Lögberg - 17.09.1936, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 17. SEPTEMBER, 1936.
Hjögberg
0«fl8 ðt hv»rn flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VerO $3.00 um driS—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” ls printed and published by The Columbla
Press, Umíted, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
Heimsókn landátjórans
Koma landstjórans, lávarðar Tweeds-
muir til Gimli á mánudaginn kemur, og á-
varp hans til Islendinga, hlýtur óhjákvæmi-
lega að teljast meðal merkisviðburða í lífi og
sögu hins íslenzka mannfélags vestan hafs.
Það er ekki einasta að heimsókn konungsfull-
trúans sem slíks, sé mikils um verð fyrir
þjóðflokk vorn, því það hlýtur hún undir öll-
um kringumstæðum að verða, heldur veldur
þar og miklu um hver maðrft-inn er, sem heim-
sóknina gerir; maður, sem gert hefir sér far
um að kynnast íslenzku þjóðinni, manngildi
hennar, bókmentum og sögu. Slíkur maður
er Tweedsmuir lávarður; hann hefir farið til
Islands til þess að kynnast þjóðinni; svo mikl-
ar mætur hefir hann fengið á fombókment-
um vorum, að eigi aðeins hefir hann lesið
þær í þýðingum, heldur klifið til þess þrítug-
an hamarinn að komast fram úr þeim á frum-
málinu — íslenzkunni; sjálfur er hann eins
og kunnugt er, mikilvirkur og snjall skáld-
sagnahöfundur, stílfimur sem ]»á, er bezt ger-
ist. Norræn málefni eru meðal hugðarefna
hans; gætir þess víða í ritum hans, svo sem
þar, er hann ættfærir Linooln til norræns
kynstofns.
Heimsókn Dufferins lávarðar til Gimli
1877, stuðlaði mjög að áliti og auðnu Islend-
inga í þessu landi; upp af blessunaróskum
hans og bænarorðum spratt nýgróður, sem
jafnt og þétt hefir verið að þroskast inn í
þjóðlíf vort; gróður, sem það býr að, eða ætti
að búa að, langt fram í aldir. Að feoma
Tweedsmuir lávarðar og ávarp hans til hins
íslenzka þjóðflokks, verði einnig sjálfum oss,
og niðjum vorum til blessunar og sæmdar,
verður heldur ekki dregið í efa, því svo er
til hennar stofnað; upptökin eru hjá lávarði
Tweedsmuir sjálfum; honum hefir verið
brennandi áhugamál að kynnast Islending-
um vestanhafs persónulega, og hvað var þá
eðlilegra en það, að Gimli yrði fyrir valinu,
þar sem öndvegissúlur frumherjanna fyrst
bar að landi og fyrirrennari hans í hinu
virðulega embætti, Dufferin lávarður, ávarp-
aði Islendinga 1877 ? Frá undirbúningi mót-
tökunnar á Gimli er ítarlega skýrt á öðrum
stað hér í blaðinu. Að henni vinna íslending-
ar í sameiningu, allir sem éinn; hún er mál
þeirra allra jafnt.
íslendingar fjölmentu jafnan í forna tíð
til Þingvalla, þegar alþingi var háð, og komu
þangað jafnt úr öllum héruðum landsins. Til
Gimli verða Islendingar, sæmdar sinnar
vegna, að fjölmenna úr öllum nýbygðum
vestan hafs, smáum og stórum, á mánudaginn
kemur.
Vingjarnlegt erindi
Ungfrú Ingibjörg Sigurgeirsson kenslu-
kona frá Mikley, flutti vingjarnlegt og skipu-
lega samið erindi um Island í fundarsal
Fyrstu lútersku kirkju á fimtudagskvöldið
var, og sýndi þar margt nýrra og fagurra
mynda að heiman. Aðsókn mátti kallast góð.
Ingibjörg er gáfuð stúlka og vel ment; hún
dvaldi tvö ár heima til þess að kynnast landi
og þjóð; tímanum hafði hún auÖsjóanlega
varið vel, því svo auðveldlega og ljóst skil-
greindi hún ýmsar þær öldur, er hæzt rísa um
þessar mundir í íslenzku þjóðlífi og líkleg-
astar eru til þess að valda hvað mestum
straumhvörfum, að fáir hafa betur gert, þótt
betri hafi átt aðstöðu; hún er sterktrúuð á
sigurmagn íslenzks eðlis, og sannfærð um
það, að þjóðin komi út úr hreinsunareldi yfir-
standandi kreppu með pálmann í höndunum.
Eldmóð íslenzkrar æsku dáði hún mjög; kapp-
ið, áhugann og þrekið. Sjálf sagðist hún í
rauninni hafa farið heim til þess að átta sig
betur á uppruna sínum, en kostur hefði verið
á hér; til þess að ganga úr skugga um það, af
eigin reynd, hvaðan hún í þjóðernislegum
skilningi væri í raun og veru komin. 1 þess-
um skilningi, sem og reyndar á fleiri sviðum,
hefði hún mikið við heimförina grætt. Ingi-
björg flutti mál sitt á gullaldar-íslenzku, alveg
eins og væri hún barnfædd og mentuð heima.
Vel væri að sem flestir úr hópi hins vestur-
íslenzka mentalýðs færi að fordæmi Ingi-
bjargar og heimsækti Island; eigi aðeins til
slípunar málfari sínu, heldur og til þess að
glöggva sig á eigin ættstofni, sögu hans og
þroskaferli.
Ingibjörg Sigurgeirsson á þakkir skyldar
fyrir hið drengilega erindi sitt; er það hið
mesta þarfaverk, að bera vinarorð milli stofn-
þjóðar vorrar og þjóðarbrotsins vestra, og
skýra hlutdrægnislaust frá málavpxtum, eins
og alveg vafalaust var gert í þetta sinn. Jngi-
björg kom “kona at fróðari” úr Islandsför
sinni, og komi til þess að hún flytji erindi sitt
út um íslenzkar nýbygðir, ætti fólk að fjöl-
menna og færa sér fróðleik hennar í nyt; mál
það, sem hún flytur, er þannig vaxið, að til
þjóðræknislegs gróða verður að teljast.
Lækningar á ríkiskoálnað
Eftir G. B. Reed, prófessor við
Queens háskólans
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
1 sambandi við heilbrigðisstofnanirnar
er ein deild, sem mikið hefir verið rætt og rit-
að um. Það er deild þar sem konur eru los-
aðar við fóstur.
Yfir höfuð er hin mesta áherzla lögð á
það að slíkt sé sem sjaldnast gert; en þess er
stundum talin þörf, og það er á vitund allra,
að sé það undir öllum kringumstæðum bann-
að með íögum, þá er það gert á bak við stjórn
og heilbrigðisráð og á þann hátt að það veld-
ur oft dauða og heilsutjóni.
Af þessu leiðir það, að auglýsingar sjást
hér og þar á lækningastöðvum verksmiðjanna
og víðar þar sem frá því er skýrt undir hvaða
kringumstæðum og með hvaða skilyrðum kon-
ur séu losaðar við fóstur.
Stefnan í landinu er sú, að fólkinu eigi
að f jölga eðlilega og alt mögulegt er gert til
þess að sporna á móti fóstureyðingum. Hins
vegar er það talið sjálfsagt að fólki sé það í
sjálfsvald lagt, eftir því sem hægt er, hversu
mörg börn það eigi. Það er talið með ein-
kennum menningarskorts og skrælingjaskap-
ar að hrúga niður hópi af börnum aðeins
vegna þekkingarleysis.
Af þessu leiðir það að allar nauðsynlegar
upplýsingar eru veittar af heilbrigðisráðinu
og læknastéttinni til þess að forðast barna-
eignir þegar fólki finst það eigi þau nógu
mö.rg og vill ekki eða treystist ekki til þess að
eignast fleiri.
Þessar upplýsingar eru taldar sjálfsagð-
ar eins og önnur mentun, er heilsu og lifnað-
arhætti snertir.
Konum er sterklega ráðið frá því að losna
við fóstur eftir að þær eru orðnar þungaðar,
en þeim eru veittar upplýsingar og látið það í
té, sem til þess þarf að verja sig gegn því að
verða barnshafandi.
Samt sem áður er fóstur tefeið þegar þess
er sérstaklega óskað, sé það ekki hættulegt,
einhverra hluta vegna. Er það þá gert af
sérfræðingum í þeirri grein, sem vinna við
spítala þar sem það er gert.
1 öðrum löndum deyr f jöldi kvenna ár-
lega úr blóðeitrun og af ýmsum öðrum slys-
um í sambandi við fóstureyðingar. Sökum
þess að lögin banna læknum að gera það, eru
alls konar fúskarar og skottulæknar, sem gera
það á bak við lögin — menn og konur, sem
engar sóttvarnir né heilbrigðisreglur þekkja.
Á Rússlandi kemur það tæplega fyrir að kon-
ur deyi af þeim ástæðum.
Efeki er mögulegt að segja með vissu
hvort þær konur eru fleiri eða færri, sem lög-
lega eru losaðar við fóstur á Rússlandi en
hinar, sem ólöglega losna við fóstur í öðrum
löndum. En eftirtektavert er það, að á ár-
unum 1911 til 1913 fæddust á Rússlandi 45.5
börn á móti hver ju þúsundi íbúanna; árin 1922
til 1924 fæddust 43.6 á móti þúsundi og árin
1925-1925 fæddust 41.8 á móti þúsundi.
Á Englandi og Wales voru barnafæðing-
ar árið 1914 aðeins 23.8 á móti þúsundi og
hafði fækkað niður í 14.4 móti þúsundi árið
1933 (síðustu skýrslur).
Um þetta mál mætti margt segja, en þess
skal aðeins getið að fólksfjölgun og harnafæð-
ingar á Rússlandi hafa svo að segja haldist
við þótt þar hafi það verið lögleitt sem lögin
banna í öðrum löndum. Framh.
GRSLIT KOSNINGA I MAINE
Það hefir löngum verið að orðtaki haft,
að úrslit kosninga í Maine ríkinu væri mæli-
snúra á það, hvernig hinar almennu kosningar
í Bandaríkjunum færi í það og það skiftið.
Síðastliðin fjögur ár hafa Demokratar ráðið
lofum og lögum í Maine, og er það í fyrsta
skiftið síðan nokkru fyrir síðustu aldamót, að
ríkisstjóri úr þeim flokki hefir setið þar að
völdum. Við kosningar í ríki þessu, eða fylki,
sem fram fóru á mánudaginn var, unnu Re-
publicanar mikinn sigur, og náðu ríkinu á
vald sitt, ef svo mætti að orði kveða. Verða
þessi úrslit ábyggilegur forboði kosningaúr-
slitanna í nóvember, eða hvað?
Góðan dag ^
Eftir Serveryn Goszczynski.
(tJr Polish Lyrics)
Góðan dag, vina! Vindar glaðir bæra
vaknandi skóg, en himinljósið gyllir
hæðir og dali, er fuglaskarinn fyllir
fagnaðar ljóðum. Sefurðu ennþá, kæra?
Góðan dag, kæra! Vatns frá lygnum lindum
ljóselskar dísir horfa á morgun stundu
hrifnar af sumarsælu, glaðri lundu
svipfögru landi vagga, í spegil myndum.
Sér þú ei, vina! Sólin vill þér færa
sumarsins dýrð, og inn um gluggann rétta
guðvefjaskart er geisla hendur flétta
gróandi lífi. Sefurðu ennþá kæra?
Hví mun þér, kæra, sumarsólin bjarta
að sofandi höfði geislablæjur knýta?
Of seint þú vaknar árdagssól að líta —
og ástina finna, er brennur hér í hjarta.
Hjálmar Gíslason.
Reykjavíkur kaupstað-
ur 150 ára
.... Þann 18. ágúst 1786 var
gefin út konungleg tilkynning um
að verzlunareinokunin skyldi af-
nutnin. I tilkynningu þessari var
Reykjavík og fimm stöðum öðr-
um á landinu veitl kaupstaðarrétt-
itidi.
Þó þessi réttarbót væri ekki
nema hálfstigið spor, þar sem
verzlunin var aðeins gefin frjáls
við þegna Danakonungs, þá var
tilkynningin, er gaf Reykjavík
kaupstaðarréttindi, gjaldþrota yf-
irlýsing einokunarstefnunnar.
I dag er því 150 ára afmœli
Reykjavíkurkaupstaðar. Morgun-
blaðið minnist þessa merkilega at-
burðar og afmœlis með eftirfar-
andi greinum og frásögnum. . . .
Reykjavík liefir tífaldast á sí'ð-
ustu 50 árum. Fólkinu fjölgar ört
í landinu. Fólksfjölgunin hefir að
mestu lent í Reykjavik.
Hinn öri vöxtur bæjarins á rót
sina að rekja til þess, að hér hafa
lífsskilyrði almennings tekið skjót-
ustum umbótum. Þess vegna hefir
fólkið f jölment hingað úr öllum hér.
uðum landsins, og bygt hér nálega
35 þúsunda borg.
Hér hefir margt verið gert, til
þess að bæta kjör manna, atvinnu- J
möguleika og daglegt líf. |
Hér hafa framfarir í útgerð orð-
ið stórstígastar. Hér var ráðist í
hafnargerð fyrir 25 árum. Höfnin
gerði Reykjavík að nýtisku útgerð-
arbæ, og skapaði skilyrði fyrir, að
hér yrði rekin heildarverzlun. Með
því móti færðist miðstöð íslenzkra
viðskifta *og verzlunar fyrst inn í
landið sjálft.
Hér er reist rafstöð, gasstöð, og
heilnæmu vatni veitt í bæinn. En á
meðan þessu fer fram, fjölgar bæj-
arbúum svo ört, að þau almennings
fyrirtæki, sem voru við vöxt fyrir
fáum árum, verða helzt til smátæk
og lítil.
Vaxandi iðnaður bæjarmanna
gerir rafstöðina við Elliðaár ófull-
nægjandi, notaþörfin eykst svo ört.
En bærinn er þá um leið orðinn það
stór, að hann einn getur ráðið við
virkjun Sogsfossa, en það stórvirki
mun á næstu árum skapa iðnaði
stórfeldá framfaramöguleika.
Um leið er undirbúin heimsins
stærsta hitaveita, til þess að hita upp
alla Reykjavík, og enn stærri bæ en
nú er.
Samfara þessu hefir þurft að full-
nægja eftir því sem hægt hefir verið,
sívaxandi þörf fyrir skóla, spítala,
gatnagerð o. m. fl.
Og alt af má benda á ýmislegt,
sem bæinn vantar, hina nýju borg,
hina fyrstu á íslandi, sem þurft hef.
ir að sjá fyrir þvi á áratugum, sem
aðrar þjóðir, aðrar borgir, hafa haft
aldir til að reisa fyrir sig.
Með vaxandi atvinnulífi og fólks-
fjölda í Reykjavík, hefir hlutdeíld
bæjarbúa í opinberum gjöldum þjóð.
arinnar aukist mun meira en í hlut-
falli við fólksfjöldann.
Héðan hafa verklegar fram-
kvæmdir þjóðarinnar breiðst út.
Reykvíkingar hafa tekið forystuna
í atvinnuháttúm og verklegum efn-
um á velflestum sviðum. Um leið
og þeir hafa bygt upp útgerðina,
aukið iðnaðinn og bætt nýjum iðn-
greinum við á hverju ári, hafa þeir,
rétt sem í hjáverkum sínum, breytt
Clifford hét maðurinn, sem fann
upp hitamælirinn til að mæla blóð-
hita manna. Nýlega voru liðin 100
ár síðan hann gerði uppgötvun sína.
Var þess minst á æskustöðvum hans
í Yorkshire í Englandi.
Agello heitir flugmaður sá, sem
hraðast hefir borið sig yfir. Mælt
er að hann hafi komist í 709 km.
hraða á klukkustund.
“Daily Herald” skýrir frá því
nýlega, að Bristol-verksmiðjurnar
ætli bráðlega að fullgera smíði á
flugvélum, sem eigi að fara um há-
loftin, og eigi að vera hægt að fljúga
þeim á 5 klukkustundum milli Lon-
don og New York.
Flugmenn eiga að iklæðast fötum
sem vermd eru með rafmagni, til
þess að þeir geti þolað kuldann í
loftinu.
Miss Gvuyneth Bclyea
Miss Gwyneth Belyea, sem verið
hefir nemandi við Dominion Busi-
ness College í Winnipeg skemur en
fitnm rnánuði, vann önnur verðlaun
í vélritunar samkepni fyrir alt Can-
ada, sem háð var í sambandi við
Canadian National Exhibition í
Toronto í þessum mánuði. Þetta er
eftirtektarvert þegar það er tekið
til greina, að í samkepninni imáttu
taka þátt allir þeir, er tólf mánaða
kenslu höfðu notið í vélritun.
Mannalát
Páll Sveinsson, 65 ára, dó að
Baldur, Man., á heimili dóttur sinn.
ar, Mrs. Ingi Helgason, á þriðjudag-
inn 15. sept. Jarðarför hans fer
fram á Gimli kl. 2 e. h. á fimtu-
daginn.
Miss Ólína Sigríður Joseplhson
lézt á Almenna sjúkrahúsinu hér i
borginni síðastliðið þriðjudagskvöld
26 ára að aldri. Kveðjuathöfn frá
útfararstofu Bardals, kl. 7.30 á
fimtudagskvöldið. Dr. B. B. Jóns-
son flytur þar kveðjuorð. Á föstu-
daginn verður likið sent til Glen-
boro; kveðjuathöfn frá heimilinu
kl. 1.30 þann dag og frá lútersku
kirkjunni í Glenboro kl. 2 e. h.
S Gulbrúðkaups kveðja ■
til hjónanna Jóhannesar og Sigurlaugar
Einarsson, Calder, Sash., 28. júní 1936.
Brosir yfir býli ykkar
bjarmi sumars þennán dag;
þó að líði lífs að hausti,
ljóSiS enn meS sama brag
ævikvaíSiS íturprúSa,
orkt við norrænt hetjulag.
Bygðin fagnar; bygðin þakkar
brautryðjenda göfugt starf;
vel þið hafið landskuld lokið,
látið niðjum mikinn arf;
minning frjórra fremdarverka
fennir, veit eg, seint í hvarf.
Yfir hálfrar aldar leiðir
eldar kveldsins 1 jóma slá;
sólarlagið signir geislum
silfri elli krýnda brá;
heill er það, aS hafa þannig
hafnað sig af lífsins sjá.
Richard Beck.
BOOKS AT EATON’S
•
Spare minutes are scattered throughout the busiest day; with
what vital interest they may be filled when you’ve new books
waiting for your leisure — and pleasure! Build up your horne
library; add a few of the leading volumes each season; you’ll
find you’ve plenty of time to keep up with your reading. A visit
to Eaton’s Book Department is richly suggestive of engrossing
additions to your library shelves. Here, for instance, are a
few of the important Fall books in our selection:
The Island of Sheep $2.00
by John Buchan
Defender of Democracy $4.50
by Emil Ludwig
The Last Downfall $3.00
by Desmond Malone
Trap Lines North $2.00
by Stephen W. Meader—a true story of the Canadian Woods
City Government $2.75
by Daniel W. Hoan
The Countess From lowa $3.50
by Countess Nostitz
—Book Section, Main Floor, Donald
^T. EATON C?M.ED