Lögberg - 17.10.1935, Blaðsíða 4

4
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 17. OKTÓBER, 1935.
Högfterg
GefiB út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRE88 IAMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 605 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia
Press, Limited, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
Léttara um andardrátt
i.
Hollvættir canadiskrar þjóðar voru auð-
sjáanlega vel að verki síðastliðinn mánudag;
það var ekki einasta að þjóðin hristi af sér
hlekki fimm ára áþjánar, heldur gerði liún
það svo eftirminnilega, að einstætt er í sögu
landsins.
Frá því er skýrt á öðrum stað hér í 'blað-
inu, livernig háttað verði þingstyrk hinna
ýmsu flokka, er næsta þing kemur saman, og
skal því ekki frekar út í þá sálma farið.
Hugsjónir þær, sem alt lvðræði og öll
sönn fólksstjórn grundvallast á, hafa gengið
sigrandi af hólmi í þessari nýafstöðnu kosn-
iijgahríð og skýrst við eldraunina; hollusta
þjóðarinnar við málstað mannréttinda og
mannúðar, hefir aldrei komið ákveðnar í ljós
en einmitt nú, og þar af leiðandi er henni nú
léttara um andardrátt en áður; þjóð, sem
fundið hefir sjálfa sig getur horfst ókvíðin í
augu við framtíðina.
n.
Canadiska þjóðin hefir svarað því skýrt
og afdráttarlaust, að hún sé með öllu ófáan-
leg til þess að taka sér til fyrirmyndar í
stjórnarfarslegum skilningi, þá Mussolini,
Hitler og Stalin; einræði Mr. Bennetts hefir
vitanlega átt sinn drjúga þátt í hinum átakan-
lega ósigri hans; ]>að var Mr. Bennett einn,
sem öllu réði í Ottawa, þó svo ætti að heita
að þar sæti ráðuneyti að völdum. Enskurinn
talar um “Shadow Government,” eða skugga-
stjórn; og það var einmitt sú tegund af stjórn,
er canadicka þjóðin átti við að húa seinustu
fimm árin. Ihaldsflokkurinn lét Mr. Ben-
nett kúga sig til hlýðni og kysti auðsveipur á
vöndinn; gekk þetta svo langt, að um flokk-
inn var sjaldan talað nema sem Bennett-
flokk; og nú er svo komið, að á næsta þingi
hefir Mr. Bennett ekki nema eitthvað um
fjörutíu húskarla sér við hlið.
Fólkið í þessu landi sættir sig ekki lengur
við steina fyrir brauð, eða loforð í efnda og
athafna stað; það krefst drengskapar í með-
ferð opinherra mála og fullrar hreinskilni af
þeirra hálfu, er með völdin fara. Loforða-
syrpa Mr. Bennetts 1930, beinlínis kostaði
hann lífið, stjórnmálalega talað, á mánudag-
inn var.
Þjóðin hefir kosið á milli þeirra Bennetts
og Kings; liún hefir hafnað stefnu Bennetts,
en veitt King og stefnu hans þá mestu trausts-
yfirlýsingu, er nokkrum flokksforingja eða
nokkurri stjómmálastefnu hefir áður hlotn-
ast í sögu landsins.
Innan tiltölulega skamms tíma tekur Mr.
King við völdum í Jiriðja sinn; um einlæga
umbóta viðleitni af hálfu hans verður ekki
efast; enda er skjótra umbóta þörf á mörgum
sviðum; hann hefir úr miklu að velja, er til
þess kemur, að mynda hið næsta ráðuneyti
sitt; að honum takist valið vel, þarf heldur
ekki að efa.
Með jafn skýlausan þjóðarvilja að baki
og annað eins þingfylgi og Mr. King styðst
við, má þjóðin með fullum rétti gera sér von
um giftusamlega úrlausn vandamála sinna.
III.
Þeir sem ant láta sér um metnað og vel-
farnan Islendinga vestan hafs, og það eru
vonandi flestir, hafa gilda ástæðu til þess að
fagna yfir kosningaúrslitunum í Selkirk.
Kosning Mr. J. T. Thorsons, með slíku afli
atkvæða sem raun varð á, ber vakandi vitni
um það, að þegar mikið liggur við finna ís-
lendingar ávalt sjálfa sig. Hið stórkostlega
fylgi Mr. Thorsons, er eigi aðeins verðskuld-
uð og mikilsvarðandi traustsyfirlýsing til
hans sjálfs, heldur og engu síður við hinn ís-
lenzka málstað. Um það verður ekki deilt
að Mr. Thorson sé fyrir lærdóms sakir,
mælsku og mannkosta, flestum stjórnmála-
mönnum Vesturlandsins betur til þess fallinn,
að taka sæti í næstu stjóm Maekenzie King;
og að svo verði ætti ekki að þurfa að draga í
efa.
Það verður íslendingum til ógleyman-
legrar sæmdar, hve mannlega þeir fylktu liði
um Mr. Thorson og trygðu honum kosningu,
þrátt fyrir nokkrar hjáróma raddir, er lítið
kvað að.
Höfuðskáld Norðmanna
veátan hafs
Eftir Richard Beck.
I.
Eins og nú mun alment viðurkent, hafa
Islendingar í Vesturheimi lagt næsta mynd-
arlegan og margbreyttan skerf til íslenzkra
bókmenta; einkanlega er sú hlutdeild þeirra
í bókmentum vorum merkileg og aðdáunar-
verð, þegar til greina eru teknar andvígar
aðstæður þeirra. En þó óhætt muni mega
segja, að hókmentaiðja íslendinga vestan hafs
sé drýgst að vöxtum, miðað við höfðatölu, og
I að ýmsu leyti sérkennilegust norrænna bók-
menta í Vesturheimi, fer fjarri, að aðrir
Norðurlandabúar þarlendis hafi glatað áhug-
anum á bókmentalegri starfsemi eða skáld-
hneigðinni við flutninginn vestur í “fyrir-
heitna landið” Danir, Svíar og Norðmenn
vestan hafs hafa átt og eiga enn eftirtektar-
verð ljóða- og sagnaskáld. Þó fróðlegt og
skemtlegt væri, verður ekki að þessu sinni
sagt gjörr frá skáldum þessum eða verkum
þeirra, enda yrði það langt mál, ef lýsa ætti,
svo verðugt væri, fjölskrúðugum bókmentum
frændþjóða vorra í Vesturálfu.
Hér verður aðeins sögð saga þess manns.
ins, sem tvímælalaust skipar öndvegið meðal
norskra skálda vestan liafs, og skýrt frá bók-
mentalegum afrekum hans; og það einkum af
þeim ástæðum, að skáldsögur hans um norska
innflytjendur og landnemalíf þeirra í Vestur-
heimi eiga erindi til íslenzkra eigi síður en
norskra lesenda. Rithöfundur þessi er 0. E.
Rölvaag, sem lézt fyrir nokkrum árum.
Saga íslenzkra landnema vestan hafs var
hvorttveggja í senn, glæsileg og örlagaþrung-
in; einnig var hún æfintýrarík sagan sú, þó
að hún sé jafnframt rituð letri tára og hjarta-
sorga. Menn rífa sig ekki upp með rótum úr
aldagömlu umhverfi sínu sársaukalaust. Enn
sem komið er, hefir saga þessi samt eigi verið
í letur færð nema að litlu leyti; einna helzt í
kvaöðum sumra vas t.ur-íþ 1 enzkra skálda, á-
hrifamest og snjallast í myndauðugum land-
nemaljóðum Guttorms skálds Guttormssonar
í Nýja Islandi, svo sem í hinu stórfelda og
hreimmikla kvæði hans “Sandy Bar.”
í söguformi veit eg, á hinn bóginn, djúp-
sæasta og máttugasta lýsingu á baráttu og
sigrum norrænna frumbyggja í Vesturheimi
í skáldsögum Rölvaags. ATeð regindjúpum
skilningi og máttarvaldi afburða ritsnillings,
sem sjálfur hafði verið hluthafi í kjörum inn-
flytjendanna, er þar lýst þáttamörgum gleði-
og harmleik landnemalífsins, örðugleikum og
sigurvinningum frumbýlingsáranna, glím-
unni harðsnúnu við ræktun fangvíðrar slétt-
unnar; en sögur þessar gerast í Suður-
Dakótaríkinu. Harmsefni er það, að enginn
íslendingur hefir enn sem komið er, int af
hendi, með sambærilegri ritnsild, samskonar
hlutverk í þágu þjóðsystkina sinna vestan
hafs, eins og Rölvaag vann frændum okkar
Norðmönnum í hag með nefndum afbragðs-
ritum sínum. Þess er þó að minnast, að frú
Laura Goodman Salverson steig spor í þá átt
með skáldsögunni The Viking Heart (Vík-
ingslundin(. Engu að síður, híður íslenzkt
landnemalíf í Vesturheimi enn, í álögum, síns
konungssonar, sagnaskáldsins, sem hefji það
í æðra veldi ódauðlegrar snildar máls og
mynda.
Fyrst svo horfir við, vil eg eindregið
hvetja íslenzka lesendur til að lesa gaumgæfi-
lega hinn fræga skáldsagnabálk Rölvaags um
norska innflytjendur vestan hafs, sem lýst
verður nánar síðar, einkum fyrsta hindi hans.
Bæði er það, að margt er líkt með skvldum,
Norðmönnum og Islendingum; og annað hitt,
að líf frumbyggja í Vesturheimi var mikið til
samskonar stríðs- og sigursaga, hvort sem var
á sléttunum í Dakóta-ríkjunum eða í Mani-
toba og Saskatchewan-fylkjum, og hver þjóð-
stofn, sem í hlut átti. Ilér við bætist, að Röl-
vaag lýsti eigi aðeins í ofannefndum skáld-
sögum sínum norsku frumbyggjalífi vestan
hafs, heldur einnig menningarlegum aðstæð-
um og baráttu þeirrar kynslóðar, norskrar
ættar, sem tók við af landnemunum, og á-
rekstrinum milli eldri og yngri kynslóðar
landa hans vestur þar. Sú saga endurtekur
sig einnig meðal íslendinga og annara inn-
fluttra þjóðflokka þeim megin hafsins. Vand-
legur lestur þessara djúpstæðu og tímabæru
skáldsagna Rölvaags ætti því að glæða hjá
íslendingum heima fyrir skilning á lífskjör-
um og menningarbaráttu landa þeirra vestan
hafs. En ekki er það einskis vert fámennri
þjóð, að ættarböndin séu sem traustust, sam-
vinnan sem greiðust og fjölþættust, milli sona
hennar og dætra heima og erlendis.
II.
Það var hreint engin tilviljun, að Röl-
vaag varð um aðra rithöfunda fram skáld
landnemalífsins vestan hafs. Líf sjálfs hans
gerði honum létt fyrir, að skilja og túlka að-
stæður og. hugsunarhátt norskra frumbyggja
þar í landi. Hann var sem þeir innflytjandi,
í stórsjó og lognsævi
Öryggi gegn misvindi breyting-
anna, er að finna í sparisjóðs-
deild Royal bankans. Þar þýðst
yður örugg höfn þangað til
veðrinu slotar.
R O Y A L BANK
O F CANADA
þó hann flyttist vestur um haf seint
á árum, og hafði háð svipaða bar-
áttu og þeir i nýja heimkynninu.
Hann var fæddur 22. apríl 1876,
á eyjunni Dönna (Dyney) norður í
Helgeland (Hálogalandi), rétt sunn-
an við heimskautabauginn. Að
skírnarnafni hét hann Ole Edvart
Pedersen, en tók sér, er til Vestur-
heims kom, ættarnafnið Rölvaag,
eftir vog einum á fæðingarey hans.
Hrjóstrugt er landið norður þar,
en svipmikið; andstæðnanna land
bæði að ásýndum og veðurfari. Vet-
urinn situr þar lengi að völdum ár
hvert, hamþungur og stormasamur,
en ekki á hann síðasta orðið; Norð.
urland Noregs er einnig dýrðar-
heimur miðnætursólarinnar, og um
sólbjört sumardægrin klæðast haf
og hauður einstæðri fegurð og ó-
gleymanlegri. Hrikaleikur slíks
umhverfis og andstæður þess hafa,
að vonum, djúp og varanleg áhrif á
skapgerð og lífshorf þeirra, sem
þar alast upp og eiga dvöl. Rölvaag
bar þess einnig alla æfi mörg merki
í lífsskoðunum, að hann var borinn
og barnfæddur Norðlendingur (Há-
logalendingur), og kennir þess víða
i ritum hans. Seiðandi fegurð átt-
haga hans heillaði hann til daganna
enda.
Þar sem landkostir eru jafn rýrir
á æskustöðvum hans og að ofan
greinir, eru fiskiveiðar aðalatvinnu.
vegurinn. Kynslóð' eftir kynslóð
höfðu forfeður hans verið sjómenn,
og sama máli gegndi um aðra bygð-
arbúa. Þarf ekki að lýsa fiski-
mannalífinu þar norður frá fyrir
íslenzkum lesendum, sem gagnkunn-
ugir eru, hve'rjum örðugleikum og
hættum það er bundið, að sækja gull
í greipar ægis, ekki sízt á vetrarver-
tíðum.
Ólst Rölvaag þvi upp við ærið
harðrétti, og kemur það glögt fram
í eftirfarandi frásögn frá bernsku-
árum hans, sem jafnframt lýsir því,
hvert hugur hans stefndi þegar*á
unga aldri Ilann var einhverju
sinni á gangi með móður sinni, er
degi var tekið að halla; höf ðu þau
verið niður við sjó að safna þangi
til skepnufóðurs, og voru nú á heim-
ieið. Tók móðir hans hann þá við
hönd sér og spurði, hvað hann ætl-
aði að verða, þegar hann kæmist til
manns. “Eg ætla að verða skáld,”
svaraði hann. Var þetta í eina skift-
ið, sem hann sagði nokkrum ætt-
menna sinna hug sinn í því efni.
Brosti móðir hans góðlátlega að
svarinu, en setti alls ekki ofan í við
hann, og varð honum það bros henn_
ar minnisstætt. Veturinn þann, sem
þetta gerðist, var svo þröngt í búi
hjá foreldrum Rölvaags, að kartöfl-
ur og söltuð síld voru á borðum i
allar máltíðir, og varð að halda spar.
lega á, svo að allir á heimilinu fengju
sinn skerf.
Skólaganga Rölvaags á æskuárum
nam aðeins nokkrum vikum vetur
hvern; eigi var hann heldur neinn
garpur við námið. En hann bætti
upp takmarkaða skólafræðslu sína
með miklum og næsta víðtækum
bóklestri, því að í fæðingarhéraði
hans var gott ríkisbókasafn. Eftir-
tektarvert er það, að fyrsta skáld-
sagan, sem hann las, var norsk þýð.
ing á hinni víðkunnu frumhyggja-
lífslýsingu, Tlie Last of the Mo-
hicans, eftir ameríska sagnaskáldið
James Fenimore Cooper; er lýsing
þessi .hárómantísk, en það átti ein-
mitt fyrir 'Rölvaag að Hggja, að
verða meistarinn í raunsæum lýs-
ingum á landnema- og innflytjenda.
lifi vestan hafs. Annars er svo að
sjá sem sögulegar skáldsögur hafi
verið honum sérstaklega kær lestur
á þessum árum; en af norskum rit-
höfundum las hann mest Björn-
stjerne Björnson og Jónas Lie. Það
er ennfremur til marks um bók-
heigð Rölvaags í æsku, að hann
frétti einu sinni til eintaks af skáld-
sögunni Ivanhoe eftir Walter Scott
í þorpi nokkru i tveggja mílna fjar.
lægð; lagði hann þá af stað fót-
gangandi til að fá hana að láni, og
var tvo daga í þeirri ferð. Snemma
vaknaði einnig skáldið í honum;
innan við fermingaraldur settist
hann dag einn við að semja skáld-
sögu og lauk við nokkrar blaðsiður
hennar ; en ekki var það fyr en löngu
síðar, á síðustu mentaskólaárum
hans í Vesturheimi, að hann snéri
sér aftur að skáldsagnagerð, enda
átti hann öðrum störfum og fjar-
skyldum að sinna næstu árin.
Framh.
Karfaveiðar
geta a/ukið útflutnings lands-
manna um 10 milj. k'róna á ári.
Hafsteinn Bergþórsson er ný-
kominn norðan úr landi, en þar hef-
ir hann verið vegna hinna nýbyrj-
uðu karfaveiða.
Morgunblaðið hitti Hafstein að
máli í gær og bað hann að segja frá
þvi hvernig tilraunirnar hefðu gef-
ist og hvaða úrangurs mætti vænta
a£. þessari nýju atvinnugrein.
Honum segist svo frá:
Það var Þormóður Þorbjarnar-
son fiskifræðingur, sem fyrstur
vakti máls á því að það myndi borga
sig að gera út skip á karfaveiðar,
og hafði hann aðalega í huga hina
verðmætu og bætiefnaauðugu karfa-
lifur, sem hann hefir rannsakað
ítarlega.
Eg fékk strax áhuga fyrir þessu
máli og bauðst til að lána síldar-
verksmiðjum rikisins togarann
Sindra til karfaveiða.
Vegna síldarleysis í sumar höfðu
verksmiðjurnar lítið að gera, en
höfðu hinsvegar samningsbundið
fólk, sem greiða þurfti kaup hvort
sem nokkuð var unnið eða ekki. Um
miðjan ágústmánuð varð það svo úr,
að Sindri skyldi gera tilraunir með
karfaveiði. Var skipið leigt til þess.
ara veiða til 1. september. Einnig
var ákveðið að síldarverksmiðjan
greiddi 40 krónur fyrir hvert tonn
af karfa.
Sindri fór svo á veiðar þessar 18.
ágúst og gekk veiðin ágætlega, og
1. sept. var ákveðið að Sindri héldi
áfram veiðum til 15. september.
Jafnframt voru tvö skip í viðbót
leigð til karfaveiða, togararnir Gull-
toppur og Snorri goði. Um leið
var verðið lækkað niður í 5 krónur
á mál, eða um 37 krónur fyrir tonn-
ið.
Fiskimálanefnd hefir greitt verk.
smiðjunum 50 aura fyrir hvert mál.
Afli skipanna,
Afli skipanna hefir verið ágætur.
Hver veiðiferð hefir tekið 2—3 sól-
arhringa og er afli skipanna til jafn-
aðar um 60 tonn á dag, sem lagður
hefir verið á land á Sólbakka.
Veiðin hefir aðallega verið stund-
uð á Halamiðum. Töluvert hafa
skipin veitt af þorski og upsa.
Þorskurinn er saltaður, en upsinn
flakaður, sá stærri, en minni upsi
er hertur. Veðrátta hefir verið sér.
staklega hagstæð og hefir ekki fallið
neinn dagur úr hjá skipunum, má
ef til vill þakka því hve aflaárangur
hefir verið góður.
Afli skipanna er venjulega 140—
150 tonn eftir tveggja sólarhringa
veiðiferð. Mesti afli í veiðiferð
hingað til er 212 tonn.
Aukin atvmna.
Fjögur skip stunda nú karfaveið-
ar fyrir norðan, því auk þeirra
skipa, sem áður eru nefnd, veiðir
Skallagrímur fyrir Norðurlandi og
leggur upp afla sinn á Siglufirði.
Enginn efi er á því að ef verk-
smiðjurnar sjá sér fært að greiða
sama verð og nú fyrir karfa, eykur
þetta mjög atvinnu bæði til sjúvar
og lands.
Skipshöfn skipanna landar sjálf
fiskinn, en síðan tekur við fólk úr
landi. Landfólkið “fer innan í”
karfann og tekur úr honum lifrina,
sem annað hvort er fryst eða söltuð.
Um 50—60 manns fá vinnu við
að vinna úr afla hvers skips.
Allur togaraflotinn getur stundað
karfaveiðar.
Við höfum nógu margar verk-
smiðjur til að vinna úr afla alls
togaraflotans, sem eru 37 skip, held-
ur Hafsteinn áfram.
Veíðina væri hægt að stunda 3—4
mánuði á árinu, á vorin eftir salt-
fiskveiðar og á haustin eftir síld-
veiðitímann.
Má af því sjá hve gífurlegur at-
vinnubætir þetta yrði fyrir sjómenn
og verkafólk í landi.
Verðmœti karfans.
Afurðir þær, sem fást úr karf-
anum eru, fiskimjöl, lýsi og lifur.
Reynslan hefir þegar sýnt að
fiskimjölið er mun fallegra heldur
en úr síld og rannsóknir hafa og
sannað það er bætiefnaauðugra en
síldarmjöl.
18% af mjöli fæst úr þunga hrá-
vörunnar, 6% af lýsi og lifrin er
1.7% af þunga karfans.
Einnig hafa verið gerðar tilraun-
ir með að bræða karfann án þess að
taka úr honum lifrina og fæst þá
meira og betra lýsi.
Sýnishorn hafa verið send út af
afurðum þessum og hafa mjölkaup-
menn mikinn áhuga fyrir að fá þau.
Lifrin.
Verst hefir gengið með lifrina.
Það hefir sýnt sig að hún tapar
töluverðu af bætiefnum við að salta
hana og frysta, enda eru skilyrði til
frystingar léleg á Sólbakka. 1 tonn
af saltaðri lifur var sent út með
Goðafossi síðast til Englands og með
Brúarfossi fara nú 3 tonn af frystri
lifur.
Fyrsta skilyr^ið til að hagnýta sér
lifrina á sem beztan hátt, er að fá
tæki til að bræða hana hér á landi,
en þau eru ekki fyrir hendi, eins og
er.
Gert er ráð fyrir að meðalverð á