Lögberg - 20.01.1938, Síða 7

LÖOBEIRG, FIMTUDAGINK 20. JANUAR, 1938
7
Grímur Guðmundsson
Fæddur í Þjórsárholti í Gnúp-
verjahressi i Árnessýslu 1857, dáinn
7. marz 1936 í grend við Langruth
í Manitoba.
Hann var sonur GuÖniundar
Grínissonar og konu hans Margrét-
ar, er lengi bjuggu í Þjórsárholti.
Kona hans var Ingibjörg Erlends-
dóttir frá Dalbæ i Hraunamanna-
hreppi. Árið 1886 fluttust þau hjón
til Amertiiku, og settust aÖ í Þing-
vallanýlendunni. ÞaÖan fluttust
þau 1894 austur aÖ Manitobavatni,
og bjuggu þar nokkur ár. Þá tóku
þau sig enn upp og settust aÖ í Big
Point bygð, vestur af bænum
Langruth. Þar bjuggu þau í þrjátíu
og fimm ár, þá misti Gríniur konu
sína; var hann eftir það ýmist hjá
Kriátni syni sínum, sem hélt áfram
búskap að heimilinu, eða hjá dóttur
sinni, Jónínu, konu Kristjáns 'I'hor-
valdssonar í Bredenbury, Sask. Lézt
hann að heimili sonar síns, eftir
langdregið heilsuleysi.
Grímur og Ingibjörg eignuðust
sex börn, þar af lifa, auk þeirra
tveggja, sem áður er getið ; Margrét,
gift Pétri Andersyni við Gladstone,
Man.
Mjög voru þau hjón Grílmur og
Ingibjörg ástundunarsöm og gjör-
hugul um störf og nytsemi heimilis-
ins. Grímur bar góða burði og rösk-
leika til verka. Hann hafði ætíð
gnægð heyja og ól búpening sinn;
gekk hann aldrei úr holdum. Lika
var Ingibjörgu mjög sýnt um að líta
eftir hag fénaðarins. Minnist eg
ekki að hafa séð vænni nautpening
eða fé en hjá Grími; landrými er
mikið og gott á Big Point, gengur
fé mikið sjálfala. Komust. þau hjón
1 allgóð efni og bygðu sér sælmilegt
íveruhús við Big Point.
Altaf var gott að koma til Gríms
og Ingibjargar ; þar var ætíð tilbúinn
beini og rákulega á borð borið. Með-
an þau hjón bjuggu við Manitoba-
vatn voru húsakynni litil, bar marg-
an þó að garði þeirra hjóna, og eng-
um vísað frá. Sýnir það húgsun-
arhátt þeirra hjóna, að eitt sinn er
systkini tvö komu og báðust nætur-
gistingar; var bróðirinn nýstaðinn
upp úr skarlatsveiki og lítt hress
orðinn eftir veikindin; mátti fylli-
lega óttast að hann flytti veikina.
Ingibjörg hafði þá ungbarn á hönd-
unum; virtist full ástæða til að ótt-
ast að barnið mundi veikjast við
gisting þessa manns. Ekki vildi
Ingibjörg neita þeim systkinum gist-
ingar af þessum ástæðulm., sagði að
Guð skyldi ráða hvernig til tækist;
varð hún að skera úr um það, því
Grímur var að heiman; enda mundi
hann ekki hafa tekið fram fyrir
hendur konu sinnar. Systkinin
bjuggu þvi við þann kost, sem var
fyrir hendi, og veiktist enginn á
heimilinu.
Hreinskiftinn var Grímur i verzl-
unarsökum; lét hann lítt ganga á sig
og leitaði ekki á aðra, hann vildi
klára reikninga og ljós og greinileg
viðskifti. Enginn var Grímur sund-
urgerðarlmaður, og hirti lítt um að
elta hégóma-hvikulleik. Áreiðan-
leiki var Grími eðlilegur kostur, og
trygglyndur með afbrigðum vinum
og vandamönnum. Stundaði hann
að geta orðið sjálfstæður á allan
hátt, og þau hjón; enla tókst þeim
að koma fyrir sig efnum, svo að þau
þurftu ekki að vera handbendi ann-
ara.
Sjálfsvirðing Gríms aflaði honum
virðingar hjá öðrulm, og trygglyndi
hans hlýleika í huga þeirra, sem hon-
um stóðu næstir. Geymist vel
minning hans meðal þeirra, sem
hann þektu bezt.
Á. Á. C.
hennar voru Jón Gunnlaugsson á
Ólafsvöllum og kona hans Rósa As-
grímsdóttir frá Sönglhóli á Vatns-
leysuströnd. Ingunn ólst upp til
fullorðins aldurs í Hákoti í Njarð-
víkum, 30. marz 1882 giftist hún
Guðmundi Benedikassyni húsasmið
frá Hamrakoti í Ásum i Húnavatns-
sýslu. Þau voru gefin saman í
hjónaband í Dómkirkjunni í Reykja-
vik af Hallgríani Sveinssyni biskupi.
Frá Reykjavík fluttust þau norður á
Blönduós í Húnavatnss. og bjuggu
þar til ársins 1901, að þau fluttust
til Ameriku og settust fyrst að við
Hallson, N.D., enn fluttu þaðan eftir
stutta dvöl til Grafton, N.D., og
bjuggu þar nokkur ár. Þau Guð-
mundur og Ingunn eignuðust 5
börn: af þeim dóu 3 clrengir í fyrstu
æsku, en tvær stúlkur lifa, nú giftar
konur, Sigurfinaa, Mrs. O. M. Cain,
búsett í Winnipeg og Sigurlaug
Gróa, Mrs. C. A. Johnson, búsett við
Nash, N. Dak.
Guðmundur Benediktsson maður
Ingunnar lézt að heimili sinu í Graf-
ton, N. Dak., 22. febrúar 1909, en
ekkjan bjó þar eftir um allmörg ár
með yngri dóttur sinni. Sarnbúð
þessara hjóna var innilega ástrik,
enda var Guðmundur ágætur hús-
faðir stiltur og dagfarsgóður við
alla.
Ingunn var trúrækin kona og ást-
rík móðir, sem unni af hjarta öllu
því fagra og kristilega í samtið sinni,
bænrækni og lestur góðra bóka voru
henni mesta unun á öllum frístund-
um frá daglegu störfunum. Alt það
góða, sem hún þekti í dagfari sam-
ferðafólksins, bæði í veraldlegum og
andlegum skilningi, kendi hún a.f
móðurlegri alúð dætrunum sínum
tveimur, sem fengu að lifa hjá henni
þegar önnur skyldmenni voru horfin
úr augsýn. Víst h'efir hún innilega
beðið þess að nöfn dætra sinna
fengju að standa í lífsbók lausnara
síns ásamt sinu eigin nafni, við lok
æfidaga þeirra.
Ingunn dó 5. febrúar 1937, þá 82
ára að aldri í Winnipeg, Man., undir
ástúðlegri aðhjúkrun vinkonu henn-
ar og dóttur sinnar Mrs. O. M. Cain.
Likið var flutt til Grafton, N. Dak.,
þar var hún jarðsungin við hlið
mannsins síns í einum af grafreitum
þess bæjar.
Deyr fé, deyja vinir og frændur,
En gott miannorð deyr aldrei.
Æfminning Ingunnar
Jónsdóttur
Það er oft töluvert
-vnr þá, sem rita æfi
þeirra, sem runnið hafa æ
hl enda, en þó einkum f
sem ekkert hefir þekt hi
samferðamann sinn persói
su þekking og kynning ei
■mklu áreiðanlegri og fullk
^ JPum eða ágizkun, sem
tra þv, retta Qg sanna
skift, er alt öðru máli að
við fráfall þessarar me
þarf hvorki ágizkana ná
við, því hin dána kona s
með kristilegu líferni og
um, að slóð hennar í hai
héldist hrein og fölskvalai
sjálf hyrfi úr lestaferð
sinnar, trúmenska og sl
voru lífstíðar förunautar Ingunnar
salugu. Þessum orðurn minum. læt
eg hér fylgja nokkra vitnisburði
hinnar látnu konu, sem hún fékk
frá húsbændum sínum heima á ís-
landi. Þeir eru vottfestir og segja
bezt hver hún var.
Vitnisbnrðir.
Konan Ingunn Jónsdóttir, nú á
Blönduósi, hefir beðið mig að gefa
sér vitnisburð fyrir ár það, sem hún
dvaldi hjá mér sem vinnukona. Ing-
unn var duglegt og gott vinnuhjú,
fróm og ráðvönd til orða og verka.
Innri Njarðvík, i5. marz 1895,
Asb). Ólafsson.
V itundarvottar:
Sigurður Jónasson
Þórður Geirsson.
Hér með vitna eg undirskrifaður
að Ingunn Jónsdóttir, sem hjá mér
dvaldi bæði sem barn og hjú nálægt
20 ár, en sem nú er til heimilis á
Blönduósi í Húnavatnssýslu, hegð-
aði sér allan þann tirna sem hún hjá
mér dvaldi, siðsamlega og ráðvand-
Iega, bæði til orða og verka og
reyndist jafnan eitt af mínurn trú-
ustu og dyggustu hjúum.
Landakoti á Vatnsleysuströnd,
18. marz, 1895.
Pétur Bjarnason.
Vitundarvottar:
Guðmundur Guðmundsson
Jón Jónsson.
Að konan Ingunn Jónsdóttir á
Blönduósi, sem hefir verið hjá okk-
ur undirskrifuðum þrjú sumur sem
kaupakona, hafi reynst dygg og dug-
leg til allra þeirra verka, er henni
var fyrir lagt að vinna. Hún vann
ekki einungis skylduverk sin með ár-
vekni og iðjusemi, heldur hvatti hún
samþjóna sína til hins sama, og að
hún í sérhverju tilliti hafi komið
ftam hér á heimili sem siðsöm og
ráðvönd kona, það votta hér með,
Mjóadal 19. febrúar 1895.
Jól,. Pr. Sigvaldason
Þ. Fr. Pétursson.
I'essir vitnisburðir hér að framan
ritaðir, sýna ljósast og bezt hvað
þesSt dána kona var
Ingunn heitin var fædd 20. nóv-
ember 1855, á Ólafsvöllum í Kálfa-
tjarnarsokn á íslandi; foreldrar
Einn af samtíðarrnönnum
hinnar látnu.
Gamlir Jólasiðir
Jólin eru helgust og mest allra há-
tíða með kristnum mönnum, og
raunar miklu eldri en kristinn siður.
Þau eru svo göniul, að rekja niá í
einhverri mynd fram í gráa heiðni
og forneskju hér á Norðurlöndum
og meðal germanskra þjóða.
Fátœkraþcrrir
íslendingar hafa ekki æfinlega
fengið orð fyrir þrifnað og hafa víst
ekki verðskuldað það. Samt hefir
þeim æfinlega þótt sjálfsagt, ag vera
hreinir og þokkalegir á jólununn.
Svo mikils mátu þeir hina blessuðu
hátið, að þeir lögðu af sér hvers-
dagsræflana, áður en hún gekk i
garð.
Fyrir jólin var alt þvegið og sópað
hátt og lágt. Nærklæðnaður fólks-
ins var þveginn, ef nokkuð var til
skiftanna, og stundum var líka þveg-
ið úr rúmunum, ekki sizt ef þar var
einhver hvít eða ljósleit tuska. Jafn-
vel örgustu sóðar brugðu af gamalli
venju og voru hreinir og kembdir og
þokkalegir á jólunum. — Það var
gömul trú hér á landi — og mun
ekki úr sögunni enn í dag — að guð
liti í náð sinni til fólksins vikuna
fyrir jólin og sendi því þurk og
þíðviðri, svo að það gæti þvegið af
sér leppana og fengið þá þurra, áð-
ur en hátíðin gengi í garð. Þetta
hlýviðri og þurviðri var venjulegt að
nefna fátœkraþerri.
Kaupstaðarfcrðir.
Það var og almennur siður, að
fara í kaupstaðinn fyrir jólin. Oft-
ast var eitthvað sem vantaði. Og
margir þurftu að fá sér á “jólflösk-
una” eða “jólakútinn.” — Menn
þóttust þurfa að hressa sig á víni um
blessuð jólin. Samt voru til þeir
drykkjumenn, sem brögðuðu ekki
vín á jólum — að minsta kosti ekki
fyr en annan dag jóla. Þá fanst
þeim mesta hátíðin um garð gengin
og engin synd að fá sér bragð. —
Mun stundum hafa verið lagst á
tæpasta vaðið í þessum skammdegis-
ferðalögum, sem ekki þóttu með
neinu móti mega niður falla. Varð
og iðulega að fara langar leiðir um
fjöll og firnindi til þess að ná í
“hressinguna.”—
Jóla-œrin.
Gömul venja mun það hafa ver-
ið hér á landi, að slátra kind fyrir
jólin. Hún var kölluð jóla-œr, hvort
sem hún var ær, lamb eða sauður.
Nú mun þessi jóla-ær úr sögunni
víðast hvar og líklega allsstaðar.
Norðanlands er jólaærin horfin úr
tízku fyrir löngu. Vestanlands var
hún algeng fram á 18. öld, en sunn-
anlands fram á daga þess fólks, sem
enn er á lífi. Dan. sál. Danielsson
skrifaði um reykvísku jóla-ána hér
i blaðið fyrir nokkrum árum, og séra
Jónas heitinn á Hrafnagili segir frá
því í “ísl. þjóðháttum,” að hún hafi
verið “algeng” á Rangárvöllum og
í efra hluta Árnessýslu” . . . þegar
hann var prestur i Landþingum
i883—1885.
Bóndinn skamtar!
Eggert Ólafsson lætur þess getið
í Ferðabók sinní, að það hafi tíðk-
ast sumstaðar, að minsta kosti vestan
eða norðan til í Barðastrandarsýslu,
að bændur skömtuðú sjálfir mið-
degismatinn á jóladag. Skamtaði
þá bóndinn konu sinni, jafnt sem
sjálfum sér og öðru heimilisfólki,
og kom húsfreyjan þar hvergi nærri.
Þá mun það og hafa tíðkast í sumum
sveitum, að konur hafi aflokið mið-
degismatar-skamti til jólanna á að-
fangadgskvöld. Eggert getur og um
jóla- ána og hefir hún verið algeng
fyrir og um hans daga.
Grýlar og aðrar ófreskjur.
Jólin voru (og eru) talin mest
allra hátíða, sem áður segir. Það
kann nú að þykja dálítið kynlegt,
svona fljótt á litið, að þvi skyldi
vera trúað statt og stöðugt, að allar
ófreskjur færi á kreik um þessa
miklu hátíð. En þó var það svo.
Og alt reyndi þetta hyski að gera
sem mest ilt af sér. “Tröll og óvætt-
ir gengu þá um,” og þá ekki hvað
sízt Grýla gamla, sem margir kann-
ast við. Hún fór um allar jarðir,
kerlingar-vargurinn. Hún sækist
mjög eftir börnum, einkum óþekk-
um krökkum, sem æpa og hnína.
“Hirðir hún þau og hefir til bíslags
á jólunum lranda sér og karli sín-
um,” hinum arga Leppa-Lúða. Grýla
er trölla-ættar og öllum tröllum þyk-
ir gott að hafa nýtt mannakjöt á jól-
unum. Hún er afar ljót og hefir
miargt verið um luina kveðið. Ein
vísan er svona:
Grýla reið fyrir ofan garð,
hafði hala fimtán,
en á hverjum hala hundrað belgi,
en í hverjum belg tuttugu börn.
Grýla er hin mesta ófreskja, hefir
ótal hausa — sumir segja 300 —
og þrenn augu í hverju höfði, að því
er Grýlukvæði vitna.
J ólasveinar.
Jólasveinarnir eru venjulega kall-
aðir synir Grýlu og Leppa-Lúða, en
þó halda sumir, að kerlingin hafi átt
þá áður en Ihiún giftist karlinum. —
Nokkurir ætla, að jólasveinarnir sé
ekki nema niu og benda meðal ann-
ars á þessi erindi því til sönnunar:
Upp á stól
stendur mín kanna;
níu nóttum fyrir jól,
þá kem eg til manna.
Jólasveinar einn og átta
ofan komu af f jöllunum.
í fyrrakvöld þeir fóru að hátta
og fundu hann Jón á Völlunum.
En Andrés stóð þar utan gátta;
þeir ætluðu að færa hann tröllunum.
En hann beiddist af þeim sátta,
óhýrustu körlunum,
og þá var hringt öllum jólabjöllunum
Hinir eru þó fleiri, sem halda þvi
fram, að jólasveinarnir sé þrettán.
Korni sá fyrsti þrettán dögum fyrir
jól, en síðan bætist einn við dag-
lega, uns hinn síðasti komi á jóla-
nóttina. — Eftir það fara þeir að
týnast á brott, einn á dag, unz allir
sé farnir. Hinn síðasti fer þrettánda
dag jóla.
Flestir ætla, að jólasveinarnir
komi ofan af fjöllum og hverfi
þangað aftur. Og erindi þeirra i
mannabygðir er það, að stela óþekk-
um krökkum, en auk þess eru þeir
sólgnir í góðan mat og verður fólk
að líta vel eftir jólamatnum sínum,
ef þeir eiga ekki að ná í hann.
Jólasveinarnir heita ýmsum nöfn.
um. Þessi munu einna algengust,
tekin eftir Þjóðsögum J. A.; Stekkj-
arstaur, Giljagaur, Stúfur, Þvóru-
sleikir, Pottasleikir, Askasleikir,
Faldafeykir, Skyrgámur, Bjúgna-
krœkir, Gluggagœgir, Gáttaþefur,
Ketkrókur og Kertasníkir.
Kirkjufebðir á jólanótt.
"Fram um 1770 var þríheilagt á
öllum stórhátíðum, en þá var það
numið úr lögum,” segir í "Isl. þjóð-
háttum.”—"Þegar fjórheilagt varð,
ef aðfangadaginn eða fjórða í jól-
um bar upp á sunnudag, hétu það
brandajól. Síðan heita brandajól, ef
þríheiiagt verður, en brandajól hin
stóru nefndu menn þá hina fornu
fjórhelgi, og eins jafnvel, ef Þor-
láksmessu bar upp á sunnudag.
Frarn að 1744 var messað á jóla-
nóttina og þóttu það svo mikil há-
tíðabrigði, að þá fóru allir til kirkju,
sem vetlingi gátu valdið, ef fært var
með nokkru móti. Var þá oft að-
eins ein manneskja heima til þess að
gæta bæjarins. En viða vildi það
verða hættuspil, því að huldufólkið
sótti í það, að koma heim á bæina og
halda þar dansa sina og veizlur, og
stundum komu líka tröllin til þess
að ná í þann, sem heima var. En
hver sá, sem lét huldufólkið sjá sig
eða að minsta kosti gaf sig nokkuð
i dansinn og gleðina með því, var
annaðhvort dauður eða æðisgenginn
að morgni, eða með öllu horfinn.”
Eru margar sagnir til um þessháttar
óhöpp, og verða þær ekki raktar hér.
Jólamatur.
Tíðast mun það hafa verið, ef
ekki var farið til kirkju, að fólk hafi
safnast i stofu eða baðstofu kl. 6 og
hlýtt á jólalesturinn. Áttu þá allir
að vera þvegnir og greiddir og
komnir í sparifötin, ef til voru; —
Að lestri loknunt var jólamaturinn
fram borinn; magáll, sperðill og
annað það, sem bezt var til, og 3 eða
4 laufakökur handa hverjum. Óviða
mun hangikjot hafa verið skamtað á
aðfangadagskveld ( að tninsta kosti
ekki nyrðra, segir i ísl. þjóðh.).
Síðar um kveldið var svo gefið kaff i
(eftir að það kom til sögunnar) og
lummur. “Stundum var líka tonaus-
þykkur grjónagrautur með sýrópi
út á (rúsínugrautur seinna meir).
Þótti þetta alt mesta sælgæti, sem
von var.
Slœmur gestur.
“Ekki mátti leika sér á jólanótt-
ina, hvorki spila né dansa. Er til
saga um börn, sem heima voru ein á
jólanóttina, að þau fóru að spila sér
til afþreyingar. En þá kom maður
til þeirra og spilaði með þeim, þang-
að til eitt barnið gekk úr og fór að
raula smávers, þá hvarf maðurinn,
en það var kölski sjálfur. Ekki
mátti rífast og ekki blóta. Þá var
kölski vís til að sökkva öllu saman."
“Jólanóttin var helgasta stund árs-
ins í augum alls almennings, og er
það víða enn í dag.”
Jólaljós og heilög Þrenning
Víða mun það hafa verið siður
hér á landi að fornu, að ljós væri
látið loga í baðstofunni allar jóla-
nætur og nýársnætur. Sumir vildu
og láta loga í framhýsum þessar
helgu nætur, en hinir munu þó hafa
verið fleiri, sem létu sér nægja, að
ekki væri slökt í baðstofunni, unz
dagur risi að morgni.
Um þetta segir svo í "íslenzkum
þjóð’háttum”:
“Sumir létu ljós lifa í bænum alla
nóttina, og sjálfságt i baðstofunni,
og hefir það sumstaðar toaldist við
fram á vora daga, og er til enn í dag.
—Sagt er um Svein á-Þremi, al-
kunnan sérvizkukarl í Eyjafirði (dó
áttræður 1824), að hann liafi sett
3 ljós i baðstofuna á jólanóttina:
kerti, sem stóð upp úr rúmslánni,
lampann í rúmstafinn og fjóskol-
una á ílátsbotn einn þar á gólfinu
niðrundan. Þessi Ijós þýddu heilaga
þrenningu.
Einu sinni datt kertið ofan í pönn-
una og sloknaði. Það hélt Sveinn
boða stórtíðindi, dauða prófastsins
eða annað slikt.”
Messað í dógun.
“Það mun hafa verið siður viða
(segir í Isl. þjóð'h.), eftir að jóla-
nætunmessa var af tekin, að bvrja
messu á jólum og nýrásdag í dögun,
og byrja þá messu með sálminum:
“Dagur er, dýrka ber.” Var þá far-
ið á fætur um miðnætti, skepnum
gefið, lesinn jólalesturinn í Jónsbók,
búið sig, farið af stað og komið fyrir
dag á kirkjustaðinn. Séra Ólafur
Pálsson i Eyvindarhólum undir
Eyjafjöllutn hafði þenrtan sið, en
hann mun hafa gert það seinastur
jtresta. Hann lét af prestskap 1835.”
Jólakcrti.
Sérstaklega voru jólin og eru enn
hátíð barnanna. Börnin elska ljós-
ið og áður fyr var það sjálfsögð
venja, að gefa börnunum kerti á jól-
unum. Dg víða var það föst regla,
að gefa. hverjum toeimilismanni jóla-
kerti. Þau voru dýrleg Ijós á þeirri
tíð, er lýsislampar og grútarkolur
voru einu venjulegu ljósin á heim-
ilunum. Var og jafnan mikið um
dýrðir hjá börnunum, er búið var
að kveikja á öllum jólakertunum.
Þá var eins og alt skifti um svip og
baðstofu-kytran yrði að bjartri
töfrahöll. — Þá voru jólin komin —
hátíð ljóss og friðar gengin í garð.
—Jólablað Vásis 1937.
THOSE WHOM WE SERVE
IN THE FIELD OF COMMERCIAL PRINTING
AND PUBLISHING BECOME LASTING FRIENDS
BECAUSE-
OVER THIRTY YEARS EXPERIENCE IN ENGRAV-
ING, PRINTING AND PUBLISHING IS PART OF
THE SERVICE WE SELL WITH EVERY ORDER
WE DELIVER.
COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE - WINNIPEG - PHONE 86 327