Lögberg - 07.06.1934, Blaðsíða 2

2
LÖGBEÍRG, FIMTUDAGINN 7. JÚNl, 1934
Húsagerð
Útvarpserindi flutt í desember 1933.
Eftir Sigurð Guðmundsson,
húsameistara.
(Úr Tímariti Iðiiaðarmanna) ,
(Framh.).
Annars er ekki hægt að setja fast-
ar reglur um þessa hluti. T. d. ber
að líta á það, hvernig nágrannahús
fara saman. Tökum til dæmis Þjóð-
leikhúsið nýja og Safnahúsið. Á
Þjóðleikhúsinu er múrhúð mjög
dökk, en Safnahúsið er ljósmálað.
Þetta fer herfilega saman og mundi
mikið bæta um að mála Safnahúsið
dökkgrátt, enda færi það vafalaust
sjálfu húsinu betur, af þvi að
gluggahúsin eru stór og djúp og
saxa heildina sundur.
Á einstök hús á bersvæði, eink-
anlega timburhús má að jafnaði
nota sterkari liti en á sambygð hús
við götu. En þetta fer sem sagt
mjög eftir gerð hússins og eftir
lögun og lit umhverfisins. Hvít
Valhöll og sætbleikar villur eiga t. d.
ekki við Þingvelli. Það er enginn
brjóstsykurskeimur að náttúrunni
þar.
Kringum kirkjuna á Hólum i
Hjaltadal var einhverntíma gerður
myndarlegur garður hvítkalkaður
eins og kirkjan. Eg sá þetta langt
til og mér enn það enn þá minnis-
stætt hvað þetta truflaði allan stað-
inn. Þetta er smá yfirsjón, sem
norðlenzku hriðarnar geta vafalaust
þvegið burtu.
Margir hafa gaman af því að
mála bönd og bekki og gróp með á-
berandi litum. Þetta er vandmeð-
farið og venjulega leiðigjarnt, eink-
anlega á steinsteypuhúsum, þar sem
efni og samsetning hússins réttlætir
sjaldnast þessa meðferð.
Litur á gluggarömmunum getur
haft ótrúlega mikil áhrif á heildar-
svip hússins. Tökum til dæmis
Kvennaskólahúsið hérna i Reykja-
vík. Húsið er hvítt fyrir ofan
kjallara. Gluggarnir margir og
fremur stórir. Þeir eru dökkmál-
aðir. Áður fyr voru gluggarnir
ljósleitir og var þá húsið miklu á-
sjálegra. Þetta kemur af því að hin
ljósa grind i glugganum er sýnileg
svo að grind og veggur tengjast
saman íeinn flöt. Dökkar grindur
renna saman við dökkar rúðurnar,
og hvorttveggja sýnist eitt stórt op.
Þessi grófgerða skifting sýnir hús-
hliðina sundurlausari og minni. Þar
kemur samanburður stærðanna aft-
ur til greina. Kjallarinn er dökkur.
En á múrinn hafa verið málaðir
hvitir rammar kringum gluggana.
Þetta gerir það mjög áberandi að
gluggarnir eru óreglulega settir. Þar
sem gluggaop eru fremur lítil og
fara vel á vegg, en rúðuskifting
ljót, getur verið heppilegt að mála
grindurnar dökkar. Réttast er að
fara nokkuð eftir efninu þegar mál-
aðir eru húsveggir. T. d. að stein-
hús hafi lit, er ekki sýnist mjög
fjarlægur steinlit, og beri ekki mik-
inn keim af öðru efni, en sneiða
heldur hjá því að gera þau t. d.
fjólublá, rauð, rjómalituð eins og
smjörskökur i gróandanum eða
grasgræn, þó að þetta geti verið
fallegir litir út af fyrir sig.
II.
Ef til vill hefði þótt vel við eiga
að gefa eitthvert yfirlit yfir helstu
stiltegundir. En bæði yrði það of
langt mál og árangurslítið, þar sem
ekki er hægt að sýna myndir um leið
til skýringar,—þær getur útvarpið
ekki flutt ennþá. Stílsaga án mynda
yrði álíka skilmerkileg eins og kort-
laus landafræði. Og svo er um
fleira, er hér þyrfti að segja.
Þegar stílleysi aldarinnar sem leið
hafði náð hámarkinu, var reynt til
þess að hverfa aftur að hinum
g'ómlu stíltegundum. Skólarnir
lögðu aðaláhersluna á hið ytra form,
í fornum anda. íbúðarhúsin, sér-
staklega einbýlishúsin eða “villurn-
ar” urðu nokkurskonar dverghallir,
utan frá séð. Verksmiðjuhús,
brautarstöðvar og jafnvel geymslu-
hús urðu að ytri búningi eins og
ráðhús eða kirkjur í “klassiskum”
stil o. s. f.
Menn komust þó smámsaman að
raun um, að þessi uppvakning hinna
gömlu stíltegunda gat ekki fullnægt
kröfum nýja tímans. Lifnaðarhætt-
ir fólksins voru ekki lengur þeir
sömu. Byggingarefni og byggingar-
aðferðir höfðu breyst og tekið mikl-
um framförum. Menn gerðu kröf-
ur til nothœfari húsakynna og meiri
þæginda—fyrir minna verð.—Há-
tíðarbúningurinn og stássið varð að
víkja fyrir hversdagsfötunum, alveg
eins og krínóliurnar og hárkollurn-
ar og annar hirðstill frá keisaratím-
unum.
Laust eftir aldamótin fór húsa-
gerðin að losa sig úr þessum gömlu
skorðum.
Xú hefst nýtt tímabil í sögu bygg-
ingarlistarinnar.
Hinn nýi stíll byggist vitanlega að
meira eða minna leyti á gömlum
fyrirmyndum og gamalli reynslu.
Húsagerð er svo margþætt, að nýr
húsastíll kemst ekki í fast horf á
fám árum. Hann er lengi að þró-
ast og er verk margra manna, sem
verða að læra af verkum liðinna
tíma og af reynslu sjálfra sin.
Hinn nýi stíll—ef hægt er að tala
um stíl á þessu stigi—er nýfæddur.
En hann er nú í heiminn borinn. Og
hann er engin dægurfluga eða tísku-
fyrirbrigði, eins og t. d. kjólar kven-
fólksins, heldur er hann sprottinn af
Pörf.
Hinn nýi stíll gerir fyrst og
fremst þær kröfur, að húsin séu svo
nothœf, sem framast má verða og
að öll gerð þeirra og alt form svari
til þess hlutverks, sem þeim er ætlað.
Að byggingarefnið sé notað rétt og
samkvæmt eðli sínu. Ennfremur að
hin ytri ásýnd segi sannleikann, en
sé ekki dulargerfi til þess að leyna
veruleikanum.
Hér er ekkert aðalatriði, hvort
húsið er með flötu þaki eða risi,
póstalausum horngluggum eða
venjulegum hliðargluggum, eða
hvort það er með breiðum svoíum
eða plötum, sem hanga svo að segja
í lausu lofti, þó að margt megi gera
með járnbentri steinsteypu.
Maður getur leyft sér smávegis
útúrdúra, sökum útlits. En sé þetta
cingöngu til að sýnast, er það sjald-
an mikils virði.
Það er hættulegt að fara út í öfg-
ar í þessu sem öðru.
Þegar hið nýja kemur til sögunn-
ar og útrýmnir hinu gamla, er hætt
við því fyrst í stað, að lengra sé
farið en fært er og margur ætli þetta
auðveldara en það er.
Gerð hússins að utan, skipulag
þess að innan og hin berandi “kon-
sturktion” eða máttarvirki, verða að
vinna saman í öllum meginatriðum
og gera eina samfelda og skýra heild.
Fyrir öllu þessu verður að gera
jöfnum höndum, ef vel á að fara.
Það er ekki dæmalaust, að hús-
eigandinn geri sjálfur grunnriss,
það e^ svo auðvelt, finst honum, og
vilja svo fá húsameistarann til þess
að gera hliðarnar og dubba svo alt
saman upp á eftir!
Á þeim grundvelli verður sam-
vinnan hæpin og útkoman eftir því.
Hinsvegar er nauðsynlegt að hús-
eigandinn eða byggjandinn geri sín-
ar tillögur og gott er að hann geti
skýrt þær með lauslegum dráttum.
Eins er nauðsynlegt að hann fylgist
svo vel með að ekkert, sem verulegu
máli skiftir komi honum á óvart síð-
ar, þegar húsið er komið upp. Van-
ræksla á þessari samvinnu getur
kostað ýmsar óþægilegar upphróp-
anir: Er forstofan ekki stærri en
þetta? Ósköp er lágt undir loft. Nú
er eg búinn að kaupa stórt flýgel í
dagstofuna, það kemst .alls ekki fyr-
ir. Hvar á eg að hafa útvarpstækið ?
Er enginn tengill fyrir símann í
svefnherberginu ? Er enginn tengill
fyrir ísskápinn? Nú er konan að
óska eftir kaminu. Hvar er hægt að
koma fyrir reykháfi? Og kolavél
er ómögulegt að setja í eldhúsið,
o. s. f.
Arkitektinn svarar engu góðu til
og segir: “Þú mátt sjálfum þér um
kenna, góði minn. Við töluðum um
þetta alt saman fram og aftur og
urðum ásáttir um, að svona ætti það
að vera. Ekki vissi eg að von væri
á flýgeli í húsið og enginn hefir
nefnt fyr kamínu eða ísskáp eða
kolavél í staðinn fyrir gasvél. Mér
heyrðist kveða við annan tón þá,
ENDURVEKIÐ ÆSKUFJÖRIÐ
NUGA-TONE er dásamlegt meðal
fyrir sjúkt og lasburða fólk. Eftir
vikutíma, eða svo, verður batans vart,
og við stöðuga notkun fæst góð heilsa.
Saga NUGA-TONE er einstæð í sinni
röð. Miljónir manna og kvenna hafa
íengið af því heilsu þessi 45 ár. sem
það hefir verið í notkun. NUGA-
TONE fæst í lyfjabúðum. Kaupið að-
eins ekta NUGA-TONE,.því eftirliking-
ar eru árangurslausar.
þegar alt átti að spara. Eftir þessu
er húsið of lítið. En það mátti ekki
kosta meira.” "Já, þetta getur nú
verið satt. En til hvers heldurðu að
arkitekt sé, ef hann getur ekki gert
húsið rúmgott innan, þó að það sé
ekki stórt um sig!”
Þessi misklíð milli arkitektsins og
húseigandans var nú dálítill útúrdúr.
En þetta er lærdómsríkt fyrir báða.
Nú ætla eg að leyfa mér að taka
dæmi um útlit húsa, sem nokkuð
margir kannast við.
Þeir, sem farið hafa milli Hafn-
arfjarðar og Reykjavíkur hafa ef-
laust séð fiskhúsin við Hafnarfjarð-
arveginn. Þau eru ekki annað en
fiskhús og sýnast ekki vera annað.
Fyrir mínum sjónum eru þau miklu
fallegri en mörg íbúðarhúsin. Sama
mætti segja um timburgeymsluhúsið
við lækinn.
Lítum svo á íshúsið hérna við
tjarnarbrúna. Til þess að það sæmdi
sér þarna átti það að líta út eins og
íbúðarhús. Þetta var að sögn bein-
línis heimtað. Þessvegna voru
málaðir á það margir gluggar og
ekki þar með nóg, heldur settar á
það útskornar vindskeiðar og alls-
konar stáss, svo að ráðherrahúsið,
nágranni þess, jafnaðist tæplega við
það að skrauti. Að vísu vantaði ís-
húsið sólbyrgisgluggana, þessa marg-
litu. Aftur á móti er utan á því
prýðilegar myndir af íbúunum. En
íbúar þessa skrautlega’ húss eru
þorskar, bókstaflega talað!
Þetta minnir helst á senu í
“Reykjavíkurannál.” í rauninni er
þetta alveg rétt mynd af ástandi
byggingarlistarinnar í landinu, um'
þær mundir. Þetta er aðeins eitt
dæmi af fjölda mörgum, stórum og
smáum, þó þau séu tæplega jafn á-
takanleg.
Eitt lítið dæmi: í nýju stórhýsi
hérna í bænum er herbergishurð,
sem af einhverjum ástæðum varð að
vera alveg slétt. Þessi hurð þótti
svo ósæmileg, að hún var máluð
og strykuð af mikilli list, svo að
hún sýndist, í ljótu bragði, yera
spjaldahurð, þó var ekkert þar inni,
er gæfi tilefni til þessarar fölsku
viðhafnar.
1 "kaupstaðarhúsinu” í sveitinni
voru innanstokksmunirnir og stofu-
stássið einnig úr kaupstaðnum. Oft-
astnær lélegur varningur, með sömu
fordildarmerkjunum. í staðinn
fyrir hina traustu og tilgerðarlausu
handavinnu bóndans eða smiðsins á
sveitaheimilinu kom útlent gljásmíði
með allskonar kroti og píláraverki:
Pluss-sófi með örmum, sem ganga
úr liði og rendum hnúðum, sem
týnast, sligaðir stólar og borð og
skjögrandi hillur, fullar af allskon-
ar ófélegu búðarglingri og ryki, sem
enginn annar að þrífa.
Á veggjunum hanga forgyltar
dýrlingamyndir (verksmiðjuverð 13
aurar?) og sætar sólsetursmyndir af
ástföngnum stássmeyjum á gljá-
pappír. En rammarnir svo stórir
og skjallagyltir að þeir yfirgnsgfa
alt—og miklu dýrari en myndirnar
sjálfar. Þegar þessi skriflabúð er
orðin verulega fín, er svo mikið
safnið, að ekki verður þversfótað,
og fínheitin svo mikil, að enginn
heimamanna þorir að stíga þangað
fæti sínum, nema þegar heldri mönn-
unum er boðið til stofu.
Svona er stáss-stofan. Oft er hún
ofnlaus og ekki líft fyrir kulda þó
að þettá sé besta herbergið í húsinu.
Fátækleg voru að vísu húsgögnin
áður, en þó í betra samræmi við
húsakynnin og daglega notkun. Víðá
voru útskornar rúmfjalir og rúm-
bríkur og glitofnar ábreiður. Ýmsir
efnaðri bændurnir áttu mjög eigu-
legar hirslur, gömul “skatthol” og
skápa af eik eða öðrum góðum viði
og marga góða gripi aðra, sem
gengu að erfðum og eigendurnir
héldu trygð við.
R-1 Ol
(Stærsta loftskip heimsins fórst 5. okt., 1930)
Auður og frægð!—Vor menning hröð og há.
sú hugsjón lífs, sem bæði er dauf og blind;
sem æðir f ram í ægilegri mynd;
ágirndar leiftur skin um vargsins brá.
Villidýrsæði augans tendrar bál;
ábatavonin setur bros á kinn;
stór-frægðar montið hvæsir út og inn;
Útþrá og list er sett í Bragamál.
Flækingar renna gullsins glæstu braut,
ginningarfífl, að vinna skrílsins hól,
—hundrað-per-centa—allra þjóða þý.
Græðginnar mentun—gróðabrallsins naut;
geislablik auðsins þeim er eina sól.
þó gullið svíki, gefur það von á ný.
Auður og frægð!—Að elta skuggan sinn;
æðandi fram um lífsins töfrasvið
í tryllingsmóð, sem mikið liggi við
i mannkyns þarfir,— frægðar leitandinn.
Hann verður að svífa hraðara en hinn,
að hitta braut, sem áður ei nokkur fór,
í blöðum auðs og skríls svo skíni stór
hans skripamynd, með sigurbros á kinn.
Sú frægð, að vera valdsins hlaupasnati,
að vera keyptur þræll ins stóra, ríka,
er von ins unga uppvaxandi manns.
Að vera stór á lýðsins manndóms mati,
þó morð og lygi geri hann einkis líka,
er mesta djásn og auðlegð anda hans.
Auður og frægð!—I valdsins háfa höllu,
við hervalds dýrð og gullsins prakt og yndi,
á neyðartimum leikur alt í lyndi,
hvar lífsins prakt og dýrð er fyrir öllu.
Á neyðartímum, þegar sorgir særa
og sortinn blindar dapurt þegnsins auga,
og harmatár ins veika, vanga lauga
og vonlaus sál ei reynir tungu að bæra,
þá glymja f jöllin gullsins sigurljóð,
þá gellur harpa skáldsins dýrðaróm,
þá syngur lýgin fornan frægðaróð.
Og kóngar auðsins biðja um meira blóð
og blöðin þeirra hvæsa í fyllri róm,
En drukkin starir dáðumvana þjóð.
Auður og frægð!—Til austurs loftsins tröll,
að ógna þeim, er dauðans angist sker.
Indlands, in forna frægð nú dáin er,
í f jötur reyrð og sár og blóðug öll.
Á austurleið—of Frakka fögru grund
flugdrekans skeið í hörmung enda tók;
svo frægðin enn á harma heimsins jók
og hefti þessa för um nokkra stund.
Vort grátið auga ennþá fær að líta
afdrif þess kapps er frægðarandinn þreytir,
þvi “Titanic” er enn oss ekki gleymd.
Hvort mun ei þjóða og þegna böndin slita
sú þýdóms lund, er skapadómum breytir
og veldur heimi alla lífsins eymd.
S. B. Benedictsson.
Slysfarir og björgun
árið 1933
Slys voru tíðari árið sem leið
heldur en nokkrum sinni siðan.
Slysavarnafjelag' íslands var stof-
nað. Og þrátt fyrir margvíslega
aðstoð, hjálp og björgun, sem sjó-
mönnum var veitt á árinu, hefir
druknana talan ékki komist eins
hátt um langt árabil. Urðu sum
slysin svo hrapalleg, að engu tali
tók, o!g hefði ekki verið auðið að
koma í veg fyrir þau með neinum
björgunartækjum, þar eð þau bar
svo brátt að, að enginn tími var til
þess að koma hjálp við, enda þótt
fullkomnustu björgunartæki hefðu
verið í námunda við slysastaðina.
Alls druknaði 81 maður á árinu.
Af gufuskipum á fiskiveiðum
druknuðu 25 (þar af 13 af “Skúla
fógeta” og 9 af “Papey,” einn tók
út, en 3 fellu fyrir borð). Af flut-
ningaskipinu Gunnar frá ísafirði,
sem fórst 27. ágúst, druknuðu 40
menn, þar af 36 af bátum sem fór-
ust, 3 tók út og einn fell útbyrðis.
Af árabát druknuðu tveir. Sex
menn fellu út af bryggjum og dru-
knuðu í ám olg vötnumi. Auk þess
fórust hjer við land þrír útlendir
togarar með öllum mönnum og 2
Þjóðverjar af “Consul Dubbers”
druknuðu í lendingu austur á Sön-
dum.
Bjarganir
Á þessu ári var 95 mönnum bjar-
gað frá druknum hjer við land,
þar af 17 útlendingum; og 78 ís-
lendingunum björguðu enskir tog-
arar 11 skiphöfnum af tveimur
vjelbátum; þýzkur togari bjargaði
vjelbát með 4 mönnum af lönu-
veiðara, sem sökk við ásiglingu'. 29
mönnuml var bjargað af opnum
vjelbátum, þar af 11 fyrir snar-
ræði og hugsunarsemi einnar konu.
24 var bjargað með fluglönutækj-
um Slysavarnafélagsins og 2 meó
krókstjaka, er félagið hafði kom-
ið fyrir á bryggju.
Til björgulnar mætti þó telja
margt annað, mörgum mannslífum
verið bjargað með því, að bátar,
sem voru með bilaði vjel úti í hafi,
voru leitaðir uppi og dregnir til
lands, og fyrir eftirlitsstarf “Þórs”
við Vestmannaeyjar á vertíðinni.
Skipströnd
urðu óvenjulega mörg á árinu. Eru
talin strönd 33 íslenskra skipa
(aðallega vjelbáta)^ 4 enskra tog-
ara (“Sicyion,” “St. Honorius,”
“ Bracanmore ” of Margarete
Clark”), 3 þýskra togara í“Gustav
Meyer,” “Neæfoundland” og “Blu-
cher”), 1 frönsk fiskiskúta “Fleur
de France,” færeyska fiskiskútan
“Budanes,” finska vjelskipið “Su-
omon Lokki,” danska síldveiðalguf-
uskipið “Niord” og belgiski tog-
arinn “Jan Volders.” Eru það þá
alls 45 skipströnd á árinu1.
, Eftir Árbók Slysavarnafjel.
Hún hafði þjáðst af
nýrnaveiki í mörg ár
En Dodd’s Kidney Pills læknuðu
hana aftur.
Henni hefir aldrei liðið betur
en nú.
Bad Heart, Alta., 1. júní, (einkask.)
“E!g hefi notað tólf öskjur af
Dodd’s Kidney Pills og líður nú á-
gætlega,” skrifar Mrs. M. Nerstad,
hér í bænUm. “Eg gekk með nýrna-
veiki í mörg ár. Eftir að hafa tekið
úr einni öskju, fann eg strax til
bata og hélt eg áfram að nota úr
þeim, þar til eg hafði lokið úr tólf
öskjum. Mér hefir aldrei liðið bet-
ur en nú.”
Heilsan er undir því komin að
nýrun séu hraust. Ef þau eru sterk
og hraust, hreinsa þau blóðið af allri
eitrun. Séu þau vesöl og geti ekki
starfað, safnast eitur i blóðinu og
manneskjan veikist.
Dodd’s Kidney Pills halda nýrun-
um hraustum og geta þau þá hreins-
að blóðið.
Hafið ávalt öskju af Dodd’s
Kidney Pills í húsinu.
Þér útverðir
Hvar munu útverðir íslenzkrar
tungu
Eiga hér bólstað á komandi öld ?
Marvaða treður nú táp hinna ungu
Við trygðir á feðranna margrýnda
skjöld.
Hreggvindar gnauða um lágsléttu
leiðin,
Landnemans fýkur i hjarngróin
spor,
Varða er steyptu, svo hrjóstruga
heiðin
Hlyti þeim greiðfær er brvsti ei
þor.
Dýrasti arfur úr ættjarðar högum,
Endurskygð minninga sýndi þeim
lönd,
—Og hugdirfðir fundu í forn-kappa
sögum,
Fyrrum er bygt höfðu snælenska
strönd.
Að verða ei ættlerar áanna fornu,
Né “ylhýra málinu” kasta á glæ,
En geyma það ómengað börnum
óbornu
Var bjartasta stjarnan á framtiðar
sæ.
Hvar getur auðugri orku frum-
mynda,
En íslenzkra sagna og framsjóna
hæð ?
Myndi ei sorglegt þeim helgidóm
hrynda
í hyldýpi gleymsku og vitsmuna
fæð ?
Skyldum vér arfþegar “ylhýra máls-
ins”
/Ettlerar reynast á framandi slóð?
Myndi það hollra við styrkmyndun
stálsins,
Er steypist úr framtíðar kanadisk
þjóð?
Nei! Kynslóðin unga! ei kinnroða
berið
Af hvílíkri glópsku um ókomið
svið;
Hef jið upp merkið og vakandi verið,
Veitið ei glundroða kendinni lið!
Látið ei alheiminn á ykkur stara
Sem afhrök, er gleymt hafið sjálfra
kynströnd.
Látið ei æskumóðs öldurnar fjara,
Né útvarnir tungu, í framandi hönd.
Sýniði öðrum af útlenzkum stofni,
Enn séu snælenzkar bergfléttur til.
Verndiði frumlurnar svo að ei sofni
Sannmergjuð drenglund, við nautn-
anna spil.
Lýsið upp minningu landnemans
forna;
Látið hans drengfýsni örfa starfs-
þor;
Kenniði niðjum við eldmóð sér orna
“Ylhýra málsins” hvert framtíðar-
spor!
Jóhatines H. Húnfjórð.
BURTVIKNING
Á fundi sem stjórn Alþýðusam-
bands íslands hélt í fyrrakvöld var
samþykt að víkja verkamannafélagi
Siglufjarðar úr Alþýðusambandinu.
—N. dagbl. 16. maí.