Lögberg


Lögberg - 26.01.1928, Qupperneq 5

Lögberg - 26.01.1928, Qupperneq 5
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. JANÚAR 1928 Blfl. 6. Dodas nýrnnpillur eru beat* nýrnameðalið. Lækna ogr gigt toak- verk, ihjartabilun, þvagteppu 04 Önnur veikindi, sem stafa frá nýr- unum. -- Dodd’s Kidney Pill« kosta 50c askjan eða sex ðskjur fyrir $2.50, og fást hjá ðllu*m lyf- sðlum eða frá The Dodd's Medi- cine Company, Toronto, Canada. hafa öll börn hans hlotið. í félagálífi bygðarinnar hefir Sigbjörn frá því fyrsta tekið mik- inn og einlægan þátt, sérstaklega í kirkjufélagsmálum; hann var stólpi safnaðar síns og einn af stólpum kirkjufélagsins, því hann hefir alla daga verið trúmaður mikilil; ekki einungis eins og margir, kirkjumaður, hann er einnig trúmaður. Trúarhugsjón- in náði svo greinilega tökum á grunntónunum í sálu hans og mót- aði líf hans. Ef trúin ekki mótar líf mannsins, þá er hún harla lítils virði; en hún hefir stimplað líf hans og barna hans, og það er mælikvarðinn. 'Sigbjörn hefir ekki slegið slöku við um dagana; ihann var víking- ur til vinnu og taldi ekki eftir sér, en hann hefir líka notið lífsins og ferðast víða. Hefir hann marg- sinnis komið tiil Canada, farið vestur á Strönd, og til íslands ferðaðist hann, ásamt nokkrum samsveitungum sínum, árið 1907. Hafði hann af þeirri ferð hina mestu ánægju og sóma. Hann ann ísladi og lifir í því sem íslenzkt er, og hefir yndi af því að skrafa um það og skeggræða. En svo má ekki gleyma því, að hann hefir ekki einn staðið eða til hildar gengið; konan ihans hefir verið honum sterkur bakhjallur; hún hefir hugsað um iheimilið og börn- in og verið hinn mesti víkingur í öllu starfinu; hún hefir rækt heimilisskyldurnar og gert sinn hluta af því að búa hörnin undir lífið, og það hefir verið hennar æðsta nautn, að gera það vel. Hún sagði mér, að hún hefði aildrei komið á járnbrautarlest, síðan hún steig af lestinni er ihún kom frá íslandi, 0g síðan eru því sem næst 50 ár. Þau hjón eiga sex börn á lífi: (1) Guðný, gift J. A. Josephson, bónda í Minneota, Minn.; (2) Guð- ríður, gift Jóhanni Gunnlaugssyni, Clarkfield, Minn.; (3) Kristjana, gift Sigurði Gunnlaugssyni, Mon- tevideo, Minn.; (eru þeir Jóhann og Sigurður bræður, voru þeir frumiherjar þarna í bygðinni og höfðu fram að síðustu árum fé- lagsbú, og hafa alla tíð verið tald- ir efnalega sjálfstæðustu bændur meðal íslendinga þar syðra). (4) Margrét Sigurbjörg, gift A. 0. Kompelien, manni af norskum ættum; býr hún þar í nágrenni við föður sinn. (5) Halldór B. giftur Kristjönu Hallgrímsdóttur Gott skálkssonar, bónda að Ivan- hoe P.O., Minn.; og (6) Stefán, tvígiftur; fyrri kona hans var Matthildur Westdal; seinni kona hans er Margrét Björnsdóttir Benediktssonar frá Manitoba; býr hann nú á landi Sigurðar Gunn- laugsson við Clarkfield. — Auk þessa hafa þau hjón fóstrað tvær stúlkur, Mrs. Agnes Hoff, sem áð- ur var nefnd, og Mrs. Sigrúnu Johnson, sem búsett er í Winona, Minn. — Þarna er stór hópur mannvænlegra barna, átta að meðtöldum fósturbörnum; e?i barnabörnin eru 42, fallegur hóp- ur ungmenna, og hafa sum þeirra uú þegar vakið á sér eftirtekt á ýmsum sviíium, út um heiminn. Er það nærri sorglegt, að vita til þess, að eftir tiltöilulega stuttan tima hverfur íslendingurinn eins og dropi í sjóinn inn í þetta ameríska miljóna mannlífshaf, og tapar sínum sérkennum sem þjóð- flokkur., Þess eru nú glögg merki svo víða, að þess verður ekki langt að biða, enda er það í samræmi við alt þyngdarlögmál, að það stóra svelgir upp það smáa. (Framh.) Ferð um Finnmörk fyrir 150 árum. [Þorkell Fjeldsted var amtmað- ur á Vestur Finnmörk í Noregi og fór hann þessa ferð, sem hér segir frá, þvert yfir mörkina í em- bættiserindum, veturinn 1777. Er ferðasagan rituð af honum sjálf- um á dönsku, en hér mikið stytt. Þorkell Fjeldsted var Islendingur, en ekki þótti honum mikið koma 1 silfurbrúðkaupi MR. og MRS. S. DAVIDSON. Við bræðralag og munhlýtt mál fær mátt hins góða alt á meðan vakir vor í sál, oss verður aldrei kalt. Þótt lýist hönd og lækki fjör við lífsins reynslu spor, er sambúð vina sigurför með sól og eilíft vor. Þið hjón, er leiddust langa braut við ljóssins yl og traust, nú ljómar sérhver sæld og þraut við sólríkt æfihaust. Á ykkar leið við lán og stríð er letruð saga merk, nú prýða garðinn blómin blíð og blessa fagurt verk. Og því skal heiðra þenna fund og þakka snót og höld, sem fylgjast enn með æsku lund við aldarfjórðungs kvöld. t M. Markússon. til þjóðernis síns. — Hann kom t. d. fram með þá uppástungu, að íslendingar legðu niður móður- mál sitt.] Hinn 15. janúar, um það leyti, sem vetrarkuldinn er mestur, lögð- um við af stað frá Altengaard í Vestur Finnmörk. Höfðum við 14 akhreina. Voru með okkur tveir fylgdarmenn, sem Lappar kalla “oppus”, þ. e. hinir vitru, og tveir aðrir, sem stýra hreinunum og nefndir eru Raido Olmari. Fyrsta daginn lá leið okkar um skógivaxna dali og svo upp aflíð- andi brekkur og hjalla upp undir fjöllin. Skógurinn minkar smám saman eftir því, sem hærra dreg- ur og er alveg horfinn, þegar upp á fjöllin kemur og þar sama sem enginn gróður. Þegar upp úr dölunum kemur, tekur við háslétta snævi þakin, svo langt sem augað eygir; sums staðar eru þó dalir og í þeim eru oftast vötn, stór og lítil. Með- fram vötnunum er víða bifkikjarr og engjateigar. Um þetta lands- lag fórum við frá hádegi til mið- nættis. Þá komum við að dálitl- um torfkofa á vatnsbakka. Á sumrin hafast veiðimenn þar við, Lappar, sem veiða geddur og sil- ung í vatninu. Kofinn var hring- bygður, með stromp upp úr topp- irum. Var hann um þrjár álnir að þvermáli, en upp í stromp var tæp mannhæð. Dyrnar voru svo lágar, að við komumst ekki inn, nema með því að skríða aftur á bak. Á miðju gólfi var eldstæði grafið niður og hlaðið að utan steinum. Við kveiktum eld og fyltist kofinn brátt af reyk, svo að manni lá við köfnun og súrn- aði sjáaldur í augum. Þarna vor- um við um nóttina. Daginn eftir var mikið frost, ofanhríð og skafrenningur. Lapp- ar þorðu þá ekki að halda áfram ferðinni, því að hvergi sá til stjarna og hvergi var neina þústu að sjá, en það eru þau leiðar- merki, sem þeir fara eftir, þegar þeir ferðast um óbygðir. Við urð- um því að halda kyrru fyrir þarna um daginn og næstu nótt. Stytt- um við okkur stund með því að lesa og sofa. Næsta dag voru Lappar á ferli löngu fyrir dag til þess að gá að hreinum sínum, en þeir höfðu all- ir hlaupið á brott í ofviðrinu. — Urðu nú allir að fara að leita að hreinunum nema þjónn minn og matreiðslumaður. Þegar langt var liðið á hinn stutta dag, komu Lappar aftur [með hreinana. — Héldu við þá á stað yfir frosnar mýrar, vötn og dali. Um kvöldið komum við til Lappa, sem hafði sett tjöld sín á fjallinu, og hafði hreindýrahjörð sína skamt þaðan. Hann var í nokkurs konar félagi við tengda- son sinn, en þó höfðu þeir sitt tjaldið hvor og eigin kost. Við gistum hjá gamla manninum um nóttina og sýndi hann okkur mikla umhyggju og gestrisni, eins og Löppum er títt. Innan við tjald- dyrnar var gerð hvíla úr hrein- bjálfum.. Konan þurkaði vosklæði okkar við eldinn og til kvöldverð- ar bar hún fram soðnar hrein- dýratungur og súpu af hrein- dýrakjöti, sem Lappar kalla leeme. Lappi þessi var efnaður, átti fjölda hreindýra, hafði mörg hjú í sama tjaldi og þar var líka inni fjöldi hunda. Eru hundar bráð- nauðsynlegir á Lappa heimilum, því að án þeirra væri ekki hægt að temja hreindýrin né verja þau fyrir úlfum og öðrum rándýrum. Það var einkennileg sjón að sjá hunda þessa þrengja sér inn á milli fólksins að eldinum, til þess að verma á sér Iappirnar. Eldur logar stöðugt á miðju gólfi, en þó er svo mikill kuldi á fjallinu 0g tjaldið svo skjóllítið að alt af er kalt út við tjaldskðr. Þetta staf- ar af því, að reykop tjaldsins -/erður að vera stórt og svo skeyta I/íippar því lítt, þótt smágöt komi á tjaldið. Lappinn hafði verið þarna í hálfan mánuð og ætlaði að flytja eítir viku. Verða Lappar sífelt að vera á ferli með hreindýr sín til að fá þeim beit, og þar sem beit er, verða þeir að slá tjöldum. Hinn 18. janúar lögðum við á stað klukkan fimm að morgni út í þoku og þykkviðri. Leiðin lá yfir nærri sléttar markir, og var þar ekkert að átta sig á. Héldum við þannig áfram í myrkri tvær stundir, og var það óskemtilegt ferðalag. Eg tók nú eftir því, að Lappar voru eitthvað órólegir og sagði túlkurinn mér, að það staf- aði af iþví, að þeir væri hálfvilt- ir og vissu ekki í hvaða átt halda skyldi. Þetta voru nú litlar gleði- fregnir. En eftir langa ráðstefnu rofaði dálítið til og sást ein stjarna. Við þektum hana ekki, en giskuðum á, vegna þess hve hún var hátt á lofti, að hún mundi ekki vera langt frá Karlsvagnin- um. Eftir að Lappar höfðu horft á hana um hríð, kölluðu þelr hana Nasti og óx þeim þá svo hugur, að nú var tekin ný stefna. Um miðjan dag var þokan horfin og vorum við þá skamt frá Karajoch- á, en eftir henni liggur leiðin til Karasjoch, sem er seinasta þorp/- ið þeim megin við sænsku landa- mærin og búa þar norskir Kvenar og Finnar. Þeir Finnar, sem búa innan norsku landamæranna, eru flóttamenn frá stórhertogadæm- inu Finnlandi. Flýðu þeir til Lappmerkur í seinasta stríðinu milli Rússa og Finna og búsettu sig þar. Hefir þeim fjölgað mjög og eru mikill hluti af íbúum Lapp- merkur. Þessir Finnar eru af alt öðrum þjóðflokki heldur en Lapp- ar. — 1 Karasjoch búa sex fjölskyld- ur og eiga þar átta íbúðarhús úr timbri og samkomuhús, þar sem lesið er í finskum eða karelskum húspostillum á hverjum sunnudegi. Trúboði umferða-Lappa frá Por- sanger, dvelur þar um tíma á hverjum vetri. Hann heldur þar guðsþjónustur á sunnudögum í samkomuhúsinu. íbúarnir lifa af fjárrækt og skógarhöggi og lax- veiðum á sumrin. Hér fengum við þolanlegar móttökur, mat og hlýju og rúm, svo að við náðum okkur nærri því eftir hina erfiðu ferð á fjallinu. Þenna dag sást fyr t sól á þessu ári. Daginn eftir lá leið okkar gegn um kræklóttan furu- og birkiskóg og síðan yfir gróðurlausan fjall- rana. Um miðnætti vorum við komnir inn yfir sænsku landa- mærin og til þess staðar, er Jux- bye heitir. Hér bjuggu sænskir Finnar. Hér bjó lensmaður fyr- ir Utzjocki sókn. Ekkja fyrver- (and|i [lensmanns bjó þar líka. Hún kvaðst vera dóttir kafteins, sem féll í liði Karls tólfta hjá Narva., Eftir mörg æfintýri hafði hún komist þangað og deyr sjálf- sagt á þessum afskekta stað. Börn hennar voru uppkomin og hún virtist una æfinni vel. Þann 20. janúar fórum við það- an eftir hinni kunnu Tanaá. Skamt fyrir ofan Juxbye er hún orðin svo vatnsmikil, að bún ræður iandamerkjum Svíþjóðar og Nor- egs. Frá ánni er farið vegleysu yfir allhátt fjall til Utzjoki-kirkju og prestseturs. Veður var gott, en færð slæm, brattar brekkur víða og er þar hættulegt að ferð- ast í hreindýrasleðum, því að sleð- unum hættir þá að renna, á hrein- dýrin og fram fyrir þau, svo að þau flækjast í aktaumunum. Það er því venja að binda annað hreindýr aftan í sleðann, svo að hann renni ekki undan brekku, en stundum kemur það fyrir, að hreindýrin toga í sleðann hvort á móti öðru, og getur þá verið hættulegt að sitja í þeim sleða. — Við náðum prestsetrinu kl. 7. Daginn eftir héldum við þar kyrru fyrir. Presturinn þar, Hðgh- mann, var áður Magister Legens við Áboe háskóla. Hann sagði mér alla æfisögu sína og hvariíig hann hafði lent þarna. Prestsetr- ið er sæmilega bygt af grönnum stokkum. Annexia er hjá vatn- i.nu Enaratræsk, eða Indjager- vatni og eru þangað 12 mílur. 1 Utzjocki halda sænskir kaup- menn áriega markað í febrúar. Þeir kaupa af Löppum skinn, grá- vöru, silung og hreindýrakjöt, en selja þeim allskonar járnvörur, klæði, léreft, púður, blý, kápur, katia, ullarteppi, vaðmál, tin og silfurgripi, mjölvörur, tóbak og brennivín; án hinna síðasttöidu vörutegunda getur engin Lappa- verzlun átt sér stað. 22. janúar fórum við frá út- zjocki. Var þá bjart veður og frost, líklega um 20 gr. R. Leið- in lá yfir brattar brekkur og átt- um við alt af á hættu, að hrein- dýrin flæktust saman og við á milli þeirra, en þó varð það ekki. •— Þenna dag fórum við fram hjá mörgum Lappatjöldum o g hrein- bygðum, en svo kallast þeir stað- ir, þar sem Lappar setjast að með hjarðir sínar. Við mættum einum Lappa, sem var að flytja sig. Það •;ar gaman að mæta þar 30—40 akhreinum og svo allri hjörð eig- andans, nokkrum hundruðum. Á sleðunum er flutt kona, börn, tjald, katlar, klæði og allur far- angur. Sleðarnir eru svipaðir í laginu eins og bátur. Kalla Lapp- ar sleða þá Akkier. Þessir sleðar eru mjög langir. Við fórum þennan dag um átta mílur. Um kvöldið þræddum við Tanaá 0g komumst um nóttina á norska grund og til Finna í Tana- tygð. Gisti eg þar í timburhúsi Bóndi hét á kvensku Heick Hicki, en það er sama sem Hen- rik Henriksen á norsku. 23. janúar um morguninn fórum við frá Haiki Baike (Henriksbæ). Veður var dimt og þoka, en ekki mjög kalt. Leiðin lá þvert yfir Tanaá, yfir hæðir, þar til komið var efst á Varangerfjallið. Þaðan sézt suður á Eystrasait og til norðurs botn Varangerfjarðar, er skiiur Vardö- og Vadsö-sóknir. Um kvöldið komum við til Lappaþorpsins Næssbye. Þar býr trúboði Lappa í Varanger og Laxafirði. Hann var að heiman í embættiserindum. Við héldum á- fram til Vadsö, sem er eitthvert mesta verzlunarþorp á Finnmörku og komum við þangað klukkan 11 þreyttir og illa til reika og hvíld- um þar í tvo daga. Nú lá þar á höfninni rússneskt skip á leið frá Archangel til Am- inni í Vadsö hinn 9. apríl um vor- ið. — Lesb. Mbl. Andlegt líf á Islandi. Framh. frá 1. bls. Skáld vor hafa oft fundið til kuldans í íslenzku lundarfari. “ólukkinn má yrkja lengur; enginn til þess finnur drengur 0g þó miklu minnur fljóð” — svo orti Jónas Hallgrímsson skömmu fyrir ^ndlátið. “Af eigin hvötum yrki eg ljóð, en ekki fyrir heimska þjóð með þunt og ískalt þorskablóð” —svo orti Jóhann Gunnnar Sig- urðsson. II. Einhver lesenda minna kann að svara þessum hugleiðingum mín- um með því, að bókmentir vorar séu miklu fátæklegri og tilþrifa- minni en bókmentir stórþjóðanna, að engin von sé til þess, að ís- len/dingar geti unnað skáldum sín- um á sama hátt og aðrar þjóðir láta hrífast af miklu voldugri og stórfenglegr öndum. 1 þessu er nokkur sannleikur, en hann hnekkir í engu ummælum míum um íslenzkt dauflyndi og kaldlyndi. Það má sanna það með ljósum og fullgildum dæmum, að íslendingar eru til þess óhæfari en aðrar læsar þjóðir, að njóta fagurra bókmenta. ‘Einar H. Kvaran hafði sagt frá því í blaðagrein fyrir mörgum ár- um, að Birni Jónssyni hafi borist ir íslenzku þjóðina. í fullu gildi. Islendingar hafa yfirleitt lítið vit á skáldskap, nema iþá heizt ferskeytlum. Blöð vor og tímarit geyma sæg ritdóma eftir menn, sem tekið hafa háskólapróf, þar sem talað er með hátíðlegri virðingu um illa skrif- aðar og andlausar skáldsögur og einskis vert ljóðagutl. En því mentaðra smekks, sem skáldverk krefst af lesanda sinum, til þess að hann fái notið þess, því nær sem það kemst því marki, að vera boðlegt hvar sem er í heimi, því óvissara er að það verði nokkurs metið af íslenzkum lesendum. III. Síðustu áratugi hefir þjóð vor haft meira fé handa 1 milli en nokkru sinni fyr. Framtakið hef- ir vaxið á öllum sviðum verzlunar og framleiðslu — nema einu: Bókaútgefendur eru næstum úr sögunni. í höfuðstað landsins er ekkert bókaforlag til. Einstaka bóksaiar gefa út eina og eina bók, aðallega þó kenslubækur handa skólum. Enginn þeirra bið- ur nokkurn rithöfund að skrifa bók fyrir sig. íslenzkir höfundar verða nú yfirleitt sjálfir að sjá um útgáfu bóka sinna. Þeir fá kunningja sína til þess að ganga með áskriftalista og biðja menn að skuldbinda sig til þess að kaupa bók, sem út verði gefin, — sem þeir vita ekkert um, hafa ekki heyrt eða lesið neinn dóm um. Þeir, sem ekki kunna við þessa út- gáfuaðferð, geta ekki skrifað fyr aðvörunarbréf frá vinum “ísafold- sterdam. Var það með dýran farm ar”, þegar hún birti smásöguna af hörfræi, hampi, járni, tjöldum, | “Litli Hvammur”, — þeim .fanst rússneskum húðum, mottum og: hann vera stofna orðstír blaðsins tjöru. Skipið höfðu Hollending- ] > hættu með því að láta það flytja ar látið smíða í Archangel og (slíkan “skkáldskaþ”. E. H. K. kostaði það að sögn 14 þús. rúbl-' sagði, að íslendingar hefðu ekki ur. Er það mjög sæmilegt verð, hætt að ‘ítfyrirgefa sér” að hann þegar tekið er tillit til þess, að “setti saman stuttar sögur”, fyr skípið var 500 smál. og í kaupinu en Georg Brandds sagði um “Von- íylgdu segl, akkeri, reiði og kaðl- ir,” að sagan væri perla.. ar. Skipstjóri hét Herwyn frá 24 ára gamall skrifaði Guð- franska Flandern, vel mentaður mundur Kamban sjónleikinn maður og gegn. Honum þótti “Höddu Pöddu”. Dönum fanst mjög vænt um komu okkar, bæði mikið til um verkið — íslending- vegna þess, að hann þurfti að fá um ekki. “ísafold” birti 1914 fjöl- metnar sjóskemdir á skipinu og marga dóma um leikinn, eftir þurfti á ýmissi hjálp að halda mentaða rithöfunda, og þeir eru Oss er títt að guma af því, að íslendingar séu einhver mesta bókaþjóð í heimi. Sannleikur þess arar staðhæfingar er sá, að ís- lenzk þjóð til sveita var til skamms tíma bókhneigðari en bændastétt annara landa. Enginn veit hve lengi iþað helzt, eftir að íslenzkar bækur nú eru orðnar rándýrar. En nientamenn, miðstétt og yfirstétt í bæjum á ísiandi, lesa færra en sómu stéttir i höfuðmentalöndum Evrópu. Og menningarhrifning er þar meiri og heitari en á ís- landi. Hugur íslendinga beinist nu hvað mest að pólitiskum þrætum um kaupfélög og iafnaðarmensku, til að komast þar í vetrarlegu, og allir skrifaðir af þeirri ástúð ogi tekjuskatt og einkasöiur. Þessar _ ? ______ I ? . JC 1 Á. i- _ 1 vtl» í ínnílnCMi n-1 A?kí rt W1 íoll oort Í.-U nlrímn mn n + írMÍI rv» n p rl IIP OH S eins vegna hins, að hann gat tal- þeirri innilegu gleði, sem fallegt að við mig móðurmál sitt. ! skáldverk vekur mentuðum manni. Hinn 26. janúar fórum við með Lað væri ekki hægt að birta svip- Herwyn skipstjóra, kaupmanni og að safn af íslenzkum ummælum verzlunarmanni frá Vadsö. Veður um verkið. var hvast og snædrif mikið, frost,; Meðal þeirra sem rituðu um en færð sæmileg. Leiðin lá yfir Höddu Pöddu, var Georg Brandes. skóg og fjöll og sjávarströnd, Dómur hans er svo eftirtektar- stælur skipa nú á tímbm öndvegið í áhugalífi íslendinga á sama hátt og menningar fyrirbrigðin — í bókmentum, leiklist, myndlist, sönglist o. s. frv. — skipa æðsta sess í hugum að minsta kosti miðstétta og yfirstétta t. d. á Norðuriöndum og í Þýzkalandi napurlega á að líta og illa yfir- verður fyrir oss íslendinga, að egjl Noregi er meira talað um Ham vil tilfæra úr honum fáar línur: “Verkið stendur og fellur með ferðar. Milli Vadsö og Vardö er engin ROYAL YEAST CAKES Gerir Afbragðs Heimatilbúið Brauð bygð á 8—10 mílna svæði. Eyði- Hrafnhildi, það er, það s t e n dur kofi, nærri fuliur af snjó, varð með henni. í þenni sameinast athvarf okkar meðan veðrið var fornöld og nútíð íslands. Hún er sem verst og hreindýrunum var fyrst algerlega nútíðarkona, gefið fóður. Einni stundu fyrir hiýrri, innilegri, kvenlega ástrík- miðnætti komum við til bóndabæj- ari en nokkur fornaldarkona úr ar, þar sem farið var yfir sundið sögunum. Hún er eintóm hugul- til Vardö. Farangur og rúmföt scmi og auðsveipni; hún er við- höfðum við skilið eftir í Vadsö. kvæm og hún er blíð, og iþó ekki Við lágum í baðstofunni á trébekk lingerð. En inst inni er hún stór- Þeim, sem hneykslast á þesrum rithöfundum, væri sæmra að virða þeim til vorkunnar, að þeir hafa skilið hvernig átti að fara að því að ná áheyrn samtíðar sinnr á íslandi. “Hel” Sigurðar Nordals er skrifuð af fegurri ritsnild, dýpri skáldgáfu, fínni smekk, meiri þroska og menningu en báðar þær þækur, sem eg nefni. En þar er enginn pólitiskur gauragangur, engin klúryrði, enginn líkams- daunn, engir “hrökkálar”. engir “himnesskir hrákar” — ' að eins hrein, fáguð , list, alvarleg og skáldleg hugsun um mannlegt líf. Og þess vegna getur maður lifað á) um saman í höfuðborg “bók- mentaþjóðarinnar”, án þess að nokkur tali við mann að fyrra bragði um þessi fegurstu blöð í rý-íslenzkum skáildskap í óbundnu máli. IV. Skiftir það máli, hvort þjóð vor er bókhneigð og hæfileiki hennar til listnautnar mikill og þroskað- ur, eða vanræktur og sljór. Er henni ekki fyrir ibeztu, að beita kröftum 'sínum með allshugar- ákecfð að því að bæta efnahag sinn, og að láta sér nægja þá andlegu fæðu, seon borin er á borð fyrir hana, í stælum blað- anna um kaupfélög og jafnaðar- niensku, tekjuskatt og einkasöl- ur? “Eg viidi heldur vera fátækling- um nóttina og sváfum í einum lát og jafnskjótt og þessu stór- dúr til morguns, alveg eins og í, lseti fyrst er haggað, svo misboð- bezta rúmi. Svo vorum við þreytt- ið, þegar kveneðli hennar er ein ir eftir ferðalagið. j sálarangist, sem stórlæti hennar Þjónn minn og verzlunarmað- j hylur yfir, þá kemur undir eins í'trúa andlegs l'ífs og lista, sem urinn höfðu vilzt, vegna þess að ljós, að hún á kyn sitt að rekja til i veizluna sætu. Forseta íþrótta- leiðsögumaður þeirra var ölvað-; hinna þrekmiklu, ofsafengnu sambands íslands hafði verið boð- ud. — Lentu þeir í mestu ógöng-! fornkvenna. Ofsinn er orðinn að um og komu ekki til bæjar fyr en! áformum, stórlætið er orðið að sun en um Lykke eða Mowinckel. Á Islandi eru Jón Þorláksson og Jónas Jónasson nefndir tuttugu sinnum meðan Einar Benediktsson er nefndur einu sinni. í fyrra sumar var konungi vor- um haldin vegleg veizla af bæjar- stjórn Reykjavíkur. Fulitrúum ýmsra “stórvelda” innan þjóðfé- lagsins var boðið — formönnum útgerðarmannafélags, sjómanna- _ _ | félags, iðnaðarmannafélags o. s. ur ^ þakherbergi , sem væri fult frv. — svo sem sjálfsagt var. En eg veit ekki hvernig farið hefði ef hans hátign hefði látið í ljós af bókum, en konungur, sem hefði enga ánægju af ag lesa,” segir Macaulay. Þessu er ekki kastað með morgni, illa til reika og upp- gefnir. Hinn 27. janúar fórum við yfir sundið til Vardö. Sundið er svo sem byssuskotslengd á breidd, en þar eru stórar og háskalegar öld- ur, því að straumar mætast þar og þangað þrengjast inn öldur frá tveimur úthöfum. Háturinn, sem við vorum á, var lítiil og fullur af fólki. Þessi ferð varð óttaleg, en það stóð svo á, að hefðum við ekki farið yfir sundið þenna dag, hefðum við orðið að gista hjá bónda í þrjá sólarhringa. Hinn 29. júní byrjuðum við á embættis- starfi við hið rússneska skip, sem við með hjálp annara manna héld- um svo áfram, að vörum öllum var bjargað, þær skrásettar og Rúss- ar fengu alt sitt. 5. febrúar fór eg ásamt Butzon og franska skipstjóranum Herwyn frá Vardö yfir sundið. Veður var gott og sækyrð. Við komum um kl. 2 um nóttina til Vadsö. Eg var afar þreyttur og meir eftir mig en nokkru sinni áður á þessari leið, svo að mér lá við yfirliði. Félagar mínir voru og illa reika. Eg var fjóra daga í Vadsð og gerði stjórnarskýrslu af tjóni því, er hið stóra skip hafði beðið í ó- sjó. Skipið hét Kasan og varund- ir rússneskum fána. Mér þótti það merkilegast, að flestir há- setarnir voru danskir ög höfðu verið skráðir bæði í Hamborg og Archangel. — Skipið hafði mist stýrið, varpað 150 skpd. af járni fyrir borð, og þilfarsbjálka, sem voru 14 þuml. á kant og með 8— 12 þuml. millibili, hafði sjórinn brotið og rifið. — Þetta dýra skip strandaði síðan til fulls á höfn- festu, þrekið er öbugað og sama. Hú leikur sér að lífi og dauða, eins og hinar fræknu fyrir þús- und árum. Hún horfist á við dauð- ann án þess að depla augum, og hún er þrátt fyrir alla gæzku sína, alt sitt næmlyn<}i, alla sína unaðs- ríku ást til gamalla og lítilmót- legra, til smælingja og fátæk- linga, til dýra og jurta, dýpst í eðli sínu heiðin. . . . Svo djúpt og sálríkt kveneðli, svo ósveigjandi karlmannskjarkur hefir tæplega fyr sézt sameinað á leiksviði.” Þannig ritar gáfaðasti og ment- aðasti bókmentafræðingur heims- ins á sinni tíð um íslenzkt skáld- verk, sem ekki verður séð að hafi vakið neinn fögnuð í föðurlandi höfundarins. Það væri ekki óeðlilegt að hugsa sér, að þegar vorar fátæklegu fcókmentir væru auðgaðar með nýju fallegu verki, þá hætti oss Islendingum til þess að kveða upp loflegri dóm en nokkur von væri til, að það gæti hlotið hjá ströng- ustu og vandlátustu rithöfundum erlendum. En þessu er öfugt farið, — og það er mjög eftirtektarvert. Það hefði verið óhugsandi, að nokkurt blað eða tímarit á íslandi hefði undar, Hér kemur auðvitað fleira til greina en íslenzkt sinnuleysi ýg kaldlyndi — nefnilega íslenzkt mentunarleysi. þá ósk, oð heilsa upp á þá full- fram sem hreystiyrðum — orðin ber að skilja bókstaflega og þau eru sögð í fullri alvöru. í skóla lásum við þessar hend- ingar í I., bréfi Hórasar: “Invitus, iracundus, iners, vin- osus, amator nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit, si modo cultuare patientem com- modet aurem,” — það er útlagt; enginn er svo óviðráðanlega öf- undsjúkur, reiðigjarn, dáðjaus, drykkfeldur eða óskírlífur, að hann geti ekki tekið ‘betri siði, ef hann að eins ljær mentuninni þolimóðlega áheyrn.” Þessi sama trú á mátt mentuh- arinnar til þess að fága og sið- þroska mennina, kemur fram hjá vitmönnum allra þjóða. “En Ragnheiði litlu var lokað og byrgt hvert ljós, sem í bókmentum •skín” segir Stephan G. Stephansson, þegar hann er að skýra ógæfu- samleg örlög söguhetjunnar í “Á ferð og flugi.” Og hver sá, sem nokkuð hefir lesið að ráði, veit að hann væri annar maður, fávís- ari og óþroskaðri, ef hann hefði aldrei tekið sér bók í hönd. Bókmentir, í strangari merk- ing orðsins, er alt það sem ritað er af list og hefir alment gildi. Listaverk köllum vér góða bók vegna þeirra sérstöku áhrifa, sem hún hefir á sál einstaklingsins. Það er vert að dvelja hér sem snöggvast við þau áhrif, enda þótt ekki verði nema að litlu leyti gerð grein fyrir þeim í stuttu máli. í hvaða sálarástandi skilur t. d. göfug skáldsaga við mann, sem á annað borð er hæf- vr til að njóta hennar? Hann er gagntekinn af and- legri nautn, en hún getur verið niargvíslegs eðfis, eftir því hverj- ar tilfinningar segja sterkast til sín. Framh. jg (— en ekki forseta hins aldar- gamla Bókmentafélags íslands (verndari Kristján konungur 10.), heldur ekki Einari Jónssyni frá Galtafelli o. s. frv. Þessi gleymska lýsir höfuðborg íslands betur en langt mál, bæn- um, þar sem hugsað er og talað um kaupgjald og gróða, gjaldþrot og sjóðþurðir, húsabrask, verðlag, stjórnmál og mörg önnur mikil- væg efni, sem varðaveraldlegan farnað þjóðarinnar, — þar sem alt annað er ofar á baugi í al- menningshugum, en bókmentir og andlegt líf. Eg hygg að íslenzk þjóðarsál hafi ekki um langt skeið verið frábitnari skáldskap en einmitt nú á þessum síðustu og verstu timum lýginna og stækra flokks- blaða og endalauss rifrildis um kaupfél, og jafnaðarmensku, tekjuskatt og einkasölu. Nú er svo komið, að það er lítt mögulegt fyrir rithöfúnd að ná alþjóðaráheyrn nema með tvennu móti: Napuryrðum um kunna menn, eða berorðum lýsingum á kynferðislífi og grófyrðum um líkamsathafnir, sem menn annars skirrast við að minnast á í bók- mentum. Tvær bækur hafa vakið mest umtal hér á síðari árum, “Bréf til Láru” og “Vefarinn ritað jafn loflega um fyrsta verkjmikli frá Kasmír”. Hver sem Kambans og iBrandes gerði og [ heyrt hefir nokkra tugi manna fleiri hámentaðir danskir rithöf- j minnast á þessar bækur, veit, að það var ekki fyrst og fremst rit- list og andríki höfundanna, sem athygli vakti. Haldór K. Laxness er frægastur fyrir að hafa skrif- að um kynvillu og “sódómiska “Flestir vorir lærðu menn, hvaðj skrautdans.” Þórbergur Þórð- þá heldur aðrir, eru ómentaðir að j arson fyrir að hafa hreytt úr sér skáldskaparsmekk,” sagði Jónjskætingi í nokkra af broddum ölafsson (í æfisögu Kristjáns j þjóðfélagsins og leyst niður um Jónssonar). Þessi orð standa enn sig í skógarrunni. J

x

Lögberg

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.