Lögberg - 14.04.1927, Qupperneq 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. APRÍL 1927.
Sls. S
Aðfinningar G.A. í Hkr.
Aðfinningar þær eru í sam-
bandi við nokkurn hluta greinar
þeirrar, er eg skrifaði fyrir
skemstu í Lögberg, með fyrir-
sögninni: “Gullna reglan, Kon-
fúsíus, Zóróastei* og Búddah”.
Eru aðfinslurnar í þetta sinn við
seinni hluta greinarinnar, eða við
urrisögn mína um Búddhatrúna.
Þær eru fremur undarlegar og
yfirleitt þannig lagaðar, að rétt-
ast virðist að á þær sé minst.
Mun eg því taka aðfinjiingar
þessar í röð og gjöra þær athug-
anir við þær, er mér þykir þurfa.
“Röng skoðun” og “söguleg
ónákvæmni.”
Þetta tvent þykist G. Á. finna í
ritgjörð minni. Er það þá líka
það tvent, er kemur honum til að
taka til máls. Út úr þessu tvennu
spretta allar kærurnar, sem hann
kemur með.
(1) Ætterni Gautama Búddah.
Eg hafði á fremur meinieysis-
legan hátt getið um þa^, að Búdd-
ha hefði ekki verið konungsson.
I því sambandi mintist eg á föður
hans og móður, bæði með nafni.
Um það atriði hefir G. Á. þetta
að segja: “Hvort Gautama var
konungsson eða ekki. skiftir engu
máli.” En þær fréttir! Auðvit-
að skiftir það engu máli, að því
er kenningu hans snertir. En það
skiftir ofurlitlu, hvað sögulega
nákvæmni áhrærir. Bæði i gögu-!
sögnum og sumum bókum er sá I
misskilningur mjög á gangi, að;
Gautama Búddah hafi verið kon-J
ungsson. Og þó að þetta atriði
sé í raun og veru mjög smátt, þá
þótti mér það samt þess vert„ að
vera leiðrétt. Sannleikurinn,
jafnvel í smáatriðum, er aldrei
ómerkilegur. — En því er G. Á.
að gjöra sig önugan út af þessu
smá-atriði, ef honum er ant um
sögulega nákvæmni?
(2) Kenning Búddha um fall-
valtleik allra hluta.
Um það efni hefi eg sagt þetta:
“Eitt höfuðatriði í kenningu
Búddha var það, að alt sé að
breytast og eyðileggjast og guð-
irnir þar me.” Þykir G. Á.
kenna hér nokkurrar “óvand-
virkni”, eftir því sem hann kemst
að orði, og getur til, að hér sé átt
við kenninguna um “ISamsara”.
Yið þá kenningu átti eg alls ekki.
Hefi ekki orðið var við orðið
“samsara”, né það hugtak, er það,
táknar, nema þar sem rætt er um
indverska heimspeki, eða Sans-
krít bókmentir, og orðið eingöngu
heimspekilegt, en aldrei notað í
trúfræði, eins og G. Á. tekur rétti-
lega fram. Það, sem eg átti við,
er aðallega bygt á ummælum eins
af hinum fróðustu mönnum í
þessum efnum, sem nú eru uppi.
Sá maður er dr. Edmund Davison
Soper, er til skamms tíma hefir
verið prófessor 1 trúarbragðasögu,
í Northwestern University, í Ev^
anston, 111., en mun nú vera skóla-
stjóri í einhverjum æðri skóla
(College) þar syðra, en eg man
ekki fyrir víst hvar. Bók eftir
hann kom út 1921 og^heitir: “The
Religions of Mankind.”
í nefndri bók kemst dr. Soper
þannig að orði, þar sem hann
skýrir frá höfuðkenningum Búdd-
ha, eins og þær voru í fyrstu:
“The First of tht Fundamental
Doctrines is the impermanence of
all things” (bls. 188): Mætti lík-
lega þýða þetta þannig: “Fyrsta
höfuðkenningin er um fallvalt-
leik allra hluta.” N»ðar á sömu
blaðsíðu og efst á þeirri næstu
. (189), er rætt um hvað þetta lög-
mál sé víðtækt, og þannig að orði
komist:
“This is to be accepted as liter-
ally true of all things; gods as
well as the tiniest atom are equal-
ly included, but the principle of
change is the principle of all ex-
istence, and sooner or later the
process will be eýident. Just as
soon as there is a beginning de-
cay also begins; the beginning of
the end is at hand. Here in India,
five hundred years before Christ,
is being preached the philosophy
of change. We do not live in a
static universe, but one in which
everything is in a state of flux.”
í íslenzkri þýðing mundi þ etta
hljóða eitthvað á þessa leið:
“Þetta er bókstaflega satt um
alla hluti; það á eins við guðina
eins og hina rninstu smásögn.
Burtförin getur dregist um langt
tímabil, en lögmál breytingarinn-
ar er lögmál allrar tilverunnar og
kemur þetta fram berlega fyr eða
síðar. Eins fljótt og byrjun á
sr stað, eins fljótt byrjar einnig
afturför; byrjun endaloka er þeg-
ar komin. Þar á Indlandi, fimm
hundruð árum fyrir .Krist, er
verið að prédika heimspeki breyt-
ingarinnar. Vér búum ekki í
heimi kyrstöðunnar, heldur þar
sem alt er í stöðugri framrás.”
Nú er spursmálið, hvort fremur
muni vera að ræða um “óvand-
virkni” hjá mér, að því er„-þetta
atr ði snertir, eða um dálitla
fi.ó.fajrni hjá G. Á. Um fræði-
mensku dr. Soper. held eg naum-
•st að nokkurt spursmál geti ver-
:ö. Maður, sem hefir í mörg ár
•'erið prófessor í þessum fræðum,
við afarstóran og merkilegan há-
skóla, er fremur líklegur að vita
hvað hann segir. En sé G. Á. ekki
ánægður með umsögn dr. Soper,
þá getur hann litið í Encyclo-
pædia Britannica, Elleftu útgáfu,
4. bók, bls. 743. Er þar minst á
fallvaltleika kenningu Búddha,
ofarlega i öðrum dálki. Grein sú
er eftir T. W. Rhys Davids, dr.
phil., prófessor í samanburðar-
fræði trúarbragða, við háskólann
i Manchester. Mun hann vera
talinn einhver mesti fræðimaður
í þessum efnum, nú uppi með
Bretum. — Svo breytingar-kenn-
ingin, sem G. Á. kannast ekki við,
er enginn tilbúningur hjá mér,
heldur er vafalaust í hinni upp-
haflegu kenningu Búddha.
(3) Sálarleysiskenning Búddha.
breytni t)g táknar samanlagða
lífsbreytni mannsins, er ákveður
framtíðarörlög hans. í fram-
kvæmd verður “karma” það alls-
herjar lögmál, eða alheimsafl, er
tekur við öllum við duðann, nema
þeim er or^nir hafa verið heilag-
ir menn og alkomnir í fullkomn-
unar ástandið, er nefnt er
“nirvana.”
Hin þriðja aðfinning G. Á. er
sú, að eg hafi sagt, að Búddha-
trúin kendi ekkert um sál í venju-
legum skilningi. “Hefir þá mað-
urinn enga sál, samkvæmt Búdd-
ha-trúnni?” spyr hann undrandi.
Spurningin er fremur kynleg, ef
það er rétt, sem hann segir ber-
um orðum, að hann hafi kynt sér
trúarbrögð (Búddha. Hið sanna
er, að Búddha sjálfur kendi, að
maðurinn hefði enga sál, nema í
mjög takmörkuðumi og óeigin-
legum skilningi. Hitt er annað
mál, þó lærisveinar hans, mörg-
im öldum síðar, hafi breytt þessu,
eins og flestu öðru í trúarbrögð-
um hans.
Til þess að sýna, að þetta sé
ekki gripið úr lausu lofti, er sjálf-
sagt bezt að tilfæra orð dr. Soper
um þetta efni, í áðurnefndri bók,
“The Religions of Mankind”. Á
bls. 192 er rætt um, hvort nokk-
urt framtíðarlíf sé til, samkvæmt
kenningu Búddha. Hafði Búddha
sjálfur sundurliðað kenningu sína
í ýmsa flokka, en fyrsta aðal-
skiftingin var í nökkur “tákn” og
nokkur “sannindi”. Og eitt af
táknunum eða þessum “sannind-
um” var um, að engin sál væri til.
Orðin hljóða svo:
“,This Tfuth is that of the ab-
sence of a “soul”, the “no-soul”
doctrine. All the constituents of
life are without a soul. We are
individualg, but we have no per-
manent or even temporary
as an entity ín itself.”
Á íslenzku mætti sennilega þýða
þetta þannig:
“Þessi sannindi eru um tilveru-
leysi sálarinnar, eða sálarleysis-
kenningin. Alt, er lífinu ' heyrir
til, er án- sálar. Vér erum ein-
staklingar, en vér höfum enga
varanlega eða jafnvel tímanlega
sál, er veruleg geti heitið.”
Dr. T. W. Rhys Davids, sem eg
hefi áður getið um, og sennilega
er einhver hinn mesti fræðimað-
ur í þessu efni, sem nú er á lífi,
skrifar um Búddhatrúna, bæði í
bókum og fyrirlestrum. Hefir með-
al annars farið fyrirlestraferðir
,um Bandaríkin, að fræða fólk á
þessu sviði þekkingarinnar. Seg-
ir hann nákvæpilega eins frá og
dr. Soper, að Búddha hafi með
«íllu þverneitað, að nokkur sál
væri til. Telur hann, að það hafi
verið eitt það fyrsta, sem Búddha
gjörði, þegar hann fékk fólk til
að hlýða á sig, er ekki var orðið
áður kunnugt kenningum hans,
að afneita öllum þáverandi hug-
myndum um tilveru sálarinnar
og að sannfæra fólk um, að engin
sál væri til. (Sjá Enc. Brit., ell-
eftu útg., 4 b. bls. 743-4).
Ekki vil eg rengja það, að G. Á.
hafi kynt sér Búddhatrúna, eins
og hann sjálfur segir. En mér
er alveg óskiljanlegt, að hann
skuli halda, að sálarleysiskenn-
ingin sé villa eða uppspuni hjá
mér. Það atriði í kenningum
Búddha er svo vel kunnugt, jafn-
vel þeim, sem ekki eru nema lít-
ilsháttar fróðir í þessum efnum.
(4) Umskiftin, er verða við
dauðann.
í sambandi við það efni, kem-
ur G. Á. með eina af þessum að-
finningum sínum. Fer hann þess-
um orðum um það atriði
“Séra Jóhann segir, að sam-
kvæmt Búddhatrúnni, sameinist
sálin (sem í rauninni er nú ekki
til) alheimssálinni eftir dauð-
ann. Þetta er rangt. Búddha-
trúin kennir ekkert um alheims-
sál.”
Það eina, sem er réttmætt í
þessari aðfinslu, er um orðið “al-
heimssál”. Nákvæmara orðatil-
tæki væri að segja, að “alheims-
afl,” samkvæmt kenningu Búdd-
ha, taki við manninum, er hann
deyr, ef að hann hefir ekki fyrir
dauðann verið orðinn svo full-
kominn, að vera búinn að ná lend-
ingu í “Nirvqna”. Þetta alheims-
afl í Búddhatrúnni, eða allsherj-
arlögmál, er nefnt “karma” Orð-
Búddha taldist svo til, að mað-
urinn samanstæði af fimm eining-
um eða pörtum. Eru partar þess-
ir nefndir “skandhas”, er enskir
fræðimenn þýða með “aggreg-
ates.”. Mætti ef til vill notast
við orðið samsafn' á íslenzku.
Þessir fimm partar1 mannsins,
“skándhas”, eða samsafn, eru:
(1) likamslífið, (2) meðvitundin,
(3) hugsunaraflið, (4) tilfinning,
og (5) eftirtekt. Færi svo, að
maður dæi fremur ófullkaaninn,
eins og flestir eru, tók allsherjar-
lögmálið “karma” við honum jafn-
óðum, og utan um “skandhas”,
eða samsafn mannsins myndaðist
nýr einstaklingur, er tók við þar
sem hinn hafði hætt. Gat þetta
gengið mörg hundruð sinnum,
eða jafnvel mörg þúsund sinnum,
að einn maður eftir annan tóic
við því “skandhas” eða samsafni
mannsparta, er annar hafði átt á
undan honum, og gekk ‘hskand-
has” þannig að erfðum mann frá
manni, þar til einhverjum í röð-
inni, kannske eftir langt stríð,
tókst að lifa svo fullkomnu lífi,
að vera orðinn “Arhat”, þ.e. helg-
ur maður og kominn í “nirvana”.
Duttu þá artarnir, eða “skand-
has”, í sundur og utan um þá
gat ekki framar myndast nýr
maður. Er þá svo til orða tekið,
að “karma” hafi, að því er þenn-
an fullkomna mann snertir, hætt
að vinna, eða, að “karma” sé bú-
ið eða uppgengið. Að því bar
hverjum einum að vinna, þó bú-
ast mætti við, að sú röð manna,
er höfðu hver fram af öðrum tek-
ið við sama samsafninu, eða
“skandhas”, yrði orðin nokkuð
löng, áður en einhverjum auðnað-
ist að verða “Arhat” eða helgur
maður, og geta þannig bundið
enda á þetta einkennilega flakk
mannspartanna frá einum heimi
til annars.
Það, að Búddha, sem neitar til-
veru sálarinríar, skyldi samt þalda
að mestu sálnaflakks-keningu
Brahmatrúarmanna, má virðast
undarlegt. |Æ.tla fræðimenn, að
hann hafi ekki á annan hátt
soul treyst sér til að |sýna fram á
mögulega jöfnun á kjörum manna
í framtíðinni, er bætti upp þann
mismun er á sér stað í þessu lífi.
En vel að merkja, það er í raun
og veru ekki “sál”, sem er að
flakka, þó þessi keijnjng hans sé
venjulega nefnd sálnaflakkskenn-
ing, heldur eru það verk manns-
ins, eða samanlögð lífsbreytni
hans, “skandhas”, eða það sam-
safn af öllu tagi, er maðurinn var
orðinn, þegar hann dó. Og það
er ekki hann sjálfur, sem kemur
fram aftur, heldur annar maður,
er erfir “skandhas” hans, eða
samsafn, og verður að gjöra við
það það bezta, sem hann getur.
Hafi einhver verið orðinn “Ar-
hat”, eða helgur maður, og búinn
þar með að ná fullkomnunarstig-
inu í “nirvana”, áður en hann dó,
hvað verður þá um hann? Búddha-
trúin svarar og segir: “Ekkert
verulegt hefir farist”. Segir dr.
Soper þá, að manni með vestrænni
mentun verði á að spyrja: “Er
ekki persóna mannsins og með-
vitund hans hvorttveggja liðið
undir lok, og sé svo, hvað er þá
eftir?” Svarið segir hann að só
þetta: “Ekke’rt hefir farist”
(“Nothing is lost”, bls. 195). Eft-
ir þessu að dæma, er þá hinn
dáni, fullkomni mkður á einhvern
hátt enn til einhvers staðar í ríki
tilverunnar, þó ekki sé Ijósari
grein fyrir þv^ gjörð en þetta.
Munurinn á kenningum Brah-
matrúarinnar og kenningum Búd-
dha, að því er snertir umskiftin
við dauðann, er því ekki ýkja
mikill. Bæði trúarbrögðin hafa
kenninguna um “karma”. Sam-
kvæmt Brahmatrúnni urðu hinir
dauðu, er dóu' meira. eða minna
óþroskaðir, að hverfa til jarðlífs'-
ins aftur, eftir “karma” lögmál-
inu, og verða þar að manni á ný,
verri eða betri, eða að einhverri
skepnu, alt eftir því, hve vel eða
illa hafði verið lifað. Eftir langt
stríð og margfalt flakk fram og
aftur gat hinum dauða auðnast
að ná svo mikilli fullkomnun, að
hann þurfti ekki að hverfa til
jarðlífsins aftiy, en mátti hvíl-
ast í algleymskudjúpi tilverunn-
ar, í Brahma. Þá var sál hans
loks frelsuð. Lengra varð ekki
komist.
1 1 staðinn fyrir að sami maður-
inn, samkvæmt IBrahmatrúnni, er
að ferðast fram og aftur, frá einu
Ifi til annars, þá er þetta ferða-
lag, hjá Búddha, hlutverk margra
ipanna, er hver tekur við af öðr-
um, mann fram af manni. Og í
staðinn fyrir að Brahmatrúarmað
un, að við dauðann reki “karma”-
lögmálið hann ekki til baka,
heldur að hann þá megi hvílast í
Brahma, þá leitast Búddhatrúar-
maðurinn við, að ná þeirri full-
komnun hér í lífi, í “nirvana”, að
við dauðann verði ekki manns-
partar hans, eð “skandhas”, eða
samsafn, rekið af “karma”-lög-
málinu til baka, og utan um það
myndist nýr maður; heldur að
hann, eða öllu heldur “skandhas”
hans, fái að vera í friði fyrir
“karma”-lögmálinu, og hann fái
að enda ferðalagið, er svo marg-
ir fyrirrennarar hans höfðu hald-
ið uppi. Brahmatrúarmaðurinn
endar ferðalagið með því, að
sofna í Brahma. Búddatrúarmað-
urinn endar ferðalag sitt, eða
öllu heldur ferðalag sitt og
margra annara andlegra ætt-
bræðra, með því að ná til “nirv-
ana” og dettur þá “sknadhas”
hans í sundur, er hann deyr, og
má þar hvíla sig og þarf ekki að
flakka meir. Á einhvern dular-
fullan hátt er Búddhatrúarmað-
urinn enn til, þrátt fyrir sálarleys-
'iskenninguna; er éinhversstaðar
1 tilverunni, því “ekkert hefir
farist”, rétt eins og Brahmatrúar-
maðurinn, líka á dularfullan hátt,
heldur áfram að lifa í Brahma.
Munurinn á umskiftunum við
dauðann, í báðum trúarbrögðun-
um, er því ekki næsta mikill. Er
þá, héld eg, ekki fjarri lagi það,
sem eg hefi sagt um Búddha, að
kenning hans hefði, að því er
framtíðarörlög mannsins áhrær-
ir, ekki tekið Brahmatrúnni mikið
fram, þó trúarbrögð hans séu
venjulega álitin umbótastefna,
er ræðst á hina gömlu trú, og leit-
ast við að koma með eitthvað
betra í staðinn.
Að enn öðru leyti eru bæði þessi
trúarbrögð mjög svipuð. Þau eru
svipuð í því, er þau kannast við
æðst og mest af öllu. Brahma er
það æðsta, er eldri trúarbrögðin
kannast við. Fræðimenn segja,
að “Brahma” sé hvorugskyns
r.afnorð. Er Brahma því í raun
og veru alheimsafl, fremur en
alfullkomin vera. Búddha kann-
aðist líka við alheimsafl, er eitt
væri óumbreytanlegt 0g óraskan-
legt með öllu. Það var “karma”-
lögmálið. í framkvæmd varð það
að voldugu, blindu náttúruafli,
er alt varð að hlýða. Brahmatrú-
in kannaðist líka við “karm”-lög-
málið, eins og eg hefi áður tekiðj
fiam, en þar er það ekki æðst af
ið þýðir upprunalega verknað eða urinn þráir að ná þeirri fullkomn-
öllu, þó það sé afar voldugt, held-
ur vinnur það sem lögmál Brah-
ma, sem er yfir alt hafinn og er í
raun og verií öll heimstilveran
sjálf.
(5) Sjálfsfrelsunarkenningin.
Eg hafði sagt það í ritgjörð
minni, um Búddhatrúna, að hún
hefði hvorki haft guðstrú né
guðsdýrkun. Hjálpræðið, eftir
henni, alt í manni sjálfum. Mað-
ur ætti það alt við sjálfan sig,
hvernig manni farnaðist. Mint-
ist eg, í því sambandi, á orðtak
eitt, er varð sumstaðar vinsælt
hér á árunum: “Sjálfur leið þú
sjálfan þig.” Gjörði eg þá at-
hugasemd við orðtakið, að hér
væri í rauninni kjarninn úr
Búddhatrúnni. í þetta hefir G. Á.
rekið augun. Gjörir hann við
þetta svohljóðandi athugasemd:
“Séra Jóhanni geðjast sýnilega
ekki að þessari sjálfsfrelsunar-
hugmynd.”
Engum stóryrðum mun eg bafa
beitt gegn þessari kenningu. Sagði
sem næst ekkert um það. G. Á.
hefði því fremur átt að segja, að
hann gizkaði á, eða teldi sjálf-
sagt, að mér væri illa við kenn-
inguna, eri" að þykjast geta full-
yrt það af nokkru sem eg sagði.
Það hefði verið meiri vandvirkni,
og vandvirkni og nákvæmni er
það, sem hann heimtar, og ætti
hann því sjálfur að fylgja þeirri
reglu.
Hvort manni geðjast vel eða illa
að sjálfsfrelsunarkenningunni, er
komið undir því, hvort hún er lát-
in eiga sér réttmæt takmörk, eða
það er farið með hana út í öfgar.
Sjálfsagt kannast G. Á. við, að
Nýja Testamentið er fult af hin-
um sterkustu áminningum, er
gefa til kýnna, að maður geti að
einhverju leyti ráðið nokkuru um
frelsun sína. Frelsunin sjálf þó
auðvitað í Kristi. En maður get-
ur ráðið miklu, fyrst því, hvort
sú frelsun sé þegin, eða ekki, og
svo áframhaldinu, hversu helgun-
arleiðin verður ákveðin. Sé sú
leið, eða framsókn, mjög ákveðin,
má segja, að maður sé að verða
meira og meira frelsaður, eða,
að maður sé að komast lengra á-
fram frá því marki, þar sem hætta
var, að maður félli til baka aftur.
Um alt þetta getur maður ráðið
slórmiklu. í þessum, skilningi,
eða með þessum takmörkum,
verður sjálfsfrelsunarkenningin
réttmæt. En eigi frelsun sú, er
maður getur sjálfur ráðið, alveg
að koma í staðinn fyrir frelsun-
ina í Kristi, þá er farið með kenn-
inguna út í Öfgar og á hún þá
fremur lítinn rétt á sér. Um
þetta vil eg vona, að G. Á. sé mér
samdóma.
Sama er að segja um sjálfs-
leiðslu-kenninguna, sem er auð-
vitað náskyld 0g nærri eitt 0g
hið sama. Sé maður með Guðs
hjálp sem bezt að reyna að stjórna
sjálfum sér, þá býst eg við, að
flestir góðir menn kannist við
það, sem réttmæta og hrósverða
viðleitni. En eigi sjálfsleiðslan
að koma alveg í. staðinn fyrir
handleiðslu Guðs, þá er nokkuð
öðru máli að skifta. Vil eg o^
telja sjálfsagt, að G. Á. sé nokk-
urn veginn samdóma Hallgrími
Péturssyni, þar sem hann segir:
“Láttu Guðs hönd þig leiða hér,
lífsreglu halt þá beztu.”
Getum við þá vonandi verið á
einu máli um þetta og þar með
látið vera útrætt um það atriði.
Auðvitað er G. Á. sjálfráður um
það. En eg hygg bilið milli okk-
ar hér sé ekki,eins mikið og sum-
ir mundu ætla.
(6) Breytingarnar á Búddha-
trúnni á Indlandi á annari öld.
Á breytingar þessar hafði eg
minst í grein minni og hélt því
fram, þó ekki mjög freklega, að
líkindi bentu til, að þær stöfuðu
að einhverju leyti af kristnum á-
hrifum snemma á tíð. Mintist eg
og á konung einn frægan, er Kan-
ishka hét, sem kom til valda í
norðvesurhluta Indlands árið 78
e. Kr. og ríkti eitthvað fram á
aðra öld. Gat eg um, að senni-
legt þætti, að á ríkosstjórnarárum
Kanishka, sem ekki var Indverji,
heldur ættaður vestar úr Asíu,
hefði einhverjir andlegir straum-
ar vestan að borist til Indlands
og haft bein eða óbein áhrif á
Búddhatrúna. Þykir G. Á. þetta
hin mesta fjarstæða.- Orð hans
eru á þessa leið:
“Um áhrif kristinnar trúar á
Búddhatrúna, *sem séra Jóhann
gerir svo mikið úr, er það að
segja, að þau hafa eflaust verið
mjög lítil. Enginn veit neitt um
áhrif að vestan á dögum Kanish-
ka konungs.”
Eg ætla að taka síðari staðhæf-
inguna fyrst og tilfæra orð pró-
fessors 'T. W. Rhys Davids, þar
stm hann skrifar um Kanishka
konung, en hann er býsna góð
heimild í þessum efnum. Segir
hann, að feikna byltingar í and-
legu lífi á Indlandi hafi átt sér
stað á ríkisstjórnarárum Kanish-
ka. Orð hans um það og mögu-
leg vestræn áhrif eru á þessa
leið:
“The reign of Kanishka was
certainly the turning point in this
remarkable change. It has been
suggested with great plausibility,
that the wide extent of his dom-
ains facilitated the incursion in-
to India of Western modes of
thought; and thus led in the first
place to the corruption and grad-
ual decline of Buddhism, and
secondly to the gradual rise of
Hinduism.” (Enc. Brit., 15. b„
bls. 653.)
Á íslenzku: “Ríkisstjórnarár
Kanishka voru vissulega þau
tímamót, ^er þessar markverðu
breytirigar áttu sér stað. Þess
hefir verið getið til, með mjög
sterkum líkum, að hin mikla víð-
átta ríkis hans, hafi stutt að því,
að vestrænn hugsunarháttur hafi
borist til Indlands. Þetta leiddi
í fyrsta lagi til spillingar og smám
amn til hnignunar Búddhtrúr-
innar, og í öðru lagi til þess, að
Brahmatrúin fór smám saman
vaxandi.” '
Hvernig fer nú G. Á. að sam-
rýma hin freklegu ummæli ,sín
við álit og orð annars eins fræði-
manns og dr. Rhys Davids er við-
urkendur að vera, og það einmitt
í öllu er snertir trúarbrögð Búd-
öha, indverskar bókmentir og
sögu? Nei, það er svo langt frá,
að “enginn viti um áhrif að vest-
an á dögum Kanishka konuungs”,
eins og G. Á. fullyrðir, heldur eru
líkurnar fyrir þeim hinar sterk-
ustu, og það hefði fróður maður
eins og G. Á. átt að vita.
En að áhrif frá kristninni hafi
náð til Búddhatrúarinnar snemma
á annari öld, fyrir því eru einnig
allsterkar líkur. í fyrsta lagi er
það, að sá. armur Búddhatrúar-
innar, er Hinayana nefnisf, fer á
þessu tímabili og svo áfram meir
og meir, að líkjast kristinni trú.
En lík kristindómi höfðu trúar-
brögð Búddha áður alls ekki ver-
) ið, heldur gagnólík. f öðru lagi
er það, að andlega umrótið, sem
verður í þjóðlífi Indlands á dög-
um Kanishka, var afar mikið og
að sumu leyti trúarlegs eðlis. Alt
var gjört til að efla Búddahfrúna
sem mest, en það varð til þess, að
henn'i fór stórlega aftur og fólk
sneri meir og meir við henni
bakinu, og Brahmatrúin varð
gjörsamlega ofan á. Og að þau
áhrif, sem hálf-eyðilögðu Búddha
trúna á Indlandi, hafi verið
vestræn og helzt trúarlegs eðlis,
er mjög sennilegt. Ekkert gat átt
ver saman, eða verið ósamþýðan-
legra, heldur en hin kristna trú
og trúarbrögð Búddha. Þegar
svo er búið að umsteypa Búddha-
trúna og gjöra hana líka trúar-
brögðum, sem fólk þóttist vita að
væru af vestrænum uppruna, þá
var alveg sjálfsagt, að það sneri
við henni bakinu. Svo mikið djúp
er staðfest milli vestrænnar og
austrænnar hugsunar og sálar-
lífs, að engin önnur afleiðing, á
þeirri tíð að minsta kosti, gat ver-
ið möguleg.
í þriðja lagi er það, að kristin
ti-ú hefir að líkindum mjög
snemma á tíð náð að komast til
Indlands. Löndin við Miðjarðar-
hafið, norðan, austan og sunnan,
cg svo í austur frá því alla leið
austur á Indland, voru hið fyrsta
svæði kristniboðsins. Hvenær
kristin trú komst til Indlands, er
auðvitað ekki mögulegt að vita
með vissu. En sögusagnirnar
um, að einn eða jafnvel tveir af
postulum Krists ha?i boðað þar
fagnaðarerindið, eru afargamlar.
Hinn fyrsti kirkjusöguhöfundur,
Eusebíus biskup í Sesareu, er
skrifaði sögu fornkirkjunnar í
tíu bindum, sem nær til ársins
324, getur um þessar sögusagnir
um postulana og telur tær þá
vera gamlar. En þessar sögu-
sagnir um kristniboð postulanna
á Indlandi benda vissulega á, að
þangað hefir eitthvert kristniboð
komist mjög snemma á tíð, þó að
sögusagnirnar sjálfar verði ekki
beint sannaðar.
En það er ekki aðal atriðið í
þessu máli. Aðal-atriðið er,
hvort sú saga sé sönn eða ósönn,
sem oft h efir verið á gangi, að
frásögur Nýja Testamentisins um
Krist sé lítið annað en ómerkileg
stæling af trúarbrögðum Búddha.
Mér er enn minnisstætt samtal í
Winnipeg, fyrir meir en þrjátiu
árum, þar sem einhver var svo
fróður, -að hann vissi, að frásög-
urnar um Búddha, yfirnáttúrleg-
an upþruna hans, kenningar hans
og kraftaverk, voru nákvæmlega
eins og frásagnir Nýja Testa-
mentisins um Krist. Og þar sem
maðurinn gat um leið fullyrt með
ómótmælanlegum rökum að Búdd-
^ia hafi verið uppi fimm hundruð
arum fyrir Krist, þá var svo sem
auðvitað, að frásagnir Nýja
Testamentisins urðu fremdfc" ó-
merkilegar og ekki þess verðar að
mikið væri á þeim bygt.
Það er þess vegna ekki neitt
smáræðis atriði, að það er al-
gjörlega sannað, að breytingarn-
ar á Búddhatrúnni, er mest líkj-
ast frásögnum Nýja Testamentis-
ins um Krist, eru engar eldri en
frá annari öld eftir Krist, en þá
var alt Nýja Tetsamentið komið
í letur og mest af því fyrir löngu.
'Sumar breytingarnar komu vit-
anlega miklu seinna en það, jafn-
vel mörgum öldum síðar. Sem
ráðvöndum fræðimanni er G. Á.
sjálfsagt ekki illa við, að þetta sé
dregið fram í birtuna. Hitt ætti
heldur ekki að saka nokkurn
mann, þó bent sé á, með sennl-
legum rökum, hvernig breytingar
þessar geti mögulega verið til
komnar.
(7) Trúin á Amida.
Sem kunnugt er, er Japan nú
eitthvert hið voldugasta Búddha-
trúarland í heimi. Hafði eg getið
um í grein minni, að þar skiftist
Búddhatrúarflokkurinn í sex fylk-
ingar eða flokka. En þar hafði
lína alveg fallið burtu í prentun-
inni, svo þetta varð óljóst.. í
raun og veru eru flokkarnir miklu
fleiri en þetta. Þeir munu vera
um þrjátíu alls í Japan þann dag
í dag. En aðal flokkarnir, eða
þeir lang-stærstu, eru sex að tölu.
Mestur þeirra allra er Shin-flqkk-
urinn, kendur við mann er hét
Shin eða Shinran, og var stofnaður
1224. Er það sá flokkurinn, sem
leggur mesta áherzlu á trúna á
Amida. Hafði eg sagt í grein
minni, að kenningin um hann líkt-
ist mjög frelsiskenningu Nýja
Testamentisins um Krist. Þessu
vill G. Á. stranglega mótmæla.
Ummæli hans um það efni eru
hér tilfærð:
“1 öllum réttum skilningi er
Amida guð, og það er erfitt að
sjá, á hvern hátt hugmyndin um
hann er lík hugmynd kristinna
manna um frelsara.”
í bók sinni, “Religions of Man-
kind” (bls. 245), kemst dr. Soper
þannig að orði um boðskap Shin-
rans um Amida:
“Sh'inran was very emphatic
that (here was no other salvation,
and that it could be attained by
faith and faith alone. Here is
where he parted company with
Jodo. There was no possibility
of accumulafing merit by any-
thing a man might do, not even
by the repetition of the Nembut-
su. Only by putting faith in
Amida and believing thaf he
would recieve any who came
might a man hope for salvation.”
Á íslenzku: “Shinran lagði
mikla áherzlu á, að um annan
hjálparveg værk ekki að tala, og
með trúnni og trúnni einni yrði
takmarkinu náð. Hér skildi með
honum og Jodo (öðrum ‘flokki
nokkuð svipuðum). Það var með
öllu óhugsanlegt (eða ómögu-
legt), að ávinna sér verðleika
með nokkuru er maður gæti gjört,
jafnvel ekki með því að lesa í
sífellu Nembutsu-(bænina). Ein-
ungis með því að truu á Amida
og treysta því, að hann muni
taka við hverjum sem til hans
kemur gæti maður haft von um
sáluhjálp.”
Skyldi nú G. Á. ekki geta séð
eitthvað svipað í þessu og frels-
iskenning kristindómsins? Sý
hann enn ekki sannfærður, mætti
ef til vill sýna honum dálitinn
kafla úr prédikun Eúddhatrúar-
prests nokkurs. Er kafli sá tek-
inn úr prédikunarsafni, sem þýtt
hefir verið á enska tungu af pró-
fessor Arthur Lloyd, sem kennari
er við háskólann í Tokyo. Bókin
heitir “The Praises of Amida.”
Er kaflinn úr fyrstu prédikuninni
og er um það, hve voldugt og
dýrlegt nafn Amida sé:
“This one name stands reveal-
ed in the midst of a world of
Shadow and Vision, and it alone
is neither Shadow nor Vision. It
is revealed in the world, but it
belongs not to this world. It is
Light. It is The Way. It is Life.
It is Power. This name alone
has come down from Heaven, the
Absolute and Invisible, to Earth,
The Finite, and The Visible. It
alone is the rope which can draw
us out from the burning fire of
*pain, and land us safely in a place
of pure and eternal bliss.”
Það er erfitt að þýða þennan
fallega kafla, svo að hann skemm-
íst ekki, en það verður maður þó
að reyna:
.“Þetta eina nafn stendur opin-
berað mitt í heimi skugga og sjón-
hverfinga, og það éitt er hvorki
skuggi né sjónhverfing. Það er
opinberað í heiminum, en það til-
heyrir ekki þefesum heimi. Það
er Ijós. Það er vegurinn. Það er
líf. Það er kraftur. Þetta nafn
einsamalt hefir komið niður frá
himni, hinn ótakmarkaði og ó-
sýnilegi, til jarðar, takmarkaðrar
og sýnilegrar. Það eitt er reipið,
sem megnar að draga oss út úr
hinum brennandi eldi sársaukans
og koma oss óhultum til heim-
kynriis fullkominnar og eilífrar
sælu.”
Sé G. Á. enn ekki á því, að trú-
in á Amida, hjá Shin-flokki Búdd-
hatrúarmanna í Japan, sé nokk-
uð svipuð frelsistrú kristinna
manna, mætti bæta við, um þetta
efni, ummælum dr. iSoper, á bls.
246, í áðurnefndri bók:
“It is clear that we have here
the doctrine of justification by
by faith as clearly taught as by
Paul or Luther.”
Á íslenzku “Það ér bersýni-
legt, að vér höfum hér kenning-
una um réttlæting af trúnni, rétt
eins greinilega og hjá Páli eða
Lúter.”
Ekki ætla eg að gizka neitt á,
hvort G. Á. lætur sannfærast eða
ekki. Hitt þykir mér þó senni-
legt, að einhverjir glöggir menn
sjái nokurn veginn, að ummæli
mín um_ þetta voru á góðum rök-
um bygð.
(8) Hefir Búddhatrúin stælt
kristna trú í kenning og starfi,
eða hefir hún ekki gjört það?
í sambandi við þetta atriði kem-
ur G. Á. með eina af þessum að-
finningum sínum. Orð hans eru
svo hljóðandi:
“Það er vægast sagt fjarstæða,
að Búddhatrúin hafi stælt kristin
trúarbrögð. * ólíkari trúarbrögð
er í raun og veru varla hægt að
hugsa sér, enda svipar þeim í
engu saman, nema í nokkrum
helgisiðum.”
Þáð sem er rétt í þessari máls-
grein er það, að upprunalega
svipað1 Búddhatrú og kristindómi
ekki neitt saman,, heldur voru
gagnólík. En G. Á. veit, að það
hélt ekki áfram að vera svo. Strax
1 á annari öld fór Hinayana-armur
! Búddhatrúarmanna á Indlndi að
koma með breyttar kenningar og
varð úr því boðskapur þeirra
I meir og meir líkur kristinni kenn-
ingu. Á þetta hefi eg áður minst.
Hinn armur Búddhatrúarinnar,
j Mahayana, sá er breiddist út
I norður á við, til Kína, Kóreu og
! Japan, hefir eihnig breyzt, og það
í á sumum svæðum mjög stórkost-
1 lega. Hefi eg minst á sumar þess-
! ar breytingar, þær er snerta
| kenninguna. (.Ætla eg þá um leið,
að minnast á sumt er snertir starf
0g helgisiði Búddhatrúarmanna í
; Japan og umsögn dr. Soper um
: það efni.
Einn af voldugri, eldri Búddha-
trúarflokkunum í Japan, er Jodo-
j flokkurinn. Hefir það fólk helgi-
siði talsvert svipuðum því, er
1 gjörist hjá kaþólskum. Við það
kannast G. Á. og það rétilega. En
Shin-flokkurinn, sem er sá vold-
: ugasti og lang-útbreiddasti í Jap-
an, er þó miklu svipaðri kristn-
)Niðurl. á bls. 7)
I