Lögberg - 31.10.1935, Síða 2

Lögberg - 31.10.1935, Síða 2
2 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. OKTÓBER, 1935. Höfuðskáld norðmanna vestan hafs Eftir prófessor Richard Beck. (Framháld) IV. Fyrsta skáldsaga Rölvaags, sem á prent kom, var Amerika-Breve (1912), rituÖ undir dulnefninu Paal Mörck. Er hún aÖ miklu leyti sjálfsæfisaga höfundarins fyrstu ár hans í Vesturheimi, og hreint ekki ómerkileg bók, þar sem um frum- smíð er að ræða; að minsta kosti er auðsætt, að glöggskygn tnaður held- ur þar á pennanum, og líklegur til stærri bókmentalegra afreka þá er honum vex fiskur um hrygg. Tveimur árum síðar sendi Röl- vaag frá sér næstu skáldsögu sína, Paa glemte Veie (Á gleymdum leið_ um), undir sama dulnefninu og áð- ur. Færist hann nú meira í fang að V. Fyrsti parturinn af skáldsagna- bálki þessum, I de Dage (Á þeim tíma), kom út í Osló haustið 1924, en seinni hluti þess bindis, Riket grundlægges (Ríkið stofnað), haust- ið eftir. Átti skáldsagan í heild sinni þegar í stað miklum vinsæld- um að fagna; norskir lesendur sáu fljótlega skyldleikann milli sögu- persónanna og sjálfra þeirra, og þótti nýstárlegt að kynnast lífi og háttum frænda sinna vestan hafs; en saga þessi og framhald hennar gerast í nýbygðum Norðmanna í Suður-Dakóta, þar sem höfundur- inn hafði dvalið árum saman; bygði hann bæði á eigin reynslu og frá- sögnum frumbyggjanna, þó að hann fylti auðvitað í eyðurnar með skap- hygli að þessari hlið sögunnar). Vissulega er hér um grundvallar atriði að ræða og meginþátt í um ræddri skáldsögu Rölvaags, en fleira gerði hana stórum frábrugðna öðr- um skáldsögulýsingum á lífi braut ryðjenda. Þeim skáldsöguhöfund um, sem tekið höfðu sér fyrir hend ur að lýsa landnemalífi í Vestur heimi, hafði verið alt of gjarnt til að sveipa j)að dýrðarblæju róman tísks glæsileiks og hetjudáða, en gleyma sársaukanum, sorgunum og sjálfsfórninni, af hálfu frumbyggj anna, sem landnámið kostaði. En það er hið mikía hrós Rölvaags og jafnframt hið frumlegasta í viðhorfi hans við söguefni sínu, að hann ritar lýsingar sínar á landnema- og fnnflytjendalífinu frá því sjónar andi skáldgáfu sinni, en gerði sér miðinu, sem löngum hafði vanrækt jafnan alt far um að vera sem trú- astur raunveruleikanum i atburða- og persónulýsingum, enda hefir hon_ því er söguefni snertir; lýsir hér að- ! um tekist það með afbrigðum vel. allega sálarlegum þroskaferli auð- | Ýtti það undir hann að semja sög- ugs bónda, sem vinnur sigur á sjálf- una, sem honum hafði árum saman um sér og verður sáttur við lífið ■ verið hugleikið að færa í letur, að eftir langa og harða baráttu; en landi hans, sagnaskáldið víðfræga, merkilegust er þó skáldsaga þessi ! Johan Bojer, kom vestur um haf fyrir það, að hún bendir fram á við vorið 1923 til þess að viða að sér til hinna meistaralegu landnemalífs- ' efn' ' skáldsögu um norska innflytj- lýsinga skáldsins. En nú skall á heimsstyrjöldin, sem öllu ruddi úr skorðum og kom róti á hugi hugsandi manna hvarvetna. /Fðisgangur hennar og áhrif áttu sinn þátt í því, að hlé varð nú á skáldsagnagerð Rölvaags, enda samdi hann á þeirn árum framan- nefnd kenslu. og fræðirit sín um endur í landi þar; var Rölvaag þess sannfærður, að sá einn gæti sagt innri sögu landnemanna og afkom enda þeirra, skygnst undir yfirborð. ið, sem hafði eins og þeir reynt hvað það er, að flytjast úr átthögum sín um í annarlegt umhverfi, og á"þann hátt eignast horf þeirra við lífinu Hefir hann öfluglega sýnt í verki norsk efni. Eigi var það heldur fyr | hann hafði í því efni laukrétt en að styrjöldinni lokinni (1920),! fyr'r sér, þó að margt sé annars á að hann ritaði og lét frá sér fara næstu skáldsögu sína, To Tullinger (Tvö flón) ; má þar sjá þess glögg merki, að hann hafði á stríðsárun- um, sem margir aðrir kennarar í er- gætlega um skáldsögu Bojers um Norðmenn vestan hafs, Vor egen Stamme. (Sjálfur hefir höfundur- inn skrifað ítarlega og stórmerkilega frásögn um tilorðning þessarar lendum tungumálum véstan hafs, átt | skáldsögu sinnar í greininni “Giants í vök að verjast fyrir ofsóknum 'n the Earth, í I he Editor, 6. ágúst þröngsýnna þjóðrembingsmanna, og í ofanálag orðið að þola þungbæran ástvinamissi. En í skáldsögu þess- ari, sem er eitt hinna merkari rita hans, lýsir hann valdi ágirndarinn- ar yfir mannssálinni og tortímingar- afli hennar, kröftuglega og óneitan_ lega víða með snildarbragði. Hann er í vígahug og beinir skeytum sín- um sérstaklega að fjórgræðgi og efnishyggju landa sinna vestan hafs; en miklu er frásögnin beina- berari og persónulýsingarnar blóð- laus^ri en æskilegt væri, af þeirri sök, að höfundurinn hefir um skör fram einbeitt athygli sinni að meg- inhugmynd bókarinnar einni saman. 1 kjölfar hennar sigldi næsta ár (1921) skáldsagan Længselens Baat (Draumaskipið), sálræn og ljóðræn lýsing á tilfinninganæmu og list- hneigðu ungmenni, sem leitar úr Noregi vestur um haf, í von um að sjá þar rætast drauma sína og hug- sjónir, en verður fyrir sárum von- brigðum og líf hans fer í mola. Ekki féll bók þessi í frjóan jarðveg hjá löndum skáldsins vestan hafs, og 1927, og hefir henni verið fylgt hér). Ritdómarar í Noregi áttuðu sig einnig fljótt á því, er þeim barst þessi skáldsaga Rölvaags, að þar var tekið fastari og frumlegri tökum á viðfangsefninu, en þeir höfðu átt að venjast, og luku því óspart lofi hana. Höfundurinn hafði með henni unnið mikinn sigur í heimalandi sínu, en fjöldi landa hans v^stan hafs lét sér hins vegar fátt finnast um þessa snildarlegu og stórfeldu skáldsögu hans; lýsingin var ekki nógu fegruð frá þeirra sjónarmiði of einarðlega horfst í augu við kald. an virkileikann Tveim árum eftir að sagan var prentuð í Noregi (1927), kom hún út í enskri þýðingu undir heitinu Giants in the Earth og fór sigurför um hinn enskumælandi heim. Höf. undurinn varð í skjótri svipan víð- frægur maður, því að enska þýð- ingin seldist í tugum þúsunda; sama ár kom bókin út í sænskri, finskri og þýzkri þýðingu; síðan hafa enn aðrar þýðingar bæzt í hópinni, og hvarvetna hefir rit þetta hrifið hugi mun mörgum, þeirra hafa þótt nóg' manna og vakið þá til umhugsunar. um bersögli hans, eins og raunar bæði fyr og síðar, því að hann átti það hjá sér, að koma svo við kaun- in, að sveið undan. En gnægð skáld- legrar fegurðar er að finna í sögu þessari og hún er með sterkum per- sónulegum blæ. Hafði Rölvaag um þær mundir orðið að sjá á bak tveim ungum og efnilegum sonum sínum; vissi hann því fyllilega, hver raun það er, að sjá fegurstu draumaskip sín sökkva í sæ. En líkt og Agli forðum, varð Rölvaag sorgin yfir ástvinamissinum að gulli skáldskap ar. Að listgildi og djúpskygni geng- ur bók þessi næst höfuðriti skálds- ins, I de Dage og Riket grundlœgges, enda eru skáldsögur þessar náskyld. ar að efni, djúpstæðar og samúðar- ríkar lýsingar á hjartasorgum inn- flytjandans, sem festir ekki rætur í framandi mold, en tærist og trénast upp i andvígu umhverfi. Þær skáld- sögur Rölvaags, sem að ofan hafa ræddar verið, voru allar prentaðar vestan hafs, og náðu því eigi nema til fárra norskra lesenda heima í Noregi. öðru máli gegndi um þann skáldsagnaflokk hans, sem hann varð að verðugu frægastur fyrir, og nú skal lýst nokkru nánar. En þvi hefir skáldsaga þessi orð- ið svo víðförul, vinsæl og áhrifa- mikil, að hún er bæði frumleg og snildarleg. Meistaralega lýsir Röl- vaag hér tvískiftingunni í eðli þeirra, sem leita brott úr heimahögum i nýtt umhverfi, þó á mismunandi stigi sé hjá þeim1: útþránni annars vegar heimþránnj hins vegar. En upp af árekstri þessara andstæðu kenda sprettur sá sársauki, sem þrá- faldlega varpar skugga á lífsgleði heimanfluttra landnema og dregur úr sigurfögnuðf þeirra. Enn þá eftirminnilegri verður Iýsing Röl- vaags þó fyrir það, að honum kom það snjallræði í hug, að klæða þessi andstæðu sálarlífsöfl holdi og blóði i höfuð-sögupersónunum sínum; út- þrána í Per Hansa, sem djarfhuga og i fullu sjálfstrausti heldur út í ó- vissuna; átthagaþrána í Beret konu hans, viðkvæmri og hóglyndri, sem nýbygðin, i nekt sinni og ömurleik, skelfir og lamar. !í kjarnorðri minningargrein sinni um Rölvaag, “Ole Edvart Rölvaag,” í The Ame- rican-Scandinainan Review, janúar 1932, hefir Hanna Astrup Larsen, sem sjálf er alin upp í norskri ný- bygð vestan hafs, dregið sérstaka at. verið, hinu sálfræðilega. Saga hans er að vísu að öðrum þræði, eins og óhjákvæmilegt er, lofsöngur þes: hetjulifs, sem sigraðist á umhverf inu nýja og gerði jörðina sér undir gefna, en þó miklu fremur djúp skygn lýsing á því, hversu róttæk áhrif baráttan við einangrunina og hamröm náttúruöflin hafði á sálar og tilfinningalíf frumbyggjanna Sæmilega tilfinninganæmur og gjör hugull lesandi legur ekki svo frá sér þessa skáldsögu Rölvaags, að hann sé þess eigi sannfærður, að lamdnám nýrrar álfu er ekki aðeins æfintýra- rík hetjusaga, heldur engu miður hin átakanlegasta harmsaga. Per Hansa, bjartsýnn og ótrauður braut_ ryðjandiinn, sem er návígið við náttúruöflin stæling til dáða, hefir að sönnu átt marga sina líka. Beret með ímugust sinn á landnemalífinu og brennandi heimþrá í hjarta, er á hinn bóginn ein af þúsundum land- námskvenna, sem lögðu lífsham- ingju sína í sölurnar af einskærri trygð og fórnfýsi, í þeirri trú, að slíkt væri börnum þeirra til bless- unar. (Amerískir bókmenta- og sagnfræðingar hafa réttilega lagt mikla áherzlu á þessa sérstæðu af- stöðu Rölvaags til innflytjendalífs ins. Smbr. inngangsritgerð pró- fessors V. L. Parringtons að skóla- útgáfunni af Giants in the Earth, r929. og ritgerð prófessors Henry Commagers, “The Literature of the Pioneer West,” í Minnesota History, desember 1927. Prýðilega segir Rölvaag þessa skáldsögu sina, með ríkum blæbrigð um, og skortir hana þó alls eigi heildarsamræmi. Mun það samt eigi ofmælt, að mest kveði að skarp skygnum og næmum sálarlífslýsing- um hans. Lýsing hans á sálarlífi Beretar, sem verður um hríð alger- lega sálsýki sinni að bráð, er með afbrigðum vel gerð. Var það bæði, að hann var gagnkunnugur hugsun- arhætti, átthögum og hinu nýja um_ hverfi fólks þess, sem hann segir frá, enda lýsir hann því með glögg- skygni og samúð, en jafnhliða hlífð. arlaust. Mannlífsmyndir hans og náttúrulýsingar eru hvorttveggja í senn snjallar og með ósviknum blæ raunveruleikans. Skáldsaga þessi er þess vegna að öllu leyti svo lífræn, að óhætt má spá henni langra líf- daga. , í umræddri skáldsögu hafði Röl- vaag þó einungis sagt sögu fyrstu kynslóðar Norðmanna vestan hafs, sjálfra frumbyggjanna, og landnáms )eirra. í Peder Seier (Pétur sigur- vegari, 1928), öðru bindi þessa skáldsagnaflokks, rekur hann sögu næstu kynslóðar landa sinna í Vest- urheimi, og er söguhetjan Peder, sonur þeirra Per Hansa og Beretar. Semur hann sig brátt að amerískum siðum og þarlendum hugsunarhætti, móður hans til mikillar sorgar, því að hún heldur órjúfanlegri trygð við föðurland sitt og móðurmál. Aðal. efni sögunnar er því áreksturinn sársaukaþrungni, á báðar hliðar, milli eldri og yngri kynslóðar inn- fluttra þjóða vestan hafs, sem er ings á þeim árekstri í hugsunarhætti rnilli eldri og yngri kynslóðar landa þeirra í Vesturheimi, en þar er um að ræða einn höfuðörðugleikann í þjóðræknislegri starfsemi vestur þar, þetta: hvernig brúað verði djúpið rnilli nefndra kynslóða. Þó að bók þessa skorti það heild. arsamræmi, sem var á fyrsta bindi skáldsagnabálksins, ber hún eigi að siður hreinan svip raunveruleikans, og persónulýsingarnar eru eins og fyrri daginn snjallar og djúpskygn- ar. Einkum kveður mikið ^.ð Beret. Samt er bók þessi langt frá því að vera eins skemtileg og áhrifamikil eins og fyrsta bindið. Önnur kyn- slóðin, sem borgirnar bygði, lifði bersýnilega hvergi nærri eins miklu hetjulifi og fyrsta kynslóðin, sem landið nam, og ók tjaldvögnum sin- um (covered vvagons)-vestur á bóg- inn yfir vegalausa auðnina. í þriðja bindi skáldsagnaflokks þessa, Den signede Dag (1931), sem því miður varð síðasta • bók Röl- vaags, heldur hann áfram sögu Peders, sem kvæntur er stúlku af írskum ættum, og lýsir stormasömu hjúskaparlífi þeirra. En heil höf skilja þau hjónin, þjóðernislega, trúarlega og hugsjónalega. Árekst- ur milli þeirra er því óhjákvæmileg. ur, enda lýkur sögunni með því, að Peder treður undir fótum trúarlega kjörgripi konu sinnar. Mun þetta þó ekki eiga að vera nema bráða- birgðalausn á sambúð þeirra, því að höfundurinn hefir sjáanlega ætlað sér að bæta enn öðru bindi við sagnabálk sinn. í þessari bók sinni tekur Rölvaag þessvegna til grand- gæfilegrar meðferðar algengt fyrir- brigði vestan hafs—“a mixed mar- riage” (kynblöndun í hjúskap). Og hverjum augum, sem menn kunna að líta á meðferð hans á þvi, verður ekki með rökum neitað, að lýsing hans er skýrum dráttum dregin, mannúðarrík og drengilega hrein- skilin. Hann er hér sem endranær, ekki sízt í síðari ritum sínum, djarf- mæltur raunsæismaður, og mun ýmsum þykja hann opinskár úr hófi fram. Persónulýsingar sögunnar eru glöggar og sannar. Beret er aðsóps. mikil og enn aðdáunarverðari en áður. Peder og kona hans eru einnig holdi klæddar mannverur, gæddar ríku einstaklingseðli. En auðvitað valdi Rölvaag sér, hér sem annarsstaðar, það folk að söguper- sónum, sem sýndi gleggst þær hlið- ar landnema- og innflytjendalifsins, sem honum var annast um að lýsa og túlka fyrir lesendum sínum’. Jafn eðlilegt er það, að Rölvaag valdi sér einnig söguefni og sögu- persónur úr hóp þess þjóðflokksins vestan hafs, sem hann þekti bezt af nánum skyldleika og eigin reynd, norskra þjóðbræðra sinna, og átti >að vafalaust drjúgan þátt í ,því, hversu vel honum tókst í lýsingum sínum í brautryðjenda- og inn flytj- endalifi vestur þar. Hins vegar hefði hann aldrei náð eins Iangt í list sinni eða eignast slíkan fjölda lesenda víða um Iönd, hefði hann samið rit sin á þröngum jóðernislegum grundvelli. Þótt hann væri alla daga ótrauður mál- svari þjóðar sinnar og kynstofns, og ’reyttist aldrei á að hvetja landa sína vestan hafs til að vernda sem engst mál sitt og menningu, var hanh jafnframt, vegna djúpskygni sinnar, skilings og ríkrar samúðar, túlkur vandamála og baráttu inn- flytjendalifsins, hver þjóð, sem í hlut á. Og það er einmitt þessi víð- tækarj hlið á umræddum skáldsög- um Rölvaags, algfldi þeirra, sem er ægar alt kemur til alls, aðdáunar- verðasta einkenni þeirra, og veldur )ví, að þær hrífa hina f jarskyldustu lesendur, glöggva skilning þeirra á lífinu og glæða mannást þeirra. (Auk skáldsagna Rölvaags og rit- gerða þeirra, sem að framan eru taldar, hefi eg haft nokkurn stuðn- eðlilega næsta samur við sig hjá öll-1 ing af þessum greinum um hann og um þjóðflokkum, og þeir einir skilja til fulls, er reynt hafa. En svo raun_ verulega og kröftuglega hefir Röl- vaag lýst þeirri hlið innflytjendalífs- ins, að lesandinn fær glögga hug- mynd þar um. Myndi íslenzkum lesendum því hreint ekki óholt, að skáldskap hans: Einar I. Haugen, “O. E. Rölvaag—NorWegian-Ame- rcan,” og Julius E. Olson, “O. E. Rölvaag 187<o—1931,” í Norwegian- American Studies and Records, Vol. VII, 1933. Skáldsögur hans á frummálinu (norsku) má fá frá H. íesa þessa bók hans til gleggri skiln- Aschehoug and Co. í Osló. Prýði- lega greinargerð um Rölvaag og höfuðrit hans er að finna i bók Jörgen Bukdals, Det skjulte Norge. —Skírnir. Kynningarstarfsemi um Island erlendis verður að auka Ein Leiðin er Sumarnámskeið við Háslcólann Eftir PROF. DR. RICHARD BECIv I. Hverjum sæmilega þjóðrækn- um fslending, er utanlands dvel- ur, hlýtur að sárna það mikla þekkingarleysi á landi hans og þjóð, sem enn ríkir næsta alment erlendis, jafnvel meðal hinna fremstu menningarþjóða. Og láti hann sér, meir en í orði kveðnu, ant um heill þjóðar sinnar og heiður, fer vart hjá því, að hon- um skiljist eigi, hvernig slikt þekkingarleysi á henni skapar virðingarleysi fyrir henni og stendur viðskiftum hennar við önnur lönd fyrir þrifum. f skorinorðu og sérstaklega eft- irtektarverðu viðtali við tiðinda- mann Morgunblaðsins f y r i r stuttu síðan, benti Guðmundur Kamban rithöfundur á það, hve brýn þörf bæri til þess, að gang- skör yrði gerð að því, að bæta sein bráðast og öflugast úr þessu þekkingarleysi stórþjóðanna á íslandi og íslendingum. Nefndi hann sem dæmi, að almenningur á Bretlandi haldi enn í dag, að íslendingar séu Eskimóar, eða þeim náskyldir. Þetta er ekki ný bóla. Og því miður á þessi viska djúpar rætur i hugum manna víðar en á Bret- landi. Hefi eg ósjaldan rekið mig á, að svo er fyrir mörgum vestur- heimsmönnum. Fyrir fáum árum síðan flutti eg t. d. erindi i “Rot- ary”-klúbb, í allstórum bæ, ekki langt frá Ithaca, N. York. Greindi eg meðal annars frá þjóðernisleg- um uppruna íslendinga og lagði BC-2 STYRKIR TAUGAR OG VEITIK NÝJA HEILSU N U G A-T O N E styrkir taugarnar. skerpir matarlyst, hressir upp á melt- ingarfæri, stuðlar að værum svefni. og bætir heilsuna yfirleitt. NUGA-TONE hefir gengið manna á meðal I 45 ár, og hefir reynst konum sem körlum sönn hjálparhella. Notið NUGA-TONE. Pað fæst í öllum lyfja- búðum. Kaupið hið hreina NUGA- TONE, því fá meðöi bera slíkan árang- ur. Við hægðaleysi notið UGA-SOL — bezta lyfið, 50c. áherzlu á það, að þeir ættu alls ekkert skylt við Eskimóa. Leið nú og beið. Eitthvað viku síðar sendi einhver hugulsamur náungi mér bæjarblaðið með frásögn um erindi mitt. Og viti menn! Þar stóð, að ræðumaður hefði sagt, að mjög fáir Eskimóar væru á íslandi. Svona var sú kenning djúpstæð hjá fréttaritaranum þeim. Stutt er einnig síðan, að víðlesið blað í stærðar borg hér í Bandaríkjunum flutti mynd af frú Ruth Bryan Owen, sendiherra Bandaríkjanna í Kaupmanna- höfn, sem tekin hafði verið af henni og nokkrum Eskimóum í Grænlandsför hennar. Fylgdi myndinni sú skýring, að þetta væri frúin og íslenzkir vinir henn- ar. Þannig þaut í þeim skjá. Kamban hefir hárrétt fyrir sér í því, að hafist skyldi handa með skipulagða og öfluga kynnisstarf- semi á landi voru og þjóð erlend- is. Mun því fleirum sonum ís- lands utanlands en þeim, sem þetta ritar, þykja snjallræði sú hugmynd, sem hann hefir komið fram með síðan framannefnt við- tal var birt:—að láta gera aðlað- andi og sem alhliðasta kvikmynd af fslandi, er þar til valinn full- trúi hafi umsjón með, komi á framfæri, og flytji jafnhliða henni erindi um ísland. Sýning slíkrar kvikmyndar út um lönd myndi eflaust vekja mikla eftir- tekt á íslandi, jafnframt þvi, sem hún gæfi mönnum sanna mynd af þjóð vorri og menningarástandi hennar, og yki að sama skapi virðingu manna fyrir henni. Má ætla, að landsstjórnin íslenzka INNKÖLLUNAR-MENN LÖGBERGS Amaranth, Man Alcra, N. Dakota Árborg, Man Árnes, Man Baldur, Man Bantry, N. Dakota Bellingham, Wash Blaine, Wash Bredenbury, Sask Brown, Man J. S. Gillis Cavalier, N. Dakata Churchbridge, Sask Cypress River, Man Dafoe, Sask 1 Edinburg, N. Dakota.... |. Elfros, Sask .. Goodmundson, Mrs. J. H^ Foam Lake, Sask J. J. Sveinbjörnsson Garðar, N. Dakota Gerald, Sask ' Geysir, Man Gimli, Man Glenboro, Man Hallson, N. Dakota Hayland, P.O., Man Hecla, Man Hensel, N. Dakota Hnausa, Man ! Ivanhoe, Minn Kandahar, Sask Langruth, Man Leslie, Sask Lundar, Man Markerville, Alta Minneota, Minn Mountain, N. Dak S. J. Hallgrimson Mozart, Sask Oak Point, Man Oakview, Man Otto, Man Pembina, N. Dak Point Roberts, Wash Red Deer, Alta Revkjavík, Man Riverton, Man Seattle, Wash * J. J. Middal Selkirk, Man W. Nordal Siglunes, P.O., Man. ... Silver Bay, Man Svold, N. Dakota Tantallon, Sask Upham, N. Dakota Víðir, Man Vogar, Man Westbourne, Man Winnipegosis, Man Wynyard, Sask

x

Lögberg

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.