Lögberg - 30.11.1933, Qupperneq 6

Bl* fi
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. NÓVEMBER, 1933.
Bjarni Thorarensen
(Framh. frá 1. bls.)
snild. Þa8 endar svona:
“Heiður er fríður, bræSur blíðir
blóði föður- vernda -land.”
Af ástakvæðum Bjarna eru Sig-
rúnarljóð kunnust, en þau eru svo
marglofuð af öðrum, að eg hefi
engu þar við að bæta, en vil hins
vegar á engan hátt úr því lofi
draga. Það er ást i líki dáinnar
konu, sem hann lýsir, og hverfur í
örmum þess upp i heima vetrarins
og norðurljósanna. Kvæðiö er ein-
stakt og eg þekki enga fyrirmynd
þess, nema ef finna mætti drög til
hennar í Eddukvæðunum.
Af söngljóðum Bjarna, auk her-
söngvanna, skal eg stuttlega minnast
þriggja: “Freyjukettirnir,” “Ungur
þótti eg með söng” og “Ekki er liolt
að hafa ból.” Þetta eru alt ágæt
kvæði. Það er leiftrandi fjör í vís-
unum um Freyjukettina. Og gæti
menn að því, hve orðin eru hnit-
miðuð við lagið í vísunum “Ungur
þótti eg með söng.”—“Ekki er holt
að hafa ból hefðar uppi’ á jökul-
tindi” er söngur valdsmannsins, sem
finnur til þeirra haíta, sem embættið
eða há staða i mannfélaginu, leggja
á hann, er löngunin dregur hann til
skemtana með almenningi. Nokkr-
ar ástavísur hans voru og lengi al-
geng söngljóð.
Eg er þá kominn að þvi, sem ef
til vill er mest um vert í skáldskap
Bjarna, en það eru mannlýsingar
hans. eða erfiljóð. Erfiljóð eða
eftirmæli voru mikið kveðin á hans
dögum. Erfiljóð hans geyma marg-
ar myndir og mörg spakmæli, sem
hvorutveggja mun verða ódauölegt
i íslenzkum bókmentum. Hann nær
sér hvergi betur niðri með hug-
myndasmíðar sínar og skarpar lik-
ingar en sumstaðar í erfiljóðunum.
Til erfiljóðakveðskaparins hafði
Bjarni það m. a. til að bera, að hann
var einlægur trúmaður. Trú hans
á forsjón Guðs og annað líf virðist
vera bjargföst, og sumt er það í
erfiljóðum hans, sem bendir á, að
hann mundi hafa fylt flokk spiri-
tista nú á dögum. í erfiljóði eftir
ungling gerir hann ráð fyrir, að
hann verði settur i skóla hinumegin,
og víðar talar hann um framhald
lífsins þar í líkingu við lifið hér, en
miklu fullkomnara og dásamlegra.
Hann dregur oft líkingar af fiðrild-
um, sem áður var lirfa, maðkur eða
ormur, til þess að skýra breytingu
þá, sem hann ætlar að dauðinn valdi.
Þá sýna erfiljóðin, að Bjarni hef-
ir verið mjög ættrækinn. Hann tal-
ar mjög innilega um nánustu ætt-
menn sína í erfiljóðunum, og getur
þess einnig i ljóðunum, ef um
nokkuð fjarskyldara fólk honum er
þar að ræða. Um Sigríði systur
sína dána yrkir hann þrjú kvæði, öll
ljómandi falleg. Hann yrkir eftir
föður sinn og móður. í kvæðinu
eftir móður sína segir hann:
“Mikilla manna
minning geymist,
gleymist góð kona.
Einn býr ógleyminn
ofar stjörnum,
sá karla skóp og konur.”
t þessum kvæðum o. fl. er hand-
leiðsla Guðs og ódauðleikatrúin að-
alefnið.
Þá eru kvæðin, sem hann yrkir
eftir merka embættismenn, athafna-
menn eða gáfumenn og þjóðskör-
unga. Þar skal fyrst litið á minn-
ingarkvæðið um Magnús Stephen-
sen konferentsráð. Honum er líkt
við á, sem brýst fram í leysingum,
og ryður sér farveg, eða stormbyl,
sem fer líkt að. Magnús fær óvild-
armenn og öfundarmenn, sem þykir
hann standa sér i vegi, þótt hann
vilji þeim ekkert mein gera, og þeir
níða hann af því að hann hefir það
til að bera, sem þá skortir, sem sé
iðni og framkvæmd. Hann vildi
færa íslandi utan úr heimi alt það,
sem átjánda öldin átti bezt til, og
margt af því kom að góðum notum.
Svo breytast timarnir, og hann, sem
áður var lastaður fyrir nýbreytnina,
mætir nú andstöðu frá nýjunga-
mönnum hins yngri tíma. Svona lít-
ur Bjarni á þennan mesta atkvæða-
mann síns tíma hér á landi. Dómur-
inn er feldur af næmum skilningi,
viti og óhlutdrægni, þar sem um er
að ræða mann, sem Bjarni var að
mörgu leyti andvígur í skoðunum.
Um konu Magnúsa hefir Bjarni ort
ein af sinum fyrstu erfiljóðum:
“Þá eik i stormi hrynur háa
hamra því beltin skýra frá,
en þegar fjólan fellur bláa
fallið það enginn heyra má
en ilmur horfinn innir fyrst
urta hvers bygðin hefur mist.
Víst segja fáir hauðrið hrapa •
húsfreyju góðrar viður lát,
en hverju venslavinir tapa
vottinn má sjá í þeirra grát;
af döggu slíkri á gröfum grær
góðrar minningar rósin skær.”
Fyrirmyndar embættismönnum
hefir Bjarni lýst í kvæðunum um
Stefán amtmann Þórarinsson og Is-
leif Einarsson. Um Stefán segir
hann m. a.:
“Fordildarlaust
hann fósturjörð
unni bæði
og aðstoðaði;
leitaði ei frama,
en frarhi kom sjálfur
heim til hans í hlað
og hjá honum gisti.”
Og svo slöngvar hann frá sér
þessum kraftyrðum til skreytingar
og áherslu:
“Mun hafskip fyr
hafnar leita
Baldjökuls á
bungu miðri,
og hvalur fyr
við Hofsjökul
núa hlið
en nafn hans gleymist.”
ísleif lofar hann og mjög fyrir
röggsemi í embættisfærslu og stjórn-
semi. í kvæðinu um hann eru þess-
ar alkunnu setningar:
“Sá hann við skálka miskunn mest
við menn er fróma grimdin verst.”
Eftirmæli Baldvins Einarssonar
eru stutt, en á allra vörum enn í
dag:
“íslands óhamingju
verður alt að vopni;
eldur úr iðrum þess,
ár úr fjöllum
breiðum bygðum eyða.”
Þórarni Öfjörð sýslumanni, sem
líka dó ungur og Bjarni orti síðar
eftir alkunn eftirmæli, setti hann
fyrst þessa stuttorðu graf skrift:
“Er þegar öflgir
ungir falla
sem sigi i ægi
sól á dagmálum.”
Og stuttorð eru eftirmæli Jóns
Espólins:
“Sálar höllu hárri
er hrapaði rambygð
skilar hér jörðu
Jón Espólin.
. . . En lærdómsverk hans lengur
hjá lýðum vara.
en grafletur á grjóti.”
Tvenn frægustu erfiljóð Bjarna
eru um Sæmund Hólm og Odd
Hjaltalín. Séra Sæmundur Hólm
var, listhneigöur gáfumaður, en ó-
regluntaður og allmjög drykkfeldur.
Hann var hugvitsmaður, segir
Bjarni, og máttu það allir sjá. En
þó var svo, að hinn heimskasti þótt-
ist honunt hygnári. Hann hefði
glaður gefið fósturjörðinni fé sitt
og fjör, og vann flestum meir, en
hlaut í laun spott og óþökk. Hann
elskaði alla, en enginn elskaði hann
og fáir höfðu meðaumkun með hon-
um. Hann gaf mörgum, en gjafir
hans eru gleymdar. Hann leitaði. á
engan, en margir leituðu á hann, og
svo var hann kallaður óróamaöur, ef
hann hljóðaði undan höggum. En
því var nú farið svo með þennan
mann, spyr Bjarni, og svarar því
svo: Á hinni fjölmennu lestaför til
líkstaðatjaldbúðanna hatast menn
við þá, sem þykja einrænir og halda
fram eigin skoðunum gegn hinum
almennu.
“Þvi var Sæmundur
á sinni jarðreisu
oft í urð hrakinn
út úr götu
að hann batt ekki
bagga sína
sömu hnútum
og samferðamenn.”
Út af Sæmundi þrumar svo
Bjarni harðorða heimsádeilu, sem
lyktar með því, að hann líkir mann-
lífinu við siltorfu, þar sem alt
stjórnast af græðginni einni og
stærri fiskarnir gleypa í sífellu þá,
sem smærri eru, uns alt fer eina leið
“í náhvals gapandi gin.”
Oddur Hjaltalíu læknir var alda-
vinur Bjarna. IJann var á sinni
tíð þjóðkunnur gáfumaður, fræði-
maður og rithöfundur. Æfiágrip
hans, með mynd af honum, teiknaðri
af séra Sæmundi Hólm, er í Sunn-
anfara 1897. Og svo var Oddur
mikils metinn sem embættismaður,
að hann var um nokkur ár settur
landlæknir. Lýsing sú, sem Bjarni
vinur hans gefur af æfiferli hans í
erfiljóðinu, virðist þvi hljóta að hafa
komið mörgum á óvart á sínum tíma,
en getur engu að siður verið rétt.
Hann lýsir honurn sem hröpuðum
fyrir hamra og liggjandi limlestum
í urð niðri, og sem kynjakvisti, sem
komið hafi úr jörð “harmafuna hit-
aðri að neðan og ofan vökvaðri eld'-
regni tára.” Hann segir að Oddur
hafi hneykslað suma með orðum, en
þau orð hafi verið
“frostrósir
feigðarkulda,
harmahlátrar
og helblómstur.”
Orðin eru ekki auðskilin, en þau
virðast helzt benda til þess, að Odd-
ur hafi gengið með banvænan sjúk-
dóm, en hrist af sér hugsunina um
hann með glaðværð og gáska. f
kvæðinu segir, að hamingjan hafi
alt frá æsku reynst honum hverful,
fátæktin hafi alt af fylgt honum og
harmar oftast beðið hans heima. En
hann hafi haft konungshjarta með
kotungs efnum, gefið fátækum alt,
sem hann eignaðist, verið öðrum til
gæfu, en ekki sjálfum sér, og hjálp-
að sjúkur til heilsu öðrum. Andi
hans hafi verið auðugur og hann
hafi hrist af sér farg harma og
heilsuleysis með kæti og gáska. Og
Bjarni dáist af þessu lífsstríði hans
og endar kvæði sitt með þessu al-
kunna erindi:
“En þú ,sem undan
æfistraumi
flýtur sofandi
að feigðarósi,
lástaðu ei laxinn
SQm leitar móti
straumi sterklega
og stiklar fossa.”
Bjarni kvæntist r820 Hildi Boga.
dóttur Benediktssonar og eignuðust
þau 10 börn. Hann andaðist á
Möðruvöllum 24. ágúst 1841. Jón-
as Hallgrímsson orti eftir hann á-
gæt eftirljóð, sem enn eru alkunn,
en Bólu-Hjálmar kvað níðvísur um
hann dáinn og kallar hann þar m. a.
“grófan foldar niðja,” eri það tákn-
ar hjá Hjálmari: efnishyggjumann,
og er það undarlega fráleit einkenn-
ing á Bjarna. Minnisvarði er yfir
legstað hans í Möðruvallakirkju-
garði og á hann höggvin helztu æfi-
atriði hans, en þar á eftir þetta:
“Gáfur hans voru miklar og glæsi-
legar, hugmyndakrafturinn sterkur,
djarfur og f jörugur. Hann var orð-
snillingur og afbragð skálda, hollur
konungi, heilráður föðurlandi, ástúð
og sómi sinna, prýði ættjarðar, eftir-
sjá allra, sem unna snilli.”
Ktnversk ást
Frá alda öðli hafa kinverskar
konur verið miklu ráðandi á heim-
ilunum. Þær hafa haft lag á því að
drotna yfir mönnum sínum á kven-
legan hátt. Hvítir menn gætu lært
margt og mikið af Kínverjum um
það hvernig hjónabönd eigi að vera,
til þess að þau geti orðið farsæl.
Kinverskur heimspekingur, dr. Sum
Sung Au-Young hefir fyrir skemstu
birt grein í ensku timariti um hjú-
skap Kínverja og lýsir þessu þar
vel. Hann segir meðal annars:
—Ungu stúlkunum í Kína er
kent það frá barnæsku, að ef þær
vilja verða hamingjusamar, þá verði
þær að vera góðar húsfreyjur, og að
þær verði að vera mönnum sínum
auðsveipar og ástúðlegar. Kin-
verska konan kann að heilla menn,
hún er eftirlát, lítillát og ástsjúk.
Hversdagslega er hún róleg og blátt
áfram, en það er alment velsæmi
sem krefst þess af henni, svo að
eigi má dæma hana eftir þvi. Það
er talið ósiðsamlegt í Kína að láta
aðra sjá ástaratlot sin, en heima fyr-
ir er kinverska konan ljúf og nær-
gætin við mann vinn.
í Evrópu má likja hjónabandinu
við ketil með sjóðandi vatni, sem
tekinn er ofan, svo að hann kólni,
en í Kína má líkja hjónabandinu
við ketil, sem settur er yfir hægan
eld og smáhitnar þangað til sýður.
í Kína ráða foreldrar, eða aðal-
lega mæðurnar, giftingu barna sinna.
Kínverjar geta alls ekki skilið það
hvers vegna hvítir menn hæðast að
tengdamæðrum. I Kina er tengda-
móðirin virt og elskuð, og hún er
ætíð besta vinkona og ráðgjafi
tengdadóttur sinnar.
Auður hefir engin áhrif á hjú-
skaparlif Kinverja. Maðurinn læt-
ur konu sína hafa öll fjárráð og
heimilisumsýslu. Það er alt undir
því komið hvað kinverska konan á
mörg börn, sérstaklega syni, hverr-
ar virðingar og álits hún nýtur með-
al manna. Það er sama hvað margir
þjónar eru á kínversku heimili. Eng-
inn fær að gæta barnanna; það gerir
móðirin sjálf. Hjá engri þjóð er
heinrilislífið jafn fagurt, og það er
aðalástæðan fyrir þvi hvað kín-
verska þjóðin er ánægð með lifið.
POLLYANNA ÞROSKAST
Eftir ELEANOR H. PORTER
XXII.
Það verður ekki annað með sanni sagt, en
að þessir sex sumargestir við vatnK inn á
milli fjallanna nyti lífsins í ríkum mæli; hver
líðandi dagur bar í skauti snu eitthvað langt-
um unaðslegra en dagurinn í gær. Var það
ekki ósegjanlega yndislegt að njóta þarna lífs-
ins saman út í guðsgrænni náttúrunni fram á
kvöld og hópast svo saman umhverfis hlóðirn-
ar og horfa í eldinni. Eitt kvöldið í þessari
draumrænu og dularfullu jarðnesku paradís,
komst Jamie þannig að orði:
“Er það ekki unaðslegt hvað fólk kynn-
ist fljótar og nánar hérna úti í skógarrunn-
unum, en í borg eða bæ; maður kvnnist á þess-
um slóðum margfalt nánar á viku en á heilu
ári í borginni, jafnvel þó fólk hittist þar svo
að segja á hverjum einasta degi.”
“Elg hefi veitt þessu eftirtekt,” sagði
Mrs. Carew, undur viðkvæmnislega með dul-
rænan draumgiampa í augunum.
Eg held að það eigi rót sína að rekja til
útivistarinnar og frelsisins,” sagði Polly-
anna hálf hlæjandi”; það eru töfrar skýj-
anna, blæbrigði skógarins og niður lindanna,
sem valda þessu.”
Sadie Dean hafði ekki hlegið eins og hitt
fólkið; hún sýndist jafnvel drjúgum alvar-
legri en liún átti að sér. “Á stöðum sem þess-
um,” sagði hún, “verður maður ekki var
þeirra margvíslegu falsgyllinga, er oft og
einatt einkenna lífið í borgunum; hérna inn
á milli fjallanna við skaut jarðar, nýtur mað-
ur að fullu sín sjálfs; hér gengur jafnt yfir
alla, unga sem aldna, ríka sem fátæka.”
“Ja, ekki nema það þó,” greip Jimmy
fram í; “þetta lætur alt saman einkar vel í
eyra, og ber á sér skáldlegan blæ. En þegar
alt kemur til alls, er breytingin að mestu leyti
í því fólgin að hér eru þeir ekki alt af á hælun-
um á okkur Pétur og Páll, til þess að finna að
við okkur, þó stundum kynni að takast eitt-
livrað öðruvísi til, en ætlast var til í fyrstu.”
Pollyanna skelti upp úr. “Nem þú skáldfeg-
urðina burt úr lífinu, og segðu mér svo,
Jimmy, hværnig þá verður umhorfs,” sagði
hún. “Hættu þessari heimspeki,” sagði
Jimmy, all-alvarlega. “Hvernig í dauðanum
á maður að gera flóðlokur og brýr, sem ávalt
er með skáldagrillur í huganum?”
Það var auðséð á öllu að Jamie féll þessi
síðasta athugasemd ekki sem bezt í geð; hon-
um fanst skáldskapnum vera gert margfalt
lægra undir höfði en vera ætti, að brúm og
flóðlokum ólöstuðum með öllu. Sadie Dean
hafði hlustað þegjandi á síðustu setningarn-
ar; nú gat hún ekki lengur á sér setið, og skelti
upp úr líka. “Eg ann hrikafegurð fljótsins
eins og hún í eðli sínu er; eftir að það hefir
verið virkjað, minnir það mig á fanga eða
fugl í búri; það hefir við það tapað einhverju
ómetanlegu af sínum frumrænu einkennum.”
Og nú hló alt hitt fólkið líka. Mrs. Carew reis
snögglega á fætur og leit á klukkuna. Það
virðist komið fram að háttatíma, eða freklega
það. ’ ’ Svo bauð hver öðrum góða nótt og tók
á sig náðir.
Þannig Iei ðhver dagurinn af öðrum;
hver öðrum fégurri og hver öðimm unaðsfegri.
Og jafnvel þó skiftar væri stundum skoðan-
irnar um hitt og þetta þá dró það samt á engan
verulegan hátt úr þeirri margháttuðu ánægju
er þessir sex sumargestir sameiginlega nutu.
Pollyanna hafði sjaldan á æfinni verið í
betra skapi en einmitt nú; þessir ljúfu, Ijós-
klæddu dagar, höfðu beinlínis töfrað hana og
kveikt með henni nýjan lífsþrótt; allir voru
henni svo undurgóðir og nærgætnir. Hún tal-
aði við Sadie Dean um nýja heimilið og hið
dásamlega og samúðarríka starf, er Mrs.
Carew inti af hendi. Þær mintust hinna löngu
liðnu daga, er Sadie vann í búðinni, og allrar
þeirrar móðurlegu umhyggju, er Mrs. Carew
hafði auðsýnt henni.
“Við eigum þér mikið að þakka, Polly-
anna,” sagði Sadie; “það var þér að þakka
að okkur veittist kostur á að heimsækja þess-
ar yndislegu stöðvar og njóta sælunnar inn á
milli þessara fögru fjalla. ” “Þetta er alt
saman út í hött,” sagði Pollyanna. “Það er
Mrs. Carew, sem verðskuldar allan heiðurinn,
og enginn annar.”
Nú snerist talið að Jamie. “Er hann
ekki blátt áfram yndislegur pilturf” sagði
Mrs. Carew eins og við sjálfa sig. “Eg elska
hann eins og hann væri minn eigin sonur, og
þó hann væri systursonur minn, gæti eg ekki
unnað lionum heitar.” “Svo þú heldur þó
ekki að hann sé það?”
“Eg veit ekki hvað segja skal. Eg hefi
í raun 0g veru aldrei haft nokkurt minsta
hugboð um hverrar ættar hann er. Stundum
finst mér eg vera viss í minni sök, en annað
veifið heltekur efinn dómgreind mína og til-
finningalíf. Af og til finst mér hann sverja
sig í ættina, en liina stundina kemur hann mér
jafnvel ókunnuglega fyrir. En bvað sem því
líður, þá er hann einhver sá allra yndislegasti
unglingur, er eg hefi nokkru sinni kynst;
framkoma hans bér það ómótmælanlega með
sér að hann sé af góðum ættum; liann á að
minst.a kosti, ekkert skylt við algenga götu-
flækinga. Það er, að því er mér skilst, veru-
lega fágætt hve skilningsgóður Jamie er; það
er ekki nóg með það, að hann sé bráðnæmur,
heldur glöggvar liann sig svo fljótt á kjarna
þess, er hann les, að undrum sætir. ”
“Það er ekki um það að villast,” sagði
Pollyanna, “að pilturinn er með fádæmum
vel gefinn; það skiftir því í raunirini minstu
hverrar ættar hann er; þú elskar hann eins
og hann væri þitt eigið barn, og það ríður
baggamuninn.
Mrs. Carew starði þögul út í blámaim
stundarkorn; það var eins og mild móða færð-
ist yfir augu hennar, án þess þó hún feldi tár.
“Hvað honum sjálfum viðvíkur, skiftir ætt
og uppruni ekki miklu máli. En svo koma
stundum að mér þessi einkennilegu köst. Mér
finst hann hljóti að vera Jamie Kent, og þá
vaknar ávalt hjá mér sú spurning, að ef svo sé
ekki, hvernig Jamie Kent muni þá líða, hvort
nokkur móðurleg hönd muni styðja hann;
hvort hann sé beilbrigður og njóti lífsins eins
og ungir menn eiga að njóta þess. Og þegar
eg hugsa þannig, Pollyanna, lætur stundum
nærri að eg tapi stjórn á sjálfri mér. Það
stæði á sama livað það kostaði, ef eg einungis
gæti fengið fyrir því fulla vissu að hann væri
Jamie Kent.”
Pollyönnu flaug þetta samtal oft í hug,
er hún dvaldi ein með Jamie. Hann var alt
af jafn rólegur og yfirvegandi. “Eg hefi það
einhvern veginn á vitundinni að hann sé
Jamie Kent, án þess þó að hafa gert mér þess
nokkra verulega grein á hverju hugboð mitt
er bygt; eg hefi haft þá skoðun svo lengi, að
hún er beinlínis orðin að bjargfastri sann-
færingu. Mér hefir jafnvel stundum fundist
að eg myndi ekki g,eta afborið það, ef svo væri
ekki. Mrs. Carew hefir reynst mér eins og
móðir; hún á það meira en skilið, að Jamie
væri drengurinn hennar, drengurinn, sem
hún elskaði og var að leita að.” '
“Ilún elskar þig, Jamie, af öllu hjarta
sínu; mér er fullkunnugt um það. “Mér var
fyrir löngu kunnugt uin það,” svaraði Jamie,
eins og hálf utan við sig; hún þráir að vita
hver eg er, og eg er ekki einu sinni því vaxinn
að veita henni nokkra fullnægjandi vissu í
þessu efni. En gæti eg orðið maður, maður,
sem hún gæti orðið upp með sér af, væri nokk-
uð öðru máli að gegna. En hvaða von get eg
gert mér það, eins og högum mínum er liátt-
að?” Það var beiskjublær í röddinni, um
leið og hann benti Pollyönnu á hækjurnar.
Pollyanna tók hið innra með sér út sár-
ustu kvalir; þetta var í fyrsta skiftið frá því
að hún hafði kynst Jamie sem litlum dreng,
að hann mintist á hækjurnar, og það á þenn-
an hátt; hún leitaði að orðum í huga sínum;
einhverjum þeim orðum, er líkíeg væri til hug-
hreystingar; henni varð litið á Jamie; slíkar
svipbreytingar á andliti hans Iiafði hún aldrei
fyr séð. Jamie reyndi að hrista af sér mókið.
“Það var flónska af mér að segja það sem eg
sagði; beinlínis brjóstumkennanleg flónska,
ósamboðin karlmanni. Eg hefi mætur á hækj-
unum; þær eru þó margfalt viðunanlegri en
hjólakerran. ”