Lögberg - 03.01.1935, Qupperneq 4

4
LÖGBBRG, FIMTTTDAGINN 3. JANÖAR 1935.
Högljcrg
OeílB út hvern fimtudag af
T M S C O LV M B I A P RE B B L I M 1 T E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utan&skrift ritstjðrans:
BOITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verfi 13.00 um áriS—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 695 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PHONE S6 32'
Góður fengur
Svo virðist oss sem jafnan megi réttilega
telja þaÖ góÖan feng, er til vor berast boll-
straumar aÖ heiman, hvort heldur þeir ryðja
sér farveg í stuðluðu eða óstuðluðu máli; með
því treystast tengitaugar við sáttmálsörk
vors eigin uppruna, ísland, auk þess sem
haráttan í einangrun erlendis verður greiðari
ger.
Hérna á dögunum barst oss í hendur
Arbók Mentaskólans á Akureyri, 1933-1934,
eftir Sigurð skólameistara Guðmundsson; er
bók þessi fyrir ýmissa hluta sakir fástæð í
sinni röð; flytur hún auk sjálfsagðra upplýs-
inga um þessa ungu, en glæsilegu mentastofn-
un Hólastiftis hins forna, sagnir um stúdenta-
leiðangra undir forustu skólameistara um
hin og þessi héruð landsins, þar sem svo
ljóst er skýrt frá, að líkja má við lifandi
myndir, að ógleymdum djúpúðgim hugsun-
um um þjóðfélagsmál svo sem jieim, er fram
eru bornar í 'hinu rameflda ávarpi hans tii
gagnfræðinga 1934 og kafli sá, sem hér fer á
eftir, er hluti a^ Mun það ekki ofmælt, að
Sigiurður skólameistari standi framarla í hópi
þeirra manna, er einna þyngst leggjast á árar
í mentamálum íslenzku þjóðarinnar um þessar
mundir; hann er með gagnorðustu alvöru-
mönnum sinnar samtíðar og að stílþrótti til
standa. honum fáir á sporði.
Kaflinn úr ávarpi Sigurðar, því, er að
ofan var nefnt, er á þessa leið:
“Af ávöxtunum skuluð þér þekkja þá,”
—skóla eigi síður en einstaklinga. Það væri
skólanum mikil hamingja, ef lionum hefði tek-
ist að glæða í yður tillit til annarra, ekki ein-
göngu til skólabræðra yðar, heldur einnig til
allra þeirra, er þér eigið nokkur mök við,
hvort sem þér eruð staddir úti á yztu ann-
nesjum lands vors eða í fjarlægustu álfum.
Hvar sem þér komið, búið eða starfið, er
heimavist að því leyti, að alstaðar þarfnast
mennirnir, að gætt sé tillits til sín, tilfinninga
sinna og þarfa, ástæðna og hneigýia. Slík
hliðsjón á öðrum er hold og hjarta í allri
kurteisi, í allri “ séntilmennsku, ’ ’ í allri mann-
úð og drengskaparlegri menningu. Slík hlið-
sjón er og líftaug alls lýðræðis, sál þess og
megin-mið. Lýðræði krefst þess, að vér gef-
um gaum hver að annars skoðunum, áhuga-
efnum og trú. Lýðræði fær eigi staðist án
nokkurs umburðarlvndis, nema vér \úrðum
hver annars tillögur og kröfur. Eg veit vel,
að það lætur illa í sumra eyrum, sem ég segi
nú. Þótt aldrei hafi orðið stórfeldari fram-
farir vor á meðal en á árum lýðræðis vors,
er því kennt það, að margt fer hér nú öfugt,
að ýmsa örðugleika er nú við að etja. Rétt-
ara væri að kenna brestina-—að svo miklu
leyti sem vér eigum sjálfir sök á þeim—því,
að vér höfum eigi kunnað að fara með lýð-
ræði vort. En því síður verður með þjóð
vorri fundinn stjórnmálamaður, sem betur
kunni með einræði að fara, svo óholl áhrif
sem mikil völd hafa á þá, sem þau eru veitt
eða falin meðferð á þeim. Ungir menn kunna
eigi að meta hlunnindi lýðstjórnar, t. d. mál-
frelsið, er veitir einstaklingum og stéttum þau
hin dýrmætu réttindi, að mega í alþjóða á-
heyrn kvarta nm vandræði sín, endalaust
gagnrýna stjórnarfar og stjórnar-ráðstafan-
ir, skjóta þannig máli sínu til almanna dóms,
ef einhver, þegn eða stétt, þykist rangindum
beitt. Hvernig verður betur tryggt, af
stjórnarsiða og stjórnlaga hálfu, að vér liöf-
um í stjómmálum hliðsjón hver af annars
þörfum og hag? Fæstir vita, hversu góð
heilsa er mikils virði, fyrr en hana tekur að
bila, eða þeir hafa misst hana. Eins kunna
sumir, sem aldir eru upp við lýðræði, eigi að
meta það, fvrr en þjóð þeirra hefir glatað því,
annaðhvort af ofsa stjómmálamanna sinna,
skrílæði eða fávísi þjóðarinnar eður af öllum
þessum sökum. Þótt miklir gallar loði óneit-
anlega við lýðræði vort, og frelsi þess sé vá-
veiflega misnotað, ekki sízt málfrelsið, mun
það sannast á gröf þess, að margur veit þá
fvrst hvað átt hefir, er “misst hefir.” Hygg-
ið að, hvernig yður myndi líða hjá húsbónda,
sem löngum virti vilja yðar og langanir að
vettugi og héti yður afarkostum, ef þér dirfð-
ust, að mögla um slíkt.
Þér hafið nú hlýtt á rækilegt erindi og
merkilegt um trúargildi, einkum um gildi
kristilegrar trúar. (Það flutti, samkvæmt til-
mælum mínum, séra Benjamín Ivristjánsson).
An efa verpur það virðuleik á líf vort, ef
vér trúum því, að í oss búi ódauðleg sál, og líf
vort sæki að miði handan við jarðneska ver-
önd vora og veröld. En margar athugasemd-
ir mætti samt gera um slíkt, sem eg sleppi
hér. En sjaldan hefir verið örðugra að trúa
á guðlega handleiðslu en á vorri blóði sollnu
grimdar- og hörmungatíð. Oss er ekki öllum
gefin slík trú. Hún er—sem sagt hefir verið
—náðargjöf. Markmið lífs vors fáum vér
naumast nokkru sinni vitað til víss, hvort því
er ætlað nokkurt mið, eða hvert það mið er,
ef slíkt er því sett. Vér fáum eigi vitað
hvernig háttað er þeim raunveruleik, sem
sjónar- og heyrnar-heimur vor á einhverja
lupd er mvnd af. Yér getum eigi rannsakað,
hversu þekking vor á hlutunum samsvarar
I .sjálfum hlutunum. Vér fáum eigi borið
skynjanamyndir vorar af hlutunum saman
við sjálfa þá, eins og vér getum borið ljós-
mynd af vini vorum saman við sjálfan hann
og skorið úr, hve lík hún er. Oss verður því
altaf dulið, hvernig verönd og hlutir eru í
sjálfum sér, ef þau eru ekki á neinn hátt lituð
eða roðin skjmjunum vorum og vitund, hugs-
unum og reikningum, bera ekki, á nokkura
vísu, blæ af þeim. En eitt fáum vér vitað til
víss: Vér fáum eigi efazt um raunveruleik
mannlegrar þjáningar og mannlegra sára.
Þjáningin vofir sem voða-gammur yfir öllu
lífi, og hún hefst við innan í öllu lífi, og þess
vegna fáum vér eigi forðazt hana né flúið.
Það er einnig víst, að vér þráum allir linun
á þjáning vorri, í hverju gervi sem hún mæðir
oss. Vér þráum allir raunabót og sárabót.
Af þessari miklu staðreynd, óvefengjanlegri
sem úauðinn, virðist mér lyiða eitt boðorð,
sem eigi verður rengt né efað, að hlýða ber:
Séra Matthías kom eitt sinn, í viðræðu við
ungan skólapilt, að líkindum á svipuðu reki
og þið, einfaldlega og eftirminnilega, orðum
að þessu mikla lífsboði. Sveinninn sýndi
honum kvæði eftir sig. Skáldið lét lítið yfir
Ijóðunum. 1 stað þess bað hann piltinn að
vanda vel allt, sem hann setti saman, og vanda
líf sitt. Og hann bætti við: “Því að þú ert
fæddur til þess að fækka tárunum í veröld-
inni.” Það verður ekki efað, að rétt sé
stefnt, er vér keppum allir eft.ir að gerast
læknar “lífsins meina,” líkt og séra Matthías
kvað. Á því leikur ekki vafi, að það er eitt
markmið göfugrar lífslistar, að gefa næman
gaum að ástæðum og tilfinningum annara,
gæta framkomu vorrar við þá, bæði beinlínis
og óbeinlínis, svo að hún særi þá sem minnst
og baki þeim sem minstar raunar, hvort sem
þeir eru fyrir neðan oss eða ofan oss í stöðu
eða stétt, sem kallað er. Að vísu er mannlegt
líf svo grálynt, að oft neyðir það oss til að
veita sár, nema því aðeins að vér bregðumst
skyldu vorri við þjóðfélag og lög, heilbrigða
menning, fegurð og prýði. Þessum rauna-
legu sannindum til skýringar hefir merkur
siðfræðingur talið það dæmi, að söngstjóri
verði að vísa úr raddliði sínu þeim maiini, er
skorti hæfa söngrödd, hversu illa sem hlutað-
eiganda falli að hverfa úr þeirri listasveit.
Þeim nemanda, sem spillir skólalofti og skóla-
brag, verður að víkja úr skóla, svo mikill
neyðar-kostur sem slíkt þó er. Eln alla slíka
uppskurði eða niðurskurði verður að gera
eins sárindaJítið og auðið er. Slíku verður
að gefa rækilega gaum. Slíkt er frumsann-
indi, auðskilin hverjum manni, og verða ekki
með nokkuru móti vefengd. Að sama skapi
,sem vér, í framkvæmd og verki, í hversdags-
legri framkomu og máli, órlýðnumst þessum
miklu lífslögum, eður oss gleymast þau, að
sama skapi minnkar í oss sjálf mannúðin.
Að sama skapi vaxa þá mannleg óþægindi,
mannleg sár og mannlegt böl, hvaða stjóm-
skipulag sem vér búum við. Því felst mikil
vizka í þessum orðum Stephans G. Stephans-
sonar:
‘ ‘ Hann sá, að allt var ógert verk,
sem ekki studdi mannúð sterk.”
En verður mannúð, sem á var drepið, bet-
ur skýrð á annan hátt, en hún sé hluttekning-
arsöm gaumgæfð, bæði í orði, viðhorfi og at-
höfn, að annarra manna líðan og hag?
Það er sennilega aðalmein vorrar aldar,
að hún gefur ekki nægilega gætur að þessum
sannindum. Slíkt* stafar aftur af lítilsvirð-
ingu á lífi einstaklingsins og líðan hans.
AF AVÖXTUNUM SKULUÐ ÞflR
ÞEKKJA ÞA—
I kosningahríðinni 1930, fjasaði Mr.
Bennett og fylgifiskar hans mikið um það,
hve illa King-stjómin hefði staðið í stöðu
sinni atvinnumálum þjóðarinnar viðvíkjandi,
og hét því að binda enda á atvinnuleysið jafn-
skjótt og hann kæmist til valda. Mr. Bennett
komst til valda, er enn við völd og enn livílir
myrkur yfir djúpinu, hvað atvinnumálin á-
hrærir.
Árið 1930 nutu 998 fjölskyldur styrks af
því opinbera í Toronto. Frá því Mr. Bennett
tók við stjórn, hefir málum þannig skipast til
í Toronto að nú eru þar 26,818 fjölskyldur á
sveitinni. Hliðstætt þessu er ástandið víða
annars staðar í landinu.
I meir en þriðjung aldar hafa Dodd’s
Kidney Pills veriS viðurkendar rétta
meðaliS við bakverk, gigt, þvagteppu
og mörgum öðrum sjflkdómum. Fást hjá
öllum lyfsölum, fyrir 50c askjan, eða
sex öskjur fyrir $2,50, eða beint frá The
Dodd’s Medicine Co., Ltd., Toronto, ef
borgun fylgir.
Þjóstólfur
Framh. frá bls. 3
■I
“Nú, sjáið þið,” sagði gamla konan
svo innilega hrifin, slíka fegurð hefi-
eg aldrei handleikið. En hvar get
eg geymt þetta metfé? Það er
nokkuð hjáleitt að láta þennan kassa
standa á kommóðuskriflinu, og þó
er það líklega eina athvarfið. Þá
kom hún auga á ofurlítið lauf fram-
an á kassanum og þegar hún sneri
því þá opnaðist hann. Efst í kass-
anum var dálítiö kver, með úrval af
ljóðum og fögrum versum, einkum
ætlað börnum, þá var og nokkuð af
umslögum og pappír, svo framúr-
skarandi finlega og vel um búið, þá
var og í öðrum enda kassans bréf-
poki bundinn yfir með bláu silki-
bandi, í honum var nokkuð af
brjóstsykri, margar tegundir. Bót-
hildur fór með pokann að rúminu og
bauð manni sinum að fá sér mola,
það mundi evða veikindabragðinu ur
munni hans að láta hann bráðna
uppi í sér, en hann sagði henni að
fara með þenna fjandans óþokka
frá augunum á sér, og alt þetta svi-
virðilega glingur úr hcrbergiiu.
“Gagn og gaman væri fyrir mig að
vita í hverju þú ætlar að njóta líts-
ins af peningum þínum,” sagði hún.
“Ekki er það gjafmildin, ekki er
það fegurðin, ekki er það sælgætis
nautnalöngunin, ekki klæðaburður-
inn eða húsaprýðin? Náttúran
breiðir út bliðufaðminn, og gróður-
ilm jurtanna leggur inn í hrevsið
okkar, við fáum ástúðlegt bréf frá
f jarlægri dóttur okkar, og sem okk-
ur er kunnugt um að stríðir við sár-
ustu fátækt með tvö börn á hönd-
unum, af glöðu hjarta og fyrir kær-
leikans sakir, getur hún sent okkur
vináttu sína og elsku i fallega kass-
anum þarna, en alt þetta fyrirlítur
þú, og skipar mér að fara með það
frá augunum á þér, eins og þú sért
hafinn yfir alt það fegursta og
bezta sem lífið hefir að bjóða. Eg
skil ekki þínar skoðanir og tilfinn-
ingar.” Þjóstólfur brosti í gegn-
um þjáninga grímuna, og var auð-
séð á andliti hans að honum líkaði
þessi fyrirlestur vel, fanst að kona
sín hefði skilið sig rétt, og að þessar
lyndiseinkunnir væru það hrósverð-
asta í fari hvers manns. Með sjálf-
um sér hafði hann æfinlega hrokast
af ráðsnild sinni og yfirburðum,
þegar hann hugsaði til þess að hafa
komið eignalaus til Ameriku fyrir
45 árum síðan, og að hafa svo aur-
að saman nokkurnveginn þúsund
dollurum til jafnaðar ár hvert, þeg-
ar löndin og allar skuldlausar eigur
væru taldar. Hans eigin meðvit-
und hafði alt af talið honum ] etta
til gildis, og gefið honum leyfi til
að ganga vel uppréttur og brattur
fram hjá mönnum og heimilum, sem
liðu skort. Hann var að vísu alt af
til með að lána peninga, ef neyðin
bað um lánið, lagði til trygginguna,
og nógu háar rentur. Honum var
sá hugsunarháttur runninn í mcrg
og bein, að peningarnir einir gæfu
mönnum gildi. Hann var ungur
þegar hann sá það, hve ógnar mikla
þýðingu, metorð og virðingu að auð-
urinn lagði mönnum til, hann hafði
séð og skilið það að ríkustu menn-
irnir í sveitunum heima voru allra
helst erindrekar yfirvaldanna, hvað
sem vitsmunum þeirra leið. Það
væri ekki mikið að marka þó hún
Bóthildur talaði um auragirnd, og
segði að hún tefði fyrir mönnum
að hugsa um það eina nauðsyillega
—já, það eina nauðsynlega. Hann
kallaði upp og sagði: “Það var
skrítið sem mig dreymdi í nótt, Bót-
hildur. Eg held það sé nú fyrir
því að eg fari að komast á lappirn-
ar aftur.”
“Viltu segja mér drauminn þinn,”
sagði Bóthildur. “Já. Eg þóttist
koma inn í bankann í kaupstaðnum
hérna, þennan, sem eg skifti mest
við. Inni í bankanum var enginn
aðkomandi. Mér þótti bankaþjón-
arnir allir vera niðurlútir, eins og
þeir væru vant við komnir, en eg
átti ekkert erindi við þá, en sneri
mér strax að einkaskrifstofu banka-
stjórans; eg sá inn um glerið í
hurðinni að hann var einn og fyrir
framan hann á skrifborðinu lá bók,
sem hann virtist vera að lesa i. Eg
sá að þetta var gamli bankastjórinn,
sem er dáinn fyrir mörgum árum
síðan, en um það vissi eg ekkert í
svefninum. Það var undur bjart
yfir honum og andlitið góðmann-
legra en nokkurn tima áður. Þá
gekk eg rakleiðis inn til hans og
heilsaði honum djarflega eins og eg
er vanur. Hann leit snöggvast á
mig, en eg heyrði hann ekki segja
neitt, en það leyndi sér ekki á svipn.
um að hann kendi ákaflega í brjósti
um mig. Eg kunni illa við það, en
þóttist vita að hann hefði frétt að
eg væri veikur, og þætti eg framúr-
legur. Eg sagði honum að eg hefði
verið skolli illa haldinn, en væri nú
albata, og mundi fljótt ná mér. Það
var eins og hann væri því ekki sam-
þykkur, en eg sagði honum að nú
hefðum við öðrum málum að sinna.
Þá þóttist eg taka upp úr vasa mín-
um lista yfir þá menn, sem skulda
mér ásamt skuldarupphæð þeirra,
og bað eg hann að hafa listann og
minna skuldhafana á að borga á
réttum gjaldtíma. Hann sagðist
ekkert hafa með þessháttar störf að
sýsla, það væri nokkuð annað fyr-
irkomulag á bankanum en eg hefði
vanist. Hann sagðist ekki vera neinn
f jármáíastjóri, en öllu fremur
skriftafaðir þeira manna, sem héldu
að bankar væru undirstaða allrar
framkvæmdarsemi, en sannleikurinn
væri sá að ekkert tefði mennina
meira en kvíðinn og hrokinn, sem
auðurinn legði á hugann óg hiartað,
og á hina síðuna kvíðinn, sem skuld-
irnar orsökuðu, og sem lamaði von-
ina, gleðina og framkvæmdarvilj-
ann. Hann sagði að bankarnir væru
viggirtir hernaðarkastalar heims-
andans. Eg væri brjóstumkenna i-
legur, þvi eg sæi ennþá ekkert nema
í villuljósum. Þá þóttist eg vita að
hann væri genginn af göflunum, og
að eg yrði að hliðra til við hann,
svo eg ylli engu uppþoti. Eg ,?á
hinsvegar að það var hættulegt að
eiga nokkuð inni á þessum banka,
og sagði því við hann að nú V - fti
eg að halda á þeim peningum, sem
eg ætti inni á bankanum, og yrði því
að fá mína peninga úttalda. Þcssi
banki borgar ekkert, sagði hann, og
gull er honum einkis virði, hann er
aðeins ímynd þess banka, sem þú
býrð yfir í huganum. Mér öldungis
blöskraði, og afréð með sjálfum
mér að ganga yfir til lögmannsins
til að vita hvað ætti að gjöra í þessu
tilfelli, þó eg yrði að borga eitthvað
fyrir hans aðstoð. Eg hélt á skulda-
listanum, sem hann ekki vildi taka
við, eins og hann væri hræddur um
að hann brendi sig, eg fór því að
brjóta listann saman og ætlaði að
láta hann í vasa minn. Það stafar
geisli á listann þinn, segir hann, þó
ekki frá þínu eigin hugskoti, heldur
átt þú líklega konu, sem vill gefa
þarna eina skuldina, geislinn stafar
á nafnið Sölvi. Hvernig getur þú
séð þetta þegar listinn er samanbrot-
inn? sagöi eg. Það skilur þú betur
seinna, sagði hann. Eg skundaði út
og yfir á lögmannsskrifstofuna. Þar
sat maður við skrifborð, en hann
þekti eg ekki. Hvar er lögmaður-
inn? sagði eg. Eg er lögmaðurinn.
sagði hann, og svo bætti hann við:
Þinn gamli lögmaður er ekki kom-
inn ennþá. Já, hvar er hann? sagði
eg. Hann er heima hjá sér, sagði
hann. Maðurinn var undur góð-
mannlegur, og eg sá að hann kendi
sérstaklega mikiö í brjósti um mig.
Fyrir framan hann á borðinu voru
metaskálar eins og þær væru af
postulíni gjörðar. Nokkuð hátt á
veggnum fyrir ofan skrifborðið
stóð með skýru, fögru letri: Stjórn-
arskráin. Elskaðu Guð af alhug,
og náunga þinn eins og sjálfan þig.
Þá sagði eg við hann: Hér innan-
húss hefir ýmsu verið breytt, síðan
eg kom hér seinast. Líklega hefir
þú aldrei komið hér fyr, sagði hann,
og hér ert þú aðeins i draumi. Strax
greip mig sú skoðun að hann væri
lika vitlaus. Eg sé erindi þitt, seg-
ir hann, og tók um leið ofurlítið
sandkorn úr öskju, sem hann hafði
á borðinu hjá metaskálunum, og lét
það á aðra metaskálina. Þó kornið
væri lítið þá hölluðust metin mikið.
Láttu nú listann þinn á hina skál-
ina, sagði hann, þá vissi eg að hann
hafði séð ofan í vasa minn og þótti
réttast að hlýða honum. En metin
rótuðust ekki. Þá sérðu nú hvers
virði að útlánin þín eru, sagði hann.
Ákveddu nú að gefa Sölva það, sem
þú telur þig að eiga hjá honum, og
settu vel á þig hvað metaskálin gjör-
ir þá. Eg afréði ekkert, en langaði
þó til að sjá hvert það hefði nokkur
áhrif á metaskálirnar, hvað eg hugs-
aði, og strax fóru þær að kvika
samkvæmt hugsun minni, en hann
brosti undur góðmannlega. Horfðu
á lögin á veggnum og láttu listann
liggja kyrran, þangað til þú ert bú-
inn að átta þig, sagði hann. Eg
ætlaði að segja að hann hefði mig
ekki fyrir giijningarfífl, um leið
og eg klappaði á herðar hans, en þá
lék hendin mín í tómu lofti. Hér
var enginn maður finnanlegur, og
mér sýndist hann brosa framan í
mig eftir að eg var glaðvaknaður.
Framh.
RAFMAGNSSTiFLA
SPRJNGUR
Osló 3. des.
Aðfaranótt laugardags sprakk
stifla náiægt Saustadfossen-aflstöð-
inni, Borge, I-ofoten, og er stöð
þessi ný smíðuð.
Þegar stíflan sprakk vgr kjaftur-
inn á vatninu svo mikill, að ekkert
stóðst fyrir, og tók stöðina, gripa-
hús og annað útihús og reif með
sér og æddi því næst vatnsflóðið
niður dalinn og reif með sér svo
mörgum smálestum skifti af grjóti
og mold og dreifði út um allar jarð-
ir, en nokkrar skepnur sem úti voru
fórust.
Aðeins mánuður var liðinn frá
þvi stöðin var opnuð.
LIMITED
EATON C9
extends to'
The Icelandic Community
of Winnipeg
Beát Wishes for a
Happy and
Prosperous New Year
i
i
i
i
i
i
i