Lögberg - 01.08.1935, Síða 1

48. ÁRGANGUK
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 1. AGUST, 1935.
NÚMER 31
CAPT. SIGTRYGGUR JÓNASSON
fyrrum þingmaÖur Gimli kjördæmis, og sá maðurinn, er einna
mestan þátt átti í vali íslenzku nýlendunnar viÖ Winnipegvatn.
Dómkirkjan í Uppsölum
5 hundruð ára
Eftir Sigurbjörn Einarsson,
stud. theol.
AfmælisfagnaÖur sænska þingsins
í Arboga og Stokkhólmi var naum-
ast áfstaÖinn, þegar augu sænsku
þjóÖarinnar beindust aÖ enn öörum
stað, hinum fornu og minningaríku
Uppsölum: Dómkirkjan sjálf átti
500 ára afmæli. Hún er helgasta
musteri Svíaveldis, tengd og sam-
ðfin mörgum dýrustu minningum
þjóðarinnar. Hér voru konungar
krýndir, hér voru biskupar vígðir.
Hér hvíla ýmsir ágætustu menn
þjóðarinnar, Eiríkur helgi, verndar-
dýrlingur kirkjunnar, í sínu gylta
skríni bak við háaltarið, Gustaf
Vasa, frelsishetjan, þar innar af í
hinni fornu Maríu-kapellu, Linne,
hinn ágæti grasafræðingur, erki-
biskuparnir Jakob Úlfsson og Nath-
an Söderblom o. fl. o. fl. Þessi
kirkja er tengd sænskri hámenningu
með óteljandi böndum. Hér hefir
kjarninn úr mentalýð landsins hlýtt
á Guðs orð um margar aldir og
orðið fyrir varanlegum áhrifum. Og
hér er háborg og miðstöð sænskrar
kristni. Hér sátu á erkstóli Olavus
Petri og Wallin. Hér vígðist Tegnér
til biskups, og héðan flutti Söder-
blom boðskap sinn til gjörvallrar
kristninnar árið 1925.
Þessi kirkja er því helgidómur
allrar þjóðarinnar á alveg sérstak-
an hátt. Og nú er hún 500 ára.
Eldur og vindur hafa ásótt hana og
eytt. Umrót siðskiftanna og ising
“rationalismans” hafa kramið hana
og kælt. En samt stendur hún þarna
í sinni tildurslausu tign, með sínum
gotnesku töfrum. Fingraför kyn-
slóðanna dyljast í línum hennar og
bogum. Hún sameinar á undursam-
legan hátt hið himinskæra og hljóm.
sterka Te Deum laudamus og hið
djúpa og bjargfasta Credo, eg trúi.
Hvorttveggja lofgjörðin og trúar-
vissan, hefir, þrátt fyrir alt, haldist
og farið vaxandi í svip þessarar
hyggingar í 500 ár fyrir átök kyn-
slóðanna, sem játað hafa og prísað
hinn eina sanna Guð.
Fyrir tæpum 700 árum var grunn-
urinn lagður að þessari kirkju og
stærð hennar ákveðin. Þá var Sví-
þjóð fátækt land að fé og mönnum
og þurfti mikla trú og bjartsýni til
þess að hefja slíkt verk á þessum
stað í þá daga. Það var trú og
bjartsýni hinnar ungu, sigursælu
kirkju, sem trúði á sjálfa sig og
framtíðina. — Þetta varð stærsta
Guðshús á Norðurlöndum og er svo
enn í dag. Ilún er 118.7 m- a lengd
og hinir gotnesku turnar hennar
jafnmargir metrar á.hæð. Þess má
geta til samanburðar að turnar Dóm-
kirkjunnar í Köln, eru 156 m. á hæð
og hæstu kirkjuturnar í Evrópu á
Munsterkirkjunni í Ulm, 161 m.
Áður en kirkja var reist á þéssum
stað hafði dómkirkja stiftsins stað-
ið á tveim stöðum öðrum. Fyrst
var hiskupsstóllinn settur í Sigtún-
um, litlum bæ við Löginn, en þar
var blómlegur kaupstaður til forna,
þar sem kristnin festi rætur fyr en
annarsstaðar. Þar eru nú rústir
einar eftir af hinni fornu, róm-
versku grásteinskirkju, sem helguð
var heilögum Pétri postula.—
Á síðustu árum hefir hinn forni
staður orðið miðstöð kristilegs lífs
á ný fyrir hina merkilegu starfsemi
dr. Fanfred Björkquists þar.—
En þegar kristnin loks sigraðist
á hinu sterkasta og fornhelgasta vígi
heiðninnar á Norðurlöndum, blót-
unum frægu i Uppsölum, þar sem
dýrkaðir höfðu verið Óðinn og aðrir
Æsir um langan aldur af mikilli trú
og staðfestu þá var þangað fluttur
biskupsstóllinn og reist dómkirkja
úr rústum hofsins. Það var hin
endanlega staðfesting á sigri kristn.
innar í þessu landi. En þá var þessi
staður kominn úr þjóðbraut og orð-
inn þýðingarlítill. Blóthelgin og
erfðavenjur hins forna siðar höfðu
verið hans eina gildi. En samtímis
var kaupstaðurinn Eystri-Árósar
við þáverandi mynni Fýrisár, skamt
fyrir sunnan Uppsali, allmjög tek-
inn að eflast. Farið var fram á að
flytja stólinn þangað og gaf páfinn,
Alexander IV., leyfi sitt til þess.
Árið 1273 var svo loks helgur dóm-
ur heilags Eiríks, verndardýrlings
Dómkirkjunnar—upptekinn og bor-
inn í skrúðgöngu með yfirsöng til
Eystri-Árósa og settur í kór hinnar
nýju kirkju, sem þá var að einhverj-
um litlum hluta komin undir þak, á
svonefndu Drottins-f jalli, þar í bæn-
um, vestan Fýriár. Síðan var farið
að kalla Eystri-Árósa Uppsali, og
hefir staðurinn heitið svo síðan.
Hinn forni blót- og helgistaður
með gömlu dómkirkjunni var upp
frá því nefndur Gamla Uppsala, eða
Uppsalir hinir fornU.
Síðan var byggingunni haldið á-
fram og gekk það með ýmsum
skryggjum og skakkaföllum. —
Fyrst voru fengnir til franskir
meistarar frá höfuðlandi hins gotn-
eska stíls. En siðar meir varð að
grípa til ódýrari starfskrafta og beið
samræmi stílsins við það nokkurn
hnekki. Árið 1435 var byggingu
kirkjunnar fyrst lokið að mestu, og
var hún þá vígð að viðstöddu fjöl-
menni. Þeirri mynd, sem hún þá
hafði, hélt hún nokkurn veginn ó-
breyttri til ársins 1702. En þá brann
bærinn að mestu í rústir og kirkjan
eyðilagðist stórkostlega. Það af-
hroð sem hún þá galt, var ekki bætt
til neinnar hlítar fyr en á árunum
1880—90. Ennþá stendur þó margt
til bóta ef færa á bygginguna til
þess ástands, sem bezt má verða,
enda er nú ýmislegt um það rætt.
Á þriðja dag hvítasunnu árið
1435, var kirkjan sem sagt vigð og
framdi þá athöfn erkibiskupinn
Ólafur Larsson, með aðstoð Tóásar
biskups í Strengnesi. Hefir sú at-
höfn verið mjög með sama hætti og
vígsla Kristskirkju í Landakoti, hér
um árið. Dómkirkjan var helguð
dýrlingunum, heil. Eiríki, heil. Lars
og heil. Ólafi. Enn í dag standa
líkneski þessara dýrlinga yfir dyr-
um kirkjunnar til þriggja átta: Ei-
ríkur yfir vestur-,'Lars yfir suður-
og Ólafur yfir norðurdyrum.
Á þriðja í hvítasunnu, 11. júni
þ. á., fór fram aðalminningarathöfn
í tilefni afmælisins hér í dómkirkj-
unni undir forustu Erlings Eidems
erkibiskups. Gústaf konungur var
viðstaddur og mikill fjöldi annara
manna víðsvegar að. Til aðstoðar
erkibiskupi vað athöfnina voru hin-
ir sænsku biskuparnir, fyrst og
fremst Gústaf Aulén, biskup i
Strengnesi, en hann situr á stóli
Tómasar biskups, þess er aðstoðaði
við vígsluna árið 1435, og bar Aulén
hina fornu og fögru biskupskápu
herra Tómásar. Ennfremur aðstoð-
uðu erkibiskuparnir af Finnlandi og
Eistlandi og Lunde biskup í ósló.
Öll fór athöfnin fram með hljóð-
látri tign. Þar fór saman djúp og
auðug tilbeiðsla á föður aldanna og
innileg rækt við börn aldanna, sem
áður hafa dýrkað Guð á þessu stað.
Þar hljómaði Kyrie eleison, — mál
frumkristninnar og Nýjatestament-
isins — í allri sinni einföldu tign.
Þar hljómaði Sanctus og Te Deum
undir sinum fornu gregoriönsku lög_
um.—Þar hljómaði með sameinuð-
um hljómmætti hins mikla orgels,
allstórrar lúðrasveitar og þúsund-
anna, sem viðstaddar voru, lofgerð-
arsálmurinn: Nu tacken Gut allt
folk (Nú gjaldi Guði þökk, nr. 5 i
íslenzku sálmabókinni).
í sambandi við sjálfa minningar-
athöfnina fór fram vígsla hinna ný-
kjörnu biskupa, Bohlins og Ljun-
grens. Um kvöldið kl. 8 var svo
loks guðsþjónusta, þar sem flutt var
m. a. minningarræða og að lokum
prédikun, sem hafði að texta orðin:
En er þeir hófu upp augu sin, sáu
þeir engan nema Jesú einan. Matt.
17» 9-
Uppsölum í júní 1935.
—Lesb. Mbl.
Dánsmaðurinn og
demanturinn
Frú Manúella Garrett hafði verið
tyrirmyndar húsmóðir og eiginkona
mannsins síns í tíu ár og aldrei dott-
ið í hug, að hún mundi nokkurn-
tíma eignast stærsta demantinn, sem
nokkur kona i Bandarikjunum hefir
getað kallað sinn. Hún hugsaði um
heimilið og börnin sín tvö og lifði
brotalaust eins og fólk flest. En svo
var það einu sinni að maðurinn
hennar græddi stórfé á kauphöll-
inni—hann var miðlari—-og síðan
rak hvert happið annað. Meðan
auðkýfingarnir mistu eigur sínar
græddu Garrett miljónir dollara og
eignaðist fjölda af verzlunum.
En auðkýfingsfrú verður að
stássa sig og nú breyttist frú Gar-
rett. Hún sagði upp fjögra her-
bergja íbúðinni og keypti skrauthýsi
í staðinn og hélt veizlur á hverjum
degi fyrir fólk, sem var svo vinsam-
legt að gleyma því, að frúin hafði
verið þvottakona í æsku og átt barn
í lausaleik. Hún gerði sér far um
að skara fram úr miljónafrúnum
frægu, Astor, Vanderbilt og Rocke-
feller. Hún fór til París og jós
pöntunum í tizkuverzlanirnar þar.
Fatareikningarnir hennar urðu gíf-
urlegir og þegar Garrett tókst að ná
í 90 karata demant fyrir offjár,
rættist leyndasta ósk hennar. Þetta
var steinn, sem Rússakeisari hæfði
átt á sínum tíma. Hvort þetta verð-
ur sannað skal ósagt látið, en svo
niikið er víst að frú Garrett var
“frúin með stærsta demantinn.”
Hún varð methafi en áður hafði
Peggy Joyce haft þetta veglega met.
Frú Garrett langaði vitanlega til
að láta það sjást úti í heimi, hver
ætti þennan demant, henni nægði
ekki að þeir fáu útvöldu, sem heim.
sóttu hana, vissu það. Hún fór til
París með demantinn. Garrett fór
varlega og keypti vátryggingu á
gripnum. Hann sendi lika einka-
spæjara með frúnni, til þess að sjá
um að steininum yrði ekki stolið. í
MISS SNJÓLAUG SIGURDSON
Þessar tvær ungu og efnilegu
stúlkur, eru komnar á það þroska-
stig í hljómlist hvor í sinni grein,
Miss Pálmason sem fiðluleikari og
Miss Sigurdson sem pianisti, að
segja má, með fullum rétti að þær
standi í allra fremstu röð meðal
hljómlistarfólks í Winnipeg og þó
víðar sé leitað, á þvi aldurs og náms-
stigi, sem þær eru. Hafa þær þeg-
París heimsótti frú Garrett vitan-
lega ekki eingöngu tízkuverzlan-
irnar heldur líka allskonar skemti-
staði. Hún jós út peningum á báða
bóga, sérstaklega eftir að hún hafði
kynst 29 ára gömlum Spánverja í
kveldboði einu. Maðurinn var á-
gætur dansari, enda var það þess-
vegna sem hann hafði verið boðinn.
Garrett varð mjög hissa er hann
fékk bréf frá spæjaranum, þess efn.
is, að nú hefði Pedro Cantera —
Spánverjinn—stolið ekki demantin.
um heldur hjarta frú Garrett. Hann
sendi reikninga frúarinnar með bréf-
inu og voru þar taldir peningar fyr-
ir ýmsar gjafir og þær ekki smáar,
sem hún hafði gefið elskhuga sín-
um. Og Garrett áleit réttast að
sækja konuna þegar í stað.
Þegar frúin neitaði símleiðis að
fara aftur til New York tygjaði
Garr?tt sig og sigldi til Evrópu. Þar
tók frúin á móti honum ,með rog-
bullandi skömmum, og Garrett fanst
alt framferði hennar svo grunsam-
legt, að hann taldi réttast að ná í
geðveikralækni. Komu tveir af
frægustu vitfirringalæknum Parisar
og skoðuðu frúna liátt og lágt og
töklu njuðsynlegt að hún hefði bú-
staðaskifti. Hún var flutt af gisti-
húsinu og í ofurlitla kytru á geð-
veikrahæli. Frúin hafði með sér 32
kjóla á þennan Parísar-Klepp og svo
stóra demantinn. En Garrett fór
heim aftur og taldi öllu óhætt meðan
frúin væri á Kleppi, og að spanski
dansarinn .mundi ekki komast í tæri
við hana þar. En Pedro Cantera
var sniðugur. Hann mútaði varð-
manninum og fékk að fara til frú-
arinnar. Viðstaðan var aðeins stutt
þvi að hann kvaðst hræddur um, að
hann fyndist þarna. Hann kysti
frúna innilega og laumaðist á burt.
En stóri demanturinn hvarf um leið
og dansarinn. Þá ofbauð frúnni og
hún lét síma Gafrett sínum hvernig
komið væri.
Garrett skellihló þegar hann fékk
símskeytið. Þetta var notalegasta
augnablikið, sem hann hafði lifað á
æfi sinni. Daginn eftir sigldi hann
til Evrópu og i vasa hans var leður-
hylki með demantinum—þeim rétta.
Sá, sem Pedro Cantera hafði stolið
var aðeins eftirlíking. Þegar Gar-
rett kom til Parísar hafði frú Gar-
rett fengið lækningu ástarmeina
sinna, en hrygg var hún—þangað
til hún hafði fengið demantinn.
—Fálkinn.
/
MISS PEARL PALMASON
ar vakið á sér víðtæka athygli fyrir
listræna hæfileika, og eru báðar á
hraðri þroskabraut.
Þessar ungu stúlkur hafa«ákveð-
ið að efna til hljómleika í Árborg
þann 9. ágúst, en í Riverton þann
12. Leika þær þar meðal annars
ýms íslenzk uppáhaldslög. Má ætla
að húsfyllir verði á báðum stöðum.
HÓLMGÖNGU NEITAÐ
ítalskur blaðamaður hefir skorað
Major Attlee á hólm, en Major
Attlee er einn af fremstu þingmönn.
um enska jafnaðarmannaflokksins.
Tilefnið eru ummæli, sem Major
Attlee viðhafði í ræðu í brezka þing-
inu fyrir skömmu, um ítali, út af
deilumálinu milli þeirra og Abys-
siníumanna.
Major Attlee hefir svarað þvi til,
að sér detti ekki í hug að berjast við
blaðamanninn. Fyrst og fremst séu
einvígi ólögleg, þar næst séu þau
villimannleg, og loks, úrelt. En
hann segir, að þær hömlur, sem
lagðar séu á frjálsar umræður í
ítalíu, verði að vera manninum til
afsökunar, þótt hann beri ekki skyn-
bragð á, hvað brezkum þingmanni
sé leyfilegt að segja í umræðum á
þingi.
Kveðju-minning
eftir frú Guðrúnu Jóhannsson
frá stúkunni “Skuld”
25. júlí 1935.
í húsinu heima og þessu
er hljóðlega gengið um sali,
því Guðrún er gengin til hvilu,
svo göfug og háttprúð í tali.
En minningin sorg vorri svali
við síðustu útfararmessu.
Það var sólskin og ró í þeim ranni,
og ráðsnild, sem henni var lagin;
hún var einlæg og glaðvær við gesti,
og glöggskygn um vorlangan daginn,
við hússtörf sín bjó alt í haginn
sú hugljúfi, islenzki svanni.
Við þökkum nú einróma allir
hvern unað á samleið með henni,
og óskum um eilífð hjá drottni
að ástljósin hjá henni brenni,
og aldrei í fótspor þau fenni,
sem fór hún um jarðlífsins hallir.
Við söknum þín, systkini “Skuldar”
en samgleðjumst þó þú sért dáin,
því nú ertu’ í guðshús þitt gengin,
þó grafmoldin varðveiti náinn.
Hjá öllum er eilífðar þráin
það æðsta,—en sannanir huldar.
Þú ert horfin, en hjá oss i anda,
eins hjartkær og mynd þína sæum.
f sálardjúp systkina þinna
liér sáðir þú ógleymis fræum;
gef, drottinn, eins glöð að við dæum
í guðsfriði eilífra landa.
Þórður Kr. Kristjánsson.
Garðurinn við Kirkjuálrœti
Þú litli blómagarður, með fagran rósareit
og runna smá, er skýla lundi grænum,
svo oft þú glatt mig liefir er sólin sumarlieit
frá sínum himni skín með geislablænum.
Þinn lireini fagri blómi á götuliorni grær,
þar glitrar döggin silfurtær á runnum,'
í þéttu viðarlaufi oft þröstur liörpu slær
með þýðum liljóm, sem börn við lengi unnum.
Og undir þínum greinum er sofið, sofið rótt,
og sumarblómi engu drottinn gleymir;
þar skýlir moldarfaðmi svo milt og draumahljótt
vor móðurjörð, og horfna kynslóð geymir.
En blómin daginn kveðja við kvöldsins glöðu ljós,
og kyrðin vefur mjúkum faðmi stráin,
þar situr lítill engill og hjalar hljótt við rós,
þá hlustar mær, sem nú er löngu dáin.
Þú litli blómagarður með fagran friðarreit,
þér falinn máttur tímans eyðing varni,
og vermdu þá, senpunnast, við sól og söngvaleit,
og sendu bros þín þreyttu strætabarni.
Kjartan ólafsson.
—Lesb. Mbl.