugsun um, að það
sé rangt að láta mann gjalda sVo
uppeldis síns, getur kipt þessu í
lag. Aðrar þjóðir eru í því efni
jafn hótfyndnar og miskunnar-
lausar og íslendingar, þegar þeir
aæma mann ómentaðan, ef hánn
kann ekki réttritun. Enda verð-
ur því ekki neitað, að heilbrigð
tilfinning býr undir þessu. Þeg-
ar játað er, að tungan sé höfuð-
tæki mannlegs þroska, er það
meira en lítið hirðuleysi og skort-
ur á sjálfsvirðingu að fara illa
með þetta tæki. — Kristur sagði,
að menn saurguðust meira á þvi,
sem menn létu út úr sér, en því,
sem menn létu ofan í sig. Rækt
við tunguna er sjálfsagður liður
í andlegu hreinlæti.
Eg skal nú drepa lítið eitt á,
hvernig horfir fyrir frændþjóðum
vorum á Norðurlöndum í þessum
efnum.
Af sex þjóðum á Norðurlöpd-
um, hafa tvær einar aldrei lotið
erlendu valdi: Svíar og Danir.
Allar hinar hafa verið ósjálf-
stæðar öldum saman. Allar béra
þær þess merki á máli sínu, nema
íslendingar. Færeyskan á önn í
vök að verjast fyrir ríkismálinu,
dönskunni.
Norðmenn og Finnar hafa hvor-
drtveggju sömu söguna að segja.
Mál drottinþjóðanna, danska og
sænska, urðu um langt skeið ríkj-
and(i í landinu. Þau urðu menta-
mál, dómsmál, kirkjumál, móður-
mál embættismanna og heldri
manna, mál höfuðstaðar og helztu
bæja. öll menning landsins varð
bundin við þessi erlendu mál, sem
almenningur lærði trauðla að
skilja.og alls ekki að tala.
Báðar hafa þjóðir þessar á 19.
öld hafið sókn til þess að koma
móðurmlum sínum til vegs og
valda, gera þau að ríkismálum. f
Finnlandi er sigur finskunnar vís.
Sænskumælandi menn eru nú
ekki nema h.u.b. 1-10. hluti lands-
búa. í Noregi er baráttan enn svo
hörð, að ekki má í milli sjá, hvor-
ir sigra muni. Helst útlit fyrir,
að hvorki landsmáli né ríkismáli
verði fullna^arsligurs auðið. En
það er bót í máli, að þessi tvö mál
eru svo náskyld, að ekki er loku
fyrir skotið, að þau geti á endan-
um runnið saman og myndað eina
tungu.
Það er ekkert smáræði, sem
þessar þjóðir hafa lagt í sölurnar
í baráttunni um tunguna. Eg
þarf ekki að tala um fjandskap-
inn, sem risið hefir af deilum
um jafn viðkvæmt mál, um kostn-
aðinn af að prenta öll opinber
skjöl o. s. frv. á tveim málum, um
erfiðið fyrir æskulýðinn að læra
tvö móðurmál o. s. frv. En Finn-
ar hafa varpað frá sér ágætu
menningarmáli og tekið upp ó-
tamið alþýðumál í staðinn. Þeir
hafa stofnað menúingarsambandi
sínu við Norðurlönd í voða og ein-
angrað sig með því, þó að öll
þeirra pólitiska framtíð virðist
komin undir sambandi þeirra vest-
ur á við. Landsmálsmennirnir í
Noregi eru fúsir að kasta frá sér
öllum hinum norsku bókmentum
á ríkismálinu, gefa Dönum Hol-
berg, iWergeland og Ibsen, slíta
bókmálssambandi við Dani (sem
hefir gefið norsku skálduuum tvö-
falt fleiri lesendur en þeir gátu
fengið í Noregi ainum) og láta
ríkismálið, fagurt og þaultamið
mál, fyrir óþroskað sveitamál.
Hvað hefir gert þessa baráttu
svo harða og óbilgjarna? Þjóð-
ernistilfinning, ást á móðurmál-
inu, munu flestir halda. En því
er ekki svo farið. Meðan þjóð-
ræknin var ein um hituna, var
ræktin við finskuna og nýnorsk-
una ekki ajnnað en hjartansmál
fáeinna rithöfunda og hugsjóna-
manna. Það var rómantisk hreif-
ing. En eftir því sem lýðfrelsið
óx, skildist leiðtgum alþýðunnar
betur, að eina ráðið til þess að
öðlast jafnrétti fyrir hana, var að
hefja til virðingar tungu þá, sem
hún talaði. Ef Finnar hefði orð-
ið að læra sænsku til þess að taka
þátt í stjórnmálum og mentalífi
cg norskir sveitabændur dönsku,
hefði þeir alt af staðið ver að vígi
í samkepninni við þá, sem áttu
ríkismálin að móðurmáli. Af|
þessari orsök varð málstreitan!
pólitisk, varð stéttabarátta. Það;
gerir allar öfgar hennar og!
skuggahliðar skiljanlegar.
En hvernig er nú ástandið íj
drottináöndunum, þar sem erlend
yfirráð hafa ekkli rofið samheng-
ið í þróun móðurmálsins?
Eg skal því til skýringar segja
frá litlu atviki, sem kom fyrir
sjálfan mig í fyrrahaust. — Eg
kom til háskólabæjar í Svíþjóð og
flutti þar erindi um ísland. Á
eftir Var samsæti, mlikill gleðskap-
ur og ræðuhöld. Ein af ræðun-!
um varð mér sérstaklega minnis-1
stæð. Hana flutti ungur vísinda-J
maður, sem sjálfur hafði verið á
íslandi og kunni frá ýmsu merki-
legu að segja. Daginn eftir barst
samsaptið í tal við elinn af kunn-1
ingum mínum við háskólann. Eg
lét í ljós ánægju mína með þessa
ræðu. Hann svaraðí: “Já, það
getur verið, að efnið hafí verið.
gott, en fyrir okkur Svíana er ö-
þolandi að hlusta á þenna mann.
Hann talar með mállýskublæ, þó
að þú hafir ef til vill ekki tekið
effcir því.” Seinna fékk eg að vita,1
að þessi maður hafði verið garð-j
yrkjujnaður, þrotist áfram til j
menta af sjálfsdáðum, en komið
of seint í skóla til þess að losna^
við málfarskæki æskuhéraðs síns. j
Mér rann til rifja, að hugsa um,j
að hann mætti sitja með þetta1
n:érki alla æfina, og að það myndi
vafalaust standa honum fyrirj
embættisframa við háskólann og
gera honum víslindabrautina erf-j
iðari.
í fyrirlestrum mínum í Svíþjóð
sagði eg stundum, að á íslandi
gæti gestur komið að prestssetri.J
hitt mann að máli úti á túni, ogj
átt tal við hann góða stund, án
þess að geta ráðið af orðfæri hansj
og mæli, hvort það værli prestur-^
inn eða vinnumaðurinn hans. —j
Þetta þótti furðulegt. En þegar
eg sagði, að sveitabúar töluðu
vandaðra og stílfastara mál en
höfuðstaðarbúar, fanst áheyrend-
um það líkast fréttum af annari
stjörnu.
III. ‘
Málin geta klofnað við töku er-
lendra orða.—Hættan fyrir Is-
lendinga..
Það er ekki ástæðula\ist fyrir
oss íslendinga, að minnast þess,
hvernig ^ðrar þjóðir eru á vegi
staddar í þessu efni. Tungan hef-
ir ekki einungis verið undirstaða
menningar vorrar, heldur líka
sjálfstæðis út á við og jafnaðar
inn á við. Þó að samlyndi þyki
hér stundum valt í landi, þekkjum
vér ekki hjnn bitra fjandskap, er
leiðir af því, að þjóð skiftist milli
tveggja tungna. Enginn getur
komist hjá því að fyllast þakklæt-
issemi við þær kynslóðir, er vernd
uðu alþýðumál vort á erfiðustu
öldunum. Og þeirri þakklátsemi
hlýtur að fylgja okkur ábyrgðar-
tilfinning.
Sem betur fer, er lítil hætta á
a.ð íslenzkan klofni sundur í mál-
lýskum héðan af. Mállýskurnar
jafnast fremur fyrir aukinni skóla
mentun og feættum samgöngum.
En þegar ekþi er getið um annan
málklofning en mállýskurnar, er
ekki nema hálfsögð sagan. Þær
smáhverfa, en önruir hætta vex
upp í staðinn: af tökuorðunum.
Og hún er ekki minni hér á ís-
landi en annarsstaðar. Af henni
sést," að eignarhald þjóðariannar
á málinu er í nánu sambandi við
hreinleik þess.
í fyrrasumar hitti eg í Stokk-
hólmi Per Hallström, einn af gáf-
uðustu rithöfundum Svía. Eg
sagði honum m. a. dálítið frá bar-
áttu íslendinga við erlend orð, er
sæktu í málið. Hann setti hljóð-
an um stund, en sagði síðan: “Eg
er ekki neinn alþýðusinmi. En það
skal eg játa, að þegar ég heyri al-
múgafólk vort misskilja og mis-
beita erlendum orðum og verða
að aðhlátri fyrir, þá finn eg, að
þetta er hróplegt ranglæti. Vér
mentamennirnir fáum alþýðu
fjölda af orðum, sem hana skort-
ir öll skilyrði túl þess að fara
með, og fyrirlítum hana síðan fyr-
ir að flaska á þeim.”
Og fám dögum síðar rifjuðust
þessi orð Hallströms skrítilega
upp fyrir ipér. Eg var þá kominn
til Oslóar, og norskur kunningi
minn var að telja upþ fyrir mér
dagblöðin í borginni. ' Éitt þeirra
var bændablaðið Nationen. —
‘TJændurnir kalla það Nassjonen,
með áherslu á fyrsta atkvæðinu,
og trúa hverju orði, sem í því
stendur.” iMér er í minni, hve
háðslega hann sagði þetta. Hon-
um fanst að vonum hlægilegt, að
bændur skyldi velja málgagni
sínu pafn, sem þeir kunnu ekki að
bera fram!
Allir þeir, sem þekkja eitthvað
til dönsku, vita að í því máli er
fjöldi orða, sem Danir kalla
“fremmed-ord” (tökuorð), og eru
þau skýrð í sérstakri orðabók:
“fremmed-ordhog”. Þessum orð-
um fer sífelt fjölgandi, eftir því
sem erlend menningaráhrif verða
margbrotnari. Þau mynda sér-
stakt lag í tungunni. Flest er.u
þau af grískum og latneskum upp-
rna. Því ber minna á þeim í
latneskum málum ,eða blendings-
málum eins og ensku.
Yfirleitt er alþýða manna 'sólg-
in í að nota þessi orð. Henni
finst þau vera “fín” og heldur að
það sé menningarmerki að henda
þau á lofti. En henni ferst það
einatt Jihönduglega. Hún skilur
ekki stofnana, sem þau eru mynd-
uð af, glæpist á merkingunni. Það
er ærinn vandi að bera þau fram:
áherslan er óregluleg, sum á að
bera fram á frönsku, sum á ensku,
sum á ítölsku. Það er heil grein
danskrar málvísi að safna saman
og skýra afbökuð og misskilin
tökuorð í alþýðumáli. En hitt
þarf naumast að taka fram, að sá
sem ber þessi orð rangt fram eða
hefir þau í rangri merkingu, verð-
ur að athlægi1 meðal þeirra, sem
betur vita.
Enn er sá bálkur útlendra orða,
sem íslenzkan hefir veitt viðtöku,
furðu lítill. Alt frá fornöld hefir
meira verið gert að því hér á landi
að íslenzka erlend orð en að gefa
þeim þegnrétt í málinu. Erlend
orð hafa komið hópum saman og
týnst niður aftur, af því að land-
anum þóttu þau fara illa í munni.
Nú segir varla nokkur maður be-
grafelsi, bevís og begera, sem var
algengt mál fyrir 1,-—2 mannsöldr-
um. Menn hafa fundið, að be-ið
þýzka var ekki sem fallegast, þeg-
ar það var komið í áherzluat-
kvæði. íslenzkan er illa fallin til
þess að taka við erlendum orðum,
m. a. vegna þess, að áherzlan er
altaf á fyrsta atkvæði. Auk þess
er svipur málsins svo samfeldur,
að orð, sem samþýðast ekki hljóð-
kerfi málsins né beygingum, stinga
illilega í stúf við innlendu orðin.
En þegar erlendu orðin samþýðast
málinu (t. d. prestur, berkill o. s.
frv., sem annað hvort hafa verið
löguð eftir íslenzkunni eða ekki;
þurft að laga/ og alþýða mannaj
lærir að beita þeim rétt, þá erj
engin ástæða til þess að amast
við þeim.
En því miður á þetta ekki við
um mörg þeirra orða, sem hér eru
á vörum manna. Flestir Reykvík-
ingar eru svo vel að sér, að þeir
geta brosað að sveitamönnum,
sem hafa orð eins og prívatmað-
ur, partiskur og idiót í fáránleg-
um merkingum. En enginn sér i
þessum efnum bjálkann í sínu
eigin auga, sem ekki er von. Það
er margur góður borgarinn hér í
Reykjavík, sem gert hefir og gerir
sig broslegan með því að krydda
tal sitt erlendum orðum, sem hann
hvorki kann að bera rétt fram né
skilur til hlítar. Og frúin, sem
kom hér inn í hannyrðaverzlun
og bað um að selja sér monúment
(hún átti við motiv, ífellu), er
ekkert einsdæmi. Út yfir tekur
þó, þegar frúrnar senda vinn^i-
konurnai( sínar til aðfanga og
gera þær að heiipan með erlend
orð. Þá myndast “nýyrði” eins
og Liverpoolstau (=leverpostej,
lifrarkæfa), og sum svo tviræð,
að, þau verða ekki sett á prent.
Þetta er ekki nema eðlilegt. Aug-
lýsingarnar í blöðunum bera þess
vott, að margir verzlunarmenn
kunna ekki sjálfir að fara með
erlendu orðin á varningi sínum.
Þá verður það varla heimtað af
viðskiftamönnum þeirra. Það má
líka segja verzlumarstétt Reykja-
víkur til maklegs sóma, að henni
virðist raun að hrognamáli því,
sem veður uppi í viðskiftalífinu,
og hefir sýnt mikinn áhuga á að
bæta það.
Enn er ekki meira af erlendum
orðum á alþýðuvörum en svo, að
þau gefa efni í einstakar skrýtlur
og verða einstöku manni að fóta-
kefli. En ef íslenzkan verðurj
opnuð upp á gátt fyrír erlend orð
(vér höfum dönsk orð í viðbót við
Norðurálfu-orðin), þá sést, hvern-
ig. fer. Þá hverfa broslegu sög-
urnar, af því að rriisbeiting orð-
anna verður of algeng til þess að
halda þeim á lofti. Þá verður alt
tal alþýðu manna mengað mál-
leysum og böguyrðum. Þá fær ís
lenzk alþýða sama soramarkið og
alþýða annara landa. Hún mark-
ar sig sjálf, mitt í “mentun” 20.
aldarinnar.
IV.
Baráttan við erlendu orðin.—Mest
í húfi fyrir alþýðuna.
Ef íslénzk alþýða á nokkura
sök á hendur mentamönnum, þá
er það fyrir það, að þeir vanda
ekki betur daglegt mál sitt en
þéir gera. Þegar íslendingar
Jæra erlend mál, reyna þeir að
tala þau hrein. Þeir sletta ekki
þýzku og ensku mitt í frönskum
setningum. Þeiiri finst líka stór-
hlægilegt 'að heyra Vestur-íslend-
inga krydda tal sitt með ensku.
En danska ívafið í daglegt mál
vort er svo ríkur vani, að fæstir
Nú Er Loksins Ráð Fundið Við
Meltingarleysi, og óreglu í
Maganumó
Það Er Til Nýtt Meðal, 'Sem Vinn-
ur Þetta Verk Fljótt og Vel.
Læknana furðar á því, hve fljótt
þetta nýja meðal, sem heitir Nuga- j
Tone, læknar meltingarleysi, höf-
uðverk og allskonar sjúkleika og
óreglu í meltingarjærunum. —
Nuga-Tone veitir sliaium vöðvum
og taugum aftur lif og fjör. Það
uppbyggir blóðið, styrkir taug-
arnar og eykur orkuna og þolið ó-
trúlcga mikið. ' Nuga-Tone veit'ir
endurnærandi svefn, góða matar-
lyst, kemur góðri freglu á melting-,
arfærin og gerir manneskjuna á-
hugasama og duglega. Ef þér líð- j
ur ekki sem bezt, ættir þú sjálfs'
þín vegna að reyna Nuga-Tone.
Það er hragðgott og þér fer strax
að líða betur. Hafi læknirinn ekki
ráðlagt þér bað nú þegar. þá
farðh sjáífur til lyfsalans og fáðu
þér flösku. Þeír sem búa það til, j
þekkja svo vel verkanir þess, að
þeir leggia fyrir alla íyfsala >ð
ábyrgjast’ það og skila aftur verð-
inu. ef þú ert ekki ánægður. Les-1
ið það sem prentað er á umbúð-
irnar. Meðmæli og ábyrgð og
fæst bjá öllum lyfsölum.
taka eftir því. Auðvitað er erfitt
að sriéiða hjá erlendum orðum
f.vrir þá, sem mestan lærdóm sinn
hafa fengið á erlendum málum.
En ef menn heimtuðu meira af
sjálfum sér og öðrum í þessu efni,
kæmi einhver úrræði. Vandað
talmál þarf að vera eins sjálfsagt
og hreinlæti, kurteisi, mannasið-
ir. Og það þarf að vanda miklu
méir til málfarsmentunar leikara,
presta og ræðumanna en hér er
gert.
En hitt er eg viss um, að óborn-
ar kynslóðir munu virða við ís-
lenzka mentamenn og rithöfunda
19. og 20. aldar, að þeir hafa a. m.
k. vandað ritmál sitt eftir föngum
og varið það fyrir erlendum
orðum. Þeir hafa framar öllu
gert það af málsmekk. íslenzkan
hefir svo samfeldan svip, að er-
lend orð fara henni ekki. Þau
eru eins og mislitar pjötlur, sem
saumaðar væri á ofna ábreiðu.
Aftur á móti er blendingsmál eins
og enskan likast pjötlubrekáni, og
þar er hver ný bót til prýði. -
Menn hafa líka vakað yfir tung-
unni af Öðrum ástæðum: vegna
sambandsins við fornöldina, þjóð-
eVnis og sjálfstæðisbaráttu.—Nú,
þegar sjálfstæðisbarátta vor er á
enda kljáð og stjórnmálin taka
nýja stefnu,, er ástæða til þess að
minna á félags-hlið málvöndunar-
innar: að jöfnuður og samheldni
í landi voru er ekki undir neinu
öðru fremur komin en sömu mál
menningu allra stétta, en sú mál-
menning er óhugsandi, nema
tungunni sé haldið hreinni.
Það er að vísu mikið færst í
fang, að reyna að finna íslenzk
orð um alla nýja hluti og hugtök,
sem að oss berast. Það er bar-
átta, sem á sér hvorki upphaf né
endi; en dæmi vort á umliðnum
öldum sýnir, að vér þurfum ekki
að leggja árar í bát. Hér hafa
alt af verið að skapast ný orð, frá
upphafi íslands bygðar, og hugs-
un þjóðarinnar hefir ekki þrosk-
ast á öðru! meir. Þessi orð hafa
ekki myndað s'ig sjálf. Þeir ein-
siaklingar, sem hafa nent að
hugsa, hafa hver lagt sinn skerf
til. Hinir tala mest um, að alt
eigi að koma af sjálfu sér, sem
aldrei hefir dottið neitt í hug.
En þó að einstaklingar hafi
jafnan átt frunúfvæðið, fér því
fjarrii, að réttur almennings hafi
---------------------------------
verið fyrir borð borinn. Dómur
hans hefir jafnan verið hæsta-
réttardómur. Orð lifa ekki, nema
þau séu á vörum manna.
En láti almenningur glepjast,
svo, að hann dærrvi alla þessa við-
leitni einskis nýta, þá dæmir
hann sjálfan sig. Alþýða manna
á hér mest á hættu. Hún verður
það, seiri geldur þeSs, ef íslenzkan
klofnar og þjóðin skiftist í stéttir
eftir málfari. Máltækið segir, að
á mjóum þvengjum læri hundarn-
ir að stela. Erlendu orðunum
fylgir skakkur framburður, beyg-
ingaleysi og hálfur eða rangur
skilningur. Þegar þau eru orðin
rógu mörg, fara þau að hafa á-
hrif (i íslenzku orðln. Hljóðkerfi
málsins raskast, beygingar skekkj-
ast, menn hætta að kæra sig um
að skygnast fyrir rætur orðanna.
Þá hafa ísleridingar eignast skríl-
mál og þaðan er skamt til þess að
fleiri einkenni skrílsins komi á
eftir.
Mál mæðranna.
Til er æfintýrii, sem gengið hef-
ir í svipaðri mynd með mörgum
þjóðum. Tvær ungar stúlkur
komast hvor eftir aðra niður til
undirheima, og ganga þar í þjón-
ustu gamallar konu. Þær reyn-
ast mjög misjafnlega í vistinni,
enda er að því skapi misjafnað
með þeim í kaupinu. Annari
verður úr því áslcapað, að við
hverja setningu, sem hún mælir,
hrýtur henni af vörum ógeðsleg
padda. En hinni veitir gamla
konan þá ástgjöf, að ilmandi rós-
ir hrynja af vörum henni, þegar
hún mælir.
Ekki er mikill vafi á, hver at-
hugun er fólgin að baki þessari
sögu. Hér er lyft upp í ýkjaheim
æfintýranna þeim óskaplega mun,
sem á því er að heyra fagurt og
vandað málfar og hljómgóða
rödd, eða skræka rödd eða hrjúfa,
ásamt brengluðu máli, og óhreinu.
“Talaðu, svo eg geti séð þig,” —
er haft eftir fornum spekingi.
Málrómur og málfar getur verið
e'ins drjúgt í skiftum og útlit.
Og er mikil furða að ungar kon-
ur, sem hugsa þó margt um útlit
sitt og allan þokka, skuli ekki gefa
þessu enn meiri gaum. Það þykir
kurteisi að tala vel erlend mál.
En hitt er þó miklu meiri kurteisi,
að tala smekklega sína eigin
tungu. Þetta má vel mæla, sér-
staklega til kvenna fyrir þá sök,
að þær munu margar ófúsari að
leggja rækt við mál sitt en karl-
menn. Er það þó ekki af því, að
þær þurfi minna á tungunni að
halda, enda er hún víðast við þær
kend. Þær leggja undirstöðuna
að máli barnanna, og það er mik-
il ábyrgð. Sú móðir, sem vanræk-
ir það mál, sem við hana er kent,
getur ekki borið það veglega n^fn
með fullum sóma.
Apafræðin rétthverf.
Samkvæmt nýlega komnu sím-
skeyti, er “apinn kominn frá
manninum, en maðurinn ekki frá
apanum.” Það staðhæfir velþekt-
ur þýzkur vísindamaður, gæzlu-
maður þeirrar deildar háskólans í
Berlin, þar sem rannsökuð eru
i ýms sjúkdómseinkenni (the Patho-
! logical Museum of the Berlin
| University). , Þessi vísindamaður^
j sem vafnlaust stendur hinum vís-
J indamönnunum jafnfnætis að lær-
í dómi og þekkingu, byggir skoðun
sína á staðreyndum, er hinir vís-
indamennirnir hafa stuðst svo
mikið við til þess að sanna þá
kenningu sína, að maðurinn væri
kom'inn frá apanum. Hvað er að
hinum vísindalegu staðreyndum?
Alls ekki neitt. Skekkjan er öll
fólgin í útskýringum ýmsra manna
á þeim. Sá sem trúir biblíunni, er
I ekkert mótsnúinn staðreyndum,
í hvorki vísindalegum né öðrum, en
skoðanir hans koma oft í bága við
ályktariir þær, sem stundum eru
dregnar af þessum staðreyndum.
Það er því ekki meiri ástæða til
þess að ásaka hinn trúaða fyrir
að vera andstæður vísindunum,
þótt hann vilji ekki viðurkenna
1 ýmsar ályktanir í sambandi við
þau, heldur en að ásaka mann um
að vera andstæðingar tölvísi og
stærðfræði, þótt hann' ekki vilji
viðurkenna einhverjar ályktanir
dregnar frá vissum skýrslum.”
(Þýtt úr Signs of the Times).
P. Sigurðsson.
EXCURSIONS
ÁUSTUR CANADA
DESEMBER 1., 1926, TIL JANUAR 5., 1927
Vestur Strandar
VISSA DAGA i DESEMBER, JANUAR OG FEBRUAR
Fjelagld er áreidanlegt
—Mikilsverd regla fyrir ad nota Canadian National brautirnar
Látið 088 hjálpa yður að ráðstafa ferðinni. Umboðsmenn vorir munu með énægju
annast alt sem þér þurfið. Selja yður ódýrt far, gefa nægan fyrirvara, o. s.frv.
eða skrifið W. J. QUINLAN, District Passenger Agent, Winnipeg
r.flKfllDAN NATIONflL RfllLWAYS
^miiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiii(iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiii(ii'=
xcurslon Farbriefl
= luiniiiimmiMmimiiiimiiiimmmiimHuimmimiMiiiiiiMimmmiiiiiiiimiiiiiiimiimimiimiiiiiiiiiHiuiiiiiiMiiii =
fyrir Skemtilegar Vetrarferdir
AUSTUR
CANAPA
Farbréf til sölu daglega
1. Des. 1926 til 5. Jan. 1927
Gildandi í
Þrjá Mánuði
VESTUR .
AP HAFI
V AN COUVER-VICTORIA
NEW WESTMINSTER
Farbr. til sölu vissa daga
Des. - Jan. - Feb.
Gilda til 15. Apríl, ’27
GAMLA t
LANPSIN S
f
Excursion Farbr. til
Austurhafna
SAINT JOHN - HALIFAX
PORTLAND *
1. dec. ’26 til 5. jan. ’27
SJERSTAKAR JÁRNBRAUTA LESTIR—SVEFNVAGNAR ALLA LEIÐ
Fyrir skip, sem sigla frá W. Saint John í Descmber
Ná sambandi við
E.S. Melita
1. Des.
E.S. Montroyal
7. Dest
E.S. Metagama
11. Des.
E.S. Montcalm
E.S. Minnedosa
15. Des.
= Allir voiir umboðsmenn veita frekari upplýsingar
(C4NAVIAN I*ACIFIC:
~i 11111 n 11111111111 n iii 1111 n i M11111111111111111 n i n 11 i 11 n m 1111 m m 1111! 11111111 r 111 n i; 111 i 1111 i 1111111111111 n m 11 n 1111111 n 11111111111 ii n i i~>l