Lögberg - 13.04.1933, Blaðsíða 5

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 13. APRÍL, 1933
Bls. 5
Mannfellir vofði yfir á
Islandi fyrir íimtíu
árom
Á þessum tímurn, þegar allir
barma sér út af krcþpunni og óvœn-
legum afkomuhorfum, er rétt að
rifja það upp að oft hefir ver blásið.
Fyrir 50 árum lá við mannfelli hér
á landi og þótt bœndum og búaliði
kœmi nokkur hjálp þá var það þó
mest þrautseigju þjóðarinnar að
þakka, að hún komst fram úr vand-
rœðunum. Þegar þetta hörmulega
tímabil er rifjað upp, megum vér
vera þakklátir fyrir það að tímarn-
ir núna skuli ckki vera verri cn þeir
eru.
Árið 1882 er óefað eitthvert
mesta óaldarár, sem dunið hefir yfir
ísland, síðan móSuharðindin leið, en
þau voru hundrað árum áður. Vet-
urinn var þó mörgum vetrum betri,
en sumarið varð mörgum vetrum
líkast. Umhleypingar voru miklir
framan af árin og oft stórviðri, en
lítið frost og viða á Suðurlandi kom
ekki klaki í jörð fyr en eftir páska.
I marslok gerði hlýindatíð um
land alt. Var þá hin mestal vorblíða
og hugðu menn sumarið gengið i
garð. En á annan í páskum (10.
apríl) tók að frysta með noröanhríð -
um, voru þá harðindi eins og á
þorra og gekk á því slitalaust fram
til 29 apríl. I 10 daga samfleytt var
þá svo mikið stórviðri, að hvérgi var
út komandi. Var þá iðulaus grimd-
arstórhríð nyrðra, minni hríð á
Suðurlandi, en veðrið þar öllu meira.
Þá fylti alt með hafís fyrir Norður-
landi og Austurlandi, alt frá
Straumnesi að Djúpavogi. Syðra
var svo mikið sandrok, einkum í
Rangárvallasýslu, að sumar jaröir
ónýttust, einkum á Landi, Rangár-
völlum og Holtum. Vestra voru
harðindin mest, þvi að þar var lát-
laus stórhríð frá 10. apríl til 6. maí.
Slotaði þá nokkuð, en 23. mai spilt-
ist aftur og gerði frosthríðar, sem
héldust sumsstaðar fram til 15.
júní. Þá var svo mikil stórhríð 24.
maí um alt Norðurland, að kunnug-
ir menn viltust af alfaravegi, og
maður varð úti í Hrútafirði. I
hríðum þesgum var oft mikið frost,
io—15 stig og í fyrstu viku maí
fraus skip inni á höfninni í Stykkis-
hólmi og varð hestíy í kringum þaö.
Syðra voru ekki hríðar, en kulda-
næðingar, sem spiltu öllum gróðri,
en seinast í júní tók að hlýna þar og
varð júlí hlýr en vætusamur. Norð-
anlands birti upp vikutíma seinast í
júní, en skall svo aftur á með frost-
hríðum. Var þá svo kalt, að vetrar-
is var enn á Ólafsf jarðarvatni 6. júlí.
Seinustu dagana i júlí birti upp, en
skall yfir aftur 4. ágúst, og sá þá
eigi sól til höfuðdags. Þá birti upp
og kom góður tími í viku og rak þá
hafísinn að lokum frá landinu.
Samt héldust hríðarköst og er talið,
að 10 sinnum hafi orðið alsnjóa
nyrðra frá Jónsmessu til rétta. 12.
sept. gerði þriggja daga stórhríð
með 9. st. frosti. Voru þá ár riðnar
á isi i Skagafirði, Dalasýslu og víð-
ar, en ófært úr Fljótum inn á Hofs-
ós nema á skíðum. Fenti þá margt
fé i afréttum milli sveita. 23. sept.
kom versta hríðin og fenti þá hross
í Laxárdalsf jöllum, milli Húna-
vatnssýslu og Skagaf jarðar. Úr rétt-
um breyttist til batnaðar og gerði
hagfelda hausttíð.
Eins og eðlilegt var kom gróður
afar seint um land alt og ekki var
kominn sauðgróður nyrðra í far-
dögum. Öllum skepnum varð að
gefa inni til Jónsmessu, þar sem
nokkuð var til að gefa. 1 Sumsstaðar
kom enginn gróður upp um sum-
arið, svo sem á útkjálkum í Hrúta-
firði og í Strandasýslu. Heyskapur
gekk ákaflega illa allstaðar. Nyrðra
var hvergi hægt að bera ljá á jörð
fyr en seinast í júlí og í ágúst, en
þá bættist það ofan á, að einmitt
um það leyti fór mislingasótt eins
og logi yfir akur um Norðurland.
Sláttur byrjaði í 15. viku sumars en
víöasthvar voru menn frá verkum
vegna veikinda, stundum var ekki
hægt að slá fyrir snjó, og ekkert
þornaði vegna þrotlausra úrfella.
Sumir náðu þó töðum sinum í þurk-
inum, sem kom um höfuðdag, en
sumsstaðar t. d. í Dalasýslu og á
öllum útkjálkum nyrðra náðist ekki
baggi í hús fyr en í septemberlok,
og var þá heyið orðið svo hrakið,
að það mátti ónýtt kallast. í Rang-
árvallasýslu lágu hey úti fram í
októberlok. Sumir drifu hey sín
saman blaut; soðnuðu þau niður af
hita og brunnu víða. Heyfengur
varð um Noröur og Vesturland j/4
—% af heyskap í meðal-ári að
vöxtunum, en að gæðum margfalt
minni.
Át)ur en ísinn kom höfðu skip
komið með matvæli til Akureyrar
og Blönduóss, en síðan komst ekk-
ert skip að Norðurlandi fyr en í
ágústlok. Menn höfðu orðið að gefa
skepnum kornmat um vorið meðan
til entist, en alt sumarið voru versl-'
anir matvælalausar. Og þegar skip-
in komust aö lokum í höfn var mat-
vara i sumum þeirra orðin svo
skemd af sjóvolkinu að það varð
að fleygja henni.
Vegna harðindanna um vorið féll
kvikfé unnvörpum og allskonar far-
aldur var þá í búpeningi. Lömbin
hrundu niður á sauðburðinuin og
var viða svo, að ekki var hægt að
hafa ær í kvíum og óvíða nema
helming á móts við það, sem var
árið áður, og þaðan af minna. Kýr
voru víöa skornar af heyjum til þess
að reyna að fleyta sauðfénu fram á
fóðri þeirra, en fénaðurinn dó samt
þegar hey og kornmat þraut og
fjöldi bænda, einkum vestra og
eystra, stóð uppi skepnulaus, með
allþunga byrði verslunarskulda á
bakinu og hafði ekkert fyrir sig og
sína að leggja. Flosnuðu þá margir
upp og fjölgaði vergangsmönnum
mjög. í Árnessýslu varð ekki mik-
il horfellir, en svo sem til að jafna
það fórust 1300 sauðir, sem Hreppa-
menn ráku á afrétt i góðviðrinu
fyrir páska. Þá fórst og margt fé í
áhlaupinu eftir páskana í Rangár-
vallasýslu og Skaftafellssýslu, svo
að menn, sem höfðu átt 2—300
fjár, áttu ekki eftir nema 50—60
skjátur.
Til dæmis um þenna mikla felli,
er sagt, að í Mýra- og Borgarf jarð-
arsýslu hafi verið skornar 24 kýr af
heyjum, en sjálfdautt varð: 4,600
ær, rúmlega 2,200 geldar ær og
sauðir, 3,500 gemlingar, rúmlega
6,000 unglömb, um 400 hestar og
400 tryppi. I Dalasýslu féllu 12
kýr, 154 hross, 3,000 ær, um 1,000
roskins geldfjár, 2,700 gemlingar
og um 6,400 unglömb. í Snæfells-
ness- og Hnappadalssýslu féllu 66
kýr, 30 kvígur, 214 hross, 130
tryppi, 4,500 ær, 550 sauðir, 4,000
gemlingar og 4,000 unglömb. í
Kjósarsýslu féll um 1,500 fjár,
1,000 unglömb og 110 hross. Alls
er talið að á öllu landinu hafi drep-
ist 65,000 unglömb þá um vorið.
Bæði vegna þessa mikla fellis og
eins vegna hins, að menn urðu að
lóga meira fé um haustið en góðu
hófi gegndi vegna heybrests og
verslunarskulda, fækkaði búpeningi
mjö^ þetta ár, eins og sjá má á
landshagsskýrslum.
Framtalið var 1881 — 1883
Nautpeningur ....20,923 17,120
Sauðfé ...........524-516 337-420
Hross .............38.627 30,695
Á þessu tímabili hefir því naut-
peningi fækkaö um 3,803, sauðfé
um 187.096 og hestum um 1,932.
Vorið 1882 var bjargarleysi svo
mikið, að víða sá á fólki. En ofan
á þetta bættust margir kvillar og
farsóttir, en skæðastir urðu þó misl-
ingarnir. Þeir bárust hingað til
Reykjavíkur frá Kaupmánnahöfn
með póstskipinu 2. maí. Var reynt
að hefta útbreiðslu þeirra, en tókst
ekki, og innan litils tima lagðist fólk
í hrönnum. Er talið að um 1100
manns hafi legið í þeim samtímis
hér í Reykjavík, eða þriðji hver
maður. Varð veikin mannskæð og
dóu hér úr henni 100—120 manns
á skömmum tíma, og gekk þá ekki
á ööru en stöðugum líkhringingum
dag eftir dag um langan tima. Svo
barst veikin út um landið, og varð
viða mannskæð, en lyf voru engin
til í Norðurlandi vegna þess að haf-
ísinn hafði tept allar samgöngur.
Varð veikin aðallega skæð á hörn-
um og þunguðum konum. Eftir
mislingasóttina varð ærið kvillasamt
af ýmsum sjúkdómum, sem af henni
leiddi, og drógu þeir suma til dauða.
Þess má geta, að þenna vetur voru
hvalrekar miklir, og var það hið
eina happ, sem hafísinn færði. Þá
rak rúmlega 40 stórhveli á Vatns-
nesi. Komu 32 á land einnar jarðar,
Ánastaöa, en 5 á land Balkastaða.
Varð þetta happ allri Húnavátns-
sýslu og nærsýslum að miklu gagni,
enda var þar handagangur í öskj-
unni á hvalf jörunni.—Fjóra hvali
rak í Eyjafirði, 5 í Fljótum, einn á
Oddsstöðum á Sléttu, tveir náðust
úr ísnum í Lóni, var annar þrítug-
ur en hinn sextugur milli skurða.
Hval rak í Leirunni, annan í Grinda-
vík og hvalkáff í yiornaf jarðarósi.
Það varð og Norðlendingum til
happs um haustið, að Slimon kaup-
maður í Leith sendi hingað Coghill
erindreka sinn til fjárkaupa. Varð
hann mörgum sönn bjargvættur, því
að annars hefði menn ekki haft hálft
verð upp úr fé sínu, með því að
skera það niður heima eða láta það í
misjafnar verslanir. Á svæðinu frá
Þingeyjarsýslu og vestur í Stykkis-
hólm keypti Coghill rúmlega 22,000
fjár á fæti og nær 1500 hross og
borgaði að mestu út í peningum.
Gaf hann að jafnaði 16.50 kr. fyrir
kindina en 50 kr. fyrir hross, og
nam' upphæðin fyrir þetta um V2
miljón króna.
Framh.
—Lesb.
Hjá minnismerkinu hjá Tannen-
berg, sem reist var til minningar um
sigurinn á Rússum og fallna þýska
hermenn, hafa Þjóðverjar nú reist
annað minnismerki um hestana, sem
féllu í stríðinu. Er það há súla með
hesthöfði, en undir henni er flísa-
lögð drykkjarþró handa hestum.
Lífgjafi Napóleons
I orustunni hjá Austerlitz 2. des-
ember 1805 lá við sjálft að Rússar
tæki Napóleon mikla höndtim. En
þýskur hermaður, Franz Spohn,
kom honum til bjargar. Skifti hann
klæðuni og hestum við keisarann og
við það komst Napóleon undan. En
Spohn komst líka undan, þvi að
hann átti hægara með að bjarga sér
en Napóleon.
Keisarinn gleymdi ekki þessari
miklu liðveislu og ákvað að Spohn
skyldi árlega fá ákveðna fjárfúlgu
greidda úr ríkissjóði Frakka, eins
lengi og hann lifði, og afkomendur
hans í karllegg um öll ókomin ár. í
127 ár hefir franska rikið greitt
þessa lífrentu og greiðir hana enn
árlega sonar-syni Spohns, sem
heima á í Koblenz. Hann er nú 75
ára og á engan son, svo að þegar
hann deyr fellur lífrenta þessi nið-
ur.
Lítill hundur
Frú Prell vildi endilega eignast
hund og hún var að nauða á bónda
sínum þangað til hann lagði á stað
til að kaupa hund handa henni. En
hann hugsaði með sér, að hann
skyldi ekki kaupa dýran hund. Svo
kom hann þangað, -sem verslað var
með hunda. Var honum fyrst sýnd-
ur gríðarstór þýskur hundur.
—Hann er ljómandi fallegur,
sagði Prell. Hvað kostar hann?
—45 mörk.
—Hafið þið ekki til minni hund?
Honum var sýndur þýskur fjár-
hundur.
—Þetta er afbragðshundur. Viö
ábyrgjumst að hann sé af hreinu
kyni. Og verðið er sérstaklega lágt,
aðeins 70 mörk.
—Svo-o, 70 mörk? En hafið þið
ekki reglulega lítinn hund ?
—Jú, auðvitað, hér er t. d. snögg-
hærður Fox-terrier.
—Og hvað kostar hann ?
—120 mörk. Það er reifarakaup.
—Ha, þótt hann sé svona lítill?
JÚ, hann er fallegur. En eg vil fá
sem allra, allra minstan hund.
—Hann getið þér fengið.
Og svo var honum sýndur kín-
verskur dverghundur.
Prell virti hann lengi fyrir sér og
leist vel á hann. En svo sá hann
verðmiða, sem hékk við hálsbandið.
Þá brá honum í brún og hann varö
bálreiður.
—Nú hvað seljið þið þá engan
hund? hrópaði hann og rauk út úr
búðinni í bræði sinni.
THE TKIÆPHONE AS PROTECTION
If tough-looking individuals start to
break into the backyard, or fire breaks
out in the kitchen chimney, or the
baby pets the croup—if any one of
these common household emerpencies
occurs, the first thing Mrs. Winnipeg
does is rush to the telephone and call
the police, or fire department, or doc-
tor, or neighbor, or Mr. Winnipeg at
the office.
But it nevers occurs to her to won-
der what she would have done had
the telephone not been there. The
telephone today has become such an
essential part of the ordinary house-
hold, that we are prone to forget its
enormous usefulness—for protýction,
for convenience, for social inter-
course, for household business such
as shopping.
It is rather astonishing to hear the
report, recently made by officials of
the Manitoba Telephone System, that
there are some 46,000 homes in Great-
er Winnipeg which still have no tele--
phones. To many of us who are
used to the telephone, to be without
it would be like cutting ourselves off
from half our world. It would be un-
thinkable. In a modern city, trying
to conduct business or social life with-
out a telephone is simply impossible.
In Winnipeg we are fortunate in
having an excellent and up-to-date
telephone system which has the added
advantage of giving service at one of
the cheapest rates on the continent.
Manitoba’s system is publicly-owned,
and thus, in an important sense, the
property of the people who are using
it.
“Everyone should have a tele-
phone,” is a dictum which is coming
to be accepted very widely. We ven-
ture to think that if those Winnipeg
homes which are now doing without
telephone service realized fully not
only the inconvenience, but the
danger, to which they are exposing
themselves, they would soon have the
instrument installed.
“CATERPILLAR” VOR
ÁÐUR EN TRACTOR Á HJÓLUM KEMST ÚT Á AKURINN,
ER “CATERPILIjAR” YÐAR BÚINN AÐ LJÚKA VERKINU
THKYNNING . . .
um aukið umboðs-
svæði. Vér erum
nú einka-umboðs-
salar fyrir Cater-
piilar í öllu Mani-
toba-fylki og hér-
uðunum umhverf-
is Kenora - Rainy
River í Ontario.
VEGAVÉLAR
S p y r j i ð oss ujn
“Caterpillar” vega
vélar, þar á meðal
hina frægu “Cat-
erpillar” Russell
Road Grader.
Stöðugt, viðstöðulaust og áreið-
anlega fer “Caterpillar” yðar um
akurinn hve blautur og torfær sem
hann er. Kornið kemst í jörðina í
tíma. Kostnaðarsamar tafir verða
engar. “Caterpillar” greiðir veru-
legan arð í tíma og viðgerða-
sparnaði, sérstaklega þegar bleyt-
ur eru miklar eins og nú. Spyrjið
um “Caterpillar” 15 h.p., hina ó-
dýru 20 h.p., 35 h.p. og hina öflu’gu
50 og 70 ’h.p. fyrir stóra akra.
' Yður til þæginda höfum vér fyrirliggjandi alla
sérstaka hlij|ti í vélina og rekum fullkomið
AÐGERÐA VERKSTÆÐI
Fáið fullkomnar upplýsingar með því að gkrifa eða síma
Powell Equipment Co. Ltd.
1056 Arlington St. Phone 26 321 Winnipeg
'omms
ODYKAST I ALLRI
VESTURÁLFU HEIMS
“HVERT
HEIMILI
ÞARF
TALSIMA”
“Mra. Jones—
eg hefi fengið
nýjan tálsíma!’
Starfræksla, sem vel
gengur og sem fólkið 1
Manitoba X og stjórnar.
VEGNA ÞESS HVE VEL TILRAUNIR VORAR HAFA
HEPNAST AÐ FJÖLGA TALSIMUNUM, HEFIR VERIÐ
AFRAÐIÐ AÐ GEFA FÓLKI ENN TÆKIFÆRI AÐ FÁ
SIMA A HEIMILI SÍN, ÞAR SEM SIMI ER EKKI, ENDUR-
GJALDSLAUST FYRIR APRIL-MÁNUÐ.
Hundruð af nýjum áskrifendum hafa notað sér þetta sparn-
aðartækifæri, því þeir hafa skilið, að talsími í húsinu er ódýr-
asta tryggingin, sparar mestan tíma, og er eitft af þeim fáu, þæg-
indum, sem borga sig mörgum sinnum á ári.
Notkun Talsíma í Winnipeg er ódýrari en nokkurs-
staðar annarsstaðar í Norður-Ameríku. Hvergi ann-
arsstaðar fæst) ótakmörkuð þjónusta fyrir $3.00
(þrjá dollara). Fullkomlega sjálfvirk. Hvergi full-
komnara símakerfi.
ÞEGAR kreppuna bar að höndum þá var talsíminn eitt af þeim
þægindum sem sjálfsagt þótti að hætta við. En heimilis-
fólkið gerði sér ekki grein fyrir að þar hafði það mist þarfasta
og ódýrasta þjóninn. En fólk lærði að skilja, að í þessu var
enginn sparnaður og nú gerir það alt sem það getur til að koma
talsímanum aftur á sinn stað. Vort 'góða boð hjálpar til þess.
Ein meiri staðreynd. Með talsíma, sem bætist við, eykst gildi
yðar eigin talsínia.

Vorið er komið með alveg nýju viðhorfi. Fáið tal
símann aftu(r. Kostar ekkert
ÞENNAN EINA MÁNUÐ
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM
“Þér eruð kallaðir til talsímans.”