Lögberg - 24.12.1931, Blaðsíða 4

Bls. 12.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. DESEMBER 1931.
Séra Hjörtur J. Leo
(Endurminningar og æfisöguslitur).
Eftir Guttorm Guttormsson.
Þágan var öll á mína hliÖ, fanst
mér, þegar eg var beSinn í sumar
að taka saman greinarkorn um séra
Hjört sáluga Leó. Þeirri bón var
létt að játa. Það var eins og mér
væri boðið í kynnisför heim til átt-
haga. Sumt af því dýrmætasta, sem
geymist í huga mínum frá fyrri ár-
um, er að ýmsu leyti tengt við séra
Hjört eða samfélag okkar á ýmsum
köflum æfinnar. Þær samveru-
stundir var mér !júft að lifa upp
aftur í endurminningunni, og segja
frá sumurn þeirra.
Svo fann eg lika til þess, að það
var ekki aðeins sjálfur eg eða litill
kunningjahópur eða félagsskapur,
heldur mannfélagið vestur-íslenzka
í heild sinni, sem stóð í andlegri
skuld við séra Hjört og starf hans.
Og skuldin er stærri miklu, finst
mér, en menn hafa alment gjört sér
grein fyrir. Mér þótti vænt um að
mega sýna einhvern lit á að lýsa
þeirri skuld. Um lúkningu var ekki
að tala.
Og svo hafði séra Hjörtur sjálf-
ur, persónan, ýmislegt við sig, sem
var sérkennilegt og vel í frásögur
færandi. Hann vakti eftirtekt og
varð flestum minnisstæður, hvar
sem hann fór; átti fjölbreyttan æfi-
feril og all-viðburðaríkan, jafnvel
þótt hann væri lítið riðinn við opin-
ber mál svokölluð. Hann kom víða
við sögu í vestur-íslenzku þjóðlifi.
Og þetta er nægileg ástæða, út af
fyrir sig, til þess að ekki sé látið
fyrnast yfir minningu hans; því að
mann lífið er varla of breytilegt eða
svipmikið, þótt öllu sé til skila hald-
ið í þeim efnum.
Af þessum ástæðum hefir mig
langað til að taka saman ofurlítið
lengra mál um séra Hljört, heldur en
venjulega er lagt í dánarfregnir eða
æfiminningar. Mig hefir langað til
að sýna manninn eins og eg þekti
hann sjálfur, og lýsa þeim atburð-
um í æfisögu hans, sem mér hafa
sérstaklega orðið minnisstæðir. En
því miður get eg ekki rakið æfi-
feril hans allan úr endurminningum
sjálfs mins. Eg þekti hann ekki
þegar hann var drengur, og á síðari
árum voru þær vegalendir é milli
okkar, að við sáumst ekki nema
einu sinni á ári og varla það. Verða
því sumir kaflarnir í þessu skriíi
mínu nokkuð ítarlegri en aðrir, og
persónulegri, ef svo má að orði kom-
ast. Við þeim ójöfnum get eg ekki
gjört að sinni. En mér finst, að
aðrir menn eigi kost á að bæta hér
pokkuð úr skák með því að skrifa
um séfa Hjört eins og þeir muna
eftir honum. Og því fyr því betra,
finst mér, á meðan minningin er
fersk og lifandi.
Eitt vil eg biðja menn að hug-
festa, þá, sem lesa þetta skrif mitt.
Eg er að skrifa um lifandi mann,
en ekki dauðan. Mig langar til að
hafa það laus't við líkræðu-seim,
þetta, sem eg segi um séra Hjört;
að tala um hann með gleði fremur
en sorg. Eg veit að hann myndi
kjósa það sjálfur að sín væri minst
í þeim anda. Og svo eiga sárustu
saknaðarstundirnar að vera liðnar
hjá nú; það er óviðeigandi héðan
af að vera með hugarvíl eða harma-
tölur út af för hans yfir á annað
betra land, jafnvel þótt skilnaðinn
bæri fyr að höndum heldur en vin-
ir hans höfðu búist við.
I.
LTm ætt séra Hjartar hefi eg gjört
nokkrar fyrirspurnir, yn orðið lítils
vísari. Hann virðist ekki hafa gef-
ið sig mikið við þeim fræðum sjálf-
ur. Faðir hans var Jónas Leó
Hjálmarsson, Húnvetningur að ætt,
sonur hjónanna Hjálmars Hjálmars-
sonar og Katrínar Jónsdóttur, er
bjuggu á ýtnsutn stöðum á Skaga-
strönd í Húnavatnssýslu. Ólst Jónas
upp á þeim stöðvum, og átti þar
heimili, eða nærlendis, þangað til
hann flutti vestur um haf. Meira
hefir mér ekki vitnast um uppruna
hans.—Ættarnafnið Leó var annað
skírnarnafn Jónasar upphaflega.
Aftur er þaS að segja af Sæ-
unni Sigurðardóttur, móður séra
Hjartar, að hún var borin og barn-
fædd í Skagafirði. Móðir hennar
er ekki nefnd í gögnum þeim, sem
eg hefi fyrir mér; eti Sigurður fað-
ir hennar var bróðir Holtastaða Jó-
hanns, sem margir íslendingar kann-
ast við. Þeir bræður voru Jónas-
synir, Arngrímssonar, er átti Guð-
rúnu Pálsdóttur lögréttumanns; en
Arngrímur var kominn Á föðurætt
frá Jóni Einarssyni sýslumanni i
Geitaskarði, og konu hans Kristínu
Gottskálksdóttur hins grimma, Hóla-
biskups.
Verið getur að einhverjum detti
nú í hug, að eg hafi- lítinn greiða
gjört minningu vinar míns séra
Hjartar með því að rekja ættir hans
til biskups þess, sem einna verst mun
vera ræmdur af öllum kirkjuhöfð-
ingjum í sögu íslands — eða til
Holtastaða Jóhanns, sem eftir ýms-
um sögum var maður allmjög blend-
inn og lítt við alþýðu skap. En
hyggjum að þessu betur: Sonur
þess illræmda biskups var Oddur
Gottskálksson, maður sá, sem fyrst-
ur þýddi nýja testamentið á ís-
lenzku, einhver með hinum allra á-
gætustu brautryðjendum siðbótar-
innar á íslandi. En þeir bræður
Jónas og Lárus trúboðar, sem fyr
á árum börðust svo snarplega fyr-
ir innleiðingu hérlends reviyal-
kristindóms á meðal Vestur-íslend-
inga; eldheitir í trúnni báðir og al-
vörumenn miklir um siðferðismál—
voru synir Hpltastaða Jóhanns. Fæ
eg því ekki betur séð, en að í þess-
um ættlegg séra Hjartar hafi búið
meira en lítið af andlegum þrótt,
sem beitt var ýmist á þessa sveif
eða hina, þegar til lögmálsverka
kom. Og eg efast ekki um, að hann
hafi tekið drjúgan arf frá þeim
kynstofni; því að þótt eg hafi engan
mann þekt viðkvæmari í lund en
séra Hjört, eða hjartabetri, þá er
satt bezt um það að segja, að hon-
um var ekki fisjað saman andlega
eða líkamlega, og það var alls eng-
inn veimiltitubragur á hans kristin-
dómi.
Sæunn, móðir séra Hjartar, ólst
upp með foreldrum sínum að Dauf-
á í Skagafirði. Mun hún hafa farið
ung úr föðurhúsum til að vinna fyr-
ir sér; og eftir nokkur ár flutti hún
vistferlum vestur í Húnavatnssýslu.
Þar giftist hún Jónasi. Reistu þau
bú að Hofi á Skagaströnd. Á þeim
bæ fæddist sonur þeirra Hjörtur 6.
dag janúar-mánaðar, árið 1875. Þau
Ofsnauður er eg
Af ásitvinum:
Fallin foreldri
Og fjórir sona,
Systur, bræður,
Samferðamenn.
Opin þau skörð
0g ófylt standa.
Hniginn er Hjörtur
Úr hóp vina,
Þögnuð tunga
Þrungin viti, —
Öðrum orðknárri
Andi fluttur,
Hljótt í kirkjum
Og höfug þing.
Hljóðna hjörtu,
Hausitar á vori,
Kveldar um hádag,
Kynlegt er fjör:
Fommanna þrek
Fjalir geyma,
Er visin björk
í veðrum hrekst.
Genginn er brott
Góður drengur,
Vinur lærdóms
Og vinur manna.
Lærisveinn Krists,
En lærifaðir
Margra, er hans
Minning heiðra.
Skapgerð hann átti
Skagstrendinga;
Manndóms erfðir
Mána ættari),
Hólmgöngu hug
Heirns. við bresti,—
Margra maki
A málfundum.
Miklar gáfur
Og mannhylli
Eignaðist Hjörtur
Og eldvígða trú.
Var brot úr bergi
Bragaeyjar,
Hrjúft en hreint
Sem Helgafellið.
Syrgja hér sveitir,
Svanni og mögur,
Klerkmenn, kirkja
Og kristin þjóð. —
1) Máni, nefndur Hólmgöngu-Máni,
nam Skagaströnd.
hjón eignuðust önnur börn fjögur,
en Hjörtur einn náði fullorðins-
aldri. Finst mér eg geta ráðið það
af ýmsu, sem hann sagði mér, að
oft muni hafa verið fremur þröngt
í búi á þessu æskuheimili hans, og
lífsbaráttan í erfiðara lagi. Nokkuð
er ]tað, að árið 1883 afréðu foreldr-
ar hans að freista gæfunnar í nýj-
um átthögum, og fluttu þá um sum-
arið vestur um haf með son sinn
8 ára gamlan. Þau settust að í
Nýja íslandi á frumbýli skamt fyr-
ir vestan Ginih bæ og áttu þar
En mæðradaginn^)
Móðir faðmar
Heimkominn son
1 himininn.
Jónas A. Sigurðsson.
I.
Eg horfi ’ á horfnar stundir
í huga mér,
um löngu famar leiðir
eg líð með þér,
— eg líð me’ð þér.
Eg vek það alt upp aftur,
sem áður var
í landi ljúfra drauma —
eg lifi þar,
— eg lifi þar.
II.
Mig langar til að trúa því
að tárin göfgi menn,
en til hvers þú varst tekinn burt
það tæpast skil eg enn;
— það tæpast skil eg enn.
Það vona minna vöggu braut
að verða að láta þig,
en hvílík miskunn mér er þó
að mega gróta þig,
— að mega gráta þig.
Frá innra heimi leiðarljós
þér lýsti fram að gröf,
því bjarta sál og hjarta hlýtt
þú hlauzt í vöggugjöf,
— þú hlauzt í vöggugjöf.
Eg veit þú áttir víða blóm
á vegu fólksins stráð,
þó fegurst væru verkin þín,
sem voru hvergi skráð,
— sem voru hvergi skráð.
III.
Þó lífið bindi byrðar,
sem beygi mig,
eg skil hvað guð er góður —
hann gaf mér þig,
— hann gaf mér þig.
Þó einka samlíf okkar
hér vrði skamt,
eg veit um alla eilífð
eg á þig samt,
— eg á þig samt.
Sig. Júl. Jóhannesson.
1 nafnf ekkju/nnar.
2) Mæöradagurint^ var í ár 10. maí.
f
í
t
r
f
í
r
f
f
t
r
Vér óskum öltum vorum íslenzku vinum
Gleðilegra Jóla og Farsœls Nýárs
■ PHONE 234S5
PRESCRIPTION SPECIALISTS
KGHARMAN RLHARMAN
Gw Sargtrtf í>Toronto. ™ WINNIPEG. Man
i
i
ft

INNILEGAR JÓLA
OG NÝARSÓSKIR !
BATTEN JLIMITED
•rArtists * Photo-Engravers *
Commerciel Pholographers
Electrotgpers

SÉRA HJÖRTUR J. LEO
F. 6. janúar 1875 —• D. 5. maí 1931, Lundar, Man.
heimili þangað til árið 1891 ab þau
fluttu til Selkirk.
Hvort þau hjónin hafi stórum
bætt efnahag sinn með vesturförinni
get eg ekki með vissu sagt; en svo
mikið er vist, að Hjörtur hafði lítið
af auðsæld að segja í uppvextinum
og þáði aldrei mikinn styrk úr
heimahúsum til skólanáms. En hann
ólst upp við annað betra hjá for-
eldrum sínum—gamlan og góðan
manndóm íslenzkan og guðsótta. Eg
þekti þau lítið persónulega, en mér
skilst að þau hafi verið vel gefin
bæði og sæmilega upplýst, eftir því
sem þá gjörðist með íslenzkri al-
þýðu. Séra Hjörtur mintist oft á
trúar-innileik og ástríki móður sinn-
ar. Hún mun hafa verið kona vin-
föst og hjartagóð; hann unni henni
hugástum. Og ekki bar hann síður
virðingu fyrir föður sínum. Jónas
var ráðdeildarmaður, stjórnsamur á
heimili og nokkuð strangur, þegar
því var að skifta. Uppeldi Hjartar
má ef til vill lýsa bezt með því að
segja hér sögukorn frá æskuárum
hans; sögu, sem hann mintist á
sjálfur all-oft og taldi föður sínum
til heiðurs.
Þegar Hjörtur var innan við tiu
ára aldur — að mig minnir — kom
það fyrir hann, sem margan horskan
hefir hent bæði fyr og síðar, að hann
fór eitthvað afvega með öðrum
drengjum á svípuðu reki. Þeir kom-
ust inn í verzlunarbúð Hannesar
kaupmanns Hannessonar á Gimli og
gæddu sér þar á brjóstsykri, aldin-
um og öðru sælgæti. En það fór i
handaskolum fyrir þeim að leyna
brotinu. Jónas kom heim frá Gimli
daginn eftir alvarlegur á svip og
spurði son sinn, hvort hann hefði
verið með í þessu tiltæki. Hjörtur
sá sér þann beztan kost að kannast
við alt saman eins og það Var. “Ó-
já, drengur minn, svo þú ert þá orð-
inn þjófur,” segir faðir hans, “en
það skaltu vita, að eg líð engan þjóf
á minu heimili, hvort sem hann er
sonur minn eða ekki; þú verður að
hafa þig á burtu úr mínum húsum.”
Nú tók að vandast málið; drengur
fór að kjökra; við hegningu hafði
hann búist, en ekki við þessu.
“Jæja,” segir þá Jónas, “eg ætla
reyndar ekki að visa þér í burtu
svona alveg fyrirvaralaust. Þú get-
ur verið hér sem gestur þangað til
þú ert búinn að finna þér annan
samastað.”
Svo hljóðaði dómurinn, og þar
var ekki um áfrýjun að tala, því að
móðir Hjartar gaf þessu fult sam-
þyk-ki. Drengur fékk ekki að snerta
á vanaverkum sínum það kvöld.
Áður voru þau byrði, en nú dauð-
sá hann eftir þeim. Honum var fylgt
til rúms eins og gesti. Og um morg-
uninn var ekkert vik af honum þeg-
ið. Þetta var meira en hann fekk
afborið. Hann bað föður sinn um
refsingu-:—hún mætti vera svo hörð
sem hann vildi, bara að hann tæki
sig í sátt aftur. “Ó-nei, drengur
minn,” segir Jónas, “eg er enginn
böðull; eg kann ekki að hegna þjóf-
um.” Nú fanst honum fokið í öll
skjól. Svarið var eins og órjúfan-
legt Urðar-orð. Hann var orðinn
sekur skógarmaður. Seinna um dag-
inn fer hann þó a3 ráði móður sinn-
ar til Jónasar enn einu sinni og spyr,
hvort það sé alveg engin Jeið út úr
þessu. Jú, einn vegur var til, og
ekki greiður—að fara til mannsins,
sem hann hefði stolið frá, skrifta
fyrir honum og biðja fyrirgefning-
ar, og lofa þvi hátíðlega, að gjöra
þetta aldrei aftur. “Ef hann fyrir-
gefur þér,” segir Jónas, “þá skal eg
gjöra það líka.”
Árennilégt var það ekki. Smá-
sveinum er sjaldan aufúsuverk að
biðja vandalausan fyrirgefningar, og
varla eru þeir upplitsdjarfir við
menn eins og Hannes kaupmann.
Hannes var hár maður vexti, með
sítt skegg hrafnsvart, stæltur og
veðurtekinn af sífeldum ferðalögum
og annari kaupsýslu; því að hann
annaöist sjálfur aðdrætti að verzlun
sinni eins og þá var títt. Nei, það
var alt annað en árennilegt, eða svo
fanst Hirti. En nú var ekki um
annað að gjöra en að duga eða drep-
ast. Hánn herðir upp hugann, fer
rakleiðis til kaupmanns og hefir öll
ummæli eins og faðir hans hafði
lagt fyrir. Og fyrirgefningin var
miklu auðfengnari hjá Hannesi held-
ur en hann hafði þorað að vona.
Svo lauk hinni fyrstu og síðustu
för Hjartar út á skuggavegi þessa
lands.
Ráðið var óneitanlega snjalt, sem
faðir hans tók, en þó hefði útkom-
an getað orðið öll önnur, hefði
heimilisandinn eða lega Nýja íslands
eða innræti drengsins verið með
öðru móti. En hvað sem því liður,
þá ber atvikið einkar góðan vott um
skaplyndi það og hugsunarhátt, sem
mikils mátti sín í hópi íslenzku land-
Lemanna hér í álfu á frumbýlings
árunum.
II.
Fyrstu námsár.
“Hvenær Hjörtur kom fyrst i
barnaskóla get eg ekki meS vissu
■sagt, en það mun hafa verið ekki
mjög löngu fyrir árið 1890. Skólar
voru þá mjög í barndómi norður
þar eins og víðar á þeim árum.
Kennarar með hæfilegum undirbún-
ingi voru alls ekki auðfengnir, því
að mentaleiðin var lokuð fyrir flest-
um ungmennum í fyrstu landnáms-
tíð; en þeir sem komu skólagengnir
austan um haf nutu sín einhvern
veginn ekki sem bezt í hérlendu
skólalífi.
Fyrsti kennari Hjartar mun hafa
verið Sigurður Gíslason skálds,
Thorarensen. Sigurður kom latínu-
skólalærður að heiman, en var þá
nýlega kominn vestur um haf og
vist ekki stálsleginn í ensku máli.
Mentun hans kom ekki sem bezt að
notum í hérlendum alþýðuskóla.
Hann var söngmaður góður og
furðu vel að sér á því sviði; en
Hirti var margt annað betur gefið
en söngnæmi. Afleiðingin varð sú,
8 uppáhalds radios
GENERAL ELECTRIC
WIESTINGHOUSE
De FOREST CROSLEY
MAROONI
FIHILCO
VICTIOR
ROGE-RS
MAJESTIC
Valdar vegna fegurðar, hljóm-skýr-
leika og gæða, af McLean sérfræð-
ingum. Óviðjafnanlegar jólagjafir.
Skoðið þær nú þegar. Auðveldir
borgunarskilmálar, ef æskt er.
J.J.H.M9LEAN
r&co
Lltd.
rjh& West's Oldest <Music House
329 Portage Ave. 419 Academy Rd. lOth St., Brandon
NOTIÐ TALSlMANN
TIL AÐ
senda heillaóskir yðar
um hátíðirnar
a
THE MANITOBA TELEPHONE
SYSTEM

SlGURDSSON - THORVALDSON
COMPANY LIMITED
HINUM ÓTELJANDI MÖRGU VINUM VORUM í
NÝJA ÍSLANDI OG VÍÐAR, SEM MARGIR HVERJIR
HAFA N-Ú í RÚMAN ÞRIÐJUNG ALDAR BÆÐI
SKIFT VIÐ OSS OG SÝNT OSS ÞÁ VINÁTTU OG
HLYHUG, SEM SEINT MUN GLEYMAST, ÓSKUM
VÉR INNILEGA GLEÐILEGRA JÓLA OG FAR-
SÆLS NÝARS.
Búðir að RIVERTON, ARBORG og HNAUSUM