Lögberg - 02.01.1936, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 2. JANiÚAR, 1936.
O
Saga og menning
(Nokkrar athuganir)
Eg hefi oft heyrt ýmsar bolla-
leggingar um þaÖ hvaÖ orÖið hefÖi
ef ýms atvik sögunnar, smá í sjálf-
um sér en örlagaþrungin í afleiÖing-
um sínum, að því er virtist, hefðu
ekki eins og steinn í straumfarinu
raskað hinni eðlilegu rás viðburð-
anna. Ef t. d. Hannibal hefði feng-
ið liðveizlu er riðið gat hinn litla
baggamun milli hans og Rómverja;
ef Cæsar ekki hefði verið veginn;
Ólafur Tryggvason haldið lífið við
Svold, o. s. frv. Eða svo vikið sé
að sögu vor .Islendinga, hver sagan
mundi ef Snorra hefði tekist að
skelfa á brott vegandann, þá er
hann fólst í jarðhúsinu í Reykholti,
og síðar ef Jón biskup Arason og
synir hafis eigi hefðu fallið í hendur
Daða og orðið handteknir, eða aðrir
viðburðir er á miklu sýndist velta
hverjir héldu velli.
Bollaleggingar af þessu tagi eru
vitaskuld mjög eðlilegar; slíkum at-
hugunum skýtur óhjákvæmilega upp
í huga athugulla lesenda; samt sem
áður virðist það augljóst að hin
djúpsettu lög mannlegra hugsana og
athafna sé sá meginstraumur er ráð_
ið ihafi þroskaferli sögunnar og að
slysni atvikanna eða steinarnir í
straumfarinu hafi ekki valdið þar
straumhvörfum hvort heldur þeir
stóðu eða féllu. Um það verður að
vísu ekki sagt með vissu, en hitt
liggur í augum uppi, að sagan eins
og hún gerðist, gat ekki orðið önnur
en hún varð, og þótt ýms stórmenni
sögunnar hafi verið verkfæri tij
framkvæmdanna álít eg þann sögu-
skilning grunnfæran og yfirborðs-
kendan, sem ekki rennir grun í það
að hvert stórmenni var sköpun sinn-
ar tíðar og skorðað jafn órjúfanleg-
um lögum eins og því er lætur
Baldursbrána verða hvíta og fífilinn
gulan. Þau eru persónugerfing þess
aldarfars og hugsunarháttar er þá
var ráðandi, nokkurs konar smá-
mynd þess umhverfis er þau uxu
upp úr og í samræmi við það stig
menningar og þroska er það mann-
félag ihafði náð er þeir störfuðu i,
og þó mér sé fjar'ri skapi að gera
lítið úr áhrifum einstaklinga, á sam.
tíð og fortíð, þá hefir mér siðan eg
varð fullorðinn ávalt fundist að sú
saga er vildi rekja til þeirra megin-
drættina í þroskaferli kynslóðanna
væri ekki svo mikið sem hálfsögð, og
þó eitthvert þeirra stórmenna hefði
aldrei fæðst mundi sá ferill hvorki
hafa slitnað né raskast til mur.a. Eg
hefi því síðan eg koinst til vits og
aldurs haft nokkurn ýmugust á
þeirri stórmenna dýrkun, sem marg-
ir virðast gagnteknir af, og þeim
hugsunarhætti að einstaklingarnir,
hversu máttugir sem þeir voru, hafi
verið nokkuð annað en hin ytri tákn
hins innra gróanda, sem fólginn var
í mannlífinu sjálfu. Það er auð-
veldara að færa rök að þessari skoð-
un með tilvitnunum til menningar-
sögulegra athurða en hernaðar- og
stjórnmálalegra fyrirbrigða, og skal
hér vikið að nokkrum þeirra, þar
sem augljóst virðist að tiðin var í
þann veginn að leysa hinar ýmsu
gatur og að frá menningarsögulegu
sjóarmiði skifti sára litlu hver ein-
staklingurinn varð fyrstur eða hlaut
heiðurinn af því að finna úrlausn-
ina. Enginn atburður síðari alda
hefir haft meiri áhrif eða viðtækari
afleiðingar fyrir mannkynið en
fundur Ameríku, þó er augljóst að
svo var komið menningu Evrópu um
þær mundir er Columbus fann hið
mikla meginland, að fundur þess gat
ekki dregist lengi úr hömlu. Eg
skýt því inn hér að mér finst þeir
vera fáir er hafa gert sér ljóst að
fundur Arrreríku olli kapitulaskift-
um i veraldarsögunni og varð horn-
steinn að menningu hins nýja tíma.
TTefði þar verið haf eitt er hin nýja
álfa fanst gæti vel hafa farið svo,
að þar væri nú eyða i menningarsög.
unni, er nú eru skráðir glæsilegustu
kaflarnir af sigurvinningutn vísind-
anna og svo margt mundi nú öðru-
vísi en er, að allar ógizkanir urn það
fara fjarri því sanna. Þetta dæmi
af fundi Ameríku er ekki dregið
fram til þess á nokkurn hátt að rýra
hið mikla afrek Columbusar. Hann
á frægð sína skilið eigi hvað sízt
fyrir það að hann hóf sig yfir hálf-
velgju efasemdanna og lagði atf í
sölurnar fyrir hugsjón, sem eins og
þá stóðu sakir, var aðeins skýja-
horg. Slíkir hafa þeir verið menn-
irnir, er haft hafa djörfung til þess
að draga loftkastalana niður á jörð-
ina óg gera þá að virkileik í lífi
mannanna.
Ýms önnur dæmi mætti tilfæra.
Það er jafnvel nú ómögulegt að
skera úr því hver raunverulega átti
eða á heiðurinn af uppgötvun gufu-
vélarinnar, þess tækisins er frama ■
öllum öðrum hratt af stað vélaiðj-
unni, eyðilagði f jarlægðirnar og létti
fyrir samvinnu og samþroskun hins
tvístraða mannkyns. Ýmsir menn
voru að glíma við þá uppgötun sam-
tímis í hinum ýmsu menningarlönd.
um, af því að fylling tímans var
kornin, því má miklu fremur telja
gufuvélina ávöxt sinnar tiðar en
uppgötvun nokkurs einstaklings án
þess á nokkurn hátt sé reynt að
draga fjaðrir af fötum þeirra hug-
vits- og eljumanna, er' að henni
störfuðu.
í sambandi við gufuvélina get eg
ekki stilt mig um að gera þá at-
hugaeemd, að liklega eiga íslending-
ar meira henni að þakka að þeim
tókst að endurheimta sjálfstæði sitt,
en öllum stjórnmálamönnum lands-
ins samanlögðum, og má þó engann
hlekkinn slíta í hinni miklu keðju
orsaka og afleiðinga ef útkoman á
að standa óhögguð.
Dæmi lík þeim, er að framan get-
ur má finna viða í uppgötvanasögu
hins nýja tíma. Svipaðar hugsanir
komu fram víðsvegar um menning-
arheiminn. Menn voru án þess að
vita hvor af öðrum, að glíma við
sömu úrlausnarefnin hver í sínu
horni. Menningargrunnurinn hafði
hækkað svo að hinar ýmsu úrlausnir
urðu óhjákvæmilegar, það var ein-
ungis tímaatriði hvenær þessi við-
fangsefni yrðu leyst og gáturnar er
heilabrotunum ollu, ráðnar. Það var
tíðin sjálf að ala sín afsprengi og
þúsundirnar lustu upp fagnaðarópi
yfir fæðingunum, þeim, er hinar
fyrri aldir ihefðu borið út eða brent
á báli guði sinum til dýrðar og hjá-
trú sinni til fróunar.
Það er ekki ósennilegt að spaka
menn hinna fyrri tíða hafi rent grun
í sumt af því er nú var opinberað
og öllum auglýst, þó slíkt verði alls
eigi fullyrt, en tíðarandinn var and-
vígur og úrlausnirnar hurfu með
þeim í gröfina. Tímarnir breyttust.
Þíðvindi nýs hugsunarháttar lék um
dalina, sem áður höfðu legið berir
og bleikir í nepjum andúðarinnar og
nál hins nýja gróðurs gægðist upp
úr hvejrjum skorningi.
Þetta og margt fleira hendir ótvi-
rætt til þess að sú ályktun fari nær
sanni er eignar djúpmenningu al-
þýðunnar þroska einstaklingsins, en
hin er lætur stórmennin smátt og
smátt draga alþýðuna úr fenjum sið_
spillingar og hugsunarleysis til hærri
siðmenninar og aukins vitsmuna-
þroska, og geta þó báðar samrýmst
að nokkru.
Það er óneitanlega skoplegt að
heyra þröngsýna sérgæðinga, öðru-
hvoru, fara lítilsvirðingar orðum
um það sem þeir kalla múg eða
hjörð, þetta sem á íslenzku máli
heitir alþýða manna. Frelsishug-
sjónirnar sem vitaskuld alt af hafa
verið í vörslum alþýðunnar verða á
rnáli þeirra múgmenning o. s. frv.
Þetta á sjálfsagt að sýna hið mikla
djúp, er sta,fest sé á milli alþýð-
unnar og spekingsins stóra, er sitji
í Hliðskjálf andans og sjái of heim
allan. Það ætti kannske betur við
að kalla þetta grátlega hlálegt; hér
er sjálf sálitið, ótvíræðasti vottur
andlegrar hrörnunar að draga dár
að lífinu sjálfu.
Alþýðumenningin er sá Mímis-
brunnur er allir rithöfundar og bók-
mentaskörungar hafa ausið af sér og
öðrum til sálubótar, það er djúpið
mikla, sem trðarandinn gárar, og
einstaklingarnir, sem frægir verða
1 fyrir bókmentir og listir, þeir eru
öldutopparnir, sem hefjast, skína
augnablik í tign sinni og hníga svo
61 upphafs sins aftur. Draumar
kyknslóðanna hafa alt af flogið
langt á undan virkileikanum; þeir
voru hrafnarnir er vísuðu hverjum
leitandi Flóka til landnáms í hafi og
huga, og þeir hafa vakað og beðið
þess þolinmóðir að einhver þeirra
yrði til .þess að leggja frá landi.
Slíkir draumar birtast víða í hinum
höfundalausa alþýðuskáldskap.
Nöfnin eru gleymd en verkin standa.
Ef til vill var þeirn það ljóst að lífið
fæðist til þess að lifa en ekki til þess
að verða frægt, þótt surnir nútíina-
menn virðist skoða það aðalatriðið.
Það segir sig sjálft að öll sú
þroskun, er það nafn á skilið að
kallast menning, getur ekki verið
neitt annað en múgmenning. Hún
verður að gagnsýra alþýðuna og
verða að virkileika í huga hennar
og afchafnalifi. Frelsishugsjónirnar
eru ekki í heiminn komnar til þess
að afnema lögmál einstaklingsþrosk-
ans heldur til þess að auka það og
fullkomna. Þeirra hlutverk er það
að gera alla menn frjálsa, en grund-
völlur frelsisins er sá, að setja
skorður við ofríki og ásælni.
Það veldur manni undrunar að
sjá alþýðu fyrirlitningunni, skottu
fortíðarinnar, hregða svo oft fyrir
í dagsljósi nútímans. Synir og dæt-
ur handiðnamanna, bænda og verka-’
manna hafa setið og sitja á skóla-
bekkjum með því fámenni er til ann-
ara stétta yrði talið og hafa á engan
hátt staðið því að baki, en miklu
heldur skör framar. Afrek alþýð-
unnar, í hinum nýja heimi', eru fag-
ur vottur þess, að hinar svokölluðu
lægri stéttir standa engum að baki
þá er þær sleppa úr áþján þeirra, er
haft hafa af þeim uppeldi sitt og
venjulega gefið þeim hornauga að
launum.
Páll Guðnmndsson.
Jón biskup Helgason
Segir Frá Parísarför Sinni
Jón biskup Helgason sótti í
haust fyrir íslands hönd hið 3.
lúterska alheimsþing, sem haldið
var í París dagana 13.—21. októ-
| ber. Sóttu það þing um 100 full-
trúar frá 24 löndum, og margir
j fleiri. Voru flestir fulltrúar frá
Frakklandi, 26, og þar næst frá
Þýzkalandi, 15.
Fundir hófust kl. 9.30 að
morgni og stóðu til kl. 1, svo frá
3—7 og stundum frá 8—10 síð-
degis. Voru fyrirlestrar haldnir
á hverjum degi og auk þess gaf
einn fulltrúi frá hverri þjóð yfir-
lit um hag kirkjunnar í sínu landi
á nálægum tíma. Svo var rædd
afstaða lútersku kirkjunnar til
ýmissa þjóðfélagsmála, kreppan
bæði andleg og efnisleg, heima-
trúboð, heiðingjatrúboð o. s. frv.
Að lokum voru samþyktar lang-
ar ályktanir af ýmsu tagi um þau
mál, sem rædd höfðu verið. Þrjú
tungumál voru jafn rétthá á þing-
inu, franska, þýzka og enska, og
þegar erindi var flutt á einu mál-
inu fengu menn þýðingar af því
á hinum málunum. En þótt und-
arlegt kunni að virðast, töluðu
menn sín á milli aðallega á þýzku.
f fundarlok sagði forsetinn,
Morehead frá New York, af sér
vegna aldurs, en í hans stað var
kosinn Marahrens biskup í Han-
nover. Ákveðið var að næsta
þing skyldi koma saman eftir 5
ár.
Dvölin i París
Þetta er í stuttu máli það, sem
biskup sagði tíðindamanni Morg-
unblaðsins um þingið.
—En hvernig leizt yður á Par-
is?
Hún verður mér ógleymanleg.
Aldrei hafði mér komið til hugar
að hún væri jafn fögur og stór-
kostleg og hún er. New York og
Berlín komast ekki í neinn sam-
jöfnuð við hana að fegurð. Eg
vil bara nefna torgin miklu, t.d.
Concorde- og Vendome-torgin,
Invalidehótelið og kirkjuna með
legstað Napoleons mikla, Notre
Dame of Sacré Coeurkirkjuna og
sigurbogann með gröf ókunna
hermannsins, þar sem hinn ó-
slökkvandi eldur brennur, og
þar sem allir taka ofan, er þar
nenia staðar. Þar held eg að eg
hafi verið gripinn mestum geð-
hrifum.
Eg var svo heppinn, að mér
hafði verið fenginn bústaður hjá
dönskum hjónum. Þau eiga
heima i skrauthýsi mitt á milli
I París og Versala. Maðurinn heit-
ir Smith-Petersen og er verkfræð-
ingur. Hann er dóttursonur prof.
Jul. sál. 4'homsen í Kaupmanna-
höfn. Þessi góðu hjón báru mig
á höndum sér, vildu alt fyrir mig
gera og hvergi hefir mér liðið
betur en hjá þeim.
í París sat eg hádegisveizlu
hjá sendiherra Dana og fslend-
inga, Oldenburg, hinum mætasta
manni; var og í boði hjá Verrier
prófessor, sem hefir mikinn á-
huga á Norðurlandafræðum —
einnig íslenzkum og er mikill
vinur dr. Guðm. Finnbogasonar.
Æfintijr
—En komust þér þá ekki í
neitt æfintýr í heimsborginni?
—Jú, við getum kallað það því
nafni. Og sú saga er þannig:
Seinna sunnudaginn, sem eg
var í París, bað erkibiskup Svía
mig og finskan biskup, að að-
stoða Sig við prestvígslu. Átti
hann að vígja ungan sjómanna-
prest til Skandinavisku kirkjunn-
ar í Grimsby. Eftir það sátum
við veizlu. Kom þá til mín
prestur og spurði mig hvort hann
mætti ekki kynna mig konu
prestsins, sem við vorum að
vígja. Eg hafði auðvitað ekkert
á móti því.
Og svo kemur hún til mín og
segir á híeinni íslenzku:
—Komið þér sælir, herra bisk-
up.
Þá rak mig í rogastans. Kom
nú upp úf kafinu að þetta er ís-
lenzk kona, Helga Guðbjartar-
dóttir, Helgasonar, frá Flateyri í
Önundarfirði. Hún hefir verið
hjúkrunarkona og dvalist í Eng-
landi 12—13 ár. Þar mun hún
hafa kynst manni sínum, sem
heitir Abrahamsson. Hún tal-
aði íslenzku eins og hún hefði
aldrei út fyrir landsteinana kom-
ið.
Eg spurði erkibiskup Svía hvort
hann hefði vitað, er hann bað
mig að aðstoða við prestvígsluna,
að prestkonan væri íslenzk. Hann
hvað nei við, og þótti þetta mjög
einkennileg tilviljun.
Frá Ferðalaginu
—Hvernig er að ferðast á meg-
inlandinu núna?
—Því fylgja ýmsir erfiðleikar,
einkum vegna peninga. Og þrátt
fyrir alla þá kurteisi, sem við
mætturn í Þýzkalandi, var einna
verst þar að þessu leyti. Þar er
ekki annað að fá en hin svoköll-
uðu ferðamörk og verður maður
að skila afganginum við landa-
mærin, þegar úr landi er farið.
En tollskoðun er mjög lítil, og
get eg varla sagUað eg þyrfti að
opna ferðatösku mína alla leið-
ina.
/ Brussel
Á heimleiðinni fórum við yfir
Brussel. Hafði forstöðunefnd
mótmælendakirkjunnar í Belgíu
beðið norrænu fulltrúana að
koma þar við. Þarna vorum við
í tvo daga. Notuðum við tímann
eins og unt var til að skoða
heimssýninguna og þótti mér hún
stórfengleg. , Forstjórar dönsku
og sænsku sýningardeildanna
sögðu mér báðir, að varla hefði
komið sá dagur fyrir í sumar, að
menn hefði ekki spurt: Hvar er
íslenzka sýningin?
Seinni daginn i Brussel sat eg
veizlu hjá Krag, sendiherra Dana
í Belgíu. Hann mun vera í móð-
urætt 5. maður frá Jóni Eiríks-
syni konferensráð, dóttursonur
Kammerherra Luttichau, sem var
kvæntur Malvínu dóttur sonar-
dóttur Jóns Eiríkssonar.
—Mbl. 22. nóv.
Jakob konsúll var að leggja
syni sínum Hfsreglurnar.
“Sonur minn,” sagði hann,
“tveir eiginleikar eru hverjum
manni nauðsynlegir, og það er
lítillæti og sparsemi.”
“Auðvitað, pabbi,” svaraði son-
urinn, “og hvað mér viðvíkur, þá
er eg mjög sparsamur með lítil-
lætið, og lítillátur með sparsem-
ina.”
f íslenzkum skóla kom eftirfar-
andi atvik fyrir: Einum kennar-
anna sinnaðist allmikið við einn
nemandann, í tíma, og segir hann
með allmiklum þjósti: “Þér ætt-
uð að láta klippa af eyrunum á
yður, þau eru alt of löng sem
mannseyru.”
“Ágæt hugmynd,” svaraði nem-
andinn, “og þér gætuð fengið
partana og bætt við eyrun á yður,
því að þau eru of stutt sem asna-
eyru.”
Business and Professional Cards
PHYSICIANS amd SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON DR. B. H. OLSON
216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Office tímar 2-3 216-220 Medlcal Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts.
Heimili 214 WAVERLEY ST. Phone 21 834--Office tímar 4.30-6
Pbone 403 288 Heimili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnipeg, Manitoba Winnipeg, Manitoba

DR. J. STEFANSSON J Dr. P. H. T. Thorlakson
216-220 Medical Arts Bldg. Talsími 26 688 205 Medlc&l Arts Bldg.
Stundar augna, eyrna, nef og kverka sjúkdóma.—Er að hitta Cor. Grah&m og Kennedy Sta
Phones 21 218—21 144
kl. 2.30 til 5.30 e. h. Heimili: 638 McMILLAN AVE Talsimi 42 691 Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200

Dr. S. J. Johannesson G. W. MAGNUSSON
Naddlceknir
Viðtalstlmi 3—5 e. h. 41 FURBY STREET
218 Sherburn St,—Sími 30877 Phone 36 137
Slmið og semjið um samtalstlma |

DR. E. JOHNSON
116 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy St. Talsími 23 739 Viðtalstímar 2-4
Heimili: 776 VICTOR ST.
Winnipeg Sími 22 168
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C.
Islenzkur lögfrceOingur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 1656
PHONES 95 052 og 39 043
J. T. THORSON, K.C.
lslenzkur lögfrœOingur
801 GREAT WEST PERM. BLD.
Phone 92 755
DRUGGISTS
DENTISTS
DR. A. V. JOHNSON
Islenzkur Tannlœknir
212 CURRY BLDG, WINNIPEQ
Gegnt pósthúsinu
Slmi 96 210
Heimilis 33 328
Drs. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknar
406 TORONTO GENERAL
TRUSTS BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545 WINNIPEG
DR. T. GREENBERG
Dentist
Hours 10 a. m. to 9 p.m.
PHONES:
Office 36 196 Res.v51 456
Ste. 4 Norman Apts.
814 Sargent Ave., Winnipeg
BUSINESS CARDS
A. S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur likkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaður s& beztl. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talslmi: 86 607 Heimilis talsiinl: 501 662 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fasteignasalar. Leigja hús. Ot- vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi. Phone 94 221

A. C. JOHNSON 907 CONFEDERATION LIFE BUILDING, WINNIPEG Annast um fasteignir manna. Tekur að sér að ávaxta sparifé fólks. Selur eldsábyrgð og bif- reiða ábyrgðir. Skriflegum fyrir- spurnum svarað samstundis. Skrifst.8. 96 7 57—Heimas. 33 3 28 C. E. SIMONITE TLD. DEPENDABLE INSURANCE SERVICE Real Estate — Rentals Phone Office 96 411 806 McArthur Bldg.

HANK’S BARBER AND BEAUTY SHOP 251 NOTRE DAME AVE. 3 inngöngum ve&tan viO St. Charles Vér erura sérfræðingar I öllum greinum hárs- og andlitsfegrunar. Allir starfsmenn sérfræðingar. SÍMI 25 070 REV. CARL J. OLSON Umboðsmaður fyrir NORTH AMERICAN LIFE ASSURANCE FÉLAGIÐ ábyrgist Islendingum greið og hagkvæm viðskifti. Office: 7th Floor, Toronto General Trust Building Phorne 21 841—Res. Phone 37 759
HÓTEL l WINNIPEG \
ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST„ WINNIPEG Pœgilegur og rálegur bústaOur i miObiki borgarinnar. Herbergi $.2.00 og þar yfir; me8 baðklefa $3.00 og þar yflr. Agætar málttðir 40c—60c v Free Parking for Ouests THE MARLBOROUGH SMITH STREET, WINNIPEG "Winnipeg’s Down Toum HoteF 220 Rooms with Bath Banquets, Dances, ConventlonB, linners and Functions of all kinds Coffee Shoppe F. J. FA.LD, Manager

CorntaaU ^otel Sérstakt verð á viku fyrir námu- og fiskimenn. Komið eins og þér eruð klæddlr. J. F. MAHONEY, f ramkvæmdarstj. MAIN & RUPERT WINNIFEG SEYMOUR HOTEL 100 Rooms with and without bath RATES REASONABLE Phone 28 411 277 Market St. C. G. Hutchison, Prop. PHONE 28 411