Lögberg - 12.11.1931, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. NÓVEMBER 1931.
Bls. 7.
Hugurinn reikar víða
Eftir Guðm. Elíasson.
(Framh.)i
20. júlí.—Það var frost í nótt;
stórskemdust kartöflur og alt garö-
matarkyns, það má heita alt ónýtt,
þa'ð vill víða brenna við í nýjum
bygðum meðan landið er órutt og
óræktað.
2. ágúst söfnuðust saman allir
þeir Islendingar, sem heima áttu
fyrir vestan Arras P.O. og héldu
austur að Ruthbank ánni austur af
heimili Konráðs Gíslasonar frá
Mountain í Norður Dakota, og varð
sá hópur tuttugu og fimm talsins;
elsti maður var þar Guðmundur
Gíslason, hann vantaði 3 mánuði og
14 daga ti1 að verða sextugur, og
yngst var stúlka á fyrsta ári, sem
Mr. og Mrs. Gunnlaugur Björnsson
áttu. Þær konurnar Mrs. A. Páls-
son, Mrs. H. Bjarnason og Mrs.
G. Björnsson breiddu út fannhvíta
dúka og röðuðu þar á diskum og
tilreiddu ljúffengan miðdagsverð á
unaðsfallegum eikar sporði niður
við vatnsflöt árinnar. Óli Jóhanns-
son fyrrum kaupmaður að Leslie,
Sask., bað alla velkomna, skýrði frá
tilgangi þessa fagnaðarsamkvæmis
og bað gesti þá, sem hér væru sam-
ankomnir og allir væru af íslenzkum
stofni og sýnt heíðu Mr. og Mrs.
Cutbank þau vinarhót að koma og
skoða heimilisprýði þá, sem skapar-
anum hefði þóknast að sæma þau
með; kvaðst í nafni þeirra bjóða
borðsal sinn velkominn þessum
fyrsta ís'enzka hóp, sem hefði sýnt
þeim þá virðingu að heimsækja nátt-
úrufegurð þeirra, og vatn hefðu
þau nægilegt, sem fólkið mætti nota
eftir því sem það vildi. Bað hann
svo alla að gjöra svo vel og raða
sér utan um rósadúkinn hvíta og
njóta þeirra mörgu og góðu rétta,
sem konurnar hefðu fram borið.
Sagði hann að Mrs. Cutbank hefði
ekki tilbúna stóla fyrir gesti sína og
yrðu menn því að nota fæturna eftir
því sem hverjum líkaði best, hvort
sem menn heldur vildu sitja á þeim,
eða standa og kusu flestir heldur að
sitja eftir því sem hver áleit hægast
fyrir sig.
Mr. og Mrs. Cutbank spiluðu sitt
unðasfagra lag á sína hörpustrengi,
meðan á máltiðinni stóð, það lét svo
fagurlega í eyrum okkar, sem vor-
um fædd og uppalin heima á Islandi
og heyrt höfðum þá strengi vera
hreifða áður, að við munum þvi
seint gleyma. Að máltíðinni lokinni
fór fólkið að skemta sér eftir því
sem það best mátti. Það voru lesin
upp fjöldamörg falleg, íslenzk
kvæði og sungin lög af sama tægi,
þreytt hlaup og stökk, en krakkarnir
léku sér við Mrs. Cutbank og gamli
maðurinn var kátur og hló dátt að
leikjum þeirra. Klukkan að ganga
fjögur settu svo konurnar aftur
borð sitt a'skipað kökum og sæta-
brauði og buðu öllum til kaffi-
drykkju. Að því loknu voru borð
upp tekin, þvegið upp og öllu raðað
niður, skilið við eyrina fögru með
þakklæti fyrir glaða dagstund og að
endingu bauð Mrs. Cutbank fólkið
velkomið aftur þegar næst rynni
upp annar ágúst og gamli maðurinn
brosti við til samþykkis. Fólkið
kvaddi svo þennan fyrsta íslenzka
samkomustað á þessum stöðvum
með kæru þakklæti fyrir góðar við-
tökur á eyrinni fögru og með þá von
í brjósti fólgna að koma þarna
saman, ef guð lofar, þennan dag
næsta sumar; hélt svo hver heim til
sín glaður i anda til að byrja á ný
hið daglega strit frumbyggjans.
15. ágúst.—Það hafa gengið mikl-
ir þurkar og hitar undanfarið. Allir
eru að heyja, en engjablettirnir eru
litlir ennþá sem von er, grasið i
skóginum er bæði mikið og gott,
“pevene” og “redtop”, en það verð-
ur að slá það með orfi og ljá; það
þykir nú seinlegur heyskapur á þess-
um tímum. Það er byrjað að slá
hveiti á sumum stöðum austur við
Dawson Creek, það er sagt að upp-
skeruhorfur séu þar góðar, þó kom
þar hagl-hríð í fyrstu vikunni af
þessum mánuði. Fólk man ekki eftir
að það hafi komið þar fyrir áður. Á
eftir haglinu, sem stóð stutt yfir og
skemdi víst lítið kom steypi regn-
skúr, sem stóð yfir klukkutima, afar
stórfeld rigning, reglulegt “cloud-
burst” sem enskurinn ka’lar það.
Sáust vatnsfarvegirnir í ökrunum
ofan hæðirnar, eftir þá skúr. Þegar
eg fór þar fram hjá 1. september s.l.
Þann þriðjudag vaknaði eg klukkan
fjögur um morguninn, það var
glaðatunglsskin og stormur og ekki
mikill kuldi, þó næturnar væru farn-
ar að kólna í Peace-River héraðinu.
Við Ásbjörn Pálsson og sonur
hans Victor lögðum af stað áleiðis
til Dawson Creek, frá heimili hans,
sem er um fimm mílur suðvestur af
Arras P.O., B.C., klukkuna vantaði
10 minútur í fimm og ætluðum við
að vera komnir til járnbrautarstöðv-
arinnar fyrir miðdag og komum þar
rétt um klukkan 11. Ásbjörn átti
sjálfur eykið, sem við keyrðum á;
eg hafði liBa bið i Dawson, því eg
bjóst við að þurfa að ganga til
næstu biðstöðvar, sem er Pons
Coupe því þar þurfti eg að koma og
afljúka dálitlu erindi og vera tilbú-
inn að ná í hraðlestina þegar hún
kæmi frá Dawson um kvöldið áleiS-
is til Edmonton. Eg kvaddi svo Mr.
Pálsson, sem eg hafði kynst sem
góðum dreng og hjálpsömum ná-
granna drengjanna minna og hélt af
stað til Pons Coupe. Eg var lengi á
leiðinni, það var svona rétt að eg
náði til bæjarins áður en stjórnar
skrifstofunum var lokað. Eg þekti
engann í bænum, en varð að bíða þar
þangað til klukkan hálf átta um
kvöldið. að lestin kom.
Mér hálfleiddist þessi bið, en
loksins kom “surtur” og eg var á
sömu stundu kominn á stað áleiðis
til Edmonton. LeiSinni á milli Daw-
son Creek og Edmonton hefi eg að
nokkru leyti lýst hér að framan, í
þessu greinarkorni og hefi eg þar
litlu við að bæta.
Það gefur að skilja, að það er
ekki gott fyrir ókunnuga að gjöra
sér grein fyrir landslagi og stað-
hátturn, þó maður sitji í fólksflutn-
ingavagni og 'estin fljúgi áfram,
enda fullur þriðjungur leiðarinnar
farinn að nóttu til og þá situr svefn-
inn í öndvegi.
Eins og áður er getið um er fallegt
landslag á alla vegi að líta frá Daw-
son Creek og alveg eins í kringum
Pons Coupe; svo er farið í gegnum
hrjóstrugt og leiðinlegt landslag, á
að giska einar þrjátiu mílur, fer þá
aftur að koma hveitiakrar og blóm-
leg bygð á báðar hliðar, eg í kring-
um Hiths, sem var endastöð þessar-
ar járnbrautar þangað ti1 í nóvem-
ber 1930, eru akrar og unnið land
svo langt sem sjón sér og alla leið
langt austur fyrir Grand Prairie, þá
fer aftur að taka við hæðóttara
landslag og skógarrusl, þegar það
tekur enda kemur aftur ljómandi
falleg bygð kringum Spirit River,
sem er um sjö mílur suður af aðal
járnbrautarlínunni og rennur lestin
þangað að og svo aftur á bak að aðal
línunni aftur.
Frá Spirit River hefir veriS byrj-
uð járnbrautarlína vestur að merkja-
línunni milli Alberta og British Col-
umbia, en ekki ennþá verið gerður
nothæfur fyrir lesta-umferð, en er
aðeins notaður íyrir keyrsluveg.
Sýnist það að vera mikið beinni leið
en sú, sem farin er enn; að öllum
líkindum er þar hrjóstrugra land og
þessvegna er líklegt að það hafi ekki
verið álitið eins gott gróðafyrirtæki,
eins og þar sem járnbrautin er.
Nú höldum við áfram austur, og
þótt brautin sé krókótt og manni
virðist næstum að segja að farið sé í
öfuga átt þá er þó ferðinni heitið
til suðausturs af því við erum á 'eið-
inni til Edmonton. Það er ennþá
fallegt landslag og miklir akrar, en
bráðum komum við í stóran skóg,
seinunninn til akuryrkju. Þegar
loksins út úr honum kemur, er því
líkast eins og maður sé að fara ofan
af heiði á íslandi; við sjáum stórt
gil álengdar. Það er “Smókár-gilið”,
og okkur er sagt að lestin fari í
átta mílna krók til að komast ofan
að ánni gegnum hóla og hæðir.
Þarna er þá loksins brúin yfir ána.
Nú fer lestin sömu vegalengd til
baka aftur upp brattar brekkur,
“Surtur” greyið blæs þungan, sterk-
ur má hann vera fyrst ekki var öðr-
um bætt framan á eins og til dæmis
á Canada Kyrrahafsbrautinni í
gegnum Klettafjöllin. Það var þó
biðstöð rétt áður en farið var yfir
brúna á ánni.
Það er komíð upp á brún á
“Smokárgilinu”, nú er orðið vel
bjart af degi og nú sést vel yfir á
hæðirnar hinum megin. Að þeim,
sem mældu út brautarstæðið skyldi
ekki bugsast að setja brú hérna beint
yfir. Hvað ætli hún hefði orðið
löng? Þaö get eg ekki giskað á, sagði
Páll Ólafsson. Máske 5 mílur.
Hengibrú ? Þetta er ómöguleg hug-
mynd. Það verður aldrei hægt að
fara beint af einum hálsinum á ann-
an, járnbrautirnar verða víst að vera
krókóttar eins og ílestar aðrar leið-
ir í þessum heimi sýnast að vera.
Áfram heldur lestin; það blasir
við ljómandi falleg bygð. Það sem
lestin var að fara yfir i morgun er
líklega það sem kallað er Norður
Alberta öræfin, það getur ve1 verið,
en það er lítið betra meðfram Lesser
Slave vatninu, allur munurinn er að
þar eru ekki eins brattar brekkur,
líklega einar 80 mílur tómur mosa-
gróður og alt einir hólar, ekki þó
mjög svakalega stórir og óþrifa
spruce skógur og tamraks rusl; það
er ljótt land. Sjáðu nú til, það er
komið úr fallegu bygðinni, það blán-
ar fyrir S'ave vatninu, nú skulum
við taka vel eftir. Hér er láglent, hér
er víst stundum blautt og hér er
akbrautin skamt frá, það hefir líka
mátt telja svo tugum hefir skift af
bílum hérna á þessu svæði, sem ekki
hafa komist áfrarn stundum fyrir for
og bleytu. Hefir þá ekki lestinni
gengið illa lika? Það hefir stund-
um vatnað yfir járnbrautarteinana,
en sjáðu, hér kemur stór lest með
sand, það er auðvitað verið að bera
ofan í brautina eins og gert er í
Bifrost, þó það væri nú, þegar bæði
C.P.R. og C.N.R. eru búin að fá
umráð yfir henni, þá á hún nú að
fara að verða í lagi, hvað áem það
^kostar. — Sumstaðar fer lestin al-
veg niður í fjöru. Skal ekki braut-
in vilja fara í kaf, þegar hækkar í
vatninu, ef það er nokkuð 'ikt og
Lake Winnipeg, þegar það er að
flæða? Það er ekki óliklegt. Hér
er ekki álitlegt landslag meðfram
þessu svokallaða Slave vatni, þó eru
á stöku stað dálitlir engjablettir, já,
og eru óslegnir núna 2. september.
Skyldi það vera af því að þeir séu
of blautir. Hér er biðstöð, fiski-
bátar, fangahús, kælihús og hafnar-
bryggja. Já, sú er þó íjót! svona
léleg hefir þó aldrei Árnes bryggjan
verið. Mig undrar að bátarnir skuli
geta lent við þetta árans grindaverk.
Það hefir, svei því, ekki átt að kosta
hér of miklu fé til þæginda fyrir þá,
sem þurfa að lenda hérna. Hér á
víst að taka vagna með fiski í. Við
skulum fara út úr lestinni og sjá
okkur dálítið um, en ef lestin skyldi
fara á stað á meðan við erum í burtu
þá bíðum við bara þangað til næsta
hraðlest kemur, en “konsí” er bú-
inn að taka farbréfið mitt, það -er
bara miðinn í glugganum þar sem
eg sat, og hann bara hverfur, þú
bara setur á þig sakleysissvip og
reynir að segja rétt frá atvikum og
ástæðum. Eg kann ekki að setja
upp neina hræsnis blæju. Á eg að
trúa því og hafa gengið á skóla al'a
æfina og þú sýnist vera farinn að
eldast. Það er nú svona samt, eg
hefi ekki góða trú á hræsninni í
heiminum, hún er, held eg, ekki far-
sælt veganesti; þar verðum við ekki
sammála, eg er þar alveg þvert á
móti, og ef þú bara vilt hugsa ofur-
lítið þá hlyti eg að geta sannfært
þig. Geturðu borið á móti því yfir
hugarins þel? Er hún ekki skyrtan,
sem mörgum fer svo vel? Hvað
kæmust menn áfram ef, mér liggur
jvið að segja blessuð líræsnin væri
; ckki með í ferðum. Hún er undir-
rót alls ills. Alls góðs, hefirðu æt1-
að að segja, hún hefir borið margan
manninn upp í valdasessinn í henni
I gömlu veröld, og á eftir að gera
það enn. Já, og þeir hafa fljótt
1 oltið úr honum aftur. Hvað um
það, er á meðan er. Þú ert blátt á-
i fram flón, ef þú ætlar að úthúða
annari eins leiðarstjörnu og hræsn-
ínni. Eg vil ekkert hafa með hana,
alt ranglæti hefnir sín á einhvern
hátt, annað hvort hérna megin eða
hinum megin og hræsnin er undir-
rót þess, sem ilt er. Ó, þú ert anda-
trúar, þá er ekki von að þú sért góð-
! ur fyrir þessa veröld. Enginn kann
tveimur herrum að þjóna, að sagt
er, og þá 'íklega ekki tveimur ver-
öldum, Eg hefi ekki neitt gaman
! af svona samræðum núna, — en
! þarna kemur garnall karl róandi á
j bátnum sínum og ætlar að lenda við
jvondu bryggjuna, við skulum fara
og tala við hann. Hánn skilur þá
j ekki ensku og ekki norsku, en ís-
i lenzku, það er ekki til neins, hann
'er bóhemískur og er sjálfsagt góður
karl til síns brúks. Bryggjan er al-
veg ónýt, en vatnið er fallegt. Lest-
in er búin að bæta við sig tveimur
fiskivögnum. Hamingjan góða!
þeir eru að fara á stað og nú er karl-
inn búinn að tina a't upp úr bátnum,
—fallegur hvítfiskur—ja, karl grey-
ið, guð blessi hann, við skulum koma
í snatri. Áfram þýtur lestin; ljótt
er landslagið, hólar og fen, fen og
hólar og bráðum hverfur Slave vatn-
ið sjónum. Það verður ekki mjög
langt þangað til lestin fer yfir Atha-
baska ána. Er það stórt vatnsfall?
Hún er það vist sumstaðar; það er
sjálfsagt fiskur í henni, Þarna sést
hún straumlaus að heita má, við get-
um varla giskað á hvað breið hún
er. Það er ekki gott, segjum* að
hún sé hérna 200 fet á breidd, þó
það sé ekki rétt ágiskun, þá líður
enginn fyrir svoleiðis smáræði. Mér
finst “Surtur” vera farinn að hlaupa
harðara en hann hefir g^rt allan
daginn. Hér eru engar biðstöðvar.
Þetta er eyðimörk. Hvaða vitleysa,
eg sá sögunarmyllu og viðarstafla
þarna á milli hólanna. Hvar er þá
skógurinn til að saga timbrið úr.
Hlann getur verið 10 mílur í burtu,
þótt við vitum það ekki. Hér er
biðstöð, viðarstaflar, járnarusl,
útbúnaður til að koma gripum inn i
lestina, hús fyrir þá, sem vinna á
brautinni, engin búðarhola. Ætli
það sé ekki hægt að fá sér í staup-
inu ? Þú getur reynt það ef þú vilt,
það eitt er víst, að eg fer ekki með
þér í þá leit, eg drekk ekki vín. Og
samt þykist þú vera íslendingur. Já
og er það líka. Þú lýgur því, það
er eg viss um, en eg mundi halda að
þú tilhevrðir einhverjum skandinav-
íska þjóðflokknum. — Auðvitað, og
er hreinn og beinn íslendingur. —
Eru þá íslendingar skandinavar. —
Vitaskuld, bræður þeirra og systur.
—En þú ert samt ekki íslendingur.
—Jú, eg er íslendingur og vil ekk-
ert annað vera, mér þykir virðing í
því að geta sagt að eg sé íslending-
ur. — Vel og gott, hérna í næsta
vagni er svenskur maður, sem hefir
verið að ferðast um Peace River
héraðið síðasthðnar tvær vikur eða
mánuð. Við skulum fara og tala
við hann, og ef hann trúir því að þú
sért íslendingur, þá skulum við allir
þrír fara og hafa kvöldverð í mat-
söluvagninum, annars förum við
tveir, en þú verður eftir. — Það
skuluin við gera, þann mann hefi
eg sannarlega gaman af að sjá, þvi
sjálfur kem eg frá Peace River, en
mjög líklega úr öðrum stað, því
Peace River héraðið er stórt og víð-
áttumikið landflæmi, þar sem áin
Peace River er yfir átta hundruð
mílur á lengd og héraðið dregur
nafn af henni. Við skulum koma
strax og sjá Svíann. Gu’ Dagen, gu’
Dagen, jeg er íslendingur og mér er
sagt að þú komir frá Peace River,
líklega frá Donvegen, eða norðan
fyrir á. Eg kom frá Peace River
Crossing til McLennan með sein-
ustu hraðlest og tók þessa lest í dag,
og er á leiðinni til Edmonton og svo
vegtur til Victoria, B.C. það fyrsta
eg Set >V1 vl« komið. — Hefirðu
verið að ferðast um norður og vest-
ur frá Peace River Crossing. — Já,
um tíma. — Á hestbaki, býst eg við.
Það eru mest megnis svoleiðis götur
þar um slóðir. — Við erum að
hugsa um að stofnsetja skandinav-
íska nýlendu 50 mílur frá endastöð
iNorthern Alberta eða Peace River
Crossing járnbrautarinnar. Það
landsvæði er ennþá ómælt og eg fer
eins fljótt og kringumstæður leyfa
til B.C. stjórnarinnar og reyni að fá
mæld út níu “townships”. Það
svæði hefir okkur hugsast að byrja
með. Þetta pláss er ætlast ti1 að
verði algjörlega skandinavísk byðg.
íslendingar eru víst velkomnir
þangað líka, eg meina sem sam-
byggjar í þessi níu “townships”. -
Vissulega, minn kæri vinur. Mér
hló hugur í brjósti. Þarna átti þó
vísuhelmingurinn nafnfrægi vel
heima, það kom sér vel: hann er al-
veg eins og þið, alt er sama þjóðern-
ið.
Hvernig lýst þér á landið þarna
norður frá, spurði eg. Mér líst á-
gætlega á það, svaraði Sviinn. Það
er framtíðarland, ef það er annars
nokkur framtiðarvon nú á þessum
sódóma tímum. Mér kom til hug-
ar að eg mætti gá að mér ef hann
æt'aði að fara að vitna í biblíuna.
Eg fór að virða manninn fyrir mér,
hann var lágur vexti, þrýstinn um
bógana, samsvaraði sér vel en höf-
uðið heldur lítið, ennið kúpt, auga-
brýrnar frekar stórar, en augun
voru skarpleg og lágu djúpt. Ef
vel var aðgætt lýstu þau bæði stað-
festu og kjark og mörgu fleiru; þar
voru auðsjáanlega ekki allar hurð-
ir opnar í einu.
Er ekki landið alt þakið skógi
eins og þegar kemur svo sem 10 til
12 rnílur vestur frá endastöð Daw-
son Creek brautarinnar, þar sem eg
hefi farið um í sumar?
HMei, svaraði Svíinn, það er mikið
at því greiðfært með stórum gras-
flákum, og skógarbeltum á milli og
bæðótt víðast hvar.
Eru þá ekki voða háir hó'ar, eins
og til dæmis nálægt Fort St. John
og Sunset Prairie að sagt er. — Nei,
! það eru mest langar hæðir og smá
j dalir á milli þeirra. Menn líta mjög
misjöfnum augum á landið, eins og
svo margt annað, svaraði eg. Einn
kallar hóla og dali, brekkur og börð
það sem öðrum finst bara það sem
enskurinn kallar “rolling land” eða
aðeins lautótt yfir að sjá.
Eg tek bara heildina og mér þyk-
ir bara landið fagurt yfir að hta.
Jarðvegurinn er góður og landið
spáir góðri framtíð, ef rétt er með
það farið. Það verður önnur hvor
járnbrautin lögð vestur að hafi, eða
báðar og svo byggja Bandaríkja-
menn út frá norðari brautinni, nefni-
lega þeirri, sem þetta þitt nýja land-
nám er vestur af, járnbraut alla leið
til Alaska, svaraði eg. Þá hefir
lengi vantað braut þangað. Banda-
rikin eru ríkasta og voldugasta þjóð
heinlsins og geta gert hvað sem
þeirra stórmennum dettur í hug,
hvaða stórvirki, sem er.
Hvernig hafið þið hugsað að hafa
byrjunina á þessari fyrirhuguðu ný-
lendu, spurði eg.—Við höfum hugs-
að okkur að mynda dálítið þorp sem
næst miðjunni á þessum níu “town-
ships” þar sem fólkið gæti komið
saman fyrst og fremst til að kynn-
ast hvert öðru og þar næst til að
ráðgast um hvernig ráða skyldi hinu
og öðru, sem að þægindum og hags-
munum hvers um sig best hentar, til
þess að þetta miðstöðvar pláss, sem
við svo nefnum, geti, ti1 að byrja
með, uppfylt bráðustu kröfur fá-
tækra landnema, látum við byggja
þarna tíu til tólf bjálkahús af mis-
munandi stærðum, með eins miklum
þægindum og efni og ástæður leyfa.
Þar reynum við að hafa dálítinn bú-
skap, svo börnin geti þó að minsta
kosti fengið mjólk; þar ætlumst við
til að allir, sem koma með þeim á-
setningi að verða heimilis uppbyggj-
endur á þessu fyrirhugaða land-
svæði geti haft bráðabirgðar heim-
ili á meðan þeir eru að sjá sig um
og mynda sinn eiginn framtíðafbú-
stað, hver með annars hjálp. Það
verður reynt að hafa þarna kýr til
sölu og máske nauðsyn'egustu bús-
hluti og matarforða, eftir þvi sem
ráð verða til. Með þessu móti hefir
okkur hugsast að þarna gæti orðið
bæði góð og myndarleg bygð ef
fólkið fær þolanlega frjálslega byrj-
un og vill nota þá krafta og það vit,
sem guð hefir gefið því til hags-
Þú GETUR HAFT
STERKAR TAUGAR.
Það er ótrúlegt, hve fljótt Nuga-
Tone gerir veiklaðar taugar afl-
miklar. Hafir þú veikar taugar,
sért óstiltur og órór, getir ekki sof-
ið á nóttunni, þá reyndu þetta á-
gæta meðal. Það hreinsar eitur-
gerla úr líkamanum, sem gera þig
gamlan og ófæran til vinnu langt
fyrir stundir fram. Nuga-Tone
gefur þér góða heilsu, orku og
þrek. Það fæst hjá lyfsölum. Hafi
lyfsalinn það ekki við hendina, þá
láttu hann útvega það frá heild-
söluhúsinu.
muna og uppbyggingar fyrir sína
og sinna framtíð.
Þeir eiga að forðast það sem þeir
eru búnir að sjá að öðrum bygðurn,
sem eitt- sinn voru sömu lögum háð,
eg meina að byrja og þroskast,
hefir orðið að fjörlesti, fjár og
heimila strax á unga aldri, að heita
má tuttugu og fimm ár er ekki lang-
ur partur að sögu eins eða annars
bygðarlags hér í þessari, að kal'a má,
nýju beimsálfu, auðvitaö eru sumar
þeirra búnar að halda 50 ára afmæli
og betur til en það, þegar austur og
suður dregur, en samt má öll Ame-
ríka heita óþroskað ungmenni í þess
orðs margvíslegu merkingu.
Hvað bergmálar svo saga bygð-
anna, við skulum segja tuttugu og
fimm ára saga. Mér duttu í hug
orðin bans Kristjáns Jónssonar
fjallaskálds úr kvæðinu “Veiðimað-
urinn”: Einfeldni tál og margs-
kyns heimskupör.
Menn hafa farið óvarlega, sagði
eg, á undanförnum árum, en þeir
tímar virðast nú með öllu horfnir,
það er búið að sýna sig að búskap-
urinn, eins og hann yfirleitt gengur,
getur ekki borið það að bændur
kaupi $2,500 (tuttugu og fimm
hundruð doUara) vagna, eða byggi
frá tólf til átján þúsund dollara í-
veruhús, mér lýst svoleiðis á það
fólk, og ástæður þess, sem nú er að
byggja upp Peace River héraðið, að
því muni varla verða hætt við að
falla fyrir svoleiðis löguðum freist-
ingum á komandi árum. Það geng-
ur vitfirring næst að slíkt skuli
hafa átt sér stað og afleiðingarnar
af svoleiðis löguðu ráðslagi og
fleiru af slikri tegund geta tæpast
orðið aðrar en þær að missa heim-
i'in sin, því hver er svo sem eignar-
réttur manna hér í þessu mik-la vel-
gengninnar landi, sem kallað hefir
verið,—bann er næsta lítill, þegar á
alt er litið, bújörðin er seld, ef eins
árs afborgun undanfellur, það er þá
alt. En til þess eru vond dæmi að
varast þau, og það er vonandi að
fólk, sem nú er að byrja upp á nýj-
an stofn, reyni nú af öllum mætti
að láta sér farnast vel og henda ekki
doUarnum hugsunarlaust, eins og
í svo mörgum tilfellum hefir átt sér
stað á fyrirfarandi árum—góðu ár-
unum, sem nú eru horfin. “Af
skaða vér nemum hin nýtustu ráð,,
oss neyðin skal kenna hið rétta,”
kveður skáldið Steingrímur Thor-
steinsson. Það virðist að það megi
til að vera svo í mörgum tilfellum.
Auðvitað gerðu peninga lánfélögin
alt, sem þau gátu á góðu árunum til
að ginna bændúr til að taka lán; þá
voru allar dyr opnar að peninga-
skápum landsins, nú kveður dá'ítið
við annan tón, nú er ekki hægt að
fá eitt hundrað dollara út á hundr-
að og sextíu ekrur, þó landið sé
kallað gott hveitiland; nú er landið
það sem enskan kallar “worthless”
og tólf þúsund dollara húsin einskis
metin ef eigandinn þarf að selja
landið, sem það stendur á.
Það er alvarleg sjón að sjá og
kynnast fólkinu, sem nú er að flytja
a'lslaust úr góðu bygðunum í Mani-
toba og Saskatchewan, sem risu eins
og blóm úr eggi fyrir fáum árum
síðan og það minnir á þann órjúf-
anlega sannleika, að þetta líf er ekki
alt léttúðarfullur leikur, þó sumir
virðist halda að svo sé, og það verð-
ur æfinlega umbugsunarvert að fara
vel með gjafir gjafarans allra góðra
bluta á tímum velgengninnar, því
áraskiftin á blíðu og stríðu virðast
vera órjúfanleg á hvað hátt stig,
sem þessi svokallaða mentun eða
menning tyftir fólkinu.
Borgið Lögberg!
Háskóli Islands
Tuttugu ára starfs-saga.
Setning háskólans fór fram 3.
okt. í neðri deildar sal Alþingis.
Rektor Háskólans, Ólafur Lár-
usson prófessor, flutti við þetta
tækifæri eftirtektarverða ræðu.
í upphafi ræðu sinnar bauð
rektor velkominn hinn nýja pró-
fessor í sagnfræði, Árna Pálsson.
Einnig bauð hann velkomna tvo
erlenda fræðimenn, sem hingað
eru komnir til þess að halda fyr-
irlestra við Háskólann, en það
eru þeir próf. A. Jolivet frá Sor-
bonneháskóla og dr. Max Keil frá
Berlínarháskóla.
Þá gat rektor þess, að á tíu ára
afmæli Háskólans, haustið 1921,
hefði viljað svo til, að hann hefði
verið rektor skólans, eins og nú,
á tuttugu ára afmæli hanis. Við
háskólasetninguna á tíu ára af-
mælinu, kvaðst rektor hafa minst
nokkuð á hag Háskólans fyrsta
áratug æfi hans, væri því vel við
eigandi, að halda nú áfúam þeirri
sögu.
Árttugirnir tveir, sem liðnir
væru síðan 1911, er Háskólinn var
stofnaður, hefðu varið viðburða-
ríkari en nokkrir aðrir tveir ára-
tugir í sögu landsins. Aldrei
hefðu stórfeldari breytingar orð-
ið hér á landi og aldrei jafn mik-
ill vöxtur í þjóðlífi voru. En hver
hefir orðið vöxtur Háskólans á
þessu tímabili? Hefir hann fylgst
með eða hefir hann dregist aftur
úr? spurði rektor.
Fjárveitingar til Háskólans.
Þesisum spurningum er auðvelt
að svara, mælti rektor enn frem-
ur. Háskólinn er ríkisstofnun og
fjárlög sýna hversu mikið fé rík-
isvaldið hefir lagt fram til stofn-
unarinnar.
Á fyrstu fjárlölgunum, sem fé
var veitt til Háskólans, fyrir fjár-
hagstímabilið 1912 og 1913, hefði
verið veittar til hans kr. 51,100
hvort ári(5. Tekjur ríkisisjóðs
hefðu þá verið áætlaðar kr.
1,577,200 árið 1912 og kr. 1,310,200
árið 1913. Gengu því til Háskól-
ans árið 1912 3V\% af áætluðum
tekjum ríkisins, en 3.9%. árið
1913. — En á síðustu fjárlögum,
sem sett hafa verið, fyrir árið
1932, væru fjárveitingar til Há-
skólans taldar kr. 155,399; þar
væru þó taldar kr. 2,500, sem Há-
skólanum væri óviðkomandi, og
væri því hin raunverulega fjár-
veiting kr. 152,899. Tekjur ríkis-
sjóðs væri á þessum sömu fjár-
lögum áætlaðar kr. 11,266,348.
Gengi því til Háskólans tæplega
1.36%, af áætluðum tekjum, eða
liðlega þriðjungur á móts við það
sem til hans var veitt í upphafi.
Hér væri því augljós afturför, ekki
sízt þe!gar þess væri gætt, að króna
vor er nú aðeins liðlega þriðj-
ungs virði á móts við það, sem
hún var 1912 0 gl913.
Húsnæði Háskólans.
Þá mintist rektor á húsnæði há-
skólans. Háskólinn hefði í fyrstu
fengið húsnæði á neðri hæð Al-
þingishússins. Var öllum Ijóst.
að úr þessu yrði að bæta hið
bráðasta, enda skyldi húsnæðið
aðeins vera til bráðabirgða. En
Háskólinn býr enn við þetta sama
húsnæði.
Húsnæðismálið hefði verið eitt
hið fyrsta mál, sem Háskólaráðið
reyndi að fá úr bætt, og oft síð-
an hafa verið bornar fram óskir
fyrir þing og stjórn um þetta mál.
en engan árangur borið til þessa.
Ofurlítið hefði virzt birta yfir
þessu máli í fyrra, með frV. því,
sem þá var borið fyrir Alþingi, en
það frv. hefði dagað uppi og ekki
bólað á því síðan. Þetta væru
framfarirnar í húsnæðismálinu í
þessi tuttugu ár.
Starfsvið Háskólans.
var hið næsta, er rektor mintist á.
í fyrstu hefði Háskólinn í raun-
inni verið lítið annað en samein-
in!g embættisskólanna þriggja að
viðbættri heimspekideild, með
þremur kennarastólum, einum í
heimgpeki og tveimur í íslenzkum
fiæðum. Hinir tveir siðasttöldu
kennaraskólar hefðu því í raun-
inni verið eina viðbótin frá því
er áður var. — Fastir kennarar
hefði verið ellefu talsins í upp-
hafi. Vafasamt væri hvort skóli
með svo fáum fræðigreinum gæti
borið Háskólanafnið með rentu.
Hér hefði því verið mikil þörf á
umbótum, fjölgun fræðigreina 0.
s. frv.
En hvernig er umhorfs nú, eft-
ir tuttugu ára starf? spurði rekt-
ar. Alt stendur í sömu sporum
og stóð í upphafi. Aðeins tveim-
ur föstum kennurum hefir verið
bætt við, í læknadeild og heim-
spekideild, en fræðigreinarnar
eru þær sömu o!g voru.
Kjör Háskólakennara.
Þar bæri að sama brunni. Þar
hefði meira að segja orðið stór
afturför. Prófessorar höfðu í
upphafi 3,000 kr. byrjunarlaun.
hækkandi upp í 4,800 kr., en dós-
entar 2,800 kr. árslaun. Þessi
laun svöruðu til þess, að byrjun-
arlaun prófessora væru nú 7,500
kr. og 12,000 kr. hámarkslaun, en
dósent 7,000 kr. En prófessorar
hefðu nú 4,500 kr. byrjunarlaun,
hækkandi upp í 6,000 kr„ og dós-
entar 3,500 kr. 0g 4,500 hámarks-
laun. Hér við bættist dýrtíðar-
uppbótin samkvæmt reglum launa-
laganna. títkoman yrði sú, að
háskólalaunin væru lægri en byrj-
unarlaunin voru 1911.—Háskóla-
kennarar hefðu hér nál. helmingi
lægri laun en stéttarbræður
þeirra í nágrannalöndunum. Mætti
öllum ljóst vera, hve skaðlegt það
væri fyrir Háskóla vorn, að launa
svo illa kennurum. Afleiðingin
yrði sú, að þeir gætu ekki helgað
Háskólanum óskifta starfskrafta
sina.
Kjör stúdenta.
Eigi varð útkoman betri, er
rektor mintist á kjör stúdenta.
Ávalt hefði það svo verið hjá oss
Islendingum, að margir stúdentar
hefðu verið bláfátækir menn.
Ríkið hefði því talið sér skylt að
styrkja þá nokkuð til namsins1, og
hefði þeim peningum jafnan ver-
ið vel varið.
Árið 1912 og 1913 voru veittar
9,000 kr., hvort árið, til styrktar
stúdentum við nám. Þá voru 45
stúdentar við Háskólann, og nam
því styrkurihn 200 kr. á ári á
mann til jafnaðar. Síðustu árin
hafa verið veittar 24,000 í þessu
skyni, en stúdentar hafa þá verið
nál. 150 talsins, og hefir því
styrkurinn til jafnaðar verið 160
kr. á mann, eða fimtungi minni
að krónutölu en í upphafi. Þó
jafngilda 200 kr. 1912 um 500 kr.
nú. Hér er því einnig augljós
afturför.
Þá mintist rektor á framtíðar-
horfur stúdenta, hve mjög þær
væru verri nú en 1911, ve!gna
þess að verkefni vantaði, en stú-
dentaviðkoman færi vaxandi með
hverju ári. Þetta væri mjög í-
skyggilegt og fullkomið áhyggju-
efni. Hér þyrfti eitthvað að gera.
ef ekki ættu vandræði af að hljót-
ast. Fór ræðumaður all-ýtarlega
út í þetta mál og benti á ýmsar
leiðir út úr ógöngunum, sem fram
undan blasa.
Að lokum sagði rektor, að þrátt
fyrir alt sem miður hefði farið.
hefði Háskólinn sámt unnið sitt
verk í þessi tuttugu ár. Hann
hefði séð embættismannaefnum
þjóðartnnar fyrir nauðsynlegri
sérmentun. 270 manns hefðu lok-
ið embættisprófi síðan Háskólinn
var stofnaður. Og nú væri svo
komið, að meiri hluti af þjónandi
prestum landsins væru menrt, sem
fengið hefðu sérmentun sína hér
í Háskólanum. Þessir menn hefðu
reynst fyllilega hlutgengir og
staðið hinum eldri á sporði er
mentun höfðu hlotið annars
staðar.
Einnig hefði vísindaleg starf-
semi, í ritum og rannsóknum, ver-
ið miklu meiri hér á landi á þess-
um árum, en nokkru sinni fyr, og
mætti þakka það Háskólanum
fyrst og fremst.
Að lokum ávarpaði rektor hina
nýju stúdenta og afhenti þeim
borgarabréf Háskólans. — Mgbl.
Jenny Lind-Kvikmynd.
í Bandaríkjunum er nú verið að
taka sönga-kvikmynd af æfi hinn-
ar frægu sænsku söngkonu, Jenny
Lind, er kölluð var “sænski næt-
urgalinn” Grace Moore, bezta
söngkona Metropolitan óperunnar
í New York, leikur aðalhlutverk-
ið. — Lesb.
MACDONALD'S
Eine Gxt
Bezta tóbak í heimi fyrir þá, sem
búa til sina eigin vindlinga.
Ókeypis vindlingapappír
ZIG-JA(
með hverjum tóbakspakka
Ágætasta vindlinga tóbak í Canada