Lögberg - 04.07.1935, Page 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 4. JÚLI, 1935.

WHERE 40,000 DTED IN THE INDIAN EARTHQUAKE
Here is a picture received from India showiní? the devastatíon in Quetta following earthquakes that
destroyed the gateway to mountain provinces and killed 40,000 of the city’s inhabitants. Survivors pitched
camp on the outskirts of Quetta with the few possessions they were able to save from the ruins. British
medical officials ordered the destroyed city evacuated to prevent an outbreak of plaprue. Copyright,
Hearst Metrotone N,ews.
o
Skáldið N. F. G.
Grundtvig
150 ára minning.
Eftir prófcssor dr. pliil.
Richard Beck.
Fáir greppar fyr og síSar
fundið hafa dýpri tcik,
fáir betur tákniS tíðar
túlkað gegnum kristin rök ;
fáir hafa hugarsjónum
hærra lyft við tímans sjá,
fáir náð svo tali og tónum
tungurótum þjóðar frá.
Enginn fram í fornöld rýndi
fræðiþulur lengra en hann;
enginn hug til hreysti brýndi
hvassara, þegar loginn brann.
Engin snót með ástarþýðu
innilegar faðmar jóð,
heldr en hann í böli’ og blíðu
bar í hjarta sínu þjóð.
Þannig ávarpaði séra Matthias
Jochumsson hinn stórfelda, danska
skáldbróður sinn í reginsnjöllu
minningarkvæði; og hér er brugðið
upp glöggri mynd og sannri af
Grundtvig, þessum marghæfa og
orkuríka víking andans: — skáld-
inu, trúarhetjunni, hugsjóna- og
þjóðvakningarmanninum og fræði-
þulinum. Hann var þetta alt í senn,
og með þeirri staðhæfing er jafn-
framt gefið í skyn, hversu djúp spor
hann markaði í menningarsögu
þjóðar sinnar á öldinni sem leið.
Hann var faðir víðtækrar trúar-
legrar vakningfar í dönsku þjóðlífi
og utan Danmerkur og annar höfuð-
brautryðjandi nýrrar stefnu —
rómantikurinnar—i dönskum bók-
mentum. Hann vann stórvirki í
fræðimensku, einkum í sagn- og
goðafræði, og kom þar fram með
nýjar og sérkennilegar skoðanir.
Allmikinn og góðan þátt tók hann í
dönskum stjórnmálum og reyndist
þar, sem víðar, málsvari frelsis og
framfara. Samt mun það margra
mál, að hvað stærst afreksverk hafi
hann unnið með hugsjóninni djörfu
um stofnun lýðháskólanna, sem síð-
ar komst í framkvæmd, fyrir atbeina
Kristen Kolds og annara áhuga-
samra umbótamanna. Er það al-
kunna, hve frjósöm uppeklisstofnun
skólar þessir hafa reynst hinni
dönsku þjóð, og frá Danmörku hefir
þessi merkilega nýjung í fræðslu-
málum breiðst út annarstaðar um
Norðurlönd, og miklu víðar um
heim, alla leið austur i Japan. Þarf
varla að mínna á það, að boðaföllin
af þessari öldu hafa borist til Is-
landsstranda og flutt þangað fræ
lífs og þroska. Samhliða allri þess-
ari víðtæku menhingarstarfsemi í
orði og verki um sextiu ára skeið,
var Gundtvig sérkennilegt og and-
ríkt skáld, eitt af höfuðskáldum
hinnar dönsku þjóðar, og er þó
bekkur hennar i Bragahöll ekki set.
inn neinum hálfdrættingum.
Gáfur þessa hamramma jötuns á
sviði andlegra afreka, hafa því ber-
sýnilega verið fjölþættar með af-
brigðum. Skapgerð hans var margs
konar andstæðum ofin, en samein-
uðust, líkt og kvíslir í meginfljót, í
tröllauknum persónuleik hans, sem
setti svip sinn og aðalsmark á verk
hans og anda. Var því full ástæða
fyrir Dani, að halda nýlega hátið-
legt 150 ára afmæli þessa þjóðskör-
ungs síns, en hann var fæddur 1783,
og lézt í hárri elli 1872.
Fyrir mörgum árum (“Eimreið-
in,” VIII, 1002) skrifaði Jón sagn.
fræðingur Jónsson (Aðils) ítarlega
og prýðilega ritgerð um Grundtvig
og lýðskóla hans, er hefst á þessari
kjarnorðu og kröftugu lýsingu:
“Gamli Grundtvig,—svo var hann
venjulega kallaður,—er einn af þeim
fáu mönnum, sem hefir auðnast að
njóta sín til fulls i lífinu, að láta
alla þá margföldu hæfileika, sem í
þeim hafa búið, ná fullum þroska.
Hann var hátt á níræðisaldri þegar
hann andaðist, hægt og rólega, “eins
og sól hnigur til viðar á hausti.”
Engar þjáningar, engin banalega var
á undan gengið. Herðabreiður og
þrekvaxinn, “þéttur á velli og þéttur
í lund,” fjörlegur og garpslegur var
hann jafnt í elli sem æsku. Hann
var stæltur og stinnur til likams-
burða og hafði lítt verið kvellisjúk-
ur um dagana. 1 eðli sínu samein-
aði hann tvo gagnstæða eiginleika,
sem sjaldan fara saman: risaorku til
allra starfa og því nær óskiljanlega
litlar likamskröfur. Þetta óvenju-
lega likamsþrek og langa aldurs-
skeið studdu hins vegar að því, að
allar hans eðlisgáfur, öll frækorn
hans andlegu hæfileika, fengu náð
fullum þroska. Hann var einn af
þeim örfáu mönnum, sem aldrei
nema staðar á þroskabrautinni,
aldrei þverr uppsprettumagnið inni
fyrir, heldur eru stöðugt viðbúnir
að grípa við nýjum hugsjónum,
sökkva sér niður i þær og berjast
fyrir þeim fram í andlátið með æsk-
unnar ofsa og eldfjöri. En það er
ólíkur blær, sem hvílir yfir æsku-
árum hans og miðaldursskeiði og svo
elliárum. Á hinum fyrri árum sín-
um, baráttu- og hernaðarárunum,
stendur hann uppi einn síns liðs, eins
og veðurbarinn eikarstofn, einn á
móti þéttskipuðum og harðsnúnum
fjandaflokki með ýms af stórmenn-
um þjóðarinnar í broddi fylkingar.
Hann gnæfir þar upp þungbúinn og
alvarlegur eins og klettur úr hafinu,
eins og tröllaukinn berserkur, við-
búinn að tvíhenda sverðið á móti
ofureflinu, á móti öllum heiminum,
ef vera skyldi. Á efri árum sínum
aftur á móti situr hann hvítur fyrir
hærum í öndvegi eins og kjörinn
þjóðhöfðingi, með spámannsins
þrumandi sannleiksorð á vörunum,
átrúnaðargoð þúsunda, tíu þús-
unda, heillar kynslóðar. Þegar hann
var á miðaldursskeiði sínu stóð
einn uppi fjötraður og vopnlaus,
sakfeldur af dómstólunum, bann-
færður af kirkjunni, bláfátækur og
Iitilsvirtur, mælti hann þessi karl-
mannlegu djörfungarorð: “Maður
er orðinn úr mér, vesæll að vísu og
litilmótlegur í heimsins augum, en
þó maður, sem ekki vill skifta kjör-
um við konunga.” Þegar hann and-
aðist, sat að fótum hans heil þjóð,
seni hann hafði vakið af dvala,
kveikt líf í með orðum sinum og
haft dýpri og sterkari áhrif á en
nokkur annar maður á þessari öld.”
Langt út fyrir landamæri Dan-
merkur náði áhrifavald Grundtvigs.
Björnstjerne Björnson hylti þennan
skáldklerk frændþjóðar sinnar, í
merkiskvæði, sem mesta andans
mann á Norðurlöndum. Sjálfur er
Grundtvig á siðustu árum, og þar
með óbeinlinis atburðarikum æfi-
ferli hans og áhrifum, lýst eftir-
minnilega í þessum orðum séra
Matthíasar Jochumssonar: “Þar sá
eg hinn lærða ritsnilling Martensen
biskup og Grundtvig hinn gamla:
varð mér starsýnt á hann og þótti
hann hafa Hrafnistumanna svip;
var hann þá hálf-níræður og mjög
saman dreginn, og þó á sinn hátt
stórmannlegur. Tók hann fyrstur
til máls; og er þessi “Nornagestur
Norðurlanda” var studdur upp í
ræðustólinn, viknaði eg og var stím
mér fyndist hann rogast með heila
öld og heillar þjóðar sorg og gleði,
vizku og heimsku á baki.” (“Iðunn”
I. 3 janúar, 1916, bls. 259-69). Sjón-
hvöss augu þjóðskálds vors sáu rétt.
Á breiðum herðum þessa silfur-
hærða öldungs höfðu straumköst
dansks þjóðlífs skollið um meir en
hálfrar aldar skeið, og upp úr því
ölduróti hafði hann lyft þjóð sinni á
hærra menningarstig. En slíkum
Grettistökum lyfta stórmenni ein í
ríki andans; hinir mega ærið ham-
ingjusamir teljast, auðnist þeim að
leggja eina steinvölu í musterisvegg-
inn.
Margþættri menningarstarfsemi
Grundtvigs verða engin veruleg skil
gert í stuttri tímaritsgrein : hér verð-
ur því einungis snúið upp einum
fletinum á lífsstarfi hans, lýst að
nokkru skáldskap hans. En hann
beitti skáldskapargáfu sinni freinst
og lielzt í þágu kristilegra og þjóð-
menninga'rlegra hugsjóna, tók sér
hörpu í hönd til þess að glæða líf og
gefa vængi hugsunum þeim og kenn-
ingum, sem honum lá þyngst á hjarta
/að gera eign almennings. Fór þvi
fjarri, að hann fylgdi reglunni víð-
kunnu: “list listarinnar vegna,” sem
Ieitt hefir margt! Ijóskáldið út á
hálan is fagurs, en eigi sjaldan inn-
antóms forms, hljómandi málms og
hvellandi bjöllu. í skáldskap Grundt-
vigs, eins og í öðrum höfuðritum
hans, var það megintilgangur hans,
að vekja þjóð sína til nýs lífs i
kristilegum og þjóðlegum anda.
Kristindómur og norræn lífsskoðun
eru höfuðþættirnir í boðskap hans.
Eins og Jón sagnfræðingur tekur
réttilega fram i fyrnefndri ritgerð
sinni, stefndi alt hið margþætta
starf Grundtvigs að því marki: “að
beina huga þjóðarinnar upp á við og
vekja hjá henni meðvitund um þann
sérstaka þjóðernisanda, sem hún
verði að halda fast við og þjóna
dyggitega, eigi hún að ná því tak-
marki, sem henni er sett frá upp-
hafi vega sinna. Hún verður að
sameina hin norrænu þjóðareinkenni
sín við kristilega lífsskoðun, byggja
líf sitt hvort tveggja í senn á fom-
norrænum eðliseinkennum og kristi.
legum skoðanagrundvelli, svo fram-
arlega sem hún vilji ekki eiga það
á hættu að líða undir lok sem sér-
stök þjóð og hverfa með öllu undan
merki sinu á vígvelli sögunnar.”
Megum vér íslendingar, engu síður
en danskir frændur vorir, leggja
eyrun við þessari kenningu skálds-
ins þann dag í dag. Voru mér því
góður galdur niðurlagsorðin í hinni
timabæru og prýðisgóðu ritgerð
míns gamla skólabróður, séra Páls
Þorleifssonar, “íslenzk kirkja:”
“Takmark kristinnar trúar er að
kalla fram til starfs það bezta og
stærsta, sem leynist í sál og sam-
vizku hverrar þjóðar, einmitt þá
fegurð, þá göfgi, þann andlega
kraft, sem hver kynflokkur og hver
kynslóð á falið eins og glóð í djúp-
um lífs síns. Kirkja landsins þarf
að skapa sér starfsaðferðir við hæfi
þójðarinnar. Helgisiðir hennar
þurfa að eiga sér rætur í þjóðar-
sálinni, boðskapur hennar að vera
fluttur á máli, sem hver getur skil-
ið, og þannig að bergmál veki i vit-
und og sál.--------Markmiðið hér
er íslenzk kirkja.” (“Eimreiðin,”
IV. 1933, bls. 385).
Þar sem Grundtvig notaði skáld-
skapinn að vopni i baráttunni fyrir
áhugamálum sínum, er auðsætt, að
honum sem skáldi verður eigi lýst til
hlítar, svo að umbótamaðurinn og
þjóðvakningainaðurinn komi ekki
næsta mikið til sögunnar.
Norrænn andi og kristin trú eru
undirstraumarnir þegar í fyrsta
skáldverki Grundtvigs, ádeilukvæð-
inu Grímudansleikurinn í Danmörku
(Maskeradeballet í Danmark, 1808),
þar sem hann ræðst óvægilega á al-
vöruleysi samtíðarmanna sinna og
lætur forna frægðartíð þjóðar
þeirra, í öldungsliki, eggja þá lög-
eggjan til framsóknar. En þetta ein.
kennilega og að mörgu leyti skáld-
lega kvæði féll í grýtta jörð, og þótti
höfundinum það, að vonum, talandi
vottur um réttmæti ádeilu hans.
Meira kveður þó að skáldverkinu
sögulega: “Þættir úr hnignunarsögu
hetjualdar Norðurlanda” (Optrin
af Kæmpelivets Undergang i Nord),
sem út kom 1809 og segir, í drama-
tisku formi, frá árekstrinum milli
heiðni og kristni, en höfuðpersón-
urnar eru þeir Gormur gamli, Pálna-
tóki og Vagn Ákason. Áfátt er
verki þessu frá sjónarmiði skáld-
listar, á köflum þokukent, þungt í
vöfunum, og laust í reipunum; en
mörg eru hér einnig leiftur sannra
tilþrifa, myndauðgi, málsnild og
undiralda ríkrar tilfinningar. Tveim
árum síðar sendi Grundtvig frá sér
fyrri hluta þessa skáldrits, sem
nefnist “Þættir úr stríði norna og
ása” (Optrin af Norners og Asers
Kamp), um Völsunga og Gjúkunga;
en nú kveður nokkuð við annan tón.
Hér sjást mörg merki þess, að trú-
arskoðun skáldsins hefir gerbreyzt;
kristilegs viðhorfs gætir nú stórum
meir, en verið hafði. Bar það til
þess, að áður en Grundtvig ritaði
umræddan hluta skáldverksins hafði
hann háð sitt beiska sálarstríð
(r8io) og gengið sigrandi af þeim
hólmi, fullur trúarlegrar vakningar
og eldmóðs. Hvað ritlist snertir,
má annars svipað segja um þennan
kafla skáldverksins sem hinn fyrri.
Merkur danskur bókmentafræðing-
ur (P. Hansen) hefir komist svo að
orði, að Oehlenschláger, sem einnig,
eins og kunnugt er, sótti yrkisefni i
norrænar bókmentir, hafi meitlað
fornhetjurnar í marmara, en
Grundtvig höggvið þær í granít; sé
hið síðara efnið hæfara fyrirmynd-
unum, en sem listaverk—að fegurð
—standi granitsteinninn langt að
baki marmaramyndinni. Eins og að
ofan var getið, ætlaðist Grundtvig
■ --------
eigi heldur til, að þessi skáldverk
hans væru helzt og fremst metin á
vog listarinnar; þau voru einkum
samin með fræðslugildi fyrir aug-
um, til þess að opna mönnum furðu.
og fegurðarheima norrænnar for-
tiðar. En ekki reynist það affara-
sælt, frá ritlistar sjónarmiði, að ætla
að þjóna tveimur herrum í ríki list-
arinnar, fremur en á öðrum sviðum.
Hvað sem þvi líður, kom fram í
þessum skáldritum Grundtvigs um
norræn efni rík aðdáun hans á trú-
ar- og lífsskoðunum Norðurlanda-
búa hinna fornu. Rætur hans stóðu
alla daga djúpt i norrænni mold;
viðurkennir hann náinn skyldleika
sinn við förtiðina i eftirfarandi orð_
um úr inngangskvæðinu að fyr-
nefndum skáldritum: “Þvi lengst í
norðri aðeins á eg heima.”
Þó Grundtvig hefði mörg önnur
járnin í eldinum, gaf hann út árið
eftir (1812) kvæðasafnið Saga, lít-
ið rit að vöxtum, en þar er að finna
all-mörg framúrskarandi fögur lyr-
isk kvæði, á borð við hið bezta í
Ijóðagerð skáldsins, ekki sízt glæsi-
legar sveita- og náttúrulýsingar. í
safni þessu er einnig Gunnlaugs
saga ormstungu, endursögð á danska
tungu. Sama árið orti skáldið
kvæðaflokkinn Hróarskeldu-rtm
(Roskilde-Rim), sögulegs og trú-
arlegs efnis, sem prentaður var, auk-
inn og breyttur, tveim árum siðar
(1814) ; mestur snildarbragur er hér
á sumum ljóðunum í þjóðkvæðastíl,
einkum kvæðinu, hreimfagra og
þýða, um þá Vilhelm biskup og
Svein konung.
Frjósemi skáklsins^ um þessar
mundir, í bundnu máli og óbundnu,
var slik að firnum sætti, enda var
starfsorka hans og athafnasemi að
sama skapi. Árið 1815 komu út
kvæðasöfnin Kveðlingar (Kvæd-
linger) og Hejmdal; fyrra ritið,
stærðarbók, er að miklu leyti safn
eldri kvæða skáldsins með skýring-
um, og eru þar ýms merkustu kvæði
hans; eftirtektarverð eru einnig sum
kvæðin i Heimdalli, sér í lagi Jót-
landslýsingarnar. Næstu árin (1816-
19) gaf Grundtvig út tímaritið
Dane-Virke, sem, eins og nafnið
lætur ótvírætt i Ijósi, var ramm-
þjóðlegt að stefnu og anda, en að
öðrum þræði trúarlegs efnis, í fullu
samræmi við þá kristilegu norrænu
lífsskoðun, sem nú var orðin ríkj-
andi hjá skáldinu. Margra grasa
kennir annars í timariti þessu; auk
fjölda ritgerða eru þar frumsamin
kvæði og fornkvæði í þýðingum.
Upp úr jarðvegi þjóðlegs áhuga
skáldsins eru einnig sprottnar þýð-
ingar hans af hinni latnesku Dan-
merkursögu Saxa, Heimskringlu
Snorra Sturlusonar og Bjólfskviðu
hinni forn-ensku, sem allar komu út
á árunum 1818-22. Þó fjarri fari,
að Þýðandinn þræði frumritin ná-
kvæmlega, og sitthvað megi finna að
máli þýðiganna og stíl, var hér um
stórvirki að ræða, sem heiðurssess
skipa í dönskum bókmentum. Þýð-
ingar þessar eru sniðnar við hæfi
danskrar alþýðu og hafa stórum
aukið þekkingu hennar á norrænum
fræðum og fornri sögu hennar og
jafnframt glætt þjóðernistilfinn-
ingu hennar og sjálfsvirðingu. Hef.
ir það eigi gert mönnum lesturinn
óljúfari, að þær bera víða ósvikinn
blæ sérkennileiks og stílþróttar.
( Franih.)
I gullbrúðkaupi
Mr. and Mrs. Klemcns Jónas-
sonar i Selkirk
Frændi fræða og ljóða,
fósturbróðir sögu,
vanur mál að vanda
vel í orði högu;
það skal þér til sæmdar,
þínu gullbrúðkaupi,
Bragafull þér berum
boðnarvíns í staupi.
Þú í feðra fræðum
fanst þitt yndi bezta,
sem í sögu og kvæðum
sýndu snilli mezta.
Aldrei þeirra arfi
undir bekk þú stingur;
ert í máli og muna
mætur íslendingur.
ENDURVEKIÐ ÆSKUFJÖRIÐ
NUGA-TONE er dásamlegt meíSal
fyrir sjúkt og lasburða fðlk. Eftir
vikutima, eða svo, verður batans vart,
og við stöðuga notkun fæst gðð heilsa.
Saga NUGA-TONE er einstæð I sinni
röð. Miljónir manna og kvenna hafa
fengið af því heilsu þessi 45 ár. sem
það hefir verið I notkun. NUGA-
TONE fæst I lyfjabúðum. Kaupið að-
eins ekta NUGA-TONE, þvf eftirlíking-
ar eru árangurslausar. i
Við hægðaleysi notið UGA-SOL —
bezta lyfið, 50c.
Láttu enn þá lengi ’
Ljós þitt vinum skína.
Margir kunna að meta
mennta iðju þína.
Innra ekki skyggir,
ytra þó að kveldi.
Fræðaljósin leggja
Jjóma í arinveldi.
Heill þér, húsfrú góða;
hróður þinn skal róma.
Vit og viljastyrkur
vekja skýra hljóma,
þá se mberast, þýðir,
þér að eyra og hjarta.
Gæfusólar geislar
gylli kvöldið bjarta.
Ykkar sæmdar-orðstýr
ekki gleyma munum. .
Sjáið samfagnaðar-
svip á andlitunum.
Hvgg eg höldar betur
Hafi ei fylgst að máli
er til boðs þeir buðu
Bergþéæu og Njáli.
Liking Hvols með hjónum
hér nú glögga sjáum,
er til öndvegs rennum
órum sjónar-skjáum:
Njáll í sæmdarsæti
situr spakur, prúður;
og til hliðar honum
hugstyrk, trygglynd brúður.
Óskir allra heilla
ykkur vinir senda.
Bliki í unaðsbjarma
brautin fram til enda.
Yfir heiðar hærur
helji geislum friðar
gæfusólin góða,
gangi seint til viðar.
B. Thorsteinsson.
Frá Edmonton
(24. júní, 1935)
Herra ritstjóri Lögbergs:
Tíðarfarið hefir verið óvanalega
kalt og votviðrasamt það sem af er
sumrinu. Samt er allur gróðtir á
ökrum, görðum og haglendi góður
og lítur vel út, en nokkuð seinna a
veg kominn, en vanalega á þessum
tíma ársins. Bændur hafa góða von
um riflega uppskeru í haust. eftir
núverandi útliti að dæma.
Talsvert var sáð, hér um slóðir,
minna hveiti en vanalega, því alt lág-
lendi var svo blautt í vor, að bænd-
ur gátu ekki sáð í það í tima. t
mikið af þessu landi var samt sáS
fyrir grænt fóður (green feed), og
þó það sé ekki eins arðsöm mark-
aðsvara eins og hveiti, þá er það
gott búsílag fyrir bændur, sparar
þeim annað fóður handa hestum og
nautgripum sínum.
Þann 5. júni voru gefin saman í
hjónaband af Rev. A. G. Stone,
Alberta Nichols, af skozkum ættum
og Edmund Johnson, yngsti sonur
Mr. John Johnsons, sem hefir átt
hér heima í fjödamörg ár. Lukku-
óskir frá vinum og vandamönnum
fylgja ungu hjónunum. Framtíðar-
heimili þeirra verður i Edmonton,
þar sem Mr. Johnson starfrækir
“Hatchery” í stórum stíl.
Hér var á ferðinni nýlega íslenzk-
ur trúboði frá Philippine evjunum,
Rev. A. M. Loptson. Er hann son-
ur Ólafs Loptsonar gullsmiðs, sem
um eitt skeið var í Selkirk, Man., en
fluttist hingað til Edmonton og dó
hér fyrir mörgum árum. Rev. Lopt-
son á hér móður á lifi og eina syst-
ur, Mrs. A. G. Grant; einnig bróð-
ur, kennara við tæknisskólann
(Technical School) hér í borginni.
Rev. Loptson er búinn að gegna
trúboðsstarfi fyrir “The Mission
Alliance” (Non-Sectarian) í mörg
ár. Fyrst í Kína og svo í Philip-
pine eyjunum. Hann er ráðinn
þangað aftur í fimm ár. Sagðist
Rev. Loptson, í samtali við undirrit-
aðan, vera að læra mál eyjarskeggja,
og bar þeim vel söguna. Aldrei